Ένας ψηλός, σχεδόν άσαρκος άνδρας, ντυμένος με λευκό λινό κοστούμι κατεβαίνει σιδηροδέσμιος από το φορτηγό και οδηγείται συνοδεία χωροφυλάκων στην αίθουσα του Έκτακτου Στρατοδικείου Αθηνών.
«Στενή κι’ αδιάβατος, τραχεία η οδός»* για τον Νίκο Πλουμπίδη καθώς βαδίζει παγιδευμένος στην διπλή δίκη. Το Στρατοδικείο τον καταδικάζει για κατασκοπεία και οδηγεί τον «αρχικακούργο κομμουνιστή» στο εκτελεστικό απόσπασμα. Το ΚΚΕ, το κόμμα που αφιέρωσε τη ζωή του τον έχει αποκηρύξει δημόσια ως «χαφιέ της Ασφάλειας» όταν συνελήφθηκε από τις διωκτικές αρχές της ελληνικής πολιτείας τον Νοέμβριο του 1952, σ’ όλη τη διάρκεια της δίκης και συνεχίζοντας, δια του ραδιοφωνικού σταθμού «Ελεύθερη Ελλάδα», με καταγγελίες περί «εικονικής εκτέλεσης».
Ο «Μπάρμπας» της παρανομίας, ο βασικός εκπρόσωπος του παράνομου κλιμακίου του ΚΚΕ στην Ελλάδα σε συνθήκες κοινωνικής ασφυξίας με τα ξερονήσια και τις φυλακές να βουλιάζουν από εξόριστους και πολιτικούς κρατούμενους, ο πιστός θεματοφύλακας της κομματικής γραμμής και ταυτόχρονα ο πολιτικός που «οδήγησε την ΕΔΑ στις εκλογές της 9ης Σεπτεμβρίου 1951 και άνοιξε τον δρόμο στο μέτωπο εκείνο που έφερε το ΚΚΕ και την Αριστερά στην αντίπερα όχθη»* δίνοντας σ’ έναν ολόκληρο κόσμο ανάσα νομιμότητας, είχε προλάβει στη δίκη του να δώσει την τελευταία μάχη της μακράς ιστορίας του και προσφοράς του στο λαϊκό κίνημα.
Στην απολογία του με σύνθημα «Τιμή μου είναι η τιμή του Κόμματος» υπερασπίζεται την κομμουνιστική του ιδεολογία, την προσωπική στρατηγική τακτική του και τις πολιτικές θέσεις της ηγεσίας του ΚΚΕ.
Με την ευκαιρία των 64ων χρόνων από την εκτέλεση του Νίκου Πλουμπίδη, το Αθηναϊκό – Μακεδονικό Πρακτορείο Ειδήσεων εστιάζει σε πιο προσωπικές πλευρές της πολιτικής υπόθεσης Πλουμπίδη.
Πίσω από την εικόνα του άκαμπτου κομμουνιστή, το κορυφαίο ηγετικό στέλεχος κρύβει επιμελώς τη θλίψη και την οδύνη. Για να αποφύγει τα σχόλια των δημοσιογράφων, του κόσμου και τις κάμερες των φωτορεπόρτερ από οποιαδήποτε ψυχική του έκφραση στην πολύκροτη δίκη «πνίγει την θύελλα που φούντωσε μέσα του και το βούρκωμα των ματιών»* όταν αντικρύζει για πρώτη και τελευταία φορά τον «σκύμνο» του, όπως αποκαλεί με απέραντη τρυφερότητα τον μοναχογιό του.
Ποια είναι η ανθρώπινη πλευρά της εμβληματικής φυσιογνωμίας του κομμουνιστικού κινήματος; πώς καταφέρνουν να λειτουργούν οι συγγενικοί δεσμοί, ιδιαίτερα, με τη σύζυγό του Ιουλία Παπαχρίστου-Πλουμπίδη, επίσης κομματικό μέλος και πολιτική κρατούμενη από το 1949 στις φυλακές Κάστορος και στη συνέχεια για μια δεκαετία στις φυλακές Αβέρωφ.
Από την απομόνωση των φυλακών Σωτηρία, ο Νίκος Πλουμπίδης στέλνει τον Δεκέμβριο του 1953 στη σύζυγό του μια κάρτα με ευχές στις φυλακές Αβέρωφ, ζωγραφισμένη στη μία πλευρά από την ίδια * .
Μόνος σαν τον Ιώβ
«Αγαπητή μου Ιουλία,
Σε δυο μέρες έχουμε την γιορτή σου. Τι να σου στείλω; την καρδιά μου σού την έχω δώσει πριν από πολύ καιρό. Απ’ εδώ που είμαι δεν έχω να σου στείλω άλλο από θερμές ευχές για να ζήσης ΧΡΟΝΙΑ ΠΟΛΛΑ, να γίνης γρήγορα ΕΛΕΥΘΕΡΗ και να ιδής πραγματοποιούμενο κάθε σου όνειρο και κάθε σου ΙΔΑΝΙΚΟ. Όταν βλέπεις το γυιό μας να τον φιλάς και από μένα και να του λες ότι και ο πατέρας του τον αγαπά πάρα πολύ και αυτός θέλει να τον βλέπη και να τον φιλά, μα δεν τον αφήνουν.
Όσο για μένα είμαι καλά. Ζω κατάμονος αλλά πάντα σαν τον Ιώβ της γραφής παρ’ όλο που δεν ελπίζω το τέλος εκείνου.
Σε φιλώ γλυκά
Νίκος
19.ΧΙΙ.1953
Ο Νίκος Πλoυμπίδης, ο «κόκκινος δάσκαλος» από τα Λαγκάδια Γορτυνίας εκτελέστηκε χαράματα της 14ης Αυγούστου 1954 στο Δαφνί. Σε προχωρημένο στάδιο φυματίωσης και με όση ανάσα τού απέμενε ζητωκραύγασε υπέρ του ΚΚΕ.
Αντιμετώπισε την αναπόφευκτη εκτέλεση του γαλήνια και με ήσυχη τη συνείδησή του. Αθόρυβα μπήκαν οι φύλακες στο κελί του περασμένα μεσάνυχτα στις φυλακές Σωτηρίας για να τον ειδοποιήσουν ότι θα τον εκτελέσουν. Αρνήθηκε να μεταλάβει και να εξομολογηθεί όπως του ζήτησε ο ιερέας των φυλακών. Έγραψε το τελευταίο γράμμα στους δικούς του και μια επιστολή προς την Κυβέρνηση: «Ο Πλαστήρας σκότωσε τον Μπελογιάννη. Ο Παπάγος τώρα σκοτώνει εμένα, έτσι λοιπόν συμπληρώνεται το έργον του Συναγερμού. Είθε ο θάνατός μου να φέρη αμνηστία, αγάπη και ειρήνη στην Ελλάδα»*. Τα παρέδωσε στον αστυφύλακα. Αποχαιρέτησε τους κρατούμενους συντρόφους του με τον συνήθη χαιρετισμό των μελλοθανάτων «γεια σας παιδιά» χωρίς να λάβει καμία απόκριση. Με σιδηρόφρακτο καμιόνι του Τμήματος Μεταγωγών, συνοδεία χωροφυλάκων και του ιερέα οδηγήθηκε σε ασυνήθιστο τόπο εκτελέσεων, σε μια χαράδρα στο Δαφνί, κι ενώ η απόφαση της θανατικής καταδίκης του «δις εις θάνατο» εκκρεμούσε από καιρό στο γραφείο του υπουργού Δικαιοσύνης.
«Πώς βαδίσαμε όμως εμείς ως τον χώρο του Δαφνιού όπου υψώθηκαν οι κάννες του εκτελεστικού αποσπάσματος; […] Στον Κρανίου τόπον όπου έφτασε μόνος; Ο Καιάδας του στιγματισμού είχε μάλλον κορεσθεί. […] την ίδια στιγμή κορυφωνόταν η δοκιμασία της κομμουνιστικής συνείδησης»*
Η «υπόθεση Πλουμπίδη» συγκλόνισε κομματικά μέλη και την ευρύτερη Αριστερά διαχρονικά, ενώ η σύγχυση που προκάλεσε έγινε αντικείμενο εκμετάλλευσης από τις μετεμφυλιακές κυβερνήσεις σε βάρος του ΚΚΕ.
Η ολιγόλογη ανακοίνωση του ΚΚΕ το 1958 για την «αποκατάσταση μνήμης»του Νίκου Πλουμπίδη από την 9η Ολομέλεια της Κεντρικής Επιτροπής δεν έγινε ευρέως γνωστή στα μέλη του κόμματος παρά μονάχα πολύ αργότερα, πολλώ δε μάλλον στον ελληνικό λαό που επί μακρόν άκουγε και διάβαζε στις εφημερίδες τη συκοφάντηση του Νίκου Πλουμπίδη από το κόμμα του.
«…πληγώθηκες, πικράθηκες, πόνεσες, ντράπηκες και ακόμη κηλιδώθηκες εξ αιτίας μου…»
Μέσα από την απομόνωση στις φυλακές Σανατορίου Σωτηρίας (1953-1954) και καθώς το τέλος της τραγικής του πορείας πλησιάζει, ο Νίκος Πλουμπίδης γράφει ιδιόχειρα σημειώματα με τελικό παραλήπτη το Π.Γ του ΚΚΕ ελπίζοντας ότι μετά τον θάνατό του το κόμμα θα τον αποκαταστήσει. Γραμμένα σε ριζόχαρτο από πακέτα τσιγάρων που μετέφερε η πεθερά του στις επισκέψεις της στην φυλακή, τα σημειώματα διαφύλαξε για χρόνια η οικογένεια ως επτασφράγιστο μυστικό, όπως ο ίδιος είχε ζητήσει, έως ότου καταστεί δυνατό να τα παραδώσει στην ηγεσία του ΚΚΕ ο αδελφός της Ιουλίας, Δημοσθένης Παπαχρίστου.
Σε σημείωμα του* από τις φυλακές Σωτηρίας, που έφτασε στην κρατούμενη σύζυγό του τον Φεβρουάριο του 1954 ο Νίκος Πλουμπίδης γράφει με αφορμή την επέτειο τού γάμου τους:
Αγαπητή μου,
[…]Επικοινωνώντας μαζί σου ύστερα από πολύν καιρό, αναρωτιέμαι αν μπορώ να σε συγχαρώ και να σου ευχηθώ για το δικό μας σοβαρό γεγονός της 23 Φλεβάρη και αναρωτιέμαι, επειδή από το γεγονός αυτό πηγάζουν για σένα σήμερα πάρα πολλές πίκρες. Στην ένωση μας εγώ βρήκα την αγαπημένη συντρόφισσα της ζωής μου. […] Απέκτησα με σένα το μεγαλύτερο δημιούργημα της ζωής μου, τον ΔΗΜΗΤΡΗ μας. Καμάρωνα και καμαρώνω γιατί η γυναίκα μου ήταν και είναι μια εξαιρετική αγωνίστρια του λαϊκού κινήματος. ΕΣΥ; βρήκες τον αγαπημένο σύντροφο της ζωής σου; απέκτησες με μένα το μεγαλύτερο δημιούργημα της ζωής σου, τον γιο μας. Άλλοτε καμάρωνες για τον άντρα σου, σήμερα όμως;
Μαύροι άνθρωποι τα κατάφεραν να υφάνουν ολόκληρο πλέγμα προδοσιών και ατιμιών εναντίον μου, που όχι μόνο δεν καμαρώνεις για τον άντρα σου, αλλά πληγώθηκες, πικράθηκες, πόνεσες, ντράπηκες και ακόμη κηλιδώθηκες εξ αιτίας μου. Δεν ξέρω τι πιστεύεις για μένα στα κατάβαθα της ψυχής σου […] Λυπούμαι εξαιρετικά για ό,τι έγινε, γίνεται και θα γίνεται εναντίον μου. Σου ζητάω συγγνώμη για τις πικρίες που σας ποτίζω όμως δεν φταίω. ΔΕΝ έκανα τίποτα για να χαρακτηρισθώ προδότης από το κόμμα μου, από τους συντρόφους μου, από τους φίλους μου. ΟΧΙ δεν φταίω. Πάντα έκανα το καθήκον μου με αυτοθυσία, με πίστη, με αφοσίωση. Στάθηκα σ’ όλη μου τη ζωή εκείνος που γνώρισες και ένωσες τη ζωή σου με μένα. ΔΕΝ φταίει ούτε το Π.Γ. για ό,τι είπε και λέει εναντίον μου. Έπεσε κι αυτό θύμα σατανικής πλεκτάνης των εχθρών που δρουν εδώ μέσα στο κόμμα. Όταν ήμουν ελεύθερος οι εχθροί του κόμματος έχυναν ύπουλα και άτιμα το δηλητήριο εναντίον μου, αλλά ανοιχτά δεν τολμούσαν να με χτυπήσουν. Όταν όμως πιάστηκα και κλείστηκα στα σίδερα απ’ όπου δεν μπορούσα να αμυνθώ, τότε βρήκαν την ευκαιρία να παρουσιάσουν τη σύλληψη μου σα σκηνοθεσία και να παρασύρουν το Π.Γ. να με χτυπήσει πριν κάνω ανοιχτές δήθεν αποκαλύψεις κατά του κόμματος. Χρησιμοποιούν κάθε άτιμο και εγκληματικό μέσο για να σπάσουν το ηθικό μου, να με κάνουν να αγανακτήσω για το ΑΔΙΚΟ και ΑΤΙΜΩΤΙΚΟ χτύπημα και να στραφώ εναντίον του κόμματος. Θα συνεχίσουν το άτιμο όργιο, για να καλύπτονται οι χαφιέδες που ζουν μέσα στο κόμμα και να φορτώνουν σε μένα τις ζημιές που κάνουν αυτοί στο κόμμα. Το Π.Γ. θα συνεχίσει να παρασύρεται και να με χτυπάει , ώσπου νάρθει στην Ελλάδα και να ελέγξει μόνο του τα πράγματα. Όσο για μένα, τίποτα δεν θα με κάνει να στραφώ εναντίον του κόμματος. Θα σηκώνω τον καθημερινά βαρύτερο σταυρό του μαρτυρίου μου και θα μένω ακλόνητος περιμένοντας τον θάνατο σα λυτρωμό.
Θα’ ρθει, βέβαια, καιρός που η κατηγορία θα πέσει και εκείνοι που με κατηγορούν και με βρίζουν θα ντρέπονται για τον εαυτό τους, μα τότε θα’ ναι πολύ αργά, γιατί εγώ θα΄χω πεθάνει και ΣΥ θα’ χεις υποφέρει και πικραθεί, που η δικαιοσύνη και η αποκατάσταση θα σου είναι δώρο άδωρο. Εσύ και το παιδί μας με απασχολείτε πολύ. Ψάχνω να βρω λύση για να σας απαλλάξω από την κηλίδα που σας φόρτωσα χωρίς να το θέλω και χωρίς να φταίω. Για το κόμμα και την ηγεσία του κόμματός μας έκανα το καθήκον μου με την απολογία μου στο στρατοδικείο και με τις γραπτές δηλώσεις μου στην «ΑΛΛΑΓΗ »στις 4.8.1953 και στη «ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ» στις 17.10.1953. Για σας τι να κάνω; Αν με εκτελέσουν, πράγμα που πολύ το επιθυμώ για να ησυχάσω, θάναι πολύ καλά για σας. Δεν ξέρω όμως αν φτάσουν στην εκτέλεση και γιατί η διεθνής και η εσωτερική κατάσταση σήμερα δεν το σηκώνει και γιατί η μη εκτέλεση τους συμφέρει για να διαιωνίζεται η σύγχυση αν είμαι χαφιές ή όχι. Δεν βρίσω άλλη λύση από :Να με αποκηρύξεις .Να πάρεις διαζύγιο σε βάρος μου με οποιονδήποτε λόγο. Ακόμα, το παιδί μας να μη φέρει το όνομά μου αλλά το δικό σου, είτε σιωπηρά είτε υιοθετημένο από ένα απ’ τα παιδιά. Τέλος, δέχομαι Ο,ΤΙΔΗΠΟΤΕ αποφασίσετε αρκεί να μη θίγεται το κόμμα. Ρώτησε τη μικρή και τη φίλη και αποφάσισε. Μη διστάσετε στην απόφασή σας από συναισθηματισμούς ή από το αν πονέσω.
[…] Αγαπητή μου. Δεν σου στέλνω συγχαρητήρια για τις 23 Φλεβάρη. Σου στέλνω ευχές με όλη μου τη ψυχή, να ιδείς πραγματοποιημένα τα όνειρα και τα ιδανικά σου.
Πάντα με πολλή αγάπη
Ν.
ΙΙ 1954
Τι θα μπορούσε να αποτυπώσει καλύτερα το τεράστιο βάρος της πολιτικής υπόθεσης Πλουμπίδη από το συγκλονιστικό γράμμα του ίδιου προς τη γυναίκα του;
Νατάσσα Δομνάκη
ΠΗΓΕΣ:
1. «Δίκη Νικολάου Πλουμπίδη»: ποίημα του Δημήτρη Δούκαρη (ενότητα Καλλίστη Θήρα, 1953 )
2. Ιωάννα Παπαθανασίου «Ο πολιτικός Πλουμπίδης»( εφημερίδα Αυγή 19/8/2014)
3,4,7. Αρχείο Οικογένειας Νίκου Πλουμπίδη(Μουσείο Μπενάκη)
5. από την αναφορά του αστυφύλακα προς τους ανωτέρους του ( φάκελος της Ασφάλειας για τον Ν Πλουμπίδη ). Δημοσιεύτηκε στο αφιέρωμα της Εφημερίδας των Συντακτών για τα 60 χρόνια από την εκτέλεση του 14/8/2014.Με τη συμβολή των Δ.Αρβανίτη,Β.Καραμανωλάκη, Ντ.Κουσίδου, Η.Νικολακόπουλου, Δ.Πλουμπίδη.
6. Στάθης Δρομάζος: «Θητεία» (έκδ. 1966) Πρωτοσελιδα – Ειδήσεις