Ζαν-Μαρτέν Σαρκό: «Θεμελιωτής της σύγχρονης νευρολογίας», «ο Ναπολέων των νευρώσεων»

Ο Ζαν-Μαρτέν Σαρκό (29 Νοεμβρίου 1825 – 16 Αυγούστου 1893) ήταν Γάλλος νευρολόγος και καθηγητής ανατομικής παθολογίας.

Είναι γνωστός ως «θεμελιωτής της σύγχρονης νευρολογίας» και το όνομά του έχει δοθεί σε πολλές ασθένειες, όπως η νόσος Σαρκό-Μαρί-Τουθ και η νόσος Σαρκό (ευρύτερα γνωστή ως πλαγία αμυοτροφική σκλήρυνση, νόσος του κινητικού νευρώνα, ή νόσος Λου Γκέριγκ).
Ο Σαρκό έχει αναφερθεί ως «ο πατέρας της Γαλλικής νευρολογίας και ένας από τους πρωτοπόρους νευρολόγους παγκοσμίως». Το έργο του επηρέασε σημαντικότατα τα αναπτυσσόμενα πεδία της νευρολογίας και της ψυχολογίας˙ η σύγχρονη ψυχιατρική χρωστά πολλά στο έργο του Σαρκό και των άμεσων ακολούθων του.
Ήταν «ο κυριότερος νευρολόγος της Γαλλίας του ύστερου 19ου αιώνα» και έχει αποκληθεί «ο Ναπολέων των νευρώσεων».
Προσωπική ζωή
Γεννηθείς στο Παρίσι, ο Σαρκό εργάστηκε και δίδαξε στο διάσημο νοσοκομείο Σαλπετιέρ για 33 χρόνια. Η υπόληψή του ως διδάκτορος προσέλκυσε φοιτητές από όλη την Ευρώπη. Το 1882 ίδρυσε μία νευρολογική κλινική στο Σαλπετιέρ, η οποία ήταν η πρώτη στο είδος της στην Ευρώπη.
Ο Σαρκό ήταν μέλος της Γαλλικής νευρολογικής παράδοσης και σπούδασε/μελέτησε υπό τον Ντυσέν ντε Μπουλόν, τον οποίο σεβόταν βαθύτατα.
«Νυμφεύθη μία πλουσία χήρα, την Μαντάμ Ντυρβί, το 1862 και απέκτησε δύο παιδιά, την Ζαν και τον Ζαν-Μπαπτίστ, ο οποίος έγινε αργότερα ιατρός και διάσημος πολικός εξερευνητής».
Ο Σαρκό κατηγορήθηκε ως άθεος.
Νευρολογία
To κυριότερο επίκεντρο του Σαρκό ήταν η νευρολογία. Ήταν ο πρώτος που περιέγραψε την πολλαπλή σκλήρυνση. Συνοψίζοντας προηγούμενες αναφορές και προσθέτοντας σε αυτές τις δικές του κλινικές και παθολογικές παρατηρήσεις, ο Σαρκό ονόμασε τη νόσο «sclerose en plaques” (σκλήρυνση κατά πλάκας). Τα τρία σημάδια της Πολλαπλής σκληρύνσεως, σήμερα γνωστά ως Τριάδα του Σαρκό είναι ο νυσταγμός, ο τρόμος του σκοπού και η τραγουδιστή γλώσσα παρόλο που δεν εμφανίζονται αποκλειστικά στη σκλήρυνση κατά πλάκας.
Ο Σαρκό επίσης παρατήρησε μεταβολές γνωστικού επιπέδου, περιγράφοντας τους ασθενείς του ως έχοντες «αισθητή εξασθένηση της μνήμης» και «συλλήψεις ιδεών με αργούς ρυθμούς». Ήταν επίσης ο πρώτος που περιέγραψε μία διαταραχή γνωστή ως αρθροπάθεια Σαρκό ή Πόδι Σαρκό, έναν εκφυλισμό των επιφανειών των αρθρώσεων, προκαλούμενο από την απώλεια ιδιοδεκτικότητας. Ερεύνησε τις λειτουργίες διαφόρων μερών του εγκεφάλου και το ρόλο των αρτηριών στην ενδοεγκεφαλική αιμορραγία.
Ο Σαρκό ήταν μεταξύ των πρώτων που περιέγραψαν τη νόσο Σαρκό-Μαρί-Τουθ (CMT). Η ανακοίνωση έγινε ταυτόχρονα με τον Πιερ Μαρί της Γαλλίας (τον ένοικό του) και τον Χάουαρντ Χένρυ Τουθ της Αγγλίας, εξ’ ου και το όνομα της νόσου. Η διαταραχή ενίοτε καλείται και περονιαία μυϊκή ατροφία.
Οι μελέτες του Σαρκό μεταξύ 1868 και 1881 αποτέλεσαν ορόσημο για την κατανόηση της νόσου Πάρκινσον (PD). Μεταξύ άλλων πρωτοπορειών, έκανε τη διάκριση μεταξύ ακαμψίας, αδυναμίας και βραδυκινησίας. Οδήγησε επίσης τη διαταραχή, που πρωτύτερα ονομαζόταν τρομώδης παράλυση (paralysis agitans) στο να μετονομασθεί, αποκτώντας το όνομα του Τζέιμς Πάρκινσον.
Σημείωσε ακόμη προφανείς διαφοροποιήσεις της νόσου, όπως τη νόσο Πάρκινσον με υπερέκταση. Ο Σαρκό απέκτησε την πρώτη Ευρωπαϊκή επαγγελματική έδρα κλινικών ασθενειών του νευρικού συστήματος το 1882.
Μελέτες πάνω στην ύπνωση και την υστερία
Ο Σαρκό είναι σήμερα ευρύτερα γνωστός εκτός της κοινότητας των νευρολόγων, για το έργο του πάνω στην ύπνωση και την υστερία. Αρχικά πίστευε ότι η υστερία ήταν μία νευρολογική διαταραχή για την οποία οι ασθενείς ήταν προδιατεθειμένοι από κληρονομικά χαρακτηριστικά του νευρικού τους συστήματος, όμως κοντά στο τέλος της ζωής του συμπέρανε ότι η υστερία ήταν ψυχολογική διαταραχή.
Ο Σαρκό πρωτοξεκίνησε να μελετά την υστερία έχοντας προηγουμένως δημιουργήσει έναν θάλαμο για μη-φρενοβλαβείς γυναίκες με «υστερο-επιληψία»˙ ανακάλυψε δύο διακριτές μορφές υστερίας μεταξύ των γυναικών αυτών: την ελάσσονα και τη μείζονα υστερία. Το ενδιαφέρον του για την υστερία και τον υπνωτισμό «αναπτύχθηκε σε μια εποχή όταν το ευρύ κοινό συνηρπάζετο με τον «μαγνητισμό ζώων» και τον «υπνωτισμό», ο οποίος αργότερα αποκαλύφθηκε πως ήταν η μέθοδός του για την πρόκληση ύπνωσης. Η μελέτη του πάνω στην υστερία «προσήλκυσε επιστημονική και κοινωνική κακή φήμη στο πρόσωπό του».
«Ο Σαρκό και η σχολή του θεωρούσαν την ικανότητα του υπνωτίζεσθαι ως ένα κλινικό γνώρισμα της υστερίας.[…] Για τα μέλη της Σχολής Σαλπετιέρ, η επιρρέπεια στον υπνωτισμό ήταν συνώνυμη του νοσήματος, δηλαδή της υστερίας, μολονότι αργότερα αναγνώρισαν[…] πως θα έπρεπε να γίνεται διάκριση μεταξύ του μεγάλου υπνωτισμού (grand hypnotism),στους υστερικούς, και μικρού υπνωτισμού (petit hypnotisme), που αντιστοιχούσε στην ύπνωση των συνηθισμένων ανθρώπων».
Η θέση της Σχολής Σαλπετιέρ σχετικά με την ύπνωση δέχτηκε οξύτατη κριτική από τον Ιπολύτ Μπερνάιμ, επίσης προεξάρχοντα νευρολόγο της εποχής. Ο ίδιος ο Σαρκό είχε για μεγάλο χρονικό διάστημα ανησυχίες σχετικά με τη χρήση της ύπνωσης ως θεραπείας και την επίπτωσή της στους ασθενείς. Φοβόταν ακόμη ότι η αίσθηση που είχε προκαλέσει η ύπνωση στο ευρύ κοινό τής είχε υποβαθμίσει το επιστημονικό ενδιαφέρον,[27] και ότι η φιλονικία με τον Μπερνάιμ , την οποία είχε προαγάγει κυρίως ο μαθητής του Ζωρζ Ζιλ ντε λα Τουρνέτ, είχε «βλάψει» τον υπνωτισμό.
Τέχνες
Ο Σαρκό έκρινε την τέχνη κρίσιμο εργαλείο της κλινικοανατομικής μεθόδου. Χρησιμοποιούσε φωτογραφίες και σχέδια, πολλά δημιουργημένα από τον ίδιο ή τους μαθητές του, στα μαθήματα και στις διασκέψεις. Ζωγράφιζε , επίσης, και έξω από το χώρο της νευρολογίας, ως προσωπικό χόμπυ. Όπως ο Ντυσέν, θεωρείται κεντρικό πρόσωπο στην εισαγωγή της φωτογραφίας στη μελέτη των νευρολογικών περιπτώσεων.
Ονομασίες προς τιμήν του
Το όνομα του Σαρκό έχει συσχετισθεί με πολλά νοσήματα και καταστάσεις, μεταξύ των οποίων είναι:
Η αρτηρία του Σαρκό (προσθιοπλάγια κεντρική αρτηρία)
Η αρθροπάθεια ή πόδι Σαρκό (διαβητική αρθροπάθεια)
Η νόσος Σαρκό (η συνηθέστερη υποκατηγορία της νόσου του κινητικού νευρώνα)
Η νόσος Σαρκό – Μαρί – Τουθ (περονιακή μυική ατροφία), το όνομα της οποίας περιλαμβάνει επίσης τα επώνυμα των Πιερ Μαρί και Χόουωρντ Χένρυ Τουθ.
Το σύνδρομο Σαρκό-Γουίλμπραντ (οπτική αγνωσία και απώλεια της ικανότητας επανοπτικοποίησης εικόνων). Η ονομασία είναι προς τιμήν του ιδίου και του Χέρμαν Γουίλμπραντ
Ο διακοπτόμενος ηπατικός πυρετός του Σαρκό (διαλείπων πόνος, διαλείπων ίκτερος, διαλείπων πυρετός, και απώλεια βάρους)
Τα ανευρύσματα Σαρκό- Μπουσάρ (πολύ μικρά ανευρύσματα στους διεισδυτικούς κλάδους της μέσης εγκεφαλικής αρτηρίας των υπερτασικών). Η ονομασία είναι προς τιμήν του ιδίου και του Σαρλ- Ζοζέφ Μπουσάρ.
Η τριάδα του Σαρκό για την οξεία χολαγγειίτιδα (Πόνος στο επάνω δεξιό τεταρτοκύκλιο, ίκτερος και πυρετός) Η τριάδα του Σρκό για την σκλήρυνση κατά πλάκας (νυσταγμός, τρόμος του σκοπού και τραγουδιστή γλώσσα)
Οι κρύσταλλοι Σαρκό- Λάιντεν, που οφείλονται στη λύση των ηωσινόφιλων σε περιπτώσεις αλλεργικών νοσημάτων και η ονομασία είναι επίσης προς τιμήν του Έρνστ Βίκτορ φον Λάιντεν.
Γηροδερμία Σουκ- Σαρκό: παραλλαγή του συνδρόμου προγηρίας των Χάτσινσον- Γκίλφορντ. Η ονομασία τιμά τον Αλεξάντρ-Ασίλ Σουκ και τον ίδιο.
Νέκρωση Σαρκό-Γκομπώ: χολικό έμφραγμα, με ονομασία που τιμά επίσης τον Αλμπέρ Γκομπώ.
Κληρονομιά
Ένα από τα σπουδαιότερα κληροδοτήματα του Σαρκό ως κλινικού είναι η συμβολή του στην ανάπτυξη της συστηματικής νευρολογικής εξέτασης, μέσω του συσχετισμού μιας σειράς κλινικών σημείων με συγκεκριμένες κακώσεις. Αυτό έγινε δυνατό μέσω των πρωτοποριακών, μακροχρόνιων μελετών επί των ασθενών του, σε συνδυασμό με μικροσκοπική και ανατομική ανάλυση η οποία προέκυψε από ενδεχόμενες αυτοψίες. Αυτό οδήγησε στην πρώτη σαφή σκιαγράφηση διαφόρων νευρολογικών νοσών και στην κλασική περιγραφή τους, για παράδειγμα, της αμυοτροφικής πλευρικής σκληρύνσεως.
Ο Σαρκό είναι εξ’ίσου διάσημος για την επιρροή του σε αυτούς που μελέτησαν μαζί του: τον Ζίγκμουντ Φρόυντ, τον Ζοζέφ Μπαμπίνσκι, τον Πιέρ Ζανέ, τον Γουίλιαμ Τζέιμς, τον Πιέρ Μαρί, τον Αλμπέρ Λόντ, τον Σάρλ- Ζοζέφ Μπουσάρ, τον Ζωρζ Ζιλ ντε λα Τουρέτ, τον Αλφρέντ Μπινέ, τον Ζαν Λεγκιρέκ και τον Αλμπέρ Πιτρ. Ο Σαρκό ονόμασε το σύνδρομο Τουρέτ προς τιμήν του φοιτητή του, Ζωρζ Ζιλ ντε λα Τουρέτ.
Παρ’όλο που, μέχρι τη δεκαετία του 1870, ο Σαρκό ήταν ο γνωστότερος Γάλλος ιατρός, σύμφωνα με τον Έντουαρντ Σόρτερ, οι ιδέες του πάνω στην ψυχιατρική διαψεύστηκαν και η Γαλλία δεν άλλαξε για δεκαετίες γνώμη. Ο Σόρτερ, στο «Η Ιστορία της Ψυχιατρικής», έγραψε ότι ο ίδιος ο Σαρκό δεν καταλάβαινε «σχεδόν τίποτε» για τη μείζονα ψυχική νόσο και ότι «υστερούσε σε κοινή λογική και ήταν πομπωδώς σίγουρος για την ιδία του κρίση». Η οπτική αυτή παραβλέπει το γεγονός ότι ο Σαρκό ουδέποτε ισχυρίστηκε πως ήταν ψυχίατρος ή πως εξασκούσε την ψυχιατρική, έναν τομέα χωριστά οργανωμένο από τη νευρολογία εντός των Γαλλικών συστημάτων εκπαίδευσης και δημόσιας υγείας.
Μετά το θάνατο του Σαρκό, ο Σόρτερ είπε πως η νόσος «υστερία» την οποία είχε περιγράψει ο πρώτος δεν ήταν τίποτε περισσότερο από «τεχνούργημα μιας υποψίας». Ωστόσο, ο Αμερικανός ψυχολόγος Γκάρντνερ Μέρφυ χαρακτήρισε τη θέση του Σαρκό στη Γαλλική ψυχιατρική και ψυχολογία ως «εξέχουσα».
Μετά το θάνατο του Σαρκό, ο Φρόυντ και ο Ζανέ έγραψαν άρθρα για τη σπουδαιότητά του. Η Σχολή Σαρκό- Ζανέ, η οποία σχηματίστηκε από το έργο του Σαρκό και του φοιτητή του Ζανέ, συνεισέφερε σημαντικότατα στη γνώση της διπλής και πολλαπλής προσωπικότητας, προτού αυτή αναλυθεί εκτεταμένα στο “Διαχωρισμός μιας προσωπικότητας» (1905) του Μόρτον Πρινς.
Η κριτική απέναντι στο έργο του Σαρκό για την υστερία επηρεάζεται από μία σημαντική μεταβολή στα διαγνωστικά κριτήρια και την κατανόηση της υστερίας κατά τις δεκαετίες που ακολούθησαν το θανατό του. Η ιστορική προοπτική πάνω στο έργο του Σαρκό για την υστερία έχει επίσης διαστρεβλωθεί από την άποψη ότι ήταν πρόδρομος του Φρόυντ (του οποίου η εμφανώς διαφορετική αντίληψη για την υστερία έγινε αντικείμενο εκτενούς συζήτησης από τις φεμινίστριες ιστορικούς των τελευταίων δεκαετιών του 20ού αιώνα).
Ο Σαρκό αντέκρουσε σφοδρά την ιατρική και λαϊκή προκατάληψη ότι η υστερία σπανίως εμφανιζόταν σε άνδρες, παρουσιάζοντας αρκετές περιπτώσεις τραυματικής ανδρικής υστερίας. Δίδαξε ότι λόγω αυτής της προκατάληψης, αυτές οι «περιπτώσεις συχνά παρέμεναν αδιάγνωστες, ακόμη και από διακεκριμένους ιατρούς» και μπορούσαν να απαντηθούν σε πρότυπα αρρενωπότητας όπως σιδηροδρομικούς μηχανικούς ή στρατιώτες. Η ανάλυση του Σαρκό, συγκεκριμένα η άποψή του για την υστερία ως οργανική κατάσταση η οποία μπορούσε να προκληθεί μέσω τράυματος, άνοιξε το δρόμο για την κατανόηση των νευρολογικών συμπτωμάτων που προέκυπταν από ψυχικά τραύματα βιομηχανικών ατυχημάτων ή πολέμου.
Το τραγούδι “Let Yourself Go” του δίσκου ‘Freudiana’ των The Alan Parsons project είναι αφιερωμένο στον Δόκτωρα Σαρκό.
Η Γαλλική ιστορική δραματική ταινία του 2012 “Augustine”, αναφέρεται σε μια ερωτική σχέση μεταξύ του Σαρκό και μιας ασθενούς του. Η κριτική της ταινίας από τους New York Times περιγράφει τον Σαρκό ως «εκ των υστέρων πολύπλοκη φιγούρα, ταυτόχρονα τσαρλατάνος και πρωτοπόρος, τέρας και εκσυγχρονιστής».
Ο Σαρκό εμφανίζεται, μαζί με την Μαρί Κιουρί και την «Μπλανς» (Μαρί Γουίτμαν), στο μυθιστόρημα του Per Olov Enquist του 2004 «Το βιβλίο για την Μπλανς και τη Μαρί» (Αγγλική μετάφραση, 2006, ISBN 1-58567-668-3) Εμφανίζεται επίσης στο μυθιστόρημα του Σεμπάστιαν Φωλκς του 2005 «Ανθρώπινα Ίχνη».
Μία συλλογή της αλληλογραφίας του Σαρκό φυλάσσεται στην Εθνική Βιβλιοθήκη Φαρμακευτικής των Ηνωμένων Πολιτειών.
Η Νήσος Σαρκό στην Ανταρκτική ανακαλύφθηκε από το γιο του, Ζαν- Μπαπτίστ Σαρκό, ο οποίος τής έδωσε το όνομα του πατέρα του.
Το Βραβείο Σαρκό δίδεται κάθε δύο έτη από τη Διεθνή Ομοσπονδία Σκλήρυνσης κατά Πλάκας για να τιμήσει μία ζωή εξαίρετης έρευνας πάνω στην κατανόηση της θεραπείας της σκλήρυνσης κατά πλάκας.
Αποφθέγματα
«Σε τελική ανάλυση, βλέπουμε μόνον ό,τι είμαστε πρόθυμοι να δούμε, ό,τι έχουμε διδαχθεί να βλέπουμε. Μηδενίζουμε και αγνοούμε κάθετι που δεν είναι κομμάτι των προκαταλήψεών μας».
«Για να μάθει πώς να θεραπεύει μιαν ασθένεια, πρέπει κανείς να μάθει πώς να την αναγνωρίζει. Η διάγνωση είναι το καλύτερο ατού στο πλαίσιο της θεραπείας.»
«Τα συμπτώματα, τότε, δεν είναι στην πραγματικότητα τίποτε άλλο παρά κλάμα από υποφέροντα όργανα.»
«Αν δεν έχεις μια αποδεδειγμένη θεραπεία για ορισμένες ασθένειες, πάρε τον χρόνο σου, κάνε ό,τι μπορείς να κάνεις, όμως μην βλάψεις τους ασθενείς σου.»
«…απολύτως θεμιτά παθολογικά φαινόμενα, στα οποία η βούληση του ασθενούς δεν λογαριάζεται καθόλου, εντελώς καθόλου»: αναφορικά με τα κλινικά γνωρίσματα της υστερίας
wikipedia