Ποιες επιπτώσεις από μερική συμφωνία χωρίς το Καστελόριζο και η προσφορά της Άγκυρας – Γιατί η συμφωνία με το Κάιρο δημιουργεί θετικές συνθήκες, αλλά ρυθμιστής του ζητήματος είναι η τουρκική απειλή και ισχύς και ο καθορισμός υφαλοκρηπίδας μεταξύ Ελλάδας – Κύπρου
Το νήμα του γόρδιου δεσμού με την αιγυπτιακή ΑΟΖ επιχειρεί να αρπάξει η Ελλάδα, αντιλαμβανόμενη, όμως, ότι υπάρχουν κίνδυνοι, που αφορούν στην τμηματική συμφωνία, καθότι δημιουργεί εκ των πραγμάτων γκρίζα ζώνη (υπό διεκδίκηση ζώνη) μεταξύ των ΑΟΖ Ελλάδας και Κύπρου και νέο γόρδιο δεσμό.
Σενάρια και διεκδικήσεις
Υπάρχουν τεχνοκράτες στο ελληνικό ΥΠΕΞ, που συζητούν το θέμα της μερική συμφωνίας με την Αίγυπτο, το οποίο, όμως, δεν επιλύει το πρόβλημα με την Τουρκία. Το σενάριο αυτό προϋποθέτει ότι το Καστελόριζο δεν έχει ΑΟΖ ή μειωμένη επήρεια.
Στην περίπτωση που υιοθετηθεί ένα τέτοιο σενάριο, θα συμβούν τα εξής:
1) Α. Επιλογή πρώτη: Μερική Συμφωνία με την Αίγυπτο, αφήνοντας έξω το Καστελόριζο.
Β. Επιλογή δεύτερη: Μερική Συμφωνία με την Αίγυπτο με ρήτρα που θα αφήνει ανοικτό το θέμα του Καστελορίζου.
Όπως δείχνει ο σχετικός χάρτης (1) και στη μία και στην άλλη περίπτωση δημιουργείται μεταξύ Ελλάδας και Κύπρου μια γκρίζα ζώνη, που είναι υπό διαπραγμάτευση μεταξύ Ελλάδας – Αιγύπτου, αλλά και Τουρκίας – Αιγύπτου και Ελλάδας, Τουρκίας, Αιγύπτου, ενώ στο παιχνίδι είναι και η Κύπρος.
2) Σε περίπτωση μερικής συμφωνίας, η Ελλάδα καλύπτει τη λωρίδα της περιοχής του μνημονίου Λιβύης – Τουρκίας. Το πρόβλημα όμως δεν επιλύεται, διότι η Τουρκία και η Λιβύη δεν θα δεχθούν τη μερική συμφωνία Ελλάδας – Αιγύπτου ως ισχύουσα. Η Άγκυρα δεν θα αμφισβητήσει την ΑΟΖ της Αιγύπτου, αλλά της Ελλάδας στην περιοχή της Κρήτης και ευρύτερα, όπου θεωρεί, με βάση και τα όσα δηλώνει ο Τούρκος Υπουργός Άμυνας Χουλουσί Ακάρ (δες χάρτη αριθμός 2), καθώς και το τουρκικό ΥπΕξ της χώρας του, ότι είναι δική τους ΑΟΖ. Μάλιστα, η Άγκυρα προσφέρει από την ΑΟΖ της Ελλάδας ένα τμήμα στην Αίγυπτο για να τη δελεάσει, ώστε να υπογράψει μαζί της συμφωνία αντί με την Ελλάδα (βλέπε χάρτη 1).
Εάν η Αίγυπτος υπογράψει μερική συμφωνία με την Ελλάδα, δεν κερδίζει από την ελληνική ΑΟΖ προς την περιοχή της Κρήτης και της Λιβύης, όπως είναι η τουρκική προσφορά. Για να κερδίσει η Αίγυπτος, πρέπει να υπογράψει συμφωνία με την Άγκυρα. Από την άλλη, εάν η Αίγυπτος υπογράψει μερική συμφωνία με την Ελλάδα, αλλά αφεθεί ανοικτό το θέμα του Καστελορίζου, τότε τμήμα της ελληνικής ΑΟΖ, όπως αυτή καθορίζεται από το Διεθνές Δίκαιο και αποτυπώνεται στον χάρτη 1, γίνεται γκρίζο και τίθεται υπό διεκδίκηση.
Υφαλοκρηπίδα με την Κύπρο και ισχύς
Εκτός των ανωτέρω, υπάρχει ακόμη ένα σενάριο: Να προχωρήσει η Ελλάδα με την Αίγυπτο σε μερική συμφωνία και ταυτοχρόνως να καθορίσει η Ελλάδα τα όρια της υφαλοκρηπίδας της με την Κύπρο, έχοντας τη σιωπηρή αποδοχή του Καΐρου (δες χάρτη αριθμός 3).
Σε όλα τα σενάρια το κλειδί δεν είναι μόνο εάν θα καθοριστεί ή όχι ΑΟΖ με την Αίγυπτο και πώς, αλλά εάν η Ελλάδα έχει πρόθεση και ισχύ να υπερασπιστεί τα κυριαρχικά της δικαιώματα. Γιατί; Διότι η Τουρκία δεν θα υποχωρήσει και θα θεωρεί ότι το σύμφωνο με τη Λιβύη ισχύει και ότι η Ελλάδα με την Αίγυπτο τελούν εν αδίκω. Εάν, δε, προχωρήσει σε μερική συμφωνία με την Αίγυπτο και προσπαθήσει να οριοθετήσει την υφαλοκρηπίδα με την Κύπρο, πόσες πιθανότητες υπάρχουν να μην κλιμακώσει η Τουρκία τις προκλήσεις της εντός της περιοχής της Κρήτης, του Αιγαίου και της Κύπρου; Με ή χωρίς συμφωνίες, καθολικές ή μερικές, το ερώτημα είναι το ίδιο: Είναι η Ελλάδα έτοιμη να υπερασπιστεί τα κυριαρχικά της δικαιώματα; Μπορεί και θέλει να υπερασπιστεί την Κύπρο εάν η κρίση διαχυθεί στο νησί; Βεβαίως, υπάρχει και ο ισχυρισμός ότι, επειδή δεν έχουμε ναυτικό και αεροπορία, η Άγκυρα δεν μπορεί να πραγματοποιήσει κρίση στη θάλασσα. Προκαλεί, όμως, τετελεσμένα. Εάν η Τουρκία επιθυμεί να προκαλέσει κρίση, θα το πράξει στη γραμμή αντιπαράταξης! Εκεί είναι ο αδύναμος κρίκος, η αχίλλειος πτέρνα του Ελληνισμού. Από την Κύπρο θα εκβιάσει η Άγκυρα την Αθήνα.
Υπεύθυνη και ανεύθυνη πολιτική…
Επί των ανωτέρω θα πρέπει να επισημανθούν τα εξής υπό τη μορφή προβληματισμού:
Α. Επειδή δεν έχουμε αεροπορία και ναυτικό στη θάλασσα όπου αλωνίζει η Τουρκία, θα πρέπει να κλείσουμε και την Εθνική Φρουρά για να μην υπάρχει πρόβλημα κρίσης στη γραμμή αντιπαράταξης; Για όνομα του Θεού!
Β. Είμαστε έτοιμοι, ως ένοπλες δυνάμεις και ως κοινωνία, για ένα τέτοιο ενδεχόμενο, δηλαδή κρίσης, ή θα καταρρεύσουν τα πάντα με την πρώτη τουφεκιά; Η ΕΣΟ η μία κατατάσσεται Ιούλιο και η άλλη απολύεται. Εάν, όπως λέγεται από ελληνικής πλευράς, περί το τέλος Σεπτεμβρίου αρχές Οκτωβρίου δημιουργηθεί κρίση, λόγω του ότι η Τουρκία θα στείλει ερευνητικά σκάφη στην ελληνική υφαλοκρηπίδα πλησίον της Κρήτης, πόσο έτοιμη θα είναι η Εθνική Φρουρά για ν’ αντεπεξέλθει σε περίπτωση διάχυσης του προβλήματος; Εδώ, δεν γνωρίζουν οι έφεδροι πού θα αφήσουν τις οικογένειές τους και πώς οι άμαχοι θα προστατευθούν. Θεωρούμε ανεύθυνο να προβάλλουν οι πολιτικοί, και δη υπουργοί, τον εξής ισχυρισμό: Αν θα γίνει κρίση θα συμβεί στα ανοικτά της Κρήτης ή στο Αιγαίο, οπότε εμάς δεν μας αφορά και δεν θα μας αγγίξει… Ακόμη και αν θα είναι έτσι τα πράγματα, οι υπεύθυνοι πολιτικοί και η υπεύθυνη Κυβέρνηση εργάζονται με σοβαρότητα επί του χειρότερου σεναρίου για να δημιουργήσουν συνθήκες αποτροπής και να μην αφήσουν τους πολίτες και την πολιτεία στο έλεος του εχθρού. Όσοι δεν τα βλέπουν έτσι τα πράγματα, θα φέρουν την ευθύνη του χειρίστου σεναρίου. Η πρωτοβουλία κινήσεων δεν εξαρτάται από εμάς, αλλά από τον επιτιθέμενο. Από την Τουρκία. Θα εξαρτάται και από εμάς μόνο εάν υπάρχει αξιόπιστη αποτροπή. Όταν, δηλαδή, θα γνωρίζει η Τουρκία ότι το κόστος από τη δράση της μπορεί να είναι μεγαλύτερο από το όφελος. Αλλιώς, η Άγκυρα, σε περίπτωση κρίσης με την Ελλάδα, θα παίζει και την Αθήνα και εμάς όπως η γάτα το ποντίκι…
Η ΕΕ, το κόστος και το όφελος
Επί τη βάσει της τουρκικής επιθετικότητας γίνεται αναφορά στην πρωτοβουλία Μπορέλ, ο οποίος θα επισκεφθεί Ελλάδα, Κύπρο, Τουρκία για να αποκλιμακωθεί η ένταση. Και γιατί η Τουρκία να υποχωρήσει; Επειδή θα μεσολαβήσει ο Μπορέλ εκ μέρους της ΕΕ; Και αν δεν ακούσει ο Ερντογάν τις συστάσεις του Μπορέλ, τι θα κάνει η ΕΕ; Θα επιβάλει κυρώσεις στην Τουρκία, και ποιες; Είναι έτοιμοι οι εταίροι μας να πληρώσουν κόστος για εμάς όταν εμείς με κάθε ευκαιρία λέμε ότι είμαστε έτοιμοι να πάμε σε νέο Κραν Μοντανά; Δηλαδή να τα σπάσει η Ευρώπη με την Τουρκία και να πάμε εμείς με την Άγκυρα μήνα του μέλιτος; Ωραία, και ας υποθέσουμε ότι ο Ερντογάν λέει στον Μπορέλ, εντάξει πάμε σε διάλογο, ποια θα είναι η βάση του διαλόγου; Και ποιος χάνει σε τέτοιες περιπτώσεις; Αυτός που έχει τα δικαιώματα ή αυτός που αμφισβητεί τα δικαιώματα του δικαιούχου; Διάλογος σημαίνει πάρε-δώσε; Τι θα δώσει η Ελλάδα; Τμήμα της κυριαρχίας της; Ή έχουμε την ψευδαίσθηση ότι οι Τούρκοι είναι αφελείς; Για να πάνε σε διάλογο, είναι σαφής η θέση τους: μορατόριουμ και πάγωμα των ενεργειακών προγραμμάτων και της Ελλάδας και της Κύπρου. Είμαστε έτοιμοι για κάτι τέτοιο; Ως προς το θέμα των οικονομικών κυρώσεων σε βάρος της Τουρκίας, αυτές δεν θα αποδώσουν εάν η Άγκυρα πιστεύει ότι, από μια νικηφόρα κρίση, το όφελος που θα έχει σε βάθος χρόνου θα είναι μεγαλύτερο από το προσωρινό κόστος. Όταν εισέβαλε στην Κύπρο το 1974, οι ΗΠΑ τής επέβαλαν εμπάργκο, το οποίο εν συνεχεία ήρθη, αλλά η κατοχή της Κύπρου έμεινε και διευρύνεται… μέσω γκρίζων ζωνών. Και εντός της Κυπριακής ΑΟΖ.
Η παρέμβαση του ΝΑΤΟ
Και στην περίπτωση της όποιας ευρωπαϊκής πρωτοβουλίας, όπως και στην περίπτωση της συμφωνίας με την Αίγυπτο, το κλειδί είναι η ισχύς και η αποτρεπτική ικανότητα της Ελλάδας και της Κύπρου. Η Τουρκία έχει καθορίσει το πεδίο των εξελίξεων. Και επιλέγει αυτό της ισχύος, στο οποίο θεωρεί ότι διαθέτει πλεονέκτημα. Και αν δεν έχει έναντι της Ελλάδας, η οποία έχει αποτροπή, αποκτά το πλεονέκτημα αυτό μέσω Κύπρου, όπου δεν υπάρχει αποτροπή. Εκτός της ΕΕ, πολύ πιο αποτελεσματική θα μπορούσε να ήταν η παρέμβαση του ΝΑΤΟ, στο οποίο ανήκουν και η Ελλάδα και η Τουρκία. Καθοριστική είναι και η θέση των ΗΠΑ. Και κατά πόσον θα επέμβουν πριν από μια κρίση ή μετά από αυτήν, καθώς και πώς θα το πράξουν. Συνεπώς, από τώρα και με τον πιο επίσημο τρόπο, η Αθήνα θα πρέπει να θέσει το θέμα στο ΝΑΤΟ, εκθέτοντάς το στη βάση της επικίνδυνης πολιτικής της Τουρκίας, που θα οδηγήσει σε κρίση στο επόμενο διάστημα και θα θέσει σε κίνδυνο τη συνοχή της Συμμαχίας. Εφόσον, δε, οι ΗΠΑ έχουν εκδώσει και ανακοινώσεις ότι η πολιτική της Άγκυρας είναι προκλητική και ότι σέβονται τα κυριαρχικά, καθώς και τα ειδικά κυριαρχικά δικαιώματα της Κύπρου και της Ελλάδας, ας στείλουν τον 6ο Αμερικανικό Στόλο να μπει στη μέση. Από τώρα πρέπει να ξέρουμε πού πατούμε και με τους Ευρωπαίους και με τους Αμερικανούς. Αν και δεν τρέφουμε ψευδαισθήσεις… Διότι, όταν δεν έχεις επαρκή αποτροπή και όταν ακόμη και τώρα ακούς στη Λευκωσία ότι αν γίνει κρίση μεταξύ Ελλάδας – Τουρκίας δεν θα μας αγγίξει, είναι πρόδηλο ότι έχουμε πρόβλημα αντίληψης της πραγματικότητας. Του χειρότερου σεναρίου, που είναι η βάση για την οικοδόμηση αξιόπιστης αποτροπής.
Η επιμονή Νετανιάχου
Η Ελλάδα πρόσεχε επιμελώς να μη θεωρηθούν οι πολιτικές της ως προκλήσεις που θα έδιναν λαβές στην Τουρκία, η οποία, όμως, δημιουργεί προκλήσεις τις οποίες φορτώνει στην Ελλάδα! Ακόμη και στην Κύπρο. Εάν διαβάσει κάποιος τον τουρκικό Τύπο, διαπιστώνει ότι γίνονται αναφορές περί ελληνικής πρόθεσης να κάνει πόλεμο με την Τουρκία. Θετική εξέλιξη είναι η επίσκεψη του Έλληνα Πρωθυπουργού στο Ισραήλ, που είχε πολυεπίπεδες συμφωνίες και δη στρατιωτικές. Ελπίζουμε ότι θα προκύψουν ανάλογα αποτελέσματα και με την Κύπρο. Πάντως, ο Ισραηλινός Πρωθυπουργός Βενιαμίν Νετανιάχου έδωσε στήριξη στις ελληνικές θέσεις και υποστήριξε με σαφήνεια τον EastMed, σβήνοντας τις όποιες σκιές είχαν δημιουργηθεί το προηγούμενο διάστημα διά δημοσιευμάτων. Είπε συγκεκριμένα: «Έχουμε βρει σημαντικά υπεράκτια κοιτάσματα αερίου, όπως και η Κύπρος. Και το σημαντικότερο έργο μας -το οποίο συζητήσαμε επί μακρόν και θα συνεχίσουμε να συζητάμε στη διάρκεια του γεύματος- είναι η διαδρομή του αγωγού αερίου EastMed, που θα συνδέει τα κοιτάσματα φυσικού αερίου του Ισραήλ και της Κύπρου, μέσω της Κύπρου και της Ελλάδας, με την Ευρώπη. Θα είναι ο μεγαλύτερου μήκους υποθαλάσσιος αγωγός στον κόσμο και είμαστε αποφασισμένοι, όπως συζητήσαμε, να προχωρήσει». Το Ισραήλ είναι! Εμείς είμαστε; Εάν οι τριμερείς μεταξύ Ελλάδας, Κύπρου και Ισραήλ είχαν λάβει μορφή αμυντικής στρατιωτικής συμμαχίας με κανόνες εμπλοκής, η αποτροπή μας θα ήταν στα ύψη. Και η Τουρκία δεν θα μας εκβίαζε με κρίσεις… εάν ασκήσουμε τα κυριαρχικά μας δικαιώματα.
Χάρτης 1. Σε περίπτωση μερικής συμφωνίας με την Ελλάδα πλην του Καστελορίζου δημιουργεί μια γκρίζα υπό διεκδίκηση ζώνη μεταξύ Ελλάδας και Κύπρου, που με βάση το Διεθνές Δίκαιο ανήκει στην Ελλάδα, περιπλέκοντας ακόμη περισσότερο την κατάσταση. Η επιλογή αυτή προσφέρει στην Ελλάδα τον θαλάσσιο χώρο που καλύπτει το μνημόνιο Λιβύης – Τουρκίας. Επί της ουσίας, βεβαίως, η Άγκυρα θα επιμένει στο μνημόνιο, οπότε το παιχνίδι με ή χωρίς συμφωνία Ελλάδας – Αιγύπτου θα καθοριστεί, σύμφωνα με την Άγκυρα, από τους κανόνες ισχύος. Τομέας στον οποίο εκτιμά, όπως έχει πει ο Τούρκος Υπουργός Άμυνας, Χουλουσί Ακάρ, ότι η χώρα του υπερέχει μαθηματικά.
Χάρτης 2. Εδώ αποτυπώνεται η ΑΟΖ της Τουρκίας, που στηρίζεται στην αντίληψη ότι τα νησιά δεν έχουν δική τους ΑΟΖ. Με αυτήν την αντίληψη η Άγκυρα προσφέρει στην Αίγυπτο τμήμα της ελληνικής ΑΟΖ (βλέπε χάρτη 1) και κερδίζει τα υπόλοιπα και δη την περιοχή πέραν του σημείου Α προς την Κρήτη (τα σημεία Α και Β αφορούν τη συμφωνία με τη Λιβύη. Αυτή η μέση γραμμή προεκτείνεται και προς την Κρήτη, αλλά και προς την άλλη πλευρά, φτάνοντας ώς την Κύπρο).
Χάρτης 3. Υπάρχει και αυτή η επιλογή. Να υπογράψει η Ελλάδα μερική συμφωνία με την Αίγυπτο και ταυτοχρόνως να συμφωνήσει με την Κυπριακή Δημοκρατία για την υφαλοκρηπίδα και να καλύψει την γκρίζα ζώνη, που αφήνει πίσω της η μερική συμφωνία με την Αίγυπτο, επικαλούμενη το Διεθνές Δίκαιο. Η περίπτωση της υφαλοκρηπίδας είναι ipso facto, καθορίζεται και μονομερώς, ενώ η ΑΟΖ θέλει τουλάχιστον δυο. Το σενάριο αυτό θα ήταν ευκολότερο να τεθεί σε εφαρμογή εάν είχε τη σιωπηρή αποδοχή της Αιγύπτου. Σίγουρα όμως θα προκαλέσει την αντίδραση της Τουρκίας, οπόταν και σε αυτήν την περίπτωση θα πρέπει να ζυγίσει η Ελλάδα το σενάριο κρίσης.
Γιάννος Χαραλαμπίδης
Δρ των Διεθνών Σχέσεων Πρωτοσελιδα – Ειδήσεις