Στη δίνη του εμφυλίου… Ξεκινά η Μάχη της Κόνιτσας

Η μάχη της Κόνιτσας ήταν μια απόπειρα του Δημοκρατικού Στρατού Ελλάδας (ΔΣΕ) κατά τον ελληνικό εμφύλιο πόλεμο να καταλάβει την Κόνιτσα για να την καταστήσουν έδρα της Προσωρινής Δημοκρατικής Κυβέρνησης.

Την Κόνιτσα υπερασπίζονταν η 75 Ταξιαρχία υπό τον Συν/ρχη Δόβα Κωνσταντίνο με δύναμη μόνο δύο Τάγματα Πεζικού, το 582 Τ.Π. υπό τον Ταγματάρχη Περίδη. Δύο Μοίρες Πυρ/κού και μικρή Εφεδρεία στο Καλπάκι. Το 582 Τ.Π. κατείχε το ύψωμα Προφήτης Ηλίας που δεσπόζει της Κόνιτσας, πλην ενός Λόχου, του 3ου, που φρουρούσε τη Γέφυρα του Μπουραζανίου.
Το 584 Τ.Π. του Ταγ/ρχου Στυλιανού Τζουβάρα, επιτίθεται από Καλπάκι και Δολιανά επί των υψωμάτων αριστερά της οδού Καλπακίου – Κονίτσης με κατεύθυνση προς τη Γέφυρα Μπουραζανίου, όπου και φθάνει ανατρέποντας την αντίσταση των ανταρτών κατόπιν λυσσώδους αγώνα επί ημέρες και νύχτες. Την ίδια επίσης ώρα το 527 Τ.Π. (43 Ταξιαρχίας) υπό τον Ταγ/ρχη Λυγεράκη επιτίθεται στη δεξιά κατεύθυνση προς Καλπάκι – Γκραμπάλα, Νυκτερινές διεισδύσεις ενεργούσαν οι 4 Λόχοι Καταδρομών (Λοκατζήδες).
Το 24 Σύνταγμα Χωροφυλακής (πρώην αντάρτες του ΕΔΕΣ) υπό τους Αλέκο Παπαδόπουλο και Δημήτριο Ιωάννου, διεισδύει νύχτα κατά μήκος της οδού προς Κόνιτσα και διά Βίγλας και γέφυρας Αώου φτάνει στα πρόθυρα της Κόνιτσας, στα πλευρά και στα νώτα των εκεί δυνάμεων του Δημοκρατικού Στρατού.
Η διάταξη του Δημοκρατικού Στρατού
Δύο ταξιαρχίες (32η και 16η) που χτύπησαν από την Λυκοράχη Κοζάνης περιμετρικά στις θέσεις του Εθνικού Στρατού και την γέφυρα Μπουραζάνι. Ένα ενισχυμένο τάγμα και ένα τμήμα κομμάντος για την επίθεση από Καλπάκι προς Μπουραζάνι, Γκραμπάλα, Μεσοβούνι Ιωαννίνων.
Η μάχη
Τον Μάρτιο του 1947, ένα χρόνο μετά την έναρξη του εμφυλίου, οι κομμουνιστικές δυνάμεις έλεγχαν 100 χωριά σε όλη την Ελλάδα. Διοικούσαν στρατό με 13.000 αντάρτες και είχαν την υποστήριξη 50.000 άλλων σε πόλεις και χωριά σε όλη την Ελλάδα. Μέχρι τα μέσα του 1947, αυτή η δύναμη είχε αυξηθεί σε 23.000.
Οι κομμουνιστές είχαν την υποστήριξη των κομμουνιστικών κυβερνήσεων της Βουλγαρίας, της Αλβανίας και της Γιουγκοσλαβίας. Ωστόσο, δεν έλεγχαν μεγάλες πόλεις και ο Μάρκος Βαφειάδης αποφάσισε να κάνει την Κόνιτσα πρωτεύουσα μιας κομμουνιστικής κυβέρνησης.
Οι κάτοικοι της Κόνιτσας, παρά τις προσδοκίες του Βαφειάδη, πήραν το μέρος των κυβερνητικών δυνάμεων και ενίσχυαν την πόλη τους εναντίον των κομμουνιστών, αγωνιζόμενοι με τον κυβερνητικό στρατό. Η κυβέρνηση απέστειλε δυνάμεις με DC-3 της πολιτικής αεροπορίας. Παρά τη βοήθεια του πυροβολικού 105 mm που παρείχε η Αλβανία, οι κομμουνιστές νικήθηκαν.
Η επίθεση του Δημοκρατικού Στρατού εκδηλώθηκε τα ξημερώματα της 25ης Δεκεμβρίου από την 32η “ταξιαρχία” στο τοποθεσία του προφήτη Ηλία με αντικειμενικό σκοπό την κατάληψη του υψώματος της Ιτιάς.
Οι επιτιθέμενοι είχαν επιτυχίες και στον τομέα του προφήτη Ηλία καταλαμβάνοντας το ύψωμα Τσάρνοβο, αλλά όλες τους οι σφοδρές επιθέσεις στο ύψωμα Ιτιά, που ήταν το κλειδί της πόλης αποκρούστηκαν απεγνωσμένα από τους αμυνόμενους που βρίσκονταν πάντως σε κρίσιμη κατάσταση, καθώς είχαν ήδη 4 αξιωματικούς και 38 οπλίτες νεκρούς η αγνοούμενους, ενώ είχαν τεθεί εκτός μάχης 5 αξιωματικοί και 35 οπλίτες. Επίσης είχε τραυματιστεί σοβαρά και τεθεί εκτός μάχης ο συνταγματάρχης Δόβας, που αναπληρωνόταν στα καθήκοντα του από αντισυνταγματάρχη Γεώργιο Παλλαντά, διοικητή ως τότε του 584 ΤΠ.
Η ταξιαρχία (Παλαιολόγου) του ΔΣΕ αιφνιδίασε την φρουρά της γέφυρας Μπουραζανίου η οποία αποδεκατίστηκε. Μεταξύ των νεκρών ήταν και ο διοικητής της φρουράς Λοχαγός Βήττος Θεόδωρος, όπως ονομάστηκε αργότερα η γέφυρα. Η κατάσταση έγινε κρισιμότερη την 26η Δεκεμβρίου, καθώς τα τμήματα στο Ύψωμα Ιτιά πιέζονταν αφόρητα από τους επιτιθέμενους με κίνδυνο την ολική κατάρρευση της άμυνας. Η επέμβαση της αεροπορίας δεν βελτίωσε αισθητά την κατάσταση καθώς οι επιτιθέμενοι διέθεταν και αντιεροπορικά όπλα που χρησιμοποίησαν με αρκετή ικανότητα.
Η πίεση αυξανόταν και στην ευρύτερη περιοχή, με αποτέλεσμα ο Παλλαντάς να αποφασίσει την υποχώρηση στην πόλη της Κόνιτσας και στην τοποθεσία Προφήτης Ηλίας – Άγιος Αθανάσιος. Αυτή ήταν και η τελική γραμμή αμύνης που οι αμυνόμενοι θα υπερασπίζονταν μέχρις εσχάτων.
Την 27η Δεκεμβρίου οι επιτιθέμενοι κατάφεραν να εξαπολύσουν σφοδρή επίθεση με πάνω από 200 οπλοφόρους στην πεδινή είσοδο της πόλης και κατάφεραν να διεισδύσουν στις νοτιοανατολικές συνοικίες της πόλης καθιστώντας κρίσιμη την κατάσταση για τους αμυνόμενους. Την 28η Δεκεμβρίου επιτέθηκαν στην τοποθεσία Μακροβούνι ακριβώς στην είσοδο της πόλης. Ακολούθησαν αλλεπάλληλες νυχτερινές επιθέσεις από τον Δημοκρατικό Στρατό.
Την 28η Δεκεμβρίου όμως οι εθνικές δυνάμεις που αμύνονταν κατάφεραν να εκκαθαρίσουν την πόλη από τους διεισδύσαντες κάνοντας εκτεταμένη χρήση αντιαρματικών πυρών (πιάτ), ουσιαστικά κατεδαφίζοντας τα σπίτια που είχαν καταληφθεί.
Την τελική επίθεση του Δημοκρατικού Στρατού με όλες τις δυνάμεις σε όλο το μέτωπο της πόλης, ορίστηκε να γίνει τα ξημερώματα της 31ης Δεκεμβρίου 1947. Η κρίσιμη εξέλιξη που πιθανά έκρινε τον αγώνα, ήταν η είσοδος του 527 ΤΠ , μιας Διλοχίας υπό τον ταγματάρχη Γεώργιο Λυγεράκη παλαιό καπετάνιο του ΕΔΕΣ, αλλά και ενός τάγματος Χωροφυλακής στην Κόνιτσα, μετά από περιπετειώδη πορεία περνώντας τον Βοϊδομάτη από την γέφυρα Ρομπόκη και ανατρέποντας τις ασθενείς κομμουνιστικές δυνάμεις που είχαν αναλάβει την ασφάλεια της περιοχής.
Με αερομεταφορά εισήλθε στην πόλη και η Γ΄ μοίρα καταδρομέων (ΛΟΚ) την 1η Ιανουαρίου 1948, γέρνοντας οριστικά την πλάστιγγα υπέρ των αμυνόμενων. Αρχικά οι μονάδες των ΛΟΚ κατέλαβαν την Βίγλα και από εκεί εφορμούσαν στα υψώματα Βασιλικού και Μπουραζανίου πλησιάζοντας τα νώτα των ανταρτών. Η λύση δόθηκε από την μοίρα των ΛΟΚ που κατάφεραν με μια επικίνδυνη νυχτερινή διείσδυση να επιτεθεί αιφνιδιαστικά και να καταλάβει το ύψωμα Λυκόμορο τα ξημερώματα της 3ης Ιανουαρίου. Το ύψωμα ήταν το κλειδί του περάσματος μεταξύ Μπουραζανίου και Κόνιτσας και έθεσε σε κίνδυνο όλη την διάταξη των επιτιθέμενων.
Ο Βαφειάδης εξαπέλυσε ισχυρότατες επιθέσεις για την ανακατάληψη του, που όλες απέτυχαν, καθώς ήδη στην περιοχή που κατείχαν μοίρες ΛΟΚ δρούσε και το 582 Τάγμα Πεζικού ερχόμενο από την κατεύθυνση της γέφυρας Ρομπόκη, που οριστικά ανακούφισε με την δράση του τους αμυνόμενους της Κόνιτσας. Στις 6 Ιανουαρίου η επίθεση του δημοκρατικού στρατού κατά της Κόνιτσας είχε αποτύχει οριστικά και οι επιτιθέμενοι βρίσκονταν εκ νέου στα σημεία εξόρμησης τους. Την ίδια μέρα, επί τόπου στην Κόνιτσα βρέθηκε η Βασίλισσα Φρειδερίκη.
Η μάχη ήταν καμπή στον εμφύλιο πόλεμο. Ο Εθνικός στρατός, με συνολική δύναμη 200.000 ανδρών (8 μεραρχίες και 3 ανεξάρτητες ταξιαρχίες), με πυροβολικό, οπλισμό, αεροσκάφη και αγγλοαμερικανική βοήθεια, ξεπερνούσε αριθμητικά κατά πολύ τους κομμουνιστές αντάρτες. Οι κομμουνιστές είχαν κακές σχέσεις με τον πληθυσμό των ελεγχόμενων χωριών, οι οποίοι ήταν γενικά αντίθετοι με αυτούς.
Κατά την διάρκεια των μαχών ο Συνταγματάρχης Δόβας έπεσε σε ενέδρα και τραυματίστηκε σοβαρά από αντιαρματική νάρκη κατά την διέλευση του με τζιπ.
Απώλειες
Οι απώλειες των δύο παρατάξεων φανερώνουν την σφοδρότητα της σύγκρουσης: ο ΔΣΕ είχε 458 νεκρούς και 217 τραυματίες, ενώ ο ΕΣ είχε 149 νεκρούς, 458 τραυματίες και 69 αγνοούμενους.
wikipedia