Ο Ανδρόνικος Γ’ Παλαιολόγος (25 Μαρτίου 1297 – 15 Ιουνίου 1341) ήταν Βυζαντινός αυτοκράτορας από το 1328 έως το 1341. Γεννημένος ως Ἀνδρόνικος Δούκας Ἄγγελος Κομνηνός Παλαιολόγος, ήταν γιος του Μιχαήλ Θ’ του Παλαιολόγου και της Ρίτας της Αρμενίας.
Με τον πατέρα του, διάδοχο και συναυτοκράτορα Μιχαήλ Θ΄ να έχει πεθάνει ήδη από το 1320, ο Ανδρόνικος Γ΄ κατέλαβε την εξουσία με ήπιο πραξικόπημα κατά του παππού του αυτοκράτορα Ανδρόνικου Β΄ Παλαιολόγου. Ο Ανδρόνικος Β΄, κατηγορώντας τον εγγονό του για ανάμειξη στο θάνατο του αδελφού του Μανουήλ, τον είχε ήδη αποκηρύξει παλαιότερα ορίζοντας ως διάδοχο τον δικό του δευτερότοκο γιο Κωνσταντίνο. Όμως ο δραστήριος Ανδρόνικος Γ΄ είχε την υποστήριξη μιας ομάδας νέων αριστοκρατών ενώ κατάφερε να συγκεντρώσει πολιτικούς και στρατιωτικούς συμπαραστάτες και τελικά να εκτοπίσει τον παππού του από την εξουσία το 1328, στέλνοντάς τον έγκλειστο σε μοναστήρι, μέχρι το θάνατό του.
Ο εμφύλιος πόλεμος που ακολούθησε, και διήρκεσε με διαλείμματα από το 1321 ως το 1328, εξάντλησε την αυτοκρατορία.
Εξωτερική πολιτική
Ο εγγονός του Ανδρόνικου Β΄ αποδείχτηκε ικανότερος ηγεμόνας από τον παππού του. Ήταν άξιος στρατιώτης, πολιτικός ηγέτης αλλά και διπλωμάτης. Καταπολέμησε τη διαφθορά, ενίσχυσε το στρατό και επανίδρυσε το ναυτικό, που είχε καταργήσει ο Ανδρόνικος Β΄ προκειμένου να εξοικονομήσει χρήματα. Η προέλαση των Οθωμανών στην Μικρά Ασία πάντως, παρά τις προσπάθειες του Ανδρόνικου, ήταν ασταμάτητη, κυρίως λόγω των αποθεμάτων τους σε έμψυχο δυναμικό.
Ο Ανδρόνικος ηττήθηκε στην μάχη του Πελεκάνου το 1329 από τον Ορχάν, το σουλτάνο των Οθωμανών. Η Νίκαια της Βιθυνίας χάθηκε για τους Βυζαντινούς το 1331 και η Νικομήδεια το 1337. Ο Ανδρόνικος τότε προσπάθησε να προσεταιρισθεί, σαν αντίβαρο στους Οθωμανούς, τους εμίρηδες του Σαρουχάν και του Αϊδινίου που βρισκόταν πιο νότια. Αυτή η συνεργασία ήταν αρκετά ωφέλιμη και για τα δύο μέρη.
Στις δυτικές επαρχίες, υπήρχε συνεχής αναταραχή, με ανάμιξη τόσο των Δεσποτών της Ηπείρου, όσο και Φράγκων ευγενών που νέμονταν τις εκτάσεις. Ο Ανδρόνικος κατόρθωσε να επιβάλλει τον ορισμό βυζαντινού διοικητή τόσο στη Θεσσαλία όσο και στην Ήπειρο, επαναφέροντας αυτές τις περιοχές κάτω από τον αυτοκρατορικό έλεγχο. Ακόμη, κατάφερε να σταματήσει την προέλαση των Σέρβων στην Μακεδονία (όπου όμως πριν τη συμφωνία ειρήνης έχασε αρκετές πόλεις, όπως την Οχρίδα και την Καστοριά) και την προέλαση των Βουλγάρων στη Θράκη.
Εσωτερική πολιτική
Στο εσωτερικό, προχώρησε σε μεταρρυθμίσεις στο νομικό σύστημα με την εισαγωγή, το 1329, του θεσμού των Καθολικών κριτών των Ρωμαίων. Ήταν μία ομάδα τεσσάρων ανώτατων δικαστών – δύο κληρικών και δύο λαϊκών – έργο των οποίων ήταν η επίβλεψη της απονομής δικαιοσύνης σε όλη την αυτοκρατορία. Αν και το 1337 τρεις από τους τέσσερις κριτές κρίθηκαν ένοχοι δωροδοκίας και αντικαταστάθηκαν, ο θεσμός αυτός διατηρήθηκε ως την οριστική κατάλυση της αυτοκρατορίας, το 1453.
Διαδοχή
Βασικό στοιχείο ισχύος της διακυβέρνησής του, ήταν η παρουσία στο πλευρό του στενού φίλου του, ικανότατου στρατηγού και Μεγάλου Δομέστικου Ιωάννη Καντακουζηνού, που συνέβαλλε δραστικά στις επιτυχίες του Ανδρόνικου. Παρά τις κοινές τους προσπάθειες όμως, η κατάσταση σταθερής παρακμής και αποδυνάμωσης συνεχίζονταν σταθερά. Ο Ανδρόνικος Γ’ αρρώστησε και πέθανε ξαφνικά τον Ιούνιο του 1341, χωρίς να έχει ορίσει διάδοχο.
Οικογένεια
Ο Ανδρόνικος Γ’ παντρεύτηκε πρώτα το 1318 την Αδελαΐδα (Ειρήνη) των Γουέλφων, κόρη του Ερρίκου Α’ δούκα του Μπράουνσβαϊκ και της Aγνής των Βέττιν-Μάισεν (7ης απογόνου του Αλεξίου Α’ Κομνηνού), που όμως απεβίωσε το 1324.
Έπειτα το 1326 παντρεύτηκε την Ιωάννα (Άννα) της Σαβοΐας, κόρη του Aμαδαίου Ε’ κόμη της Σαβοΐας και της Mαρίας Βραβάνδης (5ης απογόνου του Ισαακίου Β’ Αγγέλου). Από τον δεύτερο αυτόν γάμο είχε τέκνα:
– Μαρία (Ειρήνη) 1327-μετά το 1356, παντρεύτηκε τον Μιχαήλ Ασέν Δ΄ συμβασιλιά των Βουλγάρων.
– Ιωάννης Ε΄ 1332-1391, Αυτοκράτορας των Ρωμαίων.
– Μιχαήλ γενν. 1337, δεσπότης.
– Μαρία, παντρεύτηκε τον Φραντσέσκο Α΄ Γκαττιλούζιο κύριο της Λέσβου.
– (νόθη) Ειρήνη Παλαιολογίνα π. 1315-μετά το 1341, παντρεύτηκε τον Βασίλειο Μεγάλο Κομνηνό αυτοκράτορα της Τραπεζούντας.
– (;) (νόθη) Μπαγιαλούν. Αναφέρεται από τον Μιχαήλ-Δημήτριο Στούρτζα στο Ιστορικό και γενεαλογικό λεξικό της Ελλάδας, Αλβανίας και Κωνσταντινουπόλεως (1983). Μεταστράφηκε στο Ισλάμ και έγινε μία από τις συζύγους του Οζ Μπεγκ χάνου της Χρυσής Ορδής. Στο έργο Τα Ταξίδια του Ίμπν Μπατούτα ο συγγραφέας αναφέρει, ότι τη συνόδευσε από την Αυλή του χάνου στην Κωνσταντινούπολη. Δεν αναφέρεται στις Γενεαλογικούς Πίνακες για την Ιστορία των Ευρωπαϊκών κρατών τού Ντέντλεβ Σβέννικε (1978) και ίσως είναι επινόηση του Στούρτζα.
https://byzantium.gr/gremperors.html