Βυζαντινή Αυτοκρατορία: Άνοδος και πτώσις

του Ιωάννου Μ. Ασλανίδη*

από την εφημερίδα ΕΣΤΙΑ
ΕΙΝΑΙ ανάγκη ορισμένα σημαδιακά γεγονότα του παρελθόντος να επανέρχονται στην μνήμη των Ελλήνων, ιδίως των ηγεσιών που παίρνουν αποφάσεις και παραδειγματιζόμενες από αυτά να μην υποπέσουν ξανά σε τραγικά σφάλματα για το μέλλον της Χώρας μας. Το Επετειακό τούτο κείμενο, αναφέρεται πολύ περιληπτικά, στην άνοδο και πτώση της κραταιάς Αυτοκρατορίας του Βυζαντίου.
Το 324 μ.Χ. περίπου ο Κωνσταντίνος ψάχνει για την θέση της Νέας Ρώμης. Βέβαια η παράδοση αναφέρει ότι ένα όραμα άνοιξε τα μάτια του Κωνσταντίνου και έτσι στο τέλος του 324 μ.Χ. μ’ ένα ακόντιο στο χέρι χάραξε τα όρια της Νέας Ρώμης, της Κωνσταντίνου – Πόλεως. Η νέα πρωτεύουσα από της ιδρύσεως της άρχισε να στολίζεται με συμβολικά ελληνικά
καλλιτεχνήματα που μεταφέρθηκαν εκεί.
Στην παγκόσμια ιστορία υπήρξε το Βυζάντιο, η μακροβιότερη Αυτοκρατορία. Στην μακραίωνη ιστορία της, πολλά προσέφερε στην Ανθρωπότητα και σ’ αυτήν οφείλεται κατά μέγα μέρος η σημερινή εξέλιξη και ο πολιτισμός της σημερινής Ευρώπης και ακόμη ολόκληρης της ανθρωπότητας. Για εμάς τους Έλληνες το Βυζάντιο είναι ο κρίκος που ενώνει την Αρχαία Ελληνική Ιστορία με την σημερινή Ελλάδα. Επίσης οι μεγάλοι κλασσικοί αιώνες 5ο και 4ος π.Χ. με κέντρο την Αθήνα μας έδωσαν την φιλοσοφία, την έννοια του Νόμου, την έννοια της Δημοκρατίας και όλες τις μορφές της λογοτεχνίας και της τέχνης, οι
οποίες δια του Βυζαντίου μεταλαμπαδεύθηκαν στην Ευρώπη και δι’ αυτών μέχρι σήμερα εκφράζεται η ανθρωπότης.
Στο Βυζάντιο πολλά χρωστάει η Δύση:
-Πρώτον: Το Βυζάντιο δασκάλεψε την Ευρώπη στις επιστήμες και τις τέχνες. Το «Οικουμενικό διδασκαλείο» ιδρυμένο το 849 από τον Καίσαρα Βάρδα, ήτανε το πνευματικό κέντρο του κόσμου, γεμάτο ξένους φοιτητές, φερμένους από την Ανατολή και την Δύση.
-Δεύτερον: Εάν η Βυζαντινή Αυτοκρατορία δεν είχε σταματήσει την Μωαμεθανική επίθεση των Αράβων, που άρχισε τον 7ο αιώνα, αυτοί θα κατελάμβαναν όλη την Ευρώπη και θα εγένετο η Ευρώπη, Μωαμεθανικός και όχι Χριστιανικός χώρος. Γιατί έτσι δόθηκε χρόνος στους λαούς της Δυτικής Ευρώπης ν’ αποκτήσουν εθνική αυτοσυνειδησία, να οργανώσουν ανεξάρτητα
κράτη και να μπορέσουν σιγά – σιγά μόνοι των ν’ αντισταθούν εναντίον της
Μωαμεθανικής πιέσεως, η οποία τον 16ο αιώνα έφθασε με τους Τούρκους μέχρι της Βιέννης.
-Τρίτον: Το Βυζάντιο αναμφισβήτητα ευεργέτησε την ανθρωπότητα σε όλα, χωρίς ποτέ να την βλάψει. Είναι τόσα πολλά τα επιτεύγματα για την ανθρωπότητα του Μεσαιωνικού Ελληνισμού, ώστε να καταντάει άδικο οι σύγχρονοι να λησμονούν το χρέος τους προς την Βυζαντινή Αυτοκρατορία. Άνοδος της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας: Η Ανάπτυξη του Βυζαντίου, σε μία
μεγάλη Αυτοκρατορία, οφείλεται σε τρία κυρίως βασικά στοιχεία:
Α. Η στρατιωτική δύναμη, που ασφαλώς κληρονόμησε από την Ρώμη.
Β. Η θρησκεία, η ορθόδοξος εκκλησία, η οποία οργανώθηκε κατά τρόπο εξαιρετικό, έτσι που κατόρθωσε να κρατήσει μαζί, πολλούς και διαφόρους λαούς, οι οποίοι δεν ήσαν ούτε την ιδίας φυλής, ούτε του ιδίου πολιτισμού, ούτε της ιδίας γλώσσας, ήσαν όμως όλοι χριστιανοί ορθόδοξοι, και
Γ. Το σπουδαιότερο ίσως όλων η Ελληνική Παιδεία. Διότι τα σχολεία της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας, τα Πανεπιστήμια τα οποία ιδρύθηκαν εις την Κωνσταντινούπολη και οι άλλες μεγάλες πόλεις, όπως στην Αθήνα την Θεσσαλονίκη, την Καισάρεια και σε άλλες πόλεις. Τα μοναστήρια, είναι επίσης εκείνα που διαφύλαξαν για τον κόσμο τα γραπτά και την Σοφία των
μεγάλων Ελλήνων κλασσικών συγγραφέων και τις ανθρωπιστικές των απόψεις. Όταν τον 4ο π.Χ. αιώνα ο Ισοκράτης έλεγε, ότι: «Έλληνες είναι όσοι μετέχουν της ημετέρας παιδείας» δεν μπορούσε να φαντασθεί την αξία της μεγάλης αυτής αλήθειας.
Αιτία πτώσεως της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας:
Όταν το Βυζάντιο έφθασε στην μεγάλη του δόξα 10ο και 11ο αιώνα π.Χ. στην εποχή της Μακεδονικής δυναστείας, δεν μπορούσε να φαντασθεί κανείς ότι τόσο σύντομα θ’ ακολουθούσε η πτώση. Αυτή δεν ήλθε τον 15ο αιώνα, αλλά από σειρά
γεγονότων από τον 11ο αιώνα π.Χ. τα οποία λίαν περιληπτικά θ’ αναφέρω:
Οι Τούρκοι ήλθαν στο Βυζάντιο σε δύο μεγάλα κύματα, πρώτα οι Σελτσουκίδες Τούρκοι και έπειτα οι Οθωμανοί. Δυστυχώς για πρώτη φορά ο Στρατός της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας ηττήθη από τα στίφη των Σελτσουκίδων Τούρκων στα μέσα του 11ου αι. στην μεγάλη μάχη του Μαντζίκερ και έτσι έμεινε ανυπεράσπιστη η Μικρά Ασία για την κατάκτηση από αυτούς. Η κατάκτηση αυτή είναι εκείνη που αποδυνάμωσε το Βυζάντιο, διότι της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας η καρδιά και η δύναμη ήταν πάντα η Μικρά Ασία. Τον 11ο αι. έχουμε επίσης την Επίθεση των Νορμανδών, οι οποίοι ξεκίνησαν από τις σκανδιναβικές χώρες και κατόρθωσαν να κατακτήσουν πολλά μέρη στην Βόρεια Ευρώπη την Αγγλία και την Σικελία. Στη Σικελία ίδρυσαν Νορμανδικό Κράτος από το οποίο επιτίθεντο εναντίον των ελληνικών νησιών και παραλίων, φέροντας έτσι καίρια κτυπήματα κατά του Βυζαντίου. Ένα άλλο γεγονός που αποδυνάμωσε ακόμη περισσότερο το Βυζάντιο είναι, οι
Σταυροφορίες. Στην αρχή αυτές είχαν κίνητρα θρησκευτικά, μετά πήραν μορφή εμπορική και τυχοδιωκτική. Έτσι η 4η Σταυροφορία, αντί να συνεχίσει τον δρόμο για να ελευθερώσει τον Άγιο Τάφο, εστράφη εναντίον της Κωνσταντινουπόλεως.
Δυστυχώς και πάλιν οι εσωτερικές διχόνοιες της αυτοκρατορικής τότε Κυβερνήσεως, έδωσαν την ευκαιρία στην 4η
Σταυροφορία να καταλάβει το 1204 την Κωνσταντινούπολη και να ιδρύσει εκεί Φραγκικό Κράτος. Το Φραγκικό αυτό Κράτος, διήρκεσε μόνο ως το 1264, διότι από την Νίκαια οι Έλληνες ανακατέλαβαν την Κωνσταντινούπολη. Η καταστροφή και η διασπάθιση του Ελληνικού χώρου, η οποία επήλθε στο υπόλοιπο Βυζαντινό Κράτος ήταν από τους Φράγκους ανεπανόρθωτη.
Ο 14ος αι. είναι αιώνας μεγάλων καταστροφών, για τον Ελληνισμό. Πρώτα ήλθε στα μέσα του αιώνα μια τρομερή επιδημία πανώλης, η οποία αποψίλωσε τον πληθυσμό των πόλεων της Μέσης Ανατολής και του Ελληνικού χώρου. Τα 2/3 των κατοίκων περίπου πέθαναν.
Ας έλθουμε στις τελευταίες ημέρες της ελεύθερης Κωνσταντινούπολης. Η περίοδος αυτή είναι η σημαντικότερη, η τραγικότερη, αλλά ίσως και η ηρωικότερη της Ελληνικής Ιστορίας. Στην Βυζαντινή αυτοκρατορία που περιορίστηκε σχεδόν στην Κωνσταντινούπολη, στις 31 Οκτωβρίου του 1448 πέθανε χωρίς απογόνους ο Ιωάννης Η΄ Παλαιολόγος. Κατά την επιθυμία της μητέρας του Ελένης νόμιμης αντιβασίλισσας επιλέγεται ως διάδοχος του Αδελφού του ο Κωνσταντίνος, που στέφτηκε στο Μυστρά ως Κωνσταντίνος ΙΑ΄ Παλαιολόγος Δραγάσης και τον Μάρτιο του 1449 ανέλαβε την εξουσία στη Πόλη. Στα τέσσερα χρόνια της βασιλείας του, θα προσπαθήσει, όπου όλοι οι προκάτοχοί του απέτυχαν, να ενισχύσει την Αυτοκρατορία να ισχυροποιήσει την Πόλη. Ενίσχυσε τα τείχη, οργάνωσε τον Στρατό και τους κατοίκους, συγκέντρωσε τροφές. Οι Βυζαντινοί αυτοκράτορες βλέποντας τον κίνδυνο των Τούρκων να πλησιάζει, απευθύνονται για βοήθεια στην Δύση όπως ο Αυτοκράτορας Εμμανουήλ (1412) μέχρι και ο τελευταίος Αυτοκράτορας, όλες όμως οι προσπάθειες απέτυχαν.
Κατά την έναρξη της πολιορκίας της Πόλης εντός αυτής υπήρχαν 7.000 υπερασπιστές, 700 Γενοβέζοι με τον περίφημο Λόγγο Ιουστινιάνη ως αρχηγό τους και 200 τοξότες με επικεφαλής των τον Καρδινάλιο Ισίδωρο. Μέσα στον κόλπο υπήρχαν μόνο 20 πλοία βενετικά και γενοβέζικα και 2 πλοία από την Κρήτη. Η Κωνσταντινούπολη του 1453 μετά την πανώλη δεν ήταν πια η
πολυάριθμη πόλη του 1.000.000 κατοίκων. Ο Μωάμεθ πλήρως προπαρασκευασμένος άρχισε την μεγάλη πολιορκία την 2α Απριλίου 1453, που κράτησε ως το τέλος Μαΐου.
Μάχες έγιναν πολλές μέσα, επάνω και έξω από τα τείχη. Η σχέση των αντιπάλων ήταν 1:12, όσο και αν προσπάθησαν οι πολιορκητές εύρισκαν ισχυρή αντίσταση. Στις 20 Μαΐου με την μεσολάβηση των Γενοβέζων, προτάθηκε στον Κωνσταντίνο να παραδώσει την Πόλη και να φύγει στον Μυστρά όπου του εγγυάτο ο Μωάμεθ ασφάλεια. Στην σύνοδο της Συγκλήτου δήλωσε ο Κωνσταντίνος πως δεν αφήνει την πόλη που είναι «η Ελπίδα και η Δόξα των Ελλήνων». Οι επιθέσεις των Τούρκων συνεχίστηκαν ανεπιτυχώς έως τις 27 Μαΐου, οπότε πια ο ίδιος ο Σουλτάνος άρχισε να αμφιβάλλει για την επιτυχία του.
Τότε κάποιοι στρατηγοί τον συμβούλεψαν, προτού πάρει την τελική του απόφαση, να ρωτήσει ο ίδιος τον στρατό του, τι
θέλουν να γίνει. Ο τουρκικός στρατός είπε να συνεχισθεί η πολιορκία, με την ελπίδα βέβαια πάντοτε της λεηλασίας. Διότι ήταν αρχή απαράβατος, όταν τα Οθωμανικά Στρατεύματα κυρίευαν κάποια πόλη, η πόλη ήταν για τρεις ημέρες στη διάθεση των ορδών για λεηλασίες, βιασμούς και κάθε λογής εγκληματικές πράξεις.
Δύο ώρες πριν την αυγή της 29ης Μαΐου 1453 ημέρα Τρίτη, άρχισε η επίθεση των Τούρκων, ήταν τρομερή, αλλά οι πολιορκημένοι κρατούσαν. Μέσα σ’ αυτήν την δύσκολη στιγμή των αμυνομένων, βρέθηκε από τους Τούρκους η ξεχασμένη ανοικτή «Κερκόπορτα», μικρή πύλη στο βόρειο μέρος του δευτέρου τείχους. Από την πόρτα αυτήν μπήκαν οι πρώτοι Τούρκοι ανέβηκαν βιαστικά στον διπλανό πύργο και ύψωσαν την Τουρκική σημαία. Οι υπερασπιστές έτρεξαν να τους διώξουν και θα το πετύχαιναν, αλλά κάποιος γυρίζει και βλέπει σημαίες κόκκινες στον πύργο της Κερκόπορτας και απερίσκεπτα φωνάζει: «Η Πόλις Εάλω», από εδώ και πέρα άρχισε ν’ αδυνατίζει η άμυνα πλέον των υπερασπιστών της Πόλης.
Τέλος, ο Κωνσταντίνος πετάει τα εμβλήματά του και με τον Φραγκίσκο και τον Δαλμάτη στο πλευρό του, ακολουθώντας τον ξάδελφό του Θεόφιλος, ορμά εναντίον των Τούρκων με το σπαθί στο χέρι και σκοτώνεται. Κανείς δεν τον ξαναείδε πια.
Αυτό ήταν το τέλος της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας όταν «η Πόλις Εάλω».
Η Κωνσταντινούπολη στην στιγμή της πτώσης της έστησε το μεσόβαθρο της Γέφυρας του Ελληνισμού και για να μείνει ακλόνητο και ακαταμάχητο αυτό το μεσόβαθρο, θυσιάστηκε στο θεμέλιο του ο ίδιος ο Αυτοκράτορας Κωνσταντίνος, γι’ αυτό δεν βρέθηκε το σώμα του γι’ αυτό δεν υπάρχει τάφος του. Από το γεφύρι αυτό πέρασε πάλι στην Ευρώπη το πνεύμα της αναγέννησης, αυτό που τελικά την διαμόρφωσε και την οδήγησε στην ανάπτυξη και τον πολιτισμό. Πρέπει να τα ενθυμούμεθα αυτά, όχι για να μισούμε, αλλά αφ’ ενός μεν ως διηνεκές μνημόσυνο τιμής και ευγνωμοσύνης για την ζωογόνο θυσία «των αυτοπροαιρέτως αποθανόντων», και αφ’ ετέρου να θυμίζουμε στους Ευρωπαίους, την προσφορά των Ελλήνων στην σημερινή Ευρώπη. Θα ήταν προδοσία για τον Ελληνισμό, να διαγράψουμε από την ψυχή μας τον θρύλο του Μαρμαρωμένου Βασιλιά.
Μ’ αυτό το όραμα έζησε ο Ελληνισμός τους τελευταίους αιώνες κι’ αυτό το όραμα οφείλουμε όλοι να παραδώσουμε στις επερχόμενες γενεές. Οι τελευταίοι υπερασπιστές της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας με επικεφαλής τον Κων. Παλαιολόγο, έδειξαν στην ανθρωπότητα ότι, μόνον τα έθνη που ξέρουν να πεθαίνουν, έχουν και το δικαίωμα να ζουν, διότι, ο ηρωικός θάνατος οδηγεί πάντοτε στην Ανάσταση.
*Αντιστράτηγος ε.α.
Επίτιμος Διοικητικής της Σ.Σ.Ε. Πρωτοσελιδα – Ειδήσεις