Ο Γιώργος Σαραντάρης (Κωνσταντινούπολη, 20 Απριλίου 1908 – Αθήνα, 25 Φεβρουαρίου 1941) ήταν Έλληνας ποιητής, φιλόσοφος και δοκιμιογράφος της Γενιάς του ’30.
Γόνος οικογένειας Ελλήνων εμπόρων με καταγωγή από το Λεωνίδιο Αρκαδίας που διέμεναν στην Ιταλία, είχε την ευκαιρία να ανατραφεί σε ένα αστικό και σχετικά προοδευτικό, σε σχέση με τα ελληνικά δεδομένα, περιβάλλον. Σπούδασε Νομικά στο Πανεπιστήμιο της Μπολόνια στην Ιταλία, όπου έζησε από το 1910 έως το 1931. Επιστρέφοντας στην Ελλάδα ωστόσο, τον κέρδισε η ποίηση.
Κατά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, ο Γιώργος Σαραντάρης εμφορούμενος από συναισθήματα φιλοπατρίας συμμετείχε στον Ελληνοϊταλικό Πόλεμο στην πρώτη γραμμή του Αλβανικού μετώπου, όπου αρρώστησε από τύφο. Πέθανε ύστερα από την επιστροφή του στην Αθήνα το 1941.
Το έργο του
Η ποίηση του Γιώργου Σαραντάρη υπήρξε αρκετά πρωτοποριακή για τα δεδομένα των ιδεών που επικρατούσαν την εποχή του Μεσοπολέμου στους αθηναϊκούς λογοτεχνικούς κύκλους. Υπήρξε λάτρης της λεγόμενης “καθαρής ποίησης”.
Ο Γιώργος Σαραντάρης υπήρξε ένας από τους πρώτους ανανεωτές Έλληνες ποιητές του μεσοπολέμου και ένας από τους πρώτους εισηγητές του υπαρξισμού στη χώρα μας. Ο φιλοσοφικός του στοχασμός κινήθηκε στα πλαίσια της αναζήτησης του απολύτου ενάντια στη φθορά της ανθρώπινης υπόστασης, εκφρασμένης μέσω της κατάργησης της παραδοσιακής ποιητικής φόρμας και γλωσσικής έκφρασης.
Έχοντας γνώση των ευρωπαϊκών διανοητικών κι αισθητικών ρευμάτων, χρησιμοποίησε στα ποιήματά του τον ελεύθερο στίχο, ενώ στις αναζητήσεις του περιέλαβε προβληματισμούς που έλκουν την επιρροή τους από την ιταλική ποίηση, το έργο του Ντοστογιέφσκι, από τις φιλοσοφικές ιδέες του Νίτσε, του Σαίρεν Κίρκεγκωρ αλλά και από τον υπαρξισμό.
Το έργο του δεν συνάντησε ευρεία αποδοχή στην εποχή του, επηρέασε ωστόσο την ελληνική ποίηση βαθιά και ουσιαστικά. Η συμβολή του αναγνωρίστηκε από τον Οδυσσέα Ελύτη, ο οποίος επηρεάστηκε σαφώς από συμβολικές εικόνες που κυριαρχούν στο έργο του Σαραντάρη: γυναίκα, θάλασσα, μοναξιά, ουρανός, πουλιά.
Για τον λόγο αυτό, ο νομπελίστας Ελύτης, πέραν του ότι έχει αφιερώσει στον ποιητή το ποίημα Γιώργος Σαραντάρης κάνει ειδική μνεία γι’ αυτόν στο έργο του Ανοιχτά Χαρτιά (Ίκαρος 1974) όπου αναφέρει για τον πρόωρο χαμό του ποιητή, αλλά και για την σχέση του με τα λογοτεχνικά σαλόνια της εποχής τα εξής:
“Ήταν η μόνη και πιο άδικη απώλεια […] Θέλω απροκάλυπτα να καταγγείλω το επιστρατευτικό σύστημα που επικρατούσε την εποχή εκείνη και που, δεν ξέρω πως, κατάφερε να κρατήσει στα γραφεία και τις επιμελητείες όλα τα χοντρόπετσα θηρία των αθηναϊκών ζαχαροπλαστείων και να ξαποστείλει στην πρώτη γραμμή το πιο αγνό και ανυπεράσπιστο πλάσμα. Έναν εύθραστο διανοούμενο που μόλις στεκόταν στα πόδια του, που όμως είχε προφθάσει να κάνει τις πιο πρωτότυπες και γεμάτες από αγάπη σκέψεις για την Ελλάδα και το μέλλον της”.
Εργογραφία
Ποιητικές συλλογές
Οι αγάπες του χρόνου, Αθήνα, χ.ε. 1934
Τα ουράνια, Αθήνα, χ.ε. 1934
Αστέρια, Αθήνα, χ.ε. 1935
Στους φίλους μιας άλλης χαράς, Αθήνα, Νεοελληνική Λογοτεχνία 1940 [Ανατύπωση εκ. Ιωλκός, 2012, ISBN 978-960-426-695-1]
Δοκίμια
Συμβολή σε μια φιλοσοφία της ύπαρξης, Αθήνα, χ.ε. 1937
Η παρουσία του ανθρώπου, Αθήνα, Κύκλος 1938
Δοκίμια λογικής σα θεωρία του απολύτου και μη απολύτου, Αθήνα, Αντωνόπουλος 1939
Πεζά
Γράμματα σε μια γυναίκα, Αθήνα, Κύκλος 1936
Από το giorgos-sarantaris.org:
Το βιβλίο του Γιώργου Ν. Παπαθανασόπουλου* για τον Γιώργο Σαραντάρη, αυτόν τον άγνωστο μεγάλο Έλληνα, τον ιδιοφυή ποιητή και βαθύ στοχαστή της δεκαετίας του 1930, παρουσιάστηκε στην αίθουσα της Στοάς του Βιβλίου. Το βιβλίο παρουσίασε πρώτος ο Σωτήρης Γουνελάς, ο οποίος αναφέρθηκε στο φιλοσοφικό μέρος του έργου Σαραντάρη και στις επιρροές που δέχθηκε κυρίως από τους Ντοστογιέφσκι και Ζαμπέλιο. Επίσης χαρακτήρισε ενδιαφέρον το μέρος του βιβλίου που αναφέρεται στην αλληλογραφία του Σαραντάρη με τον Θεσσαλονικιό λογοτέχνη Ν.Γ. Πεντζίκη.
Στη συνέχεια η ποιήτρια κα Ολυμπία Καράγιωργα, η οποία έχει γράψει ένα πολύ ενδιαφέρον βιβλίο για τον Σαραντάρη, επαίνεσε τον συγγραφέα, καθώς ο Γιώργος Σαραντάρης του βιβλίου του είναι ένας ποιητής και διανοούμενος γεμάτος από τη χαρά της ζωής, αρχοντικός, κοινωνικός αξιοπρεπής. Οι γνωστοί ηθοποιοί Κατερίνα Λέχου και Γρηγόρης Βαλτινός διάβασαν αποσπάσματα και απάγγειλαν ποιήματα του Σαραντάρη, που περιέχονται στο βιβλίο.
Ο συγγραφέας του βιβλίου κλείνοντας την παρουσίαση στην αρχή μίλησε για το πώς έγραψε το βιβλίο, “αυτό το φτωχό, αλλά με πολλή αγάπη γραμμένο πόνημα”, όπως το χαρακτήρισε. Είπε συγκεκριμένα:
“Ο Γιώργος Σαραντάρης μου κέντρισε το ενδιαφέρον ως άνθρωπος, ως ποιητής και ως διανοούμενος, μέσα από τις συζητήσεις που είχα με τον πρώτο του εξάδελφο Παναγιώτη Σαραντάρη. Ακολούθησε έρευνα μου, η οποία κράτησε επτά χρόνια και δια της οποίας προσπέλασα σε πολύ ανέκδοτο υλικό του ποιητή και στοχαστή. Αποκαλύφθηκε έτσι στην ψυχή μου μια σπουδαία προσωπικότητα των γραμμάτων μας, που θυσιάστηκε για την Πατρίδα στον πόλεμο του 40-41, σε ηλικία 33 ετών. Κι όμως άφησε πλούσιο και σημαντικό έργο”.
Στη συνέχεια με ένα επιγραμματικό δεκάλογο ο συγγραφέας περιέγραψε την προσωπικότητα του ποιητή και διανοούμενου, όπως την βίωσε μέσα από την έρευνα του:
1. Ο Γιώργος Σαραντάρη ήταν καινοτόμος ποιητής. Ήταν πρωτοπόρος στην ελληνική ποίηση του καιρού του και παράλληλα πρόβαλε και ενίσχυσε να δουλέψουν στο ταλέντο τους ποιητές, όπως ο Ελύτης και η Καρέλλη. Έγραψε με μοναδική ευαισθησία και εξαιρετική έμπνευση. Παρά το ότι στα ελληνικά ήταν αυτοδίδακτος, αφού σχολείο και πανεπιστήμιο πήγε στην Ιταλία, το ταλέντο του ήταν τόσο μεγάλο, που τον έκαμε να ξεπερνά τις όποιες ατέλειες στη γλώσσα. Η ψυχή του ήταν πλημμυρισμένη από ποίηση. Τον Ιούνιο του 1942, ένα δηλαδή περίπου χρόνο μετά τον θάνατο του Σαραντάρη ο Γ. Κατσίμπαλης απέστειλε στη “Νέα Εστία” την τελευταία μελέτη του ποιητή, που την είχε γράψει τον Αύγουστο του 1940, λίγο πριν επιστρατευθεί και χάσει τη ζωή του στον ελληνο-ιταλικό πόλεμο, που επακολούθησε. Τίτλος της “Γύρω από την κριτική” και σ’ αυτή γράφει, μεταξύ των άλλων, ο Γ. Σαραντάρης κάτι που συμπυκνώνει το πιστεύω του: ” Ο ευσυνείδητος κριτικός λέγει μονάχα, δείχνοντας τον ποιητή’ – Αυτός είναι! Ακούστε τον’ είναι ίδιος μ’ εμάς, όμως είναι βέβαιος για κάτι που δεν γεμίζει ακόμα τις δικές μας καρδιές’ γι’ αυτόν η αιωνιότητα είναι τόσο προσιτή, όπως για σας η φύση. Ακούστε τον’ δεν θα φοβάστε πια τους φυσικούς νόμους. Οι φυσικοί νόμοι θα γίνουν για εσάς νόμοι του Θεού!”.
2. Ήταν βαθύς στοχαστής και διανοούμενος. Αντίθετα από το ρεύμα του καιρού του με τα φιλοσοφικά του δοκίμια διατύπωσε πρωτότυπη νεοελληνική φιλοσοφική σκέψη, ανεξαρτητοποιημένη από την αρχαιοελληνική και απαλλαγμένη προσμίξεων από την γερμανική και την άλλη ευρωπαϊκή φιλοσοφία, που τότε ήταν του συρμού.
3. Ήταν υπεράνω κάθε τι του υλικού, του χοϊκού και αυτό του επέτρεψε να είναι ελεύθερος στη σκέψη, προφητικός στην αντίληψη, απόλυτος στις θέσεις του και ασυμβίβαστος στην κριτική του. Ζούσε με καθολική αφοσίωση στην ποίηση και στη φιλοσοφική σκέψη και έγραφε ακατάπαυστα.
4. Ήταν πατριώτης. Ήρθε, το 1931, στην Ελλάδα να υπηρετήσει τη στρατιωτική του θητεία, ενώ έως τότε ζούσε στην Ιταλία και μπορούσε να αποφύγει τη στράτευση του. Ευχαρίστως δέχθηκε την επιστράτευση του, τον Αύγουστο του 1940, ενώ ήταν καχεκτικός και ασθενής στο σώμα και τον ταλαιπωρούσε μεγάλη μυωπία. Πολέμησε στην πρώτη γραμμή, όπου, όπως ήταν φυσικό, ασθένησε και έχασε τη ζωή του. Ο Ελύτης θεώρησε τον θάνατο του εκτέλεση από την γραφειοκρατία του καιρού του, εμείς τον χαρακτηρίζουμε θυσία.
5. Ήταν Χριστιανός, με μια βαθιά αγάπη στον Θεάνθρωπο Ιησού. Ο λόγος του κοφτός και απόλυτος: ” Όποιος παραδέχεται την αλήθεια του Χριστού δεν δύναται να παραδεχθεί άλλη αλήθεια”.
6. Είχε επίγνωση της προσωρινότητας του βίου και βίωνε καθημερινά την αιωνιότητα.
7. Έχοντας ζήσει στην Ιταλία τα 2/3 της ζωής του δεν είχε κανένα σύμπλεγμα έναντι της Δύσης. Έγραψε χαρακτηριστικά ότι η Δύση δεν χρειάζεται να μας μάθει τίποτε περισσότερο εκτός από τον τεχνικό πολιτισμό, γιατί, όπως έγραψε, “στον πνευματικό πολιτισμό όταν κανείς δεν κατέχει πίστη είναι σαν να μην κατέχει τίποτε και η Δύση δεν κατέχει τίποτε, μήτε για τον εαυτό της”.
8. Ήταν ένα γενναίο και ιδιαίτερα δυνατό πνεύμα. Μέσα από τις μελέτες του και την ιδιοφυία του μπόρεσε να κρίνει τη γραμματεία της Δύσης, ότι ήταν εγκλωβισμένη στον ηδονισμό, σε όλες του τις μορφές.
9. Ήταν προφητικός. Η ελευθερία του και η πνευματικότητα του ήταν εκείνη που τον έκανε να γράψει το 1938, ότι ο κομμουνισμός δεν θα επιβιώσει στην πατρίδα του Ντοστογιέφσκι, που θαύμαζε.
10. Ως άνθρωπος ήταν ευαίσθητος, απλός, έντιμος, ανιδιοτελής. Δεν δίσταζε να συμμετέχει σε όλες τις λογοτεχνικές ή φιλοσοφικές συζητήσεις του καιρού του, χωρίς όμως να γίνεται μέρος κάποιας “παρέας”. Και παρέες του ήσαν, μεταξύ των άλλων, οι Ελύτης, Καρέλλη, Μελισσάνθη, Βρεττάκος, Εγγονόπουλος, Πεντζίκης, Βαρβιτσιώτης και, στο φιλοσοφικό κομμάτι, οι Κανελλόπουλος, Θεοδωρακόπουλος, Τσάτσος και Δεσποτόπουλος.
Στη σύντομη αναφορά του στο βιβλίο που έγραψε για τον Γ. Σαραντάρη ο Γ.Ν. Παπαθανασόπουλος τόνισε πως η γνωριμία του με αυτή τη μεγάλη προσωπικότητα των γραμμάτων μας τον ενέπνευσε για την πάρα πέρα ζωή του. Θεώρησε επίσης ότι όφειλε να γράψει το βιβλίο για τον Σαραντάρη γιατί είναι μια έμμεση αντίθεση σε όσα πάνε να μας επιβάλουν, δικοί και ξένοι. Και τόνισε καταχειροκροτούμενος: “Ο Έλληνας δεν είναι αυτός που τον κατάντησαν οι δικοί και οι ξένοι, ο Έλληνας είναι ο Σαραντάρης, ο Μακρυγιάννης, ο Παπαδιαμάντης, κι ακόμη ο γιατρός Παπανικολάου, Έλληνες είμαστε όλοι εμείς που εργαζόμαστε και με τον ιδρώτα του προσώπου μας, τις ικανότητες μας, την εργατικότητα μας, τη νοικοκυροσύνη μας δημιουργήσαμε αυτό που κατεστράφη από αλόγιστες πολιτικές”.
Τέλος υπογράμμισε ότι μεγάλο θέμα είναι η διάκριση στη ζωή του κάθε ανθρώπου, να μπορεί δηλαδή να διακρίνει το καλό από το κακό, το ευτελές από το ακριβό, το σημαντικό από το ασήμαντο. Είναι σημαντικό να διαχειρίζεται σωστά τον χρόνο του, να διατρίβει στα ωφέλιμα για την ψυχή του και να αποκρούει τα ζημιογόνα. Και πρόσθεσε: “Είναι θετικό για εμάς όλους να έχουμε στη ζωή μας πρότυπα, παραδείγματα, οδοδείκτες. Ένα τέτοιος οδοδείκτης είναι ο Γιώργος Σαραντάρης. Στην παγκοσμιοποίηση, στον κοσμοπολιτισμό, στον συγκρητισμό και στην προσπάθεια μετατροπής μας σε άμορφη μάζα, χωρίς ρίζες, χωρίς παράδοση, χωρίς αρχές και αξίες μας χρειάζεται η παρέα και το παράδειγμα του Σαραντάρη”.
* Το βιβλίο επιγράφεται “Γιώργος Σαραντάρης: ο άνθρωπος, ο ποιητής, ο διανοούμενος”, κυκλοφορεί από τις εκδόσεις “Έκπληξη” και αποτελείται από 400 σελίδες. Πρωτοσελιδα – Ειδήσεις