Η Περιτομή του Ιησού

ΑΚΟΛΟΥΘΗΣΤΕ ΜΑΣ

ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΕΠΙΣΗΣ

Η Περιτομή του Ιησού αναφέρεται ως γεγονός στην επίγεια κατά σάρκα ζωή του Ιησού Χριστού, περισσότερο όμως κατ΄ εικασία εθιμικής και νομικής (θεοκρατικής) επιταγής. Τούτο αναφέρεται μόνο από έναν Ευαγγελιστή, τον Ευαγγελιστή Λουκά, ενώ οι άλλοι τρεις (Ματθαίος, Μάρκος και Ιωάννης) φέρονται να το αγνοούν.

Ο Ευαγγελιστής Λουκάς αναφέρει την περιτομή αυτή μόνο ημερολογιακά, δηλαδή την 8η ημέρα από γεννήσεως, σύμφωνα με τον σχετικό εβραϊκό νόμο χωρίς όμως να προσδιορίσει ούτε τον τόπο, ούτε ποιος έκανε την περιτομή, ούτε το μέσον που χρησιμοποιήθηκε, που αποτελούν ιδιαίτερα σημαντικά στοιχεία στη ζωή ενός Ιουδαίου αφού τότε ονοματίζεται και ακολουθεί σχετική επί τούτου εορτή.

Μνεία για τέτοια εορτή που ν΄ ακολούθησε της περιτομής του μικρού Ιησού δεν απαντάται σε κανένα ιερό κείμενο.

Γενικά περί του γεγονότος

Αν και ο Ευαγγελιστής Λουκάς κρίνεται ιδιαίτερα ιστορικός στις ευαγγελικές του περιγραφές, εντούτοις το συγκεκριμένο γεγονός το περιγράφει εξαιρετικά συνοπτικά, παρότι ο ίδιος ιατρός στο επάγγελμα, δημιουργώντας έτσι εύλογα πολλές απορίες μέχρι και αμφισβητήσεις αν τούτο συνέβη τουλάχιστον κατά πράξη.

Ο Ευαγγελιστής Λουκάς αναφέρει αυτό χρονικά αμέσως μετά την γέννηση του Ιησού στη Βηθλεέμ, κατά την 8η ημέρα, σύμφωνα με τον σχετικό εβραϊκό νόμο και κατόπιν προηγηθέντος οράματος του Αρχαγγέλλου Γαβριήλ στον θεομνήστωρα Ιωσήφ. Στη περιγραφή όμως της Θείας Γέννησης ο Λουκάς φέρεται να αγνοεί την προσέλευση των Μάγων, την επικείμενη σφαγή των νηπίων και εξ αυτού του κινδύνου τη Φυγή στην Αίγυπτο της Αγίας Οικογένειας.

Έτσι παραμένει αναπάντητο το αναφυόμενο ερώτημα: την 8η ημέρα που βρισκόταν η Αγία Οικογένεια;

Επ΄ αυτού του επίμαχου σημείου στην «Εκκλησιαστική Ιστορία» (Τόμος Α΄), του Μελετίου Αθηνών, αναφέρεται ότι ο Εφραίμ ο Σύρος βεβαίωνε ότι «ο Κύριος περιετμήθη υπό του Ιωσήφ, του νομιζομένου πατρός αυτού, εν τω σπηλαίω». Την αυτή θέση είχε και ο Επιφάνιος. Οι θείοι όμως Ευαγγελιστές δεν έγραψαν τίποτα περί αυτού, καταλήγοντας η Εκκλησιαστική Ιστορία «αλλ’ ούτε ήτο χρεία και ανάγκη να γράψωσι, καθότι η τούτων γνώσις ουδέν παρέχει όφελος εις την σωτηρίαν ημών».

Νόμος Περιτομής

Όσον αφορά την πράξη της Περιτομής που ουσιαστικά πρόκειται για ακρωτηριασμό, μετά από επέμβαση αφαίρεσης της ακροποσθίας, ή ακροβυστίας από το ανδρικό μόριο, αυτή ήταν ήδη γνωστή στην πρώιμη αρχαιότητα, είτε ως προληπτικό μέτρο υγιεινής, είτε ως μέτρο θεραπείας, ιδιαίτερα από τους αρχαίους Αιγυπτίους και τους λαούς της ερήμου,όπως οι Αιθίοπες, εκτός τους Βαβυλωνίους και τους Ασσυρίους, λαμβάνοντας υπόψη τις μεγάλες θερμοκρασίες με την παράλληλη λειψυδρία των περιοχών τους.

Μέτρο υγιεινής, επίσης γνωστό στους αρχαίους Έλληνες, όπως σημειώνει ο Ηρόδοτος, πλην όμως απορριπτέο. Κατά περίεργο όμως τρόπο ο ακρωτηριασμός αυτός, σύμφωνα με τη θεόπνευστη Παλαιά Διαθήκη, φέρεται να την επέβαλε ο Γιαχβέ στον Αβραάμ, ως «νόμο περιτομής» με έκδηλο χαρακτήρα τον μόνιμο στιγματισμό ως σφράγιση – διαθήκης των απογόνων του τελευταίου μετά του Γιαχβέ και ως μέσου διάκρισης (διακριτικού σημείου) αυτών με άλλους λαούς, όπως σημειώνει ο Προφήτης Μωυσής στο Βιβλίο της Γένεσης.

Στη συνέχεια όταν οι Εβραίοι βρέθηκαν περιπλανώμενοι στην έρημο, (42 χρόνια), όπου δεν αναμιγνύονταν με άλλους λαούς έπαψαν να περιτέμνονται. Τον καιρό όμως που οι Εβραίοι, κατευθυνόμενοι από τον Γιαχβέ, διήλθαν τον Ιορδάνη ποταμό προκειμένου να καταλάβουν την Ιεριχώ, επανήλθε ο Γιαχβέ με δεύτερη εντολή – νόμο περιτομής όπως περιγράφει ο Ιησούς του Ναυή στο βιβλίο του την οποία και τέλεσε ο ίδιος, θεία εντολή, με πέτρινα ακρότομα μαχαίρια στο λεγόμενο εξ αυτού τόπο «Βουνός των ακροβυστιών»

Στην εύλογη απορία γιατί έπρεπε να χρησιμοποιηθούν πέτρινα ακρότομα μαχαίρια και όχι μεταλλικά, ο Άγιος Θεοδώρητος έθεσε ως απάντηση ότι οι Εβραίοι βιάζονταν τότε να τελέσουν την εορτή του Πάσχα (την Έξοδό τους από την Αίγυπτο), αλλά ερχόμενοι από την έρημο δεν είχαν τόσα πολλά μαχαίρια για να περιτμηθεί όλος ο λαός και «θεία εντολή» δόθηκε η χρήση πέτρινων ξυραφιών αρχικά από τον Ιησού του Ναβή βοηθούμενος στη συνέχεια από τους ιερείς.

Όσον αφορά τον προσδιορισμό της «ογδόης ημέρας» από τον Γιαχβέ και όχι την «εβδόμη», ή την «ενάτη» ή κάποια άλλη, η απάντηση αποκαλύπτεται από τον θεόπτη Μωυσή στο Λευιτικό όπου σύμφωνα με τη βιβλική αντίληψη η γυναίκα όταν γεννήσει άρρεν βρέφος «επτά ημέρας ποιεί δια την πρώτην κάθαρσιν και τεσσαράκοντα δια την τελείαν, όταν δε γεννήσει θήλυ ποιεί εις μεν την πρώτην δις επτά (δηλαδή 14 ημέρες), εις δε την δευτέραν εξήκοντα έξ (66). Συνεπώς την ογδόη ημέρα το άρρεν βρέφος «περιτετμημένον υπάρχoν και σεσημειωμένον δια του σημείου της Περιτομής, θηλάζει το καθαρό γάλα της κεκαθαρμένης μητρός του.»

Έτσι κάτω από αυτές τις συνθήκες καθιερώθηκε στην ιουδαϊκή θρησκεία η περιτομή όλων των αρρένων βρεφών να γίνεται από ιερείς με πέτρινο ξυράφι, κατά την «όγδοη ημέρα» από της γεννήσεώς τους, λαμβάνοντας παράλληλα την αυτή ημέρα το όνομά τους, κατά την έννοια της βάπτισης. Υπεύθυνος για την περιτομή του άρρενος βρέφους είναι ο πραγματικός ή θετός πατέρας του. Άτομο απερίτμητο δεν μπορεί να συμμετάσχει στην εορτή του εβραϊκού Πάσχα, αλλά ούτε και να ανήκει σε εβραϊκή κοινότητα, μη έχοντας τη σφράγιση του Γιαχβέ.

Θέσεις – παραθέσεις

Μετά τη συνοπτική αναφορά των παραπάνω που κρίθηκαν αναγκαία για την ευρύτερη αντίληψη της εβραϊκής σκοπιμότητας της περιτομής σημειώνονται και τα ακόλουθα αξιοπρόσεκτα από τους προφητικούς κύκλους της Παλαιάς Διαθήκης: Ο Προφήτης Ιερεμίας θύμιζε ότι η περιτομή δεν έχει καμία αξία μπρος στην αφαίρεση της ακροβυστίας της καρδιάς. Με το ίδιο πνεύμα γίνεται αναφορά και στο Δευτερονόμιο. Ιστορικά δε η περιτομή των Εβραίων έλαβε το κατ΄ εξοχή σημείο διάκρισης της φυλής τους, αμέσως μετά τη Βαβυλώνια αιχμαλωσία.

Ως προς την καθεαυτή Περιτομή του Ιησού σημειώνονται τα ακόλουθα: Η ονοματοδοσία του Ιησού προηγήθηκε της γέννησης Του με Αρχαγγελική εντολή. Ο μνήστωρ Ιωσήφ δεν ήταν φυσικός πατέρας του Ιησού, αλλά ούτε και θετός ώστε να είναι υπόχρεος της περιτομής. Η Φυγή της Αγίας Οικογένειας στην Αίγυπτο ουσιαστικά ήταν φυγή εκτός ιουδαϊκού γεωγραφικού χώρου. Η περιτομή στην Αίγυπτο δεν ήταν υποχρεωτική. Ο Ιησούς επέστρεψε στη Γαλιλαία μετά το θάνατο του Ηρώδη του Μέγα. Ο Ιησούς έθεσε ως σφραγίδα της θρησκείας της αγάπης την Ιερή βάπτισή Του. Στις διδασκαλίες του απευθυνόταν αδιακρίτως σ’ όλους τους λαούς και όχι προς μια μόνο εθνότητα – φυλή της οποίας τον Νόμο πολλές φορές όχι μόνο κατηγόρησε, ταυτιζόμενος έτσι περισσότερο στην άποψη του Ιερεμία και τη θέση του Δευτερονομίου, αλλά στάθηκε και δογματικά ενάντιος. Τέλος σημειώνεται ότι ουδεμία μνεία γίνεται σε ιερά κείμενα ο Ιησούς να υπήρξε μέλος Συναγωγής, ή να εόρτασε ποτέ το Πάσχα των Εβραίων.

Τα διάφορα κενά που δημιούργησε η συγκεκριμένη συνοπτική περιγραφή του Ευαγγελιστή Λουκά προσπάθησε μια μεγάλη χορεία Αποστόλων και Πατέρων της Εκκλησίας να καλύψει, ή και να ερμηνεύσει λαμβάνοντας λέξεις – κλειδιά (π.χ. πέτρα, πέτρινο, μάχαιρα, οκτώ και ογδόη, αμαρτία κ.ά.), τόσο από τα κείμενα της Παλαιάς Διαθήκης όσο και της Καινής, προβάλλοντας εξ αυτών την αναγκαιότητα της πράξης της περιτομής, ακόμα και για να αντιμετωπίσει αναφυόμενες κατά καιρούς αιρέσεις, όπως τον Μανιχαϊσμό κ.ά.

Χαρακτηριστική είναι η σχετική αναφορά του Αποστόλου Παύλου: πέτρα ήν ο Χριστός», ή «ο λόγος του Θεού είναι ενεργής και τομώτερος υπέρ πάσαν μάχαιραν δίστομον». Δεν είναι και λίγες όμως οι φορές που η επιχειρηματολογία είναι πτωχή δημιουργώντας νέους προβληματισμούς αντί αποσαφήνιση, όπως π.χ. ο Ιωάννης ο Δαμασκηνός που χαρακτηρίζει την ακροβυστία «περίσσευμα άχρηστο» συνδυάζοντάς το με «περίσσευμα ηδονής» και εξ αυτού «περίσσευμα αμαρτίας».

Τελικά οι Απόστολοι Πέτρος και Ιάκωβος συναχθέντες με τους υπολοίπους κατά τη Σύναξη των Αποστόλων, εξοβελίζοντας την περιτομή νομοθέτησαν το μυστήριο της βάπτισης, ενώ ο Απόστολος Παύλος τονίζει: «Εάν περιτέμνησθε Χριστός υμάς ουδέν ωφελήσει», συμπληρώνοντας σε άλλο σημείο: «Εν γαρ Χριστώ Ιησού ούτε περιτομή τι ισχύει, ούτε ακροβυστία, αλλά καινή κτίσις», που είναι το Άγιο Βάπτισμα ως αχειροποίητος εν πνεύματι περιτομή κατά την έννοια της σφράγισης πίστης στον Τριαδικό Θεό. Εξ ου και η ρηματική επικεφαλίδα στον Μέγα Συναξαριστή:

Χριστού περιτμηθέντος, ετμήθη Νόμος
Και του Νόμου τμηθέντος, εισήχθη χάρις

Σημειώσεις

Υπενθυμίζεται ότι το αρχαιότερο σωζόμενο κείμενο του Ευαγγελίου κατά Λουκά είναι το φερόμενο στον Σιναϊτικό Κώδικα που ανακαλύφθηκε το 1844 στη Ιερά Μονή της Αγίας Αικατερίνης στο Σινά, που ανάγεται στον 4ο αιώνα και φυλάσσεται σήμερα στο Βρετανικό Μουσείο καθώς και στον Κώδικα του Βατικανού που ανάγεται στον ίδιο αιώνα και που περιήλθε στο Βατικανό μεταξύ των ετών 1475 και 1481.

Το 1546 οι Άγιοι Πατέρες στη Σύνοδο του Τριδέντου «νομίμως συσταθείσα και υπό Αγίου Πνεύματος εμπνευσθείσα» μετά τον καθορισμό των κανονικών ιερών βιβλίων της Παλαιάς και της Καινής Διαθήκης κατέληξε στη σχετική απόφασή της «όποιος δεν αποδέχεται τα ιερά κανονικά κείμενα σε όλα τα μέρη τους, όπως αυτά φέρονται γραμμένα στην αρχαία λατινική Βουλγκάτα, ή περιφρονήσει απειθέστατα τις ιερές παραδόσεις, ας είναι αναθεματισμένος».

Χαρακτηριστική είναι η θέση του Αββά Μπερζιέ που σημειώνει στο «Λεξικό της Θεολογίας» του (σε ελεύθερη μετάφραση): «Οι αληθινοί σοφοί άνθρωποι γύρω από τα θέματα της έρευνας των Γραφών και προπαντός οι ειλικρινείς, αναγνωρίζουν ότι το κείμενο της Καινής Διαθήκης δεν σταθεροποιήθηκε πριν από το τέλος του έκτου αιώνα».

Οι μόνοι Χριστιανοί σήμερα που συνεχίζουν ν΄ ακολουθούν την περιτομή της ακροβυστίας είναι οι της Κοπτικής εκκλησίας Αιθίοπες, επικαλούμενοι προ Χριστού πατρογονικό έθιμο, χωρίς θρησκευτική προέκταση.

Χριστιανική παράδοση

Σύμφωνα με τις Πράξεις των Αποστόλων (Κεφ.ΙΕ΄:1-21) κατά την Αποστολική Σύνοδο των Ιεροσολύμων οι Απόστολοι Πέτρος και Ιάκωβος ήταν οι πρώτοι που αντιμετώπισαν τους πρώτους αιρετικούς επί του θέματος της περιτομής οι οποίοι στους λόγους τους και εξοβέλισαν από την χριστιανική πίστη την πράξη αυτή. Στα μετέπειτα χρόνια εκτός από τα ιερά ευαγγέλια γράφτηκαν και άλλα κείμενα μη-κανονικά (απόκρυφα) αναφερόμενα στη νηπιακή ζωή του Ιησού, που περιλάμβαναν την περιτομή του Ιησού και της φύλαξης της ιερής ακροποσθίας από την Παναγία. Αυτή την άποψη ισχυρίζονταν και ο Αναστάσιος ο Σιναΐτης καθώς και άλλοι ανατολικοί πρεσβεύοντας ότι ο Κύριος με την Θεία Ανάστασή του προσέλαβε αυτή. Την άποψη αυτή υποστήριζε και ο Θεοφύλακτος της Βουλγαρίας.

Κατά τον Μεσαίωνα και την εποχή των Σταυροφοριών άρχισαν να δημιουργούνται διάφορες εκπληκτικές ιστορίες εύρεσης της ιεράς ακροποσθίας έτσι ώστε να αριθμούνται τελικά περίπου 17 ναοί και μοναστήρια της Δύσης ως κάτοχοι αυτής με κυριότερο τον ναό του Αγίου Ιωάννη του Λατερανού στη Ρώμη, που αποδείχθηκαν τελικά σε δεισιδαιμονίες.

Εορτασμός

Το συμβάν αυτό εορτάζει η Ανατολική Ορθόδοξη Εκκλησία ως Εορτή της Περιτομής, και επίσημα ως σεβάσμια «Περιτομή του Κυρίου και Θεού και Σωτήρος ημών Ιησού Χριστού, όπως έτσι διασκευάσθηκε εκ του «Νέου Θησαυρού» και αναφέρεται στον «Μέγα Συναξαριστή της Ορθόδοξης Εκκλησίας», συμπεριλαμβανόμενη στις Δεσποτικές εορτές.

Ομοίως ως Περιτομή του Κυρίου εορτάζει και η Αγγλικανική Εκκλησία, ενώ η Δυτική Εκκλησία εορτάζει το γεγονός ως Εορτή του Αγίου Ονόματος του Ιησού Χριστού την ίδια ημερομηνία απ΄ όλα τα δόγματα, δηλαδή 8 ημέρες μετά τα Χριστούγεννα, στις 1 Ιανουαρίου.

Μάλιστα στη Δύση φυλάσσονταν κατά καιρούς σε διάφορους τόπους, μέσα σε σκευοθήκες ακροποσθίες αναγόμενες ως την «ιερή ακροποσθία» του Ιησού, που σήμερα όμως έχουν εκλείψει.

Σημειώνεται ότι το συμβάν αυτό πέρασε στην τέχνη της Αγιογραφίας μετά την πρώτη χιλιετία από γεννήσεως του Ιησού Χριστού.

Ορθόδοξη υμνολογία εορτής

Απολυτίκιον (ήχος α’) (όπως «Του λίθου σφραγισθέντος»)

Μορφήν αναλλοίωτως ανθρωπίνην προσέλαβες
Θεός ων κατ΄ ουσίαν πολυεύσπλαχνε Κύριε.
και νόμον εκπληρών περιτομήν, θελήσει καταδέχη σαρκικήν,
ίνα παύσης τα σκιώδη, και περιέλης το κάλυμμα των πασών ημών.
Δόξα τη αγαθότητι τη ση, Δόξα τη ευσπλαχνία σου.
Δόξα τη ανεκφράστω, Λόγε, συγκαταβάσει σου.

Κοντάκιον (ήχος γ’) (όπως «Η Παρθένος σήμερον»)

Ο των όλων Κύριος περιτομήν υπομένει,
και βροτών τα πταίσματα ως αγαθός περιτέμνει,
δίδωσι την σωτηρίαν σήμερον κόσμω,
Χαίρει δε εν τοις υψίστοις και ο του Κτίστου Ιεράρχης
και φωσφόρος, ο θείος μύστης, Χριστού Βασίλειος.

Μεγαλυνάριο

Σάρκα οκταήμερος ως βροτός,
ο των όλων Κτίστης περιτέμνεται νομικώς,
την εξ ακρασίας, ημών κακίαν τέμνων.
Αυτού την αγαθότητα μεγαλύνωμεν.

wikipedia

ΔΗΜΟΦΙΛΗ