Αγλαονίκη (ή Αγανίκη) και Θεανώ η Θουρία
Αγλαονίκη
Η Αγλαονίκη, αναφερόμενη από τον Πλούταρχο ως Αγανίκη (5ος αι. π.Χ.), ήταν αρχαία Ελληνίδα αστρονόμος (η πρώτη χρονολογικά γυναίκα αστρονόμος της αρχαίας Ελλάδας) από τη Θεσσαλία. Αναφέρεται πιο συγκεκριμένα ως Αγλαονίκη η Ηγήτορος επειδή ήταν κόρη του ηγέτη («Ηγήτορα» ή «ταγού») των Θεσσαλών.
Δεν είναι γνωστό τίποτα από τη ζωή της Αγλαονίκης. Ωστόσο αναφέρεται ότι ήταν διάσημη για την ικανότητά της να προβλέπει τις εκλείψεις Ηλίου με ακρίβεια ώρας, κάτι παρόμοιο δηλαδή με τον περίπου σύγχρονό της Θαλή, πράγμα που προδίνει μια παραπέρα γνώση στη μαθηματική αστρονομία σε σχέση με τους Βαβυλώνιους αστρονόμους.
Η ίδια, κατά την παράδοση, ισχυριζόταν ότι κατέβαζε από τον ουρανό τη Σελήνη, μία φράση που σχετίζεται με την πρόβλεψη των εκλείψεων Σελήνης, επίσης με ακρίβεια ώρας. Σχετικό σχόλιο υπάρχει στον Απολλόδωρο (Ρόδιον Δ΄ 59). Υπάρχει και η άποψη ότι ήταν μάντιδα και αστρολόγος.
Ο κρατήρας Αγλαονίκη στο νότιο ημισφαίριο της Αφροδίτης, που έχει διάμετρο 64 km, ονομάσθηκε έτσι προς τιμή της αρχαίας αυτής αστρονόμου.
Θεανώ η Θουρία
Η Θεανώ η Θουρία ήταν αρχαία Ελληνίδα μαθηματικός και αστρονόμος. Καταγόταν από τους Θούριους της Κάτω Ιταλίας και άκμασε περί τον 6ο αιώνα π.Χ.. Είναι μία από τους λεγόμενους Πυθαγόρειους φιλοσόφους και θεωρείται η διασημότερη γυναίκα αστρονόμος και κοσμολόγος της αρχαιότητας. Λέγεται ότι διατύπωσε την θεωρία της «Χρυσής Τομής»[1] καθώς και την θεωρία της «Αρμονίας των Σφαιρών»[2].
Η Θεανώ ήταν κόρη του ιατρού Βροντίνου. Το όνομα Θεανώ για τους Αρχαίους Έλληνες ήταν ένα ιδιαίτερο και σημαδιακό όνομα. Θεανώ ονομαζόταν στην Ιλιάδα η ιέρεια της Αθηνάς. Από το όνομά της καταλαβαίνουμε ότι οι γονείς της Θεανούς είχαν οραματιστεί από νωρίς μία εξαιρετική μοίρα για την κόρη τους και αυτό φαίνεται να έγινε από νωρίς πραγματικότητα καθώς η Θεανώ έγινε γνωστή φιλόσοφος και επιστημόνισσα. Όταν έφτασε ο Πυθαγόρας στον Κρότωνα η Θεανώ ήταν ήδη γνωστή και γνωρίστηκαν κατά την ομιλία του φιλοσόφου στον ναό της Ήρας προς τις γυναίκες της πόλης.[3]
Η Θεανώ υπήρξε αρχικά μαθήτρια και στη συνέχεια σύζυγός του κατά 30 χρόνια μεγαλύτερού της Πυθαγόρα[εκκρεμεί παραπομπή] . Δίδαξε αστρονομία και μαθηματικά στις Σχολές του Πυθαγόρα στον Κρότωνα και μετά το θάνατο του συζύγου στη Σάμο. Επιμελήθηκε τη διάδοση της διδασκαλίας και του έργο του, τόσο στον κυρίως Ελλαδικό χώρο, όσο και στην Αίγυπτο, σε συνεργασία με τα παιδιά της την Δαμώ, την Μύια, την Αριγνώτη τον Μνήσαρχο και τον Τηλαύγη που ανέλαβαν με τη σειρά τους και τη διοίκηση των Πυθαγορείων σχολών.
Μετά τον θάνατο του Πυθαγόρα, όπως συνηθιζόταν στην αρχαία Ελλάδα, η Θεανώ έπρεπε να παντρευτεί κάποιον συγγενή του άντρα της ή έστω κάποιον πολύ έμπιστό του έτσι ώστε να εξασφαλισθεί και η δική της προστασία αλλά και η προστασία της κληρονομιάς και της παράδοσης του Πυθαγόρα. Έτσι δεύτερος σύζυγός της έγινε ο επίσης στενός μαθητής του Αρίσταιος, ο οποίος και ανέλαβε για μια περίοδο το Ομακοείο και την Πυθαγόρεια κοινότητα.
Την Θεανώ την Θουρία αναφέρουν ο Αθηναίος, η Σούδα, ο Διογένης ο Λαέρτιος και ο Ιάμβλιχος. Θεωρείται η διασημότερη γυναίκα αστρονόμος και κοσμολόγος της αρχαιότητας.
Το έργο της
Η κοινή άποψη σήμερα είναι ότι μπορούμε να αποδώσουμε στην Θεανώ τα «Πυθαγόρεια Αποφθέγματα», «Συμβουλαί προς τις Γυναίκες», «Περί Ευσεβείας», «Φιλοσοφικά Σχόλια», «Επιστολαί», “Πυθαγόρου Βίος”, “Θεωρία των Αριθμών” και η “Δόμηση του Σύμπαντος”. Η μεγαλύτερη συνεισφορά της όμως λέγεται ότι ήταν η διατύπωση της αρχής της “Χρυσής Τομής”[1] που χρησιμοποιούνταν στην αρχιτεκτονική από τους αρχαίους Έλληνες αλλά και τους αρχαίους Αιγυπτίους. Η διατύπωση της θεωρίας της “Χρυσής Τομής” (του αριθμού “φ”) μοιάζει με την διατύπωση της θεωρίας της σταθεράς “π” που δημιούργησε ο Πυθαγόρας.
Στην πραγματεία της περί του Σύμπαντος διατύπωσε την θεωρία ότι το σύμπαν αποτελείται από δέκα ομόκεντρες σφαίρες που κινούνται γύρω από μία κεντρική φωτιά: τον Ήλιο, την Σελήνη, τον Κρόνο, τον Δία, τον Άρη, την Αφροδίτη, τον Ερμή, την Γη και την αντί-Γη. Επίσης υπάρχουν και τα άστρα που είναι σταθερά. Οι αποστάσεις ανάμεσα στις σφαίρες και την κεντρική φωτιά έχουν τις ίδιες αναλογίες με τα διαστήματα της μουσικής κλίμακας. Αυτή της η θεωρία επηρέασε τον σύζυγό της τον Πυθαγόρα έτσι ώστε να ξεκινήσει να μιλάει για την «Αρμονία των Σφαιρών» και του σύμπαντος[2].
Η Θεανώ και οι κόρες της θεωρούνταν σημαντικές ιατροί και μάλιστα σε μία διαφωνία με τον ιατρό Ευρύφωνο σχετικά με την ανάπτυξη του εμβρύου απέδειξαν ότι το έμβρυο μπορεί να γεννηθεί επιτυχώς μόνο μετά από τουλάχιστον επτά μήνες κυοφορίας.
Ο Διογένης Λαέρτιος αναφέρει πως κάποτε η Θεανώ συμβούλεψε τις γυναίκες όταν συναντούν τον άντρα τους να βγάζουν την ηθική τους μαζί με τα ρούχα τους. Αυτό ήταν μια αναφορά στο ρητό του Ηροδότου ότι «μία γυναίκα βγάζει την ηθική της όταν βγάζει τα ρούχα της» που έγινε πολύ δημοφιλές κατά τα πρώτα χριστιανικά χρόνια και τον Μεσαίωνα από τους θρησκευτικούς διανοητές. Ο Πλούταρχος όμως που ήταν ηθικολόγος είχε ήδη εκφράσει την αντίρρησή του σε αυτό το ρητό λέγοντας «εκείνη που είναι ηθική είναι ενδεδυμένη με την ηθική της ακόμα και όταν τα ενδύματά της είναι ριγμένα στην άκρη».[4] Επιπλέον, όταν ρώτησαν την Θεανώ σε ποια ρούχα αναφερόταν εκείνη απάντησε «σε εκείνα που σε κάνουν γυναίκα» κάτι που οδηγεί στο συμπέρασμα ότι θεωρούσε ότι οι γυναίκες και οι άντρες είναι κατά βάση ίδιοι και ότι μόνο μία ένδυση, που μπορούσε κανείς να αφαιρέσει, ήταν εκείνο που δημιουργούσε την ιδιότητα της γυναίκας.[5]
Η έννοια της ηθικής τόσο των γυναικών όσο και των αντρών ήταν ζωτικής σημασίας για τον πυθαγορισμό και όπως ήταν φυσικό επηρέασε και την σκέψη της Θεανούς. Λέγεται ότι κάποτε έδειξε το μπράτσο της καθώς προσπάθησε να τακτοποιήσει τα ρούχα της και κάπoιος της είπε «τι όμορφο μπράτσο!» Τότε εκείνη του απάντησε «ναι, αλλά δεν είναι δημόσιο αγαθό».[6] Αυτό το περιστατικό δείχνει από τη μία ότι το γυμνό μπράτσο μίας γυναίκας μπορούσε να θεωρηθεί ερωτικά προκλητικό και από την άλλη ότι οι πυθαγόρειοι έβαζαν αυστηρά όρια στην σεξουαλικότητα και την προκλητικότητα.
Ο θάνατός της και η κληρονομιά της
Η Θεανώ πέθανε κάποια στιγμή τον 5ο αιώνα π.Χ. και λέγεται ότι θάφτηκε κοντά στην Πυθαγόρεια Σχολή. Αν και οι μελετητές παραδοσιακά έχουν παραβλέψει και υποτιμήσει την συνεισφορά των γυναικών στην ιστορία και την επιστήμη το έργο της Θεανούς ήταν γνωστό στους σύγχρονούς της και αποτέλεσε πηγή έμπνευσης για πολλούς άντρες και γυναίκες. Ανάμεσα σε αυτούς που επηρεάστηκαν και εμπνεύστηκαν από την Θεανώ πιστεύεται ότι ήταν και η Υπατία η Αλεξανδρινή.
Παραπομπές
1. Osen, Lynn M. (1975). Women in Mathematics. MIT Press. ISBN 0262650096.
2. Encyclopedia of world biography. Volume 30, Supplement. (2nd ed έκδοση). Detroit, Mich.: Gale. 2009. 732896293. ISBN 141445905X.
3. Ο Πορφύριος όταν περιέγραψε την ομιλία του Πυθαγόρα προς τις γυναίκες του Κρότωνα είπε χαρακτηριστικά ότι «μία από τις γυναίκες ήταν ιδιαίτερα γνωστή, η Θεανώ με τ’ όνομα.»
4. Ellis, Havelock (2010). Sex in Relation to Society: Studies in The Psychology of Sex. 6. Qontro Classic Books, σελ. 68. ISBN B003VS08QE.
5. B., Pomeroy, Sarah (2013). Pythagorean women : a social history. Baltimore: The Johns Hopkins University Press, σελ. 6. 853506033. ISBN 1421409569.
6. B., Pomeroy, Sarah (2013). Pythagorean women : a social history. Baltimore: The Johns Hopkins University Press, σελ. 21. 853506033. ISBN 1421409569.