Ο Δημοσθένης Βουτυράς (1872 – 27 Μαρτίου 1958) ήταν ένας από τους σημαντικότερους Έλληνες διηγηματογράφους και πεζογράφους της ελληνικής λογοτεχνίας του Μεσοπολέμου.
Στα έργα του περιγράφει κυρίως τις περιπέτειες των φτωχών ανθρώπων, των περιθωριακών και των απόκληρων, που άλλωστε τον γοήτευαν. Αρκετοί κριτικοί τον έχουν χαρακτηρίσει ως «ο Μαξίμ Γκόρκι της Ελλάδας». Πολλοί σύγχρονοί του λογοτέχνες επηρεάστηκαν από το έργο του.
Ο Δημοσθένης Βουτυράς γεννήθηκε το 1872 στην Κωνσταντινούπολη αλλά η καταγωγή του ήταν από την Κέα, όπου και πέρασε τα πρώτα παιδικά του χρόνια. Αργότερα εγκαταστάθηκε με την οικογένειά του στον πρώτα στο Μεσολόγγι και στην συνέχεια στον Πειραιά, όπου ο πατέρας του διορίστηκε συμβολαιογράφος. Εκεί τελείωσε το Δημοτικό και ξεκίνησε το Γυμνάσιο, το οποίο όμως διέκοψε. Αν και ήταν καλλίφωνος, δεν καλλιέργησε το ταλέντο του λόγω του ιδιόρρυθμου χαρακτήρα του.
Μετά τις κρίσεις επιληψίας που παρουσίασε, οι γονείς του ήταν ιδιαίτερα υπερπροστατευτικοί μαζί του. Το 1905, ο πατέρας του, που στο μεταξύ είχε αλλάξει επάγγελμα (είχε ανοίξει χυτήριο), αφού καταστράφηκε οικονομικά, αυτοκτόνησε. Η αυτοκτονία του πατέρα του προκάλεσε βαθιά θλίψη στο Δημοσθένη Βουτυρά και μελαγχολία. Αν και προσπάθησε αρχικά να συνεχίσει την επιχείρηση, την οδήγησε τελικά στην ολοκληρωτική πτώχευση και έτσι για να ζήσει αναγκάστηκε να πουλάει διηγήματά του σε εφημερίδες και περιοδικά.
Μετά τον Πόλεμο, διεκόπη η τιμητική σύνταξή που λάμβανε και η Ακαδημία Αθηνών, μετά από δύο συνεχείς εκλογές, αρνήθηκε να τον εκλέξει μέλος της, λόγω της υποστήριξης που προσέφερε στην Αριστερά στη διάρκεια της Κατοχής. Πάντως, και ενώ ο Βουτυράς συμπαθούσε τον Κομμουνισμό και τον Σοσιαλισμό, παρέμεινε ανένταχτος.
Στη διάρκεια της κατοχής, ο Βουτυράς κράτησε ημερολόγιο, μέρος του οποίου δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα Αυγή.
Ο Βουτυράς απέκτησε δύο κόρες από τον γάμο του, το 1903, οι οποίες έγιναν αργότερα η μια υψίφωνος της Λυρικής και καθηγήτρια φωνητικής (Ναυσικά Βουτυρά) και η άλλη ζωγράφος.
Απεβίωσε στις 27 Μαρτίου 1958.
Το έργο του
Ύστερα από ανήσυχα παιδικά χρόνια και διάφορους πρόσκαιρους προσανατολισμούς, πρωτοεμφανίστηκε στα γράμματα ως διηγηματογράφος (1901) στο πειραιώτικο περιοδικό «Το Περιοδικόν μας», με το διήγημά του Ό Λαγκάς καί άλλα διηγήματα, τον οποίο τον καθιέρωσε ως μια πό τις κορυφαίες μορφές της νεοελληνικής πεζογραφίας, αλλά η καταξίωσή του προήλθε αρχικά από τον ελληνισμό της Διασποράς. Στην Αθήνα έγινε γνωστός μετά το 1920.
Στα διηγήματά του ο Δημοσθένης Βουτυράς περιγράφει τη ζωή και τη ψυχολογία των φτωχών και εξαθλιωμένων ανθρώπων που αδυνατούν να δράσουν για να αλλάξουν τη ζωή τους και αρνούνται να ενταχθούν στην οργανωμένη κοινωνία. Ο Βουτυράς γνώριζε καλά αυτούς τους ανθρώπους έχοντας ζήσει δίπλα τους πολλά χρόνια. Χαρακτηριστικό ορισμένων έργων του είναι επίσης ότι περιέχουν στοιχεία μεταφυσικής και επιστημονικής φαντασίας.
Εργογραφία
«Ό Λαγκάς», 1901, που έγινε δεκτό με επαινετικά σχόλια από τον Παλαμά και τον Ξενόπουλο
«Παπάς Ειδωλολάτρης και άλλα διηγήματα», 1920,
«Ζωή Αρρωστεμένη και άλλα διηγήματα» 1921,
«Το γκρέμισμα των Θεών και άλλα διηγήματα» 1922
«Ο θρήνος των βοδιών και άλλα διηγήματα» 1923
«Διωγμένη αγάπη και άλλα διηγήματα», 1923
«Ο νέος Μωυσής» 1923
«Είκοσι διηγήματα», 1924
«Αριστοκρατική γειτονιά και άλλα διηγήματα», 1924
«Ή σιδερένια πόρτα» μυθιστόρημα 1925
«Στη χώρα των σοφών και των αγρίων» 1927
«Ανάσταση νεκρών και άλλα διηγήματα», 1929
«Η επανάσταση των ζώων και άλλα διηγήματα», 1929
«Το σπίτι των ερπετών» μυθιστόρημα 1933
«Νύχτες μαγείας» 1938
«Οί τρικυμίες» μυθιστόρημα 1945
«Αργό ξημέρωμα 1950», που ήταν το τελευταίο του βιβλίο
«Εννιάτομο Λεξικόν της ιστορίας καί της γεωγραφίας» δοκίμιο (1954)
Έχουν ακόμα εκδοθεί τα μυθιστορήματά του: «Η Σιδερένια Πόρτα», 1925, «Το σπίτι των Ερπετών», 1933 και «Οι Τρικυμίες», 1945.
Βιβλία του μεταφράστηκαν σε πολλές ξένες γλώσσες, μεταξύ των οποίων στα γαλλικά, στα γερμανικά και στα τουρκικά.
Πολλά από τα έργα του που δημοσιεύτηκαν σε εφημερίδες και περιοδικά μέχρι και σήμερα δεν έχουν συγκεντρωθεί σε κάποιον τόμο.
Ασχολήθηκε ακόμη με τη συγγραφή σχολικών συγγραμμάτων, σε συνεργασία με τον Μ. Παπαμιχαήλ, τελικά όμως το αναγνωστικό τους, της τρίτης δημοτικού, καταργήθηκε από τη δικτατορία του Πάγκαλου.
Βραβεία και κριτική στο έργο του
Ο Βουτυράς βραβεύτηκε με το Εθνικό Αριστείο Γραμμάτων και Τεχνών το 1924 και με το Αριστείο του Δήμου Πειραιά το 1932.
Αν και ενόσω ζούσε ήταν ένας από τους πιο αγαπητούς συγγραφείς, ιδιαίτερα των νέων, δέχτηκε έντονη κριτική για την μορφή που είχαν τα διηγήματά του και κατηγορήθηκε για άγνοια των κανόνων συγγραφής. Έντονα επικριτικός ήταν απέναντί του ο Ξενόπουλος, μολονότι στην αρχή είχε εκφραστεί εγκωμιαστικά για τον Βουτυρά, με αφορμή τον «Λαγκά» και ο Κώστας Παρορίτης που τον επέκρινε για έλλειψη ενός κοινωνικού κριτηρίου, μιας σταθερής φιλοσοφικής θεωρίας.