Του καθηγητή Ιωάννη Βουρδουμπά
Στον αστερισμό ενός αβέβαιου μέλλοντος
» Προκόπιος Παυλόπουλος, σελ. 168, Αθήνα 2019, Εκδόσεις Gutenberg.
Ένα πολύ ενδιαφέρον βιβλίο του Προέδρου της Δημοκρατίας (ΠτΔ) Κ. Προκόπη Παυλόπουλου, με αναφορά την ομιλία του στο 4ο οικονομικό φόρουμ των Δελφών στις 28/2/2019 με τίτλο “Από τη βιομηχανική επανάσταση στην τεχνολογική – στον αστερισμό ενός αβέβαιου μέλλοντος”, εκδόθηκε πρόσφατα από τις εκδόσεις Gutenberg.
Το κείμενο του βιβλίου αποτελείται από δύο μέρη εκ των οποίων στο πρώτο ο συγγραφέας προσεγγίζει διαφορετικά τις τέσσερις βιομηχανικές επαναστάσεις διατυπώνοντας την άποψη ότι ένα καθοριστικό χαρακτηριστικό των δύο τελευταίων από αυτές είναι η επικυριαρχία της τεχνολογίας σε αντιδιαστολή με την επικυριαρχία των μηχανών που συνδέεται με τις δύο πρώτες. Θεωρεί δε ακριβέστερο να ονομάσουμε τη περίοδο της 3ης και της 4ης βιομηχανικής επανάστασης περίοδο των τεχνολογικών επαναστάσεων. Ο κ. Π. Παυλόπουλος θεωρεί ότι κατά τη 1η βιομηχανική επανάσταση [ που έλαβε χώρα κατά το τελευταίο τέταρτο του 18ου αιώνα μέχρι το πρώτο μισό του 19ου αιώνα ] ο άνθρωπος χρησιμοποίησε τη μηχανή μέσω του νερού και του ατμού για να εκμηχανίσει τη παραγωγή. Κατά τη 2η βιομηχανική επανάσταση [ κατά τη περίοδο 1850-1880 ] ο άνθρωπος χρησιμοποίησε εκτεταμένα την ηλεκτρική ενέργεια για να μεγιστοποιήσει τη παραγωγή και κατά τη περίοδο αυτή αναπτύχθηκε και εδραιώθηκε ο βιομηχανικός καπιταλισμός. Από τα μέσα της δεκαετίας του ’70, επισημαίνει ο πρόεδρος της δημοκρατίας, εξελίχθηκε η 3η βιομηχανική επανάσταση που χαρακτηρίζεται από την αυξανόμενη και ολοένα διευρυνόμενη εφαρμογή της τεχνολογίας της πληροφορικής με τη διείσδυση των υπολογιστών στη βιομηχανία και το εμπόριο και την εμφάνιση με χαμηλό κόστος των προσωπικών υπολογιστών. Από το 2010 βρίσκεται σε εξέλιξη η 4η βιομηχανική επανάσταση η οποία χαρακτηρίζεται από τη περαιτέρω ανάπτυξη των επιστημών της πληροφορικής και της τεχνητής νοημοσύνης η οποία αποβλέπει στη κατά το δυνατόν μεγαλύτερη υπέρβαση/υποκατάσταση του ανθρώπινου παράγοντα στη παραγωγή αγαθών και υπηρεσιών. Ο συγγραφέας επισημαίνει μία σημαντική διαφοροποίηση μεταξύ των τεσσάρων προαναφερθέντων βιομηχανικών επαναστάσεων και προτείνει ένα διαφορετικό χαρακτηρισμό/ονομασία τους. Θεωρεί ότι κατά τη διάρκεια της 1ης και της 2ης βιομηχανικής επανάστασης ο άνθρωπος είχε το πλήρη έλεγχο της τεχνολογίας, δηλαδή των μηχανών, για να βελτιώσει και να μεγιστοποιήσει τη παραγωγή. Αυτό άλλαξε κατά τη διάρκεια της 3ης και της 4ης βιομηχανικής επανάστασης όπου η πληροφορία (και όχι πλέον οι μηχανές) αποκτούν καθοριστικό ρόλο. Καθώς όμως σήμερα η σύζευξη πληροφορικής και τεχνητής νοημοσύνης επιτρέπει τη μερική υποκατάσταση του ανθρώπου σε ποικίλες δραστηριότητες (χωρίς να είναι ακόμη σαφές μέχρι που αυτό μπορεί να φθάσει) δημιουργείται μία νέα πραγματικότητα (όπου η τεχνολογία σταδιακά αυτονομείται από το δημιουργό της και δεν ελέγχεται πλήρως από τον άνθρωπο, αντίθετα θα μπορούσε και να τον ελέγξει) σε σχέση με τις περιόδους της 1ης και της 2ης βιομηχανικής επανάστασης (όπου ο άνθρωπος έλεγχε πλήρως τις μηχανές). Κατά τη περίοδο της 4ης βιομηχανικής επανάστασης αναπτύσσονται παράλληλα πολλές νέες και πρωτόγνωρες τεχνολογίες (όπως ενδεικτικά βιο-τεχνολογία, νανο-τεχνολογία, ρομποτική, αξιοποίηση μεγάλου όγκου δεδομένων, μηχανική μάθηση και πολλές άλλες) οι οποίες λειτουργούν συνδυαστικά, εκθετικά και ψηφιακά όπως αναφέρουν οι E. Brynjolfsson και A. McAfee [1] .
Δεδομένης της ουσιώδους διαφοράς όσον αφορά τη χρήση/έλεγχο των μηχανών από τον άνθρωπο κατά τη διάρκεια της 1ης και 2ης βιομηχανικής επανάστασης και της χρήσης/ελέγχου των τεχνολογιών πληροφορικής/τεχνητής νοημοσύνης κατά τη διάρκεια της 3ης και 4ης βιομηχανικής επανάστασης ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας προτείνει η περίοδος αυτή να χαρακτηρίζεται σαν περίοδος της 1ης και 2ης τεχνολογικής επανάστασης αντί του όρου που χρησιμοποιείται σήμερα, περίοδος της 3ης και 4ης βιομηχανικής επανάστασης. Ο ιδρυτής και πρόεδρος του παγκόσμιου οικονομικού φόρουμ Klaus Schwab στο βιβλίο του « Η τέταρτη βιομηχανική επανάσταση» [2] θεωρεί ότι αυτή είναι τελείως διαφορετική από τις προηγούμενες βιομηχανικές επαναστάσεις. Επισημαίνει ότι επηρεάζει όλους τους τομείς της ανθρώπινης δραστηριότητας με την ανάπτυξη πολλών και διαφορετικών νέων τεχνολογιών προκαλώντας μας να αναστοχαστούμε για την ανθρώπινη υπόσταση μας. Ο Klaus Schwab θεωρεί, όπως και ο Προκόπης Παυλόπουλος, ότι η 4η βιομηχανική επανάσταση χαρακτηρίζεται από την ανάδυση πολλών και πρωτόγνωρων νέων τεχνολογιών (δηλαδή αποτελεί ουσιαστικά μία τεχνολογική επανάσταση) τελείως διαφορετικών από όσες γνωρίζαμε μέχρι σήμερα και η οποία θα αλλάξει τον τρόπο με τον οποίο εργαζόμεθα και ζούμε και θα θέσει πρωτόγνωρα ερωτήματα σχετικά με την οργάνωση των κοινωνιών μας και τη δυνατότητα ενίσχυσης/επαύξησης των ανθρώπινων ικανοτήτων/δυνατοτήτων μας. Στο δεύτερο μέρος του βιβλίου του ο συγγραφέας εξερευνά τα χαρακτηριστικά και τις πιθανές επιπτώσεις της τεχνολογικής επανάστασης (ή της 4ης βιομηχανικής επανάστασης) που βιώνουμε σήμερα. Αναφέρεται στις απόψεις του παγκοσμίως γνωστού καθηγητή της πληροφορικής στο ΜΙΤ και προέδρου του Ινστιτούτου για το μέλλον της ζωής Max Tegmark [3] σχετικά με τη μελλοντική μετάβαση από τη τεχνητή νοημοσύνη σε ένα καθεστώς « τεχνητής συνείδησης» όπου σε ένα σύστημα υπερνοημοσύνης θα μπορούσαν να τεθούν ηθικοί στόχοι όπως π.χ. στόχοι για τη μη καταστροφή της ανθρωπότητας. Ο ΠτΔ αναφέρεται στην ατμόσφαιρα μελαγχολίας και κατάθλιψης η οποία δυστυχώς αρχίζει να κυριαρχεί σε ευρύτερες κοινωνικές ομάδες σε πολλά σημεία του πλανήτη. Ενώ ο Καρλ Μαρξ αναφέρθηκε στο παρελθόν στην εκμετάλλευση ανθρώπου από άνθρωπο και πρότεινε τρόπους εξάλειψης της, ο καθηγητής Yuval Noah Harari, [4] αναφέρεται στον μελλοντικό κίνδυνο/απειλή περιθωριοποίησης/αχρήστευσης του ανθρώπου σαν παράγοντα κοινωνικής και οικονομικής δημιουργίας και παραγωγής. Στα πλαίσια λοιπόν μιας τέτοιας μελλοντικής δυστοπικής κοινωνίας ο μέσος άνθρωπος θα αρχίσει να αισθάνεται παραγωγικά άχρηστος και κοινωνικά περιθωριοποιημένος. Ο Π. Παυλόπουλος θεωρεί ότι είναι εξαιρετικά δύσκολο να οριοθετηθούν επακριβώς οι μελλοντικές δυνατότητες της τεχνητής νοημοσύνης όμως η δυσκολία υπέρβασης του παραδόξου του Μοράβεκ από τις μηχανές και τη τεχνητή νοημοσύνη μειώνει τους όποιους φόβους υπάρχουν σήμερα για την μελλοντική υπέρβαση/υποδούλωση του ανθρώπου από τις μηχανές/τεχνολογία. Ο ομότιμος καθηγητής του Πανεπιστημίου του Harvard και ένας από τους κορυφαίους εν ζωή βιολόγους του πλανήτη Edward O. Wilson θέτει στο βιβλίο του “Consilience – The Unity of Knowledge” [5] τη πρόκληση της ενοποίησης των διαφόρων τομέων της ανθρώπινης γνώσης και της αναγκαιότητας γεφύρωσης της υπάρχουσας διάστασης/διαφοροποίησης στη κουλτούρα μεταξύ θετικών και ανθρωπιστικών επιστημών. Ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας, όπως είναι γνωστό, έχει διαπρέψει μέχρι σήμερα στο τομέα των ανθρωπιστικών επιστημών. Με την ομιλία του στο 4ο οικονομικό φόρουμ των Δελφών, όπως έχει κωδικοποιηθεί στο πόνημα του αυτό και αναφερόμενος στη πρώτη φράση του κατά Ιωάννην Ευαγγελίου “Εν αρχή ήν ο λόγος“, προσεγγίζει εύστοχα και με μεγάλη πρωτοτυπία το πολύ σημαντικό θέμα των πρόσφατων βιομηχανικών/τεχνολογικών επαναστάσεων οι οποίες φαίνεται ότι θα αλλάξουν ριζικά τις ανθρώπινες κοινωνίες, σε μικρό χρονικό διάστημα, περισσότερο από ότι αυτές άλλαξαν τα τελευταία 10.000 χρόνια συμβάλλοντας και αυτός με τον τρόπο και τη σκέψη του στη γεφύρωση των γνώσεων μεταξύ ανθρωπιστικών και θετικών επιστημών.
1. Erik Brynjolfsson και Andrew McAfee, “Η θαυμαστή εποχή της νέας τεχνολογίας”, εκδόσεις Κριτική, Αθήνα, 2016.
2. Klaus Schwab, “The fourth Industrial Revolution”, Crown publishing group, New York, 2016.
3. Edward O. Wilson, “Consilience – The Unity of Knowledge”, A. Knopf publications, New Yorκ, 1998.
4. Max Tegmark, “Τι θα σημαίνει να είσαι άνθρωπος στην εποχή της τεχνητής νοημοσύνης?”, Εκδόσεις Τραυλός, Αθήνα, 2018.
5. Yuval Noah Harari, “21 μαθήματα για τον 21ο αιώνα”, εκδόσεις Αλεξάνδρεια, Αθήνα 2018.
6. Hans Moravec, καθηγητής πληροφορικής στο πανεπιστήμιο Carnegie Mellon των ΗΠΑ ο οποίος διετύπωσε τη δεκαετία του ’80 τη πρόταση «ότι είναι απλό για μας π.χ. κάτι που περιλαμβάνει αισθητηριακές/κινητικές δεξιότητες, είναι δύσκολο για τους υπολογιστές και αντίστροφα ότι είναι δύσκολο για μας, π.χ. οι πολύπλοκοι υπολογισμοί, είναι σχετικά εύκολο για τους υπολογιστές». Η πρόταση/άποψη αυτή δεν έχει διαψευσθεί μέχρι σήμερα και ονομάζεται «Παράδοξο του ΜΟΡΑΒΕΚ»
http://www.haniotika-nea.gr/apo-ti-viomichaniki-epanastasi-stin-technologiki/