Από την εκπομπή του “MEGA”: «Μπουκιά και συχώριο», ο σεφ Μαμαλάκης έχει συγκινηθεί και κλαίει, μόλις έφθασε στην Παλαιά Φώκαια της Μικράς Ασίας.
Παλαιά Φωκαία: Οι αλλεπάλληλες διώξεις και ο ξεριζωμός
Ο Χρήστος Καραπιπέρης ήταν ο πρώτος Mικρασιάτης πρόσφυγας που εγκαταστάθηκε οικογενειακώς στην Ανάβυσσο. Με δικές του ενέργειες ήλθαν το 1923, περίπου 30 – 40 Φωκιανοί από τη Δραπετσώνα
Τόπος που οι ξεριζωμένοι του 1922 βρήκαν τη νέα τους πατρίδα είναι η Παλαιά Φώκαια στο Δήμο Σαρωνικού. Όπως συνέβη σε μεγάλη κλίμακα, οι πρόσφυγες εκείνης της περιόδου αλλού έκαναν την πρώτη τους εγκατάσταση και αλλού την μόνιμη που ακολούθησε.
Οι λόγοι ήταν πολλοί, όπως μετακινήσεις για επανένωση οικογενειών που μέλη τους βρίσκονταν σε άλλες περιοχές, μετακινήσεις προς περιοχές που ήδη βρίσκονταν συντοπίτες τους από τους τόπους του ξεριζωμού, ευκολότερη εξασφάλιση εργασίας, αλλά και οργανωτικοί λόγοι στη διαδικασία εξασφάλισης στέγης και υποδομών για τους πρόσφυγες.
Η Παλαιά Φώκαια είναι παραθαλάσσιος οικισμός της Ανατολικής Αττικής ανάμεσα στο Σούνιο και στην Ανάβυσσο και βρέχεται από τις ακτές του Σαρωνικού. Σε αντίθεση με τις πιο πολλές ονομασίες περιοχών που εγκαταστάθηκαν Μικρασιάτες πρόσφυγες που κυριαρχούσε ο προσδιορισμός «Νέα» (πχ Νέα Μάκρη, Νέα Πέραμος, Νέα Ιωνία, κλπ) επειδή στη Μ.Ασία υπήρχε Παλιά και Νέα Φώκαια, έτσι οι προερχόμενοι από την Παλαιά Φώκαια κράτησαν το όνομα και για το νέο τόπο που εγκαταστάθηκαν.
Στην εξαιρετική δουλειά (συνολικά και όχι μόνο για τη Φώκαια) που έχει κάνει ο Σύλλογος Μικρασιατών Σκάλας Λουτρών Λέσβου – Το Δελφίνι, και δεν αναφέρεται μόνο στον ξεριζωμό της Μικρασιατικής καταστροφής, αλλά σε αλλεπάλληλα κύματα διώξεων, διαβάζουμε: «Το 1250 μ.χ. ιδρύεται η Νέα Φώκαια από κατοίκους της Παλαιάς Φώκαιας, για την καλύτερη εκμετάλλευση των ορυχείων στύψης, ουσίας απαραίτητης την εποχή εκείνη στη βαφή των υφασμάτων. Η Νέα Φώκαια τοποθετείται λίγο βορειότερα της Παλαιάς, είναι χτισμένη σε μια μικρή πεδιάδα, με κήπους, αμπέλια, ελαιώνες και με έναν μικρό υπήνεμο όρμο.
Μετά την κατάληψή της Φώκαιας από τους Τούρκους το 1455 και τις καταστροφές που υπέστη, δεν μπόρεσε πάλι να ανακτήσει την παλιά εμπορική της ισχύ. Στην ελληνική επανάσταση του 1821 οι κόλποι της Παλαιάς και της Νέας Φώκαιας χρησίμευσαν ως ορμητήρια στα ψαριανά καράβια, στον αγώνα τους για την απελευθέρωση της Ελλάδας.
Σε απογραφή του 1904 οι κάτοικοι της Π. Φώκαιας υπολογίζονται σε 7.704 από τους οποίους οι 6.300 είναι Έλληνες. Το 1914, τέλη Μαΐου ξέσπασε ο «πρώτος διωγμός» εναντίον των Ελλήνων, σε εφαρμογή ενός ευρύτερου σχεδίου απομάκρυνσης των από τα δυτικά παράλια της Μικράς Ασίας.
Όσοι κατόρθωσαν να γλιτώσουν κατέφυγαν στη Λέσβο, όπου εγκαταστάθηκαν πρόχειρα στις πόλεις και τα χωριά, σε εκκλησίες, εργοστάσια και σχολεία, περνώντας κάτω από αντίξοες συνθήκες πέντε χρόνια προσφυγιάς. Απ αυτούς οι περισσότεροι το 1919, όταν ο Ελληνικός στρατός αποβιβάστηκε στη Σμύρνη, επέστρεψαν πίσω στις πατρίδες τους. Τους πρόσφυγες που επέστρεψαν τους περίμενε σκληρή δουλειά, αφού έπρεπε να τακτοποιήσουν τα εγκαταλειμμένα κτήματα, να επιδιορθώσουν τα κατεστραμμένα από τις λεηλασίες σπίτια και καταστήματά τους. Μετά όμως την κατάρρευση του μικρασιατικού μετώπου τον Αύγουστο του 1922 και την καταστροφή που επακολούθησε, όσοι σώθηκαν μεταφέρθηκαν εκ νέου στα απέναντι ελληνικά νησιά και πολλοί από αυτούς στην ηπειρωτική Ελλάδα.Έτσι το ελληνικό στοιχείο που ουσιαστικά δημιούργησε τις πόλεις της Παλαιάς αλλά και της Νέας Φώκαιας, εγκαταλείπει οριστικά τη μικρασιατική γη των προγόνων του, δημιουργώντας σε πολλά μέρη της Ελλάδας νέες πόλεις και νέα χωριά. Η ονομασία Παλαιά Φώκαια και Νέα Φώκαια αναβιώνει σε δύο από αυτές τις εγκαταστάσεις, στην Αττική (Ανάβυσσος) και στη Χαλκιδική αντίστοιχα. Ένα μικρό μεν αλλά συμπαγές κομμάτι από Φωκιανούς πρόσφυγες εγκαταστάθηκε και στη Μυτιλήνη, στην περιοχή της Σκάλας Λουτρών όπου το 1931 δημιουργείται ο προσφυγικός Συνοικισμός της, που το 60% περίπου του μικρασιατικού πληθυσμού της έλκει την καταγωγή από τις Παλαιές και Νέες Φώκαιες».
Όπως αναφέρει ο Δήμος Σαρωνικού στην ιστορία του για τους Φωκιανούς πρόσφυγες στη γη της Αττικής: «Οι πρώτοι μήνες, μετά τον Αύγουστο του 1922, βρήκαν ένα μεγάλο μέρος των Φωκιανών, να έχει εγκατασταθεί πρόχειρα στη Δραπετσώνα του Πειραιά.Παράλληλα με τη ζωή στο συνοικισμό της Δραπετσώνας, ένας σκληρός αγώνας ακολουθούσε τα βήματα και των υπολοίπων Φωκιανών που περιπλανιόνταν μόνοι ή κατά ομάδες και αγωνιούσαν για την τύχη φίλων και συγγενών, αναζητώντας τόπο να αποθέσουν τις ελπίδες τους.
Το γεγονός που καθόρισε την ιστορική πορεία των Φωκιανών προσφύγων ήταν η πρόσληψη του συμπατριώτη τους Χρήστου Καραπιπέρη ως αρχιτεχνίτη στις αλυκές Αναβύσσου στο τέλος του 1922.
Ο Χρήστος Καραπιπέρης ήταν ο πρώτος μικρασιάτης πρόσφυγας που εγκαταστάθηκε οικογενειακώς στην Ανάβυσσο. Με δικές του ενέργειες ήλθαν το 1923, περίπου 30 – 40 Φωκιανοί από τον συνοικισμό της Δραπετσώνας, όλοι εργάτες των αλυκών της Παλαιάς Φώκαιας της Μικράς Ασίας, που τον βοήθησαν να εκσυγχρονίσει και να αναπτύξει τις αλυκές.
Το γεγονός αυτό, μετά και την επίσκεψη και έγκριση της περιοχής, από επιτροπή του «Παμφωκαϊκού» συλλόγου «Πρωτεύς», που λειτουργούσε ως εκείνη τη στιγμή ανεπίσημα στη περιοχή της Δραπετσώνας, συνέδεσε τη μοίρα των Φωκιανών στην Ελλάδα με τη γη της Αττικής.
Οι πρώτες οικογένειες Φωκιανών, εφοδιασμένες με σκηνές, που τους είχαν παραχωρηθεί από το Υπουργείο Πρόνοιας και Περίθαλψης, αναχώρησαν με καΐκια από το Πασαλιμάνι του Πειραιά και τον Ιούλιο του 1924 αντίκρισαν για πρώτη φορά την περιοχή της Αναβύσσου.
Ο κοινωνικός περίγυροςΗ περιοχή της Αναβύσσου για την οποία τα μέλη του “Πρωτέα” προσπάθησαν να εξασφαλίσουν την άδεια για την εγκατάστασή τους, ανήκε στον Οργανισμό Διαχείρισης Εκκλησιαστικής Περιουσίας (Ο.Δ.Ε.Π.) και σε διάφορους μεγαλοϊδιοκτήτες, που είχαν παραχωρήσει την εκμετάλλευσή της, στους κατοίκους των χωριών Καλύβια και Κερατέα και των γύρω περιοχών οι οποίοι μέχρι εκείνη τη στιγμή, ήταν και οι μοναδικοί εργάτες για τις αλυκές και τις υπόλοιπες εργασίες της περιοχής.
Έτσι, όπως ήταν φυσικό, η παρουσία των Φωκιανών στην Ανάβυσσο, η απειλή για επαναπροσδιορισμό των ρόλων, και ανακατανομή στην εκμετάλλευση της περιοχής, προκάλεσε την αντίδραση των ντόπιων κατοίκων, τόσο στην αγορά εργασίας, όσο και στην ιδιοποίηση της γης.
Ανάμεσα σ’ αυτούς τους διαφορετικούς κόσμους, που χωρίς να έχουν τον απαιτούμενο χρόνο προσαρμογής, αναγκάστηκαν να εξοικειωθούν με τη νέα κατάσταση των πραγμάτων και τη νεωτερική συμβίωση, χρειάστηκε χρόνος και κόπος για να ομαλοποιηθούν οι σχέσεις, και να παραμεριστούν οι δυσάρεστες αναμνήσεις των πρώτων χρόνων.Εκτός από τους κατοίκους των γύρω χωριών, στην περιοχή της Αναβύσσου κατοικούσαν περιοδικά και λίγες οικογένειες Σαρακατσάνων κτηνοτρόφων, που κατέβαιναν από το βουνό της Πάρνηθας με τα πρόβατα και τα κατσίκια τους, για να περάσουν το χειμώνα. Ήταν η ομάδα των γηγενών με την οποία οι Φωκιανοί πρόσφυγες συνεργάστηκαν αρμονικά στην εξέλιξη των χρόνων για τη δημιουργία της νέας πατρίδας.
Προσφυγική ομάδα-ΣΑΑΚ
Στις 18 Οκτωβρίου του 1925, ιδρύθηκε η Προσφυγική Ομάδα Παλαιάς Φώκαιας που περιελάμβανε αρχικά 49 μέλη και βάση του νόμου ενείχε θέση συνεταιρισμού.
Η “Προσφυγική Ομάδα Π. Φώκαιας”, η πρώτη αυτή οργανωμένη ομάδα των Φωκιανών στην Αττική, που εξελίχθηκε μετά από λίγα χρόνια (1932) σε Συνεταιρισμό Αποκαταστάσεως Ακτημόνων Καλλιεργητών (Σ.Α.Α.Κ) Παλαιάς Φώκαιας, αποτέλεσε την πρώτη διοικητική έκφραση των Φωκιανών, που ανέλαβε το βάρος της αντιμετώπισης όλων εκείνων των ζητημάτων που απέρρεαν από τα προβλήματα της εγκατάστασης και αποκατάστασής τους.
Στις 25 Οκτωβρίου 1925 το «αγρόκτημα» Ανάβυσσος παραδόθηκε στην προσφυγική ομάδα Π. Φώκαιας αφού πρώτα απαλλοτριώθηκε και επιτάχθηκε υπέρ των προσφύγων.
Ωστόσο οι εκτάσεις αυτές δεν χαρίστηκαν στους πρόσφυγες. Με την παραχώρηση των κλήρων, οι Φωκιανοί χρεώθηκαν αυτόματα τα αναλογούντα ποσά, τα οποία και έπρεπε να καταβληθούν μέσω του Σ.Α.Α.Κ., στο Υπουργείο Γεωργίας..
Οι αποζημιώσεις των εγκαταλελειμμένων περιουσιών
Ένα από τα πιο σοβαρά ζητήματα που απασχόλησε αυτή τη χρονική στιγμή τους Φωκιανούς, ήταν η οικονομική αποζημίωση των περιουσιών που αναγκάστηκαν να εγκαταλείψουν.
Παρά τις προσπάθειες των προσφύγων με σύσταση εκτιμητικής επιτροπής που είχε σκοπό την αναλυτική καταγραφή και αποζημίωση των εγκαταλελειμμένων περιουσιών τους στη Μικρά Ασία, το Ελληνοτουρκικό σύμφωνο φιλίας (Άγκυρα, 10 Ιουνίου 1930) με το συμψηφισμό των εκατέρωθεν οικονομικών υποχρεώσεων που επέφερε, έβαλε τέλος σε κάθε σκέψη για πλήρη και δίκαιη απόδοση.
Έτσι, οι Φωκιανοί έμειναν με τον καημό μιας απώλειας, που δε μεταφραζόταν οικονομικά -παρ’ όλη την οικονομική καταστροφή τους, αλλά αποτυπωνόταν συναισθηματικά, στο τέλος του “ονείρου” που τους ταξίδευε σε μια πιθανή επιστροφή στη “γενέθλια γη”.
Το κτίσιμο της εκκλησίας και του σχολείου
Από τα πρώτα μελήματα των Φωκιανών ήταν να χτίσουν την εκκλησία και το σχολείο τους. Η εκκλησία ιδρύθηκε μόλις το 1932 και αφιερώθηκε στην Αγία Ειρήνη, όπως άλλωστε και στην μικρασιατική Φώκαια.
Για την κατασκευή της Αγίας Ειρήνης οι Φωκιανοί χρησιμοποίησαν την ξυλεία που περίσσεψε, όταν άρχιζαν σιγά-σιγά να μετατρέπουν τις ξύλινες παράγκες τους σε πλινθόκτιστα σπιτάκια. Στη συνέχεια στη δεκαετία του ’50, είχαν πλέον τη δυνατότητα να ανακατασκευάσουν την εκκλησία και να τη λειτουργήσουν πιο οργανωμένα.
Για την ίδρυση του σχολείου οι Φωκιανοί βοηθήθηκαν από τους ευρισκόμενους στην Αμερική (Weirton) συμπατριώτες τους, αλλά και από την Κοινότητα Καλυβίων.
Ίδρυση Κοινότητας Παλαιάς Φώκαιας
Στις 12 Ιουνίου του 1947, δημοσιεύθηκε στην εφημερίδα της Κυβέρνησης του Ελληνικού κράτους, η απόφαση για την ίδρυση της Κοινότητας Παλαιάς Φώκαιας και την απόσπαση του προσφυγικού οικισμού Παλαιάς Φώκαιας, από την Κοινότητα Καλυβιών, στην οποία ανήκε διοικητικά έως τότε».
Επίσης ο Δήμος Σαρωνικού αναφέρει πως: «Ξυλεία από τα παλιά σπίτια που γίνονταν πια πέτρινα και συμπαράσταση από τις γύρω κοινότητες και το εξωτερικό, βοήθησαν στο να νικηθεί ο χρόνος που άφηνε τα σημάδια του. Ο ξεριζωμός αυτό ήταν η αφορμή για να γραφτεί ένα από τα σημαντικότερα ελληνικά μυθιστορήματα. Η “Γαλήνη” (1939) του Ηλία Βενέζη».
Στην περιοχή, το 1948 και με τη χώρα να προσπαθεί ακόμα να βρει το βηματισμό της από τα δεινά που της προκάλεσε ο Β’ Παγκόσμιος Πόλεμος και η κατοχή, ιδρύθηκε ο αθλητικός σύλλογος Α.Π.Σ. Πρωτέας Παλαιάς Φώκαιας. Για χρόνια λειτούργησε σαν ανεξάρτητη ομάδα και τελικά έφτιαξε καταστατικό και το 1961 αναγνωρίστηκε επίσημα από το Πρωτοδικείο Αθηνών, με το επόμενο βήμα να έρχεται το 1969 όταν αποφασίστηκε από το Κοινοτικό Συμβούλιο να δημιουργηθεί γήπεδο, οι προδιαγραφές του οποίου να επιτρέπουν τη συμμετοχή του συλλόγου σε επίσημες διοργανώσεις, γεγονός που έδωσε τη δυνατότητα στο σύλλογο από την περίοδο 197-71 να μπει στα πρωταθλήματα της Ένωσης Ποδοσφαιρικών Σωματείων Αθηνών. Σήμερα με τις οργανωτικές αλλαγές στο χάρτη του ερασιτεχνικού ποδοσφαίρου, ανήκει στη δύναμη της Ένωσης Ποδοσφαιρικών Σωματείων Ανατολικής Αττικής (ΕΠΣΑΝΑ). Από τότε κινείται σε μία πορεία προσφοράς στον ερασιτεχνικό αθλητισμό, δίνοντας αθλητική διέξοδο στη νεολαία της περιοχής και «μεταφέροντας» στις πλάτες του τον πλούσιο αθλητικό και πολιτιστικό πολιτισμό στον οποίο είχαν διαπρέψει οι Μικρασιάτες πριν ξεριζωθούν, μεταλαμπαδεύοντάς τον και στις νέες τους πατρίδες.Έρευνα & επιμέλεια: Νάσος Μπράτσος
Πηγές στοιχείων & φωτο: Δήμος Σαρωνικού, Σύλλογος Μικρασιατών Σκάλας Λουτρών Λέσβου – Το Δελφίνι