Κύπρος και Θράκη… Πανάρχαιοι δεσμοί

Συμπληρώθηκαν αυτές τις ημέρες 100 χρόνια από την απελευθέρωση της Δυτικής Θράκης, μια επέτειος που τιμήθηκε υπό περιορισμό, λόγω της πανδημίας.

Στις 14 Μαΐου 1920 η Ελλάδα ανέλαβε τη διοίκηση της Κομοτηνής και της Αλεξανδρούπολης, κατόπιν νέας διπλωματικής επιτυχίας του Ελ. Βενιζέλου. Είχε προηγηθεί η απελευθέρωση της Ξάνθης, τον Οκτώβριο του 1919. Θα ακολουθούσε η Ανατολική Θράκη, με τελευταία την Αδριανούπολη, όπου εισήλθε ο ελληνικός στρατός στις 12 Ιουλίου 1920.
Όπως είχε υποσχεθεί, ο ηγούμενος της Μονής Κύκκου έστειλε αμέσως 200 λίρες ως αμοιβή στον πρώτο Έλληνα στρατιώτη που εισήλθε νικητής στην Αδριανούπολη. Δύο χρόνια αργότερα, η κατάρρευση του μικρασιατικού μετώπου θα οδηγούσε στην τραγωδία της οριστικής αποχώρησης των Ελλήνων από τις ιστορικές τους κοιτίδες στην Ανατολική Θράκη.
Το καλοκαίρι του 1913 ο ελληνικός στρατός είχε απελευθερώσει για πρώτη φορά την Ξάνθη και την Κομοτηνή, όμως ύστερα από λίγες μέρες, με το τέλος των Βαλκανικών πολέμων, η Δυτική Θράκη περιήλθε στη Βουλγαρία για να ακολουθήσει μια εφιαλτική περίοδος βουλγαρικής κατοχής, ανάλογης με την επόμενη, του 1941-1944.
Τον Ιούλιο του 1913 ανάμεσα στους άνδρες της 8ης μεραρχίας του ελληνικού στρατού που απελευθέρωσε για πρώτη φορά την Ξάνθη ήταν και Κύπριοι εθελοντές. Ένας από αυτούς, ο Μιχάλης Κωνσταντίνου (γνωστός στο χωριό του ως Καράμανος), από την Κοίλη της Πάφου, εξέδωσε μετά την επιστροφή του στην Κύπρο μια απλοϊκή ποιητάρικη φυλλάδα, με τίτλο «Ποίημα του ελληνοβουλγαρικού πολέμου».
Γράφει εκεί:
«Και θέλω να ιστορηθή κύριοι και η Ξάνθη / εκάμαν μας εντύπωσιν μεγάλην με τα άνθη. / Εκεί μας προϋπάντησαν, υψώσαν τες σημαίες / φάνην μας αναστηθήκαμεν εκείνες τες ημέρες».
Εκτός από τον ποιητάρη εθελοντή, στη Θράκη βρέθηκαν, το 1920, αρκετοί Κύπριοι αξιωματικοί του ελληνικού στρατού. Ο εκ Λαπήθου Ιωάννης Τσαγγαρίδης, επιτελάρχης της Ταξιαρχίας Ιππικού, ήταν ανάμεσα στους πρώτους που εισήλθαν στις Σαράντα Εκκλησιές, όπως και βορειότερα στην Αδριανούπολη, οι νεότεροι Γεώργιος Γρίβας, ο κατοπινός αρχηγός της ΕΟΚΑ, και ο Καϊμακλιώτης Σταύρος Χριστοδουλίδης.
Δυο χρόνια αργότερα, την αντίστροφη διαδρομή και με εντελώς διαφορετικά συναισθήματα, ύστερα από την ήττα του 1922, έκαναν πολλοί Κύπριοι εθελοντές της Μικρασιατικής εκστρατείας, όπως ο Ευστάθιος Χατζηδημητρίου, από την Πυργά Μεσαορίας, πολεμιστής από το 1912. Έλαβε το φύλλο «αορίστου αδείας» στην Τυρολόη…
Σε άλλους τομείς των κυπροθρακικών σχέσεων, αναφέρουμε την παρουσία αρκετών Κυπρίων κληρικών στην περιοχή, τον 18ο – 19ο αι. Γνωστότεροι, ο μητροπολίτης Βιζύης Γεράσιμος, κατόπιν (1794-1797) Πατριάρχης Κωνσταντινουπόλεως Γεράσιμος Γ΄, και ο Μεσημβρίας Σαμουήλ. Επίσης, η Μονή Κύκκου είχε μετόχια στην Αδριανούπολη και στη Φιλιππούπολη.
Στην εκπαίδευση, ο πιο σημαντικός Θρακιώτης που υπηρέτησε στο νησί στις αρχές του 20ού αι., ήταν ο φιλόλογος Στίλπων Κυριακίδης, από την Κομοτηνή, γυμνασιάρχης στο Παγκύπριο το 1912-1914, καθηγητής αργότερα στη Φιλοσοφική Σχολή του ΑΠΘ, από τους πρώτους που μελέτησαν την κυπριακή λαογραφία και τους ποιητάρηδες. Μετά την ίδρυση του Δημοκριτείου Πανεπιστημίου εκατοντάδες Κύπριοι φοιτητές και φοιτήτριες σπούδασαν και σπουδάζουν στην Ξάνθη, στην Κομοτηνή, στην Αλεξανδρούπολη, αγάπησαν τη Θράκη και τους ανθρώπους της, και διατηρούν στενούς δεσμούς με την περιοχή.
Αυτούς τους κυπροθρακικούς δεσμούς ενισχύει η παρουσία των λιγοστών, αλλά εξαιρετικά δραστήριων Κυπρίων και των συλλόγων τους, με πιο γνωστή την εγκαταστημένη στην Ξάνθη, πρόσφυγα από τη Ζώδια, ακάματη και ακαταπόνητη Ελένη Χατζηγεωργίου, ψυχή του «Συλλόγου Κυπρίων» του νομού.
Μερικά χιλιόμετρα από την Ξάνθη ο επισκέπτης θα συναντήσει τον Αυξέντιο (επίσημη ονομασία Αυξεντίου), ένα μικρό χωριό στον εύφορο κάμπο της Βιστωνίδας. Οι Μικρασιάτες πρόσφυγες που εγκαταστάθηκαν εκεί, μετά την Ανταλλαγή, δεν ήταν ευχαριστημένοι από την ονομασία του χωριού τους (Νέο Κατράμι) και στις αρχές της δεκαετίας του 1960, ζήτησαν και πέτυχαν τη μετονομασία, τιμώντας τον ήρωα της ΕΟΚΑ. Στήθηκε ένα ηρώο και προτομή στη μνήμη του, στο κέντρο του χωριού, και αργότερα ιδρύθηκε και διατηρείται, σε ένα διώροφο σύγχρονο κτίριο, το αρκετά πλούσιο και εντυπωσιακό Λαογραφικό και Ιστορικό μουσείο «Γρηγόρης Αυξεντίου». Μια «Νέα Λύση»…
Αντίθετα, ο πιο διάσημος Θρακιώτης που συνδέει τις δύο περιοχές, ύστερα από τον σιωπηλό Διονύσιο Καρδιανό του 5ου π.Χ. αι., ο Γεώργιος Βιζυηνός, δεν αξιώθηκε στο νησί μας ανάλογων μεταθανάτιων τιμών, όπως ο Αυξεντίου. Ο «Θραξ την πατρίδα», Γεώργιος Μιχαηλίδης (δεν είχε υιοθετήσει ακόμη το Βιζυηνός), φοίτησε στην Ελληνική Σχολή Λευκωσίας το 1868-1872 (λόγω της επιμέλειάς του ορίστηκε ευταξίας), ήταν οικότροφος στην Αρχιεπισκοπή, ερωτεύτηκε Χωραΐτισσα, βίωσε τον μεγάλο λιμό του 1870-1872, και εδώ σώζεται τα παλαιότερο του ποίημα. Συνεχίζοντας τους πανάρχαιους δεσμούς που συνδέουν τη γη του Ορφέα με το νησί της Αφροδίτης.
www.papapolyviou.com
Πέτρος Παπαπολυβίου
Aναπλ. καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Κύπρου
philenews Πρωτοσελιδα – Ειδήσεις