Λαογραφική διαδροµή στα καλυβόσπιτα των ουρανών

Ο ρόλος της καλύβας σπουδαίος. Χώρος διαµονής, όταν η µετάβαση στο σπιτικό ήταν δύσκολη, αφού και οι αποστάσεις συνήθως ήταν µεγάλες.

Τα κονάκια! Οι φύλακες των άστρων. Τα καταφύγια των ψυχών. Τα αναπαυτήρια των καταπονηµένων. Στην καλύβα του τσοπάνη η αναφορά µε δόξα και τιµή. H έννοια «καλύβα» και στον τίτλο του πολύκροτου βιβλίου της Χάριετ Στόου που πούλησε τόσα βιβλία όσα και η Αγία Γραφή τον 19ο αιώνα, «Η καλύβα του µπαρµπα-Θωµά».
του Χρίστου Παπανικολάου, εκπαιδευτικού, Λάρισα
Ταυτισµένη η καλύβα και µε τη φτώχεια και τα όνειρα για µια στέγη. Πότε θα φτιάξω το καλυβάκι µου! Στην εποχή µας, η καλύβα έχει πλέον ιστορικό, λαογραφικό, πολιτισµικό ενδιαφέρον. Στοιχείο της παραδοσιακής κτηνοτροφίας. Εικόνες της κοσµούν τα λαογραφικά Μουσεία. Αποµιµήσεις και αναπαραστάσεις σε πάρκα λαογραφικά για να γνωρίσουν οι νεότεροι την παράδοση της υπαίθριας ζωής.
Στηµένη, η καλύβα, εκεί που η ερηµιά τρόµαζε και ήταν τόσο γλυκιά. Άλλοτε τη συναντούµε ως αχυροκάλυβα, άλλοτε πετρόκτιστη. Πρόχειρο κατάλυµα θα το πουν οι σοφοί. Εκείνη όµως των Σαρακατσαναίων ήταν κόσµηµα, τέχνη και τεχνοτροπία αντάµα µε τα υλικά της φύσης. Δεµένα, µπολιασµένα τα καλύβια-παλάτια µε τον κόσµο και τα πλάσµατα.
Ο ρόλος της καλύβας σπουδαίος. Χώρος πολύτιµος για την ορεσίβια διαβίωση. Χώρος προφύλαξης στις µπόρες και τις καταιγίδες. Η ζεστή γωνιά για τις παγωµένες µέρες και νύχτες. Χώρος διαµονής, όταν η µετάβαση στο σπιτικό ήταν δύσκολη, αφού και οι αποστάσεις συνήθως ήταν µεγάλες.
Η αχυροκάλυβα, όµως, στην ορεινή Ελασσόνα είχε το δικό της… προφίλ! Η θέση της επιλεγµένη. Απάγκιο το µέρος, να κόβει τον βοριά. Κοντά στη στάνη, αλλά σε σηµείο στρατηγικό. Το παρατηρητήριο του τσοπάνη για την επίβλεψη των ζωντανών. Η είσοδος προς την Ανατολή κατάµατα στον ήλιο τον διαφεντευτή. Ο σκελετός της από διαλεγµένα κεδρίσια παλούκια µε διχάλες στην κορφή για να κουµπώσουν τα σταυρώµατα και να δεθούν γερά.
Στο πλάι λεπτότερα ξύλα ευλύγιστα και ανθεκτικά για το σαράκι του… χρόνου. Η σκεπή από βριζαµιά-σίκαλη. Μετά το θέρος η βρίζα έπρεπε να τιναχθεί για να πέσει ο σπόρος. Τα καλάµια-άχυρα δένονταν σε δεµάτια για να σκεπάσουν το καλύβι. Η πόρτα ξύλινη από σταυρωµένα ξύλα ή σανίδια, δεµένη µε σύρµα. Πολυτέλεια ο µεντεσές. Από το πάνω µέρος ένα µικρό άνοιγµα για τον εξαερισµό. Μπαίνοντας, αγνάντευες τις δύο κόγχες. Ισιαγµένο το χώµα και καθαρό. Μπροστά και προς τη µέση οι µπηγµένες πέτρες για την εστία. Η πυροστιά! Εκεί ζεσταινόταν το φαγητό ή µαγειρευόταν κάτι πιο πρόχειρο. Εκεί, όµως, έβραζε το φρέσκο γάλα που άχνιζε πριν ακόµα µπει στη φωτιά. Το σκεύος για το βράσιµο ήταν µια µινιατούρα, γενιά της µπακράτσας, το θρυλικό «µπακρατσούλι». Τις νύχτες το καντήλι γκαζοκάντηλο για το ανέσπερο φως. Σαν άναβε φώτιζε τα πρόσωπα και τη σκέψη.
.

.
Αναδροµή στη µέρα που έφυγε, ο απολογισµός, τα συµβάντα, το αύριο που έρχεται, ο προγραµµατισµός. Στα µοναχικά τα βράδια έπαιρνε τη στράτα για το γειτονικό καλύβι ο αποκαµωµένος τσοπάνης να αλλάξει µια κουβέντα µε τον γείτονα συνοδοιπόρο. Ανάγκη η επικοινωνία, γιατρός η παρέα.
Γεµάτες οι βουνοπλαγιές από τις χορταρένιες πολιτείες. Βουκολικές γειτονιές διάσπαρτες στα κατηφορικά προσήλια. Ήχοι, χρώµατα και ζωντανά. Φύση και άνθρωποι σε αρµονία. Μετά τον πόλεµο και πριν από τη µετανάστευση έως το ’70 ο αγροτικός πληθυσµός άγγιζε το 58% του πληθυσµού της χώρας. Σήµερα έρηµα τα χωριά, άδεια τα σχολειά… µε λιγοστές ψυχές που επιµένουν σε οργανωµένη πλέον µορφή στη βουκολική ζωή σε νέες συνθήκες, στηρίζοντας τον πιο βασικό παραγωγικό ιστό της χώρας!
Χριστούγεννα στην καλύβα του τσοπάνη, ένας τίτλος λαογράφου που µε τάραξε, κάνοντας τη µνήµη στα σταθεί ορθή, ανασκαλεύοντας βιώµατα, εµπειρίες, όνειρα. Όνειρα που τα έτρεφε η νύχτα, τα µεγάλωνε η µέρα. Ήταν ένα ταξίδι στο χρόνο µιας και στο χώρο δεν θα βρεις παρά µόνο ίχνη.
Σηµάδια που ίσως χάθηκαν, σηµάδεψαν όµως τύχες και µοίρες ανθρώπων, των ανθρώπων τις πορείες. Άνθρωπος, χώρος και χρόνος έννοιες της Οικολογίας. Η φύση δασκάλα, η ύπαιθρος σχολειό. Τροµάζω σαν ενθυµούµαι την πρόβλεψη του Παπαδιαµάντη πως… θα έρθει η εποχή που ο άνθρωπος θα χάσει την επαφή του µε την ψυχή του και µε τα πράγµατα…
Σηµάδια που ίσως χάθηκαν, σηµάδεψαν όµως τύχες και µοίρες ανθρώπων, των ανθρώπων τις πορείες. Άνθρωπος, χώρος και χρόνος έννοιες της Οικολογίας. Η φύση δασκάλα, η ύπαιθρος σχολειό…
[ypaithros.gr]