Το ζήτημα των καταπατημένων εκτάσεων του Δημοσίου ανασύρει από τα συρτάρια η κυβέρνηση. Το υπουργείο Οικονομικών ετοιμάζει σχέδιο νόμου για την οριστική τακτοποίηση της αντιδικίας χιλιάδων ιδιοκτητών με το κράτος, φιλοδοξώντας να δώσει λύση σε ένα χρόνιο πρόβλημα.
Γραφει ο Βασίλης Παπακωνσταντόπουλος
Εκτιμάται ότι από το σύνολο της δημόσιας περιουσίας έχουν καταπατηθεί το 47% των αστικών ακινήτων και το 64% των αγροτικών εκτάσεων, με το 80% των ακινήτων του Δημοσίου στην Αττική να βρίσκεται στα χέρια καταπατητών.
Οπως αναφέρεται στον ψηφισθέντα προϋπολογισμό, η τακτοποίηση των κατεχόμενων δημόσιων και ανταλλάξιμων κτημάτων αναμένεται να εξασφαλίσει σημαντικά έσοδα. Εκτιμάται ότι περίπου 350.000 ιδιώτες θα λάβουν καθαρούς τίτλους ιδιοκτησίας, καταβάλλοντας ως αντίτιμο ένα ποσό που θα υπολογίζεται με βάση τις αντικειμενικές αξίες των ακινήτων.
Σύμφωνα με πληροφορίες, το τίμημα θα είναι χαμηλό για τους πολίτες με αποδεδειγμένη οικονομική αδυναμία, για ευπαθείς ομάδες, όπως οι πολύτεκνοι και οι ανάπηροι, αλλά και για περιπτώσεις που επί του καταπατημένου ακινήτου έχει ανεγερθεί πρώτη κατοικία. Αυτό, φυσικά, δεν αναιρεί το γεγονός ότι αποτελεί ακόμα μία επιβάρυνση σε χιλιάδες ιδιοκτήτες ακινήτων και μάλιστα σε μια περίοδο που η ακρίβεια σε ηλεκτρική ενέργεια, βασικά αγαθά και υπηρεσίες πιέζει ασφυκτικά τους οικογενειακούς προϋπολογισμούς.
Ο σχεδιασμός του υπουργείου Οικονομικών προβλέπει ότι μέσα στο 2022 θα «τρέξει» μια σειρά από έργα για την καταγραφή και την αξιοποίηση της δημόσιας ακίνητης περιουσίας, μεταξύ των οποίων ξεχωρίζουν δύο:
– Η αξιοποίηση γεωχωρικών δεδομένων για συνεχή καταχώριση των χωρικών μεταβολών των δημόσιων κτημάτων (λόγω ρυμοτομικών αλλαγών, απαλλοτριώσεων, καταπατήσεων κ.ά.), των ακτών (λόγω διαβρώσεων, τεχνικών έργων κ.ά.) και των κοινόχρηστων ζωνών αιγιαλού.
– Ο εντοπισμός και ο ακριβής προσδιορισμός ακίνητης περιουσίας ιδιαίτερου φυσικού κάλλους. Με τη σύμπραξη εξειδικευμένων τμημάτων ελληνικών πανεπιστημίων σχεδιάζεται ο ακριβής γεωχωρικός προσδιορισμός των ορίων δημόσιων ακινήτων ιδιαίτερου φυσικού κάλλους ή ιδιαίτερης οικονομικής ή πολιτιστικής σημασίας, τα οποία δεν ήταν τεχνικά εφικτό μέχρι σήμερα να οριοθετηθούν με τα υπάρχοντα μέσα (π.χ. Καλντέρα νήσου Θήρας). Ο ακριβής γεωχωρικός προσδιορισμός τέτοιων ακινήτων αναμένεται να επιφέρει σημαντικά οφέλη για το Δημόσιο.
Στο πλαίσιο αυτό εντάσσεται η ειλημμένη απόφαση του οικονομικού επιτελείου για την τακτοποίηση των κατεχόμενων δημόσιων και ανταλλάξιμων κτημάτων. Η νέα ρύθμιση αποσκοπεί να βάλει σε τάξη τα ιδιοκτησιακά δικαιώματα του Δημοσίου, καθώς, όσο προχωρούν το Κτηματολόγιο και οι δασικοί χάρτες, το κράτος θα ανακαλύπτει όλο και περισσότερους καταπατητές.
Θα δοθεί το δικαίωμα στους κατόχους να εξαγοράσουν υπό συγκεκριμένες και αυστηρές προϋποθέσεις από το κράτος τις εδαφικές εκτάσεις που καταπάτησαν έναντι τιμήματος.
Εξόφληση με δόσεις
Το ποσό θα υπολογίζεται με βάση τις τρέχουσες αντικειμενικές αξίες των ακινήτων με ποσοστό έκπτωσης και θα κλιμακώνεται ανάλογα με τη χρονική διάρκεια της καταπάτησης και το είδος του ακινήτου. Οπως αναφέρουν οι πληροφορίες, το τίμημα θα μπορεί να εξοφλείται σε δόσεις, οι οποίες θα διαμορφώνονται ανάλογα με το ύψος του. Θα υιοθετηθεί, δηλαδή, το μοντέλο για την τακτοποίηση των αυθαιρέτων. Οσον αφορά την εξαγορά αγροτικών εκτάσεων, βασική προϋπόθεση είναι να αποδεικνύει ο κάτοχος ότι είναι κατά κύριο επάγγελμα αγρότης.
Τα οφέλη
Σύμφωνα με το υπουργείο Οικονομικών, η εκκολαπτόμενη ρύθμιση συνιστά λύση αξιοποίησης της δημόσιας περιουσίας με πολλαπλή στόχευση:
α) Την εξάλειψη ιστορικά τεκμηριωμένων κοινωνικών αδικιών και συγκρούσεων ή διεκδικήσεων κάθε μορφής, που εκδηλώνονται κάθε φορά που η Πολιτεία προσπαθεί να προστατεύσει με συγκεκριμένα μέτρα αλλά με σημαντική χρονική υστέρηση την περιουσία της.
β) Την εισροή σημαντικών εσόδων στον κρατικό προϋπολογισμό και την αποτελεσματική προστασία της κοινόχρηστης περιουσίας του Δημοσίου, καθώς και της περιουσίας που θα αποκαλυφθεί όταν τα ακίνητα δηλωθούν μέσω του Εθνικού Κτηματολογίου.
γ) Την απελευθέρωση των αρμόδιων διοικητικών υπηρεσιών και των δικαστηρίων από σημαντικό αριθμό δικών, εξόδων και γραφειοκρατικών διαδικασιών.
Πρωταθλήτρια η Κορινθία
Τα ακίνητα του Δημοσίου που έχουν καταπατηθεί στο πέρασμα των δεκαετιών είναι δεκάδες χιλιάδες, με τις υποθέσεις να λιμνάζουν εδώ και χρόνια στις δικαστικές αίθουσες. Ο χρόνος καταπάτησης αρχίζει από μερικούς μήνες και φτάνει μέχρι αρκετές δεκαετίες.
Ο βαθμός δυσκολίας του εγχειρήματος ανεβαίνει αν λάβει κανείς υπόψη ότι στα αστικά καταπατημένα κτήματα έχουν ανεγερθεί πολυκατοικίες, εργοστάσια, αποθήκες, ενώ δικαστικές αποφάσεις επί σχετικών προσφυγών του Δημοσίου στο μεγαλύτερο ποσοστό καταλήγουν υπέρ των καταπατητών, γιατί αυτοί στηρίζονται σε τίτλους που είτε δημιούργησαν οι ίδιοι είτε καταπατητές μετά το 1884, τη στιγμή που το Δημόσιο προβάλλει δικαιώματα ως… μοναδικός κληρονόμος του τουρκικού δημοσίου.
Τα περισσότερα καταπατημένα δημόσια ακίνηταμε πλήρη στοιχεία βρίσκονται στην Κορινθία (31.212 στρέμματα) και ακολουθούν η Εύβοια (23.443 στρέμματα), η Αττική (23.399 στρέμματα) και η Ηλεία (22.633 στρέμματα). Σημαντικός είναι και ο αριθμός των κατεχόμενων δημόσιων ακινήτων στην Αργολίδα, στη Μαγνησία, στη Λάρισα και τη Θεσσαλονίκη.
Στην κατηγορία όσων ακινήτων δεν συνοδεύονται από χάρτες, τα περισσότερα βρίσκονται στα Δωδεκάνησα (30.189 στρέμματα), στην Κοζάνη (16.660 στρέμματα) και στις Σέρρες (14.538 στρέμματα). Αξίζει να σημειωθεί ότι τα ακίνητα με έκταση μεγαλύτερη των 2.000 στρεμμάτων αντιπροσωπεύουν το 46% του συνόλου των κατεχόμενων δημόσιων κτημάτων, ενώ τα καταπατημένα ακίνητα άνω των 5.000 στρεμμάτων, το 21%.
Από τον Δρυ στον Τσακαλώτο: Τα πέντε νομοσχέδια που έμειναν στα συρτάρια
Το σχέδιο νόμου του υπουργείου Οικονομικών για την οριστική τακτοποίηση της αντιδικίας χιλιάδων ιδιοκτητών με το κράτος δεν είναι το πρώτο. Για την ακρίβεια, έρχεται να προστεθεί στις αρκετές απόπειρες των τελευταίων πολλών ετών, οι οποίες όμως παρέμειναν στα συρτάρια και δεν έφτασαν ποτέ στη Βουλή. Η μοναδική ρύθμιση που ψηφίστηκε κι έγινε νόμος του κράτους ήταν εκείνη του μακρινού 1977 (Ν. 719), που προέβλεπε την εκχώρηση των καταπατημένων ακινήτων του Δημοσίου σε ιδιώτες σε χαμηλές τιμές, χωρίς όμως ουσιαστικά να εφαρμοστεί ποτέ.
1. Από τότε σχεδόν όλες οι κυβερνήσεις επιδίωξαν τη νομιμοποίηση καταπατημένων ακινήτων. Το 1998, ο τότε υφυπουργός Οικονομικών της κυβέρνησης Σημίτη, Γιώργος Δρυς, είχε συντάξει σχετικό νομοσχέδιο που προέβλεπε, μεταξύ άλλων, ότι η τιμή για την εξαγορά των ακινήτων αυτών ήταν η αντικειμενική αξία τους, με εκπτώσεις για την πρώτη κατοικία, τους πολυτέκνους, τους αγρότες και τις παραμεθόριες περιοχές. Το νομοσχέδιο παραπέμφθηκε στις καλένδες.
2. Το ζήτημα ατόνησε για κάποια χρόνια, για να επανέλθει στο προσκήνιο επί κυβέρνησης Κώστα Καραμανλή. Οι πρώτες πινελιές μπήκαν το 2005, αλλά το τελικό σχέδιο νόμου καταρτίστηκε το 2009 από τον τότε υπουργό Οικονομίας και Οικονομικών Γιάννη Παπαθανασίου. Ως τίμημα εξαγοράς λάμβανε την αντικειμενική αξία του ακινήτου κατά τον χρόνο υποβολής της σχετικής αίτησης εξαγοράς. Ειδικά όσοι είχαν ανεγείρει σε καταπατημένες εκτάσεις του Δημοσίου οικοδομές τις οποίες χρησιμοποιούσαν για πρώτη κατοικία, καθώς και όσοι από αυτούς ήταν ανάπηροι ή πολύτεκνοι, θα μπορούσαν να εξαγοράσουν τις εκτάσεις καταβάλλοντας στο κράτος τα προβλεπόμενα τιμήματα με πρόσθετες εκπτώσεις από 10% έως και 30%. Επίσης, το τίμημα εξαγοράς μειωνόταν κατά 0,25% για κάθε χρόνο κατοχής πριν από την 31η Δεκεμβρίου 2008. Δηλαδή, για το ελάχιστο διάστημα αυθαίρετης κατοχής των 20 ετών, το οποίο έθετε το σχέδιο νόμου ως προϋπόθεση για την υπαγωγή στις ευνοϊκές διατάξεις, η συνολική μείωση θα έφτανε το 5%.
Τελικά, ούτε αυτό το νομοσχέδιο πρόλαβε να πάρει τον δρόμο προς τη Βουλή, καθώς λίγους μήνες αργότερα προκηρύχθηκαν εκλογές και η διακυβέρνηση της χώρας πέρασε στα χέρια του ΠΑΣΟΚ του Γιώργου Παπανδρέου.
3. Το 2011 νομοθετική πρωτοβουλία για την εξαγορά καταπατημένων εκτάσεων ανέλαβε ο τότε υπουργός Οικονομικών Γιώργος Παπακωνσταντίνου. Προέβλεπε πως το τελικό ποσό θα υπολογιζόταν επί της αντικειμενικής τιμής του ακινήτου και θα εξαρτιόταν από το είδος και τη χρήση της καταπατημένης εκτάσεως, καθώς και την εισοδηματική και οικογενειακή κατάσταση του φορολογουμένου.
Το τίμημα θα μειωνόταν κατά ένα ποσοστό για κάθε χρόνο κατοχής του ακινήτου πριν από το 2009. Περαιτέρω, κατά περίπου 10%, εφόσον ο κάτοχος είχε ανεγείρει πρώτη κατοικία στη δημόσια έκταση, και κατά επιπλέον 10%, εφόσον ήταν πολύτεκνος ή ανάπηρος. Ούτε όμως αυτό το σχέδιο νόμου «Ρυθμίσεις κατεχόμενων ακινήτων του Δημοσίου και άλλες διατάξεις» έγινε νόμος του κράτους.
4. Σχέδιο νόμου έτοιμο προς κατάθεση στη Βουλή καταρτίστηκε και το 2014 από τον τότε υπουργό Οικονομικών Γιάννη Στουρνάρα. Παρείχε τη δυνατότητα εξαγοράς με ευνοϊκούς όρους 28.000 ακινήτων, υπό την προϋπόθεση ότι αυτά είχαν καταπατηθεί για διάστημα μεγαλύτερο των 20 χρόνων. Το τίμημα για την εξαγορά ενός καταπατημένου ακινήτου θα υπολογιζόταν βάσει της χαμηλότερης αντικειμενικής αξίας του γεωγραφικού διαμερίσματος όπου βρισκόταν το ακίνητο. Το ποσό αυτό θα καταβαλλόταν είτε εφάπαξ με έκπτωση 5% είτε σε διμηνιαίες δόσεις 800 ευρώ κατά ελάχιστο καθεμία. Μπορούσαν να εξαγοραστούν τα αστικά ακίνητα, ενώ για οικισμούς κάτω των 2.000 κατοίκων, έκταση μέχρι πέντε στρέμματα και για περιοχές που βρίσκονταν μέσα σε σχέδιο πόλης ή για οικισμούς που προϋφίστανται του έτους 1923, έκταση ίση με το ελάχιστο εμβαδόν αρτίου όσο και αγροτικά. Ενιαία έκταση μέχρι 10 στρέμματα και μέχρι 20 στρέμματα συνολικά.
Η κατάθεση του νομοσχεδίου αναβλήθηκε εξαιτίας των πολιτικών εξελίξεων με την προεδρική εκλογή και τις πρόωρες εκλογές του Ιανουαρίου του 2015. Αποτέλεσε, όμως, τη βάση για ένα νέο σχέδιο νόμου, το οποίο επεξεργάστηκε η κυβέρνηση ΣΥΡΙΖΑ, όταν ανέλαβε το υπουργείο Οικονομικών ο Ευκλείδης Τσακαλώτος.
5. Η ρύθμιση θα είχε μόνιμο χαρακτήρα, δηλαδή, θα μπορούσαν να κάνουν χρήση τους ανά πάσα στιγμή οι ενδιαφερόμενοι πολίτες, αρκεί να πληρούνται συγκεκριμένες περιβαλλοντικές και οικιστικές προϋποθέσεις.
Θα αφορούσε μόνο περιοχές οι οποίες είναι ενταγμένες στο σχέδιο πόλης και σε καμία περίπτωση το ΥΠΟΙΚ δεν ήταν διατεθειμένο να παραχωρήσει τίτλους ιδιοκτησίας για εκτός σχεδίου εκτάσεις. Για να ίσχυε η ρύθμιση σε μια περιοχή, θα έπρεπε, εκτός από την ένταξή της στο σχέδιο πόλης, να έχουν ολοκληρωθεί η χάραξη του αιγιαλού, η κτηματογράφηση, η ένταξη στο αντικειμενικό σύστημα προσδιορισμού της φορολογητέας αξίας και οι δασικοί χάρτες.
Βάση του υπολογισμού του τιμήματος που θα πρέπει να καταβάλει ο ιδιοκτήτης θα αποτελούσε η αντικειμενική αξία, ενώ θα προβλέπονταν εκπτώσεις για τις ευπαθείς ομάδες και πολλές δόσεις. Με την καταβολή του τιμήματος ο ενδιαφερόμενος πολίτης θα αποκτούσε αυτόματα καθαρούς και οριστικούς τίτλους ιδιοκτησίας και θα είχε το δικαίωμα να προχωρήσει σε κάθε μορφής μεταβίβαση, όπως είναι η πώληση και η γονική παροχή. Και αυτή η ρύθμιση είχε την τύχη όλων των προηγουμένων. Μένει να δούμε τι μέλλει γενέσθαι με το εκκολαπτόμενο σχέδιο νόμου της νυν ηγεσίας του υπουργείου Οικονομικών.