Όταν οι Έλληνες πούλαγαν τα χωράφια τους για να αγοράσουν μετοχές, ενώ δεν υπήρχε καν χρηματιστήριο. Έχασαν όλοι εκτός από τον Συγγρό
Τα Λαυρεωτικά ήταν η πρώτη σημαντική απάτη στη χώρα μας που οδήγησε σε μαζική αναδιανομή εισοδήματος. Η υπόθεση τους είχε όλα τα χαρακτηριστικά για να μείνει στην ιστορία.
Ξεκίνησε ως μια τεράστια ξένη επένδυση στα μεταλλεία του Λαυρίου, την οποία καλωσόρισε το φτωχό ελληνικό κράτος, στιγματίστηκε από την εκμετάλλευση των εργαζομένων στις στοές, προκάλεσε την παρ’ολίγον στρατιωτική επέμβαση των ξένων δυνάμεων και κατέληξε σε χρηματιστηριακό σκάνδαλο με ελάχιστους κερδισμένους και χαμένους σχεδόν όλους τους Έλληνες.
Ο επιχειρηματίας που εκμεταλλεύτηκε ό,τι δεν αξιοποίησε το δημόσιο
Το σκάνδαλο εξελίχθηκε από το 1873-1875, όταν τα μεταλλεία του Λαυρίου αγοράστηκαν από τον Ιταλό, Ιωάννη Βαπτιστή Σερπιέρι, ο οποίος έκανε μεγάλη περιουσία εκμεταλλευόμενος τις σκωρίες, δηλαδή τα απορρίμματα της μεταλλουργικής εργασίας. Ο Ιταλός επιχειρηματίας εκμεταλλευόταν παρόμοια μεταλλεία στην Ισπανία και την Ιταλία.
Η επιχειρηματική ιδέα στην Ελλάδα του ήρθε όταν είδε ένα πλοίο να ξεφορτώνει αργυρούχο μόλυβδο στον κάβο κάτω από το Σούνιο. Είδε τις σκωρίες, πήρε δείγμα τους, το οποίο μελέτησε σε εργαστήρια και διαπίστωσε ότι υπάρχει τέτοια περιεκτικότητα μολύβδου, ώστε να την εκμεταλλευτεί και να βγάλει κέρδος. Έτσι και έκανε.
Κατάφερε να έρθει στην Ελλάδα με βασιλικά διατάγματα, πήρε άδεια εκμετάλλευσης των μεταλλείων του Λαυρίου και επένδυσε σε αυτά 15 εκατομμύρια χρυσές δραχμές. Η επένδυση ήταν μεγάλη για την εποχή αλλά και τα ποσά που έβγαλε ήταν υπέρογκα.
Οι αντιδράσεις από την εκμετάλλευση των μεταλλείων
Ο Σερπιέρι δεν αρκέστηκε όμως στα κέρδη από τις σκωρίες. Δίπλα τους υπήρχαν οι εκβολάδες, τα επιφανειακά μεταλλεύματα που είχαν ξεμείνει από την αρχαιότητα. Ήταν μία ακόμη εύκολη διαδικασία παραγωγής πλούτου. Αποφάσισε να τις εκμεταλλευτεί και αυτές. Έτσι έκανε κάποια διαβήματα και ζήτησε να του παραχωρηθούν αυτές οι εκτάσεις. Το ελληνικό κράτος τις παραχώρησε χωρίς να γνωρίζει ότι σε αυτές τις εκτάσεις υπήρχαν αυτές οι εκβολάδες. Το έμαθε αργότερα, το 1869. Έστειλε μάλιστα και μία επιστολή στο κράτος στην οποία έγραφε ότι θα εκμεταλλευτεί τα μεταλλικά χώματα. Αυτός ο όρος κίνησε τις υποψίες και τότε προκλήθηκε η αντίδραση.
Στο νομικό πλαίσιο δεν ήταν σαφές τι γίνεται με τις σκωριές και τις εκβολάδες, ενώ το δημόσιο καθυστέρησε να λύσει αυτό το νομικό κενό. Το γεγονός αυτό εκμεταλλεύτηκε ο επιχειρηματίας και έτσι αξιοποίησε τα υλικά, που ήταν εύκολα στην συλλογή και στην επεξεργασία.
Στην Αθήνα η κοινή γνώμη άρχισε να φοβάται με την είδηση ότι ένας ξένος πλουτίζει εκμεταλλευόμενος παράνομα τον πλούτο της ελληνικής γης. Συγχρόνως κυκλοφόρησε η φήμη ότι στα λατομεία υπάρχει χρυσός που θα μπορούσε να σώσει την δύσμοιρη ελληνική οικονομία. Γιατί να τα αφήσουν στον Ιταλό;
Την περίοδο του αναβρασμού, υπουργός Οικονομικών της κυβέρνησης Κουμουνδούρου ήταν ο Επαμεινώνδας Δεληγεώργης. Αφού δέχτηκε σκληρή πολιτική κριτική, αποφάσισε να λάβει μέτρα. Έτσι ανέστειλε τη λειτουργία της εταιρείας του Ιταλού. Παράλληλα η κυβέρνηση έβγαλε ένα νόμο, με τον οποίο απαγόρευε τη χρήση των εκβολάδων και έναν άλλο με τον οποίο φορολούσαν τον Σερπιέρι με 60% στα καθαρά κέρδη του. Η μία υπερβολή έφερε την άλλη.
Η παρολίγον στρατιωτική επέμβαση και η κόντρα
Ο Ιταλός επιχειρηματίας δεν αποδέχτηκε το νέο νόμο. Αντί να προσφύγει στα δικαστήρια, κατέφυγε στις μεγάλες δυνάμεις της Ευρώπης που κηδεμόνευαν την Ελλάδα. Οι ευρωπαϊκές δυνάμεις απάντησαν απειλώντας ότι θα μπούνε στη χώρα με τρία πολεμικά πλοία. Ο Σέρπιερι και το σκάνδαλο που προκάλεσε δημιούργησαν πολιτικές αναταραχές στη χώρα. Μέσα σε μία τριετία, άλλαξαν πέντε κυβερνήσεις.
Η φήμη για ύπαρξη χρυσού όχι μόνο δεν διαψεύσθηκε αλλά ενισχύθηκε για χάρη του πολιτικού παιχνιδιού με κύριο υπεύθυνο τον Δεληγεώργη.
Ο επιχειρηματίας για να επιστρέψει στο δημόσιο τα μεταλλεία ζήτησε το ποσό των 20 εκατομμυρίων δραχμών. Το ελληνικό κράτος όμως είχε αποτιμήσει το μεταλλείο προς 280 εκατομμύρια γαλλικά φράγκα, για αν μπορεί να τα διεκδικήσει από τον Σερπιέρι. O Ιταλός εμφανιζόταν να ζητά λίγα σε σχέση με τις απαιτήσεις του δημοσίου. Ωστόσο ακόμη και αυτό το ποσό ήταν μυθικό για τις δυνατότητες του ελληνικού φτωχού κράτους.
Συγγρός: Ο από μηχανής Θεός και οι μετοχές-φούσκες
Τότε η κυβέρνηση κατάφερε να πείσει έναν Έλληνα του εξωτερικού, να αγοράσει τα δικαιώματα της εταιρείας που εκμεταλλευόταν τα μεταλλεία. Έτσι ο Ανδρέας Συγγρός, έφτασε στην Ελλάδα και «έλυσε» την υπόθεση σαν από μηχανής Θεός. Φυσικά φρόντισε να μην σβήσει ποτέ η φήμη περί για το χρυσό του Λαυρίου.
Σύμφωνα με τον ισχύοντα νόμο περί εκβολάδων, η νέα εταιρία είναι αναγκασμένη να καταβάλει υψηλούς φόρους για την εκμετάλλευση των εκβολάδων.
Ο δαιμόνιος τραπεζίτης είχε συνηθίσει να παίρνει αντί να δίνει. Έτσι βρήκε ένα τρόπο να αυξήσει τα κέρδη του. Το ποσοστό που πήρε από το δημόσιο ήταν πολύ μεγάλο. Γι΄ αυτό αποφάσισε να εκδώσει και να πουλήσει μετοχές σε μια χώρα που δεν είχε ούτε δομημένη οικονομία, ούτε χρηματιστήριο.
Η εκτόξευση της μετοχής και η φούσκα που έσκασε
Στην Αθήνα και όχι μόνο εξαπλώθηκε γρήγορα η φήμη ότι το μεταλλείο ήταν μια σπάνια ευκαιρία γρήγορου κέρδους. Η τεράστια ζήτηση εκτόξευσε την τιμή αγοράς των μετοχών της εταιρείας μεταλλουργείων Λαυρίου. Συγκεκριμένα οι μετοχές που ξεκίνησαν να έχουν 200 δρχ, έφτασαν να πωλούνται 310 δραχμές.
Όχι μόνο οι φτωχοί αλλά και εύποροι αγόραζαν μανιωδώς και πίστευαν ότι θα γίνουν ζάμπλουτοι. Δεν ήταν λίγοι αυτοί που πούλησαν τα χωράφια τους για να αγοράσουν μετοχές, πεπεισμένοι ότι σύντομα θα γίνουν μεγαλοκτηματίες!
Για δύο χρόνια οι Έλληνες πούλαγαν τα μποστάνια τους κι αγόραζαν μετοχές. Η χρηματιστηριακή φούσκα έσκασε όταν η εταιρεία ανακοίνωσε ότι θα καθυστερούσε την τρίτη δόση του μερίσματος προς τους μετόχους. Έτσι προκλήθηκε πανικός.
Η μετοχή κατέρρευσε και χιλιάδες φτωχοί πολίτες έχασαν το σύνολο της περιουσίας τους.Το σκάνδαλο ήταν τεράστιο και βύθισε τη χώρα σε κοινωνικό και οικονομικό τέλμα.
Ήταν μια τεράστια ήττα για την κοινωνία, την πολιτική και την οικονομία.
Ο Συγγρός επισήμως υποστήριζε ότι ανέκαθεν έλεγε ότι η τιμή ήταν υπερτιμημένη και συνιστούσε ψυχραιμία. Ωστόσο τον κατηγορούν ότι σστην πράξη είχε χειραγωγήσει την κοινή γνώμη και είχε εκμεταλλευθεί την άγνοια των Ελλήνων γύρω από το χρηματιστήριο. Άλλωστε είχε συμβεί το εξής παράδοξο. Πουλιόταν μετοχές μιας επιχείρησης ενώ δεν υπήρχε χρηματιστήριο.
Στην αυτοβιογραφία του πάντως περιγράφει με ακρίβεια την πραγματικότητα:
«Ξαφνικά ένα κοινό ανίδεο από οικονομικά, και το οποίο μπορούσε συνεπώς εύκολα να παρασυρθεί από λογής καιροσκόπους και κερδοσκόπους, εμπλέκεται σε μια δίνη πολυειδών ψευδαισθήσεων με άμετρες προσδοκίες. Ευκολόπιστοι και καλόπιστοι, αλλά και αφελείς οι Αθηναίοι κυρίως, πιστεύουν ότι είναι δυνατόν μια επιχείρηση αμελημένη εντελώς από την αρχαιότητα, να τους λύσει το οικονομικό πρόβλημα και να μετατρέψει από τη μια στιγμή στην άλλη τη χώρα τους σε γη επαγγελίας. Χωρίς να λάβουν καν υπόψη τους ότι εκείνος που είχε κινήσει όλη την υπόθεση ήταν ένας ξένος επιχειρηματίας, ο οποίος δεν ήταν δυνατόν να ταυτίσει τις προσωπικές του επιδιώξεις από την επιχείρηση με τις προσδοκίες των Ελλήνων».