Τα τελευταία χρόνια όλοι έχουμε διαβάσει ή έχουμε ακούσει με τον ένα ή τον άλλο τρόπο σχετικά με την ιστορία του αρχαίου Ελληνικού κόσμου. Την ιστορία του πολιτισμού που αποτέλεσε σημείο αναφοράς για την δημιουργία του σύγχρονου κόσμου. Αλλά δεν νομίζω πως θα έχετε και έλλειψη γνώσεων όσον αφορά τους επί μέρους πολιτισμούς που απαρτίζουνε αυτό που σήμερα ονομάζουμε Ελληνικό πολιτισμό.
Σίγουρα θα έχετε διαβάσει ορισμένα πράγματα για την αρχαία Μακεδονία, για τα μυστικά του Μινωικού πολιτισμού, τα θαύματα και τα επιτεύγματα του Μυκηναϊκού πολιτισμού, καθώς και τα διάφορα ιστορικά στοιχεία που έχουνε προκύψει τελευταία σχετικά με της Ελληνιστικής εποχής. Είναι όμως σίγουρο πως σχεδόν ποτέ δεν έχουμε ακούσει κάτι στοιχειώδες για τον πολιτισμό και την ιστορία της μυστηριώδους γης του Ορφέα και των Ηρώων, της κατά τον Όμηρο «αμπελόεσσας» Θράκης.
Πριν από τρείς περίπου χιλιετίες άκμασε στην περιοχή αυτή ένας πολιτισμός χωρίς προηγούμενο, αλλά και χωρίς μεγάλη συνέχεια. Μέχρι και το τέλος του 19ου αιώνα τα μοναδικά στοιχεία που διαθέταμε γι’ αυτόν τον πολιτισμό δεν ήταν άλλα από τις αναφορές των αρχαίων συγγραφέων αλλά και τις διηγήσεις της αρχαίας μυθολογίας, ενώ σε δεύτερη μοίρα υπήρχανε και ορισμένα όχι και τόσο μεγάλης σημασίας αρχαιολογικά ευρήματα.
Βέβαια οι περισσότεροι ερευνητές των περασμένων αιώνων απέδιδαν τις όποιες μεγαλοπρεπείς αναφορές της μυθολογίας σχετικά με τον πολιτισμό αυτό σε απλά ερεθίσματα της φαντασίας εκείνης της εποχής. Ωστόσο σαν να έπαιρνε «εκδίκηση» η ίδια η ιστορία, αυτές οι εκδοχές άρχισαν σταδιακά να διαψεύδονται από την ίδια την αρχαιολογική σκαπάνη αλλά και από μία μακρόχρονη και βαθιά ιστορική έρευνα.
Αρχικά, τα ίχνη του πολιτισμού αυτού άρχισαν να έρχονται στην επιφάνεια με την ανακάλυψη διαφόρων τύμβων, ντολμέν, και ταφικών μνημείων σε διάφορα σημεία της οροσειράς της Ροδόπης, αλλά και παρά του ποταμού Έβρου και των πεδιάδων τις οποίες διασχίζει.
Αργότερα στον «κατάλογο» των μνημείων-δειγμάτων του μεγάλου αυτού πολιτισμού ήρθαν να προστεθούν μεγαλύτερης σημασίας αρχαιολογικές ανακαλύψεις, όπως η Σευθέπολη του μεγάλου βασιλιά των Οδρυσών, η κοιλάδα των Θρακών βασιλέων στην πεδιάδα της οροσειράς του Αίμου, ιερά και κτίσματα που με τον ένα ή τον άλλο τρόπο συνδέονται με την λατρεία και την ζωή του ίδιου του Ορφέα, καθώς και ένας σημαντικός αριθμός βασιλικών τύμβων που σχετίζονται με μεγάλος ηγεμόνες των αρχαίων Θρακών.
Ο πολιτισμός αυτός ονομάστηκε διόλου τυχαία Θρακικός, από το όνομα της περιοχής πάνω στην οποία εμφανίστηκε και διαδραμάτισε την μετέπειτα εξέλιξη του.
Τα ίχνη του πολιτισμού αυτού εντοπίζονται ακόμη και στην πρώιμη εποχή του σιδήρου, καθώς μία μεγάλη σειρά τάφων, ιερών, κογχών και γενικά κτισμάτων που έχουνε βγει στην επιφάνεια από την αρχαιολογική σκαπάνη, ανάγονται σε εκείνη την εποχή.
Χαρακτηριστικός είναι ο τάφος που βρέθηκε το 1965 στην κοιλάδα του ποταμού Άρδα στην σημερινή νοτιο-ανατολική Βουλγαρία, που αποτελεί και ένα από τα κυριότερα δείγματα της αναπτυγμένης τεχνοτροπίας που χρησιμοποιούσανε οι Θράκες. Ένα άλλο αντιπροσωπευτικό παράδειγμα αυτής της άποψης μας σχετικά με την προχωρημένη τεχνογνωσία αυτού του πολιτισμού είναι και ο ιερός βράχος του Διονύσου, που φαίνεται να ξεκινά την λειτουργία του ως ιερό μετά το τέλος της πρώιμης εποχής του χαλκού.
Αυτό όμως που κάνει εντύπωση σε όλους τους αρχαιολόγους και τους ερευνητές είναι ο τρόπος με τον οποίο κατάφεραν οι τεχνίτες εκείνης της εποχής να λαξεύσουνε ένα τόσο πολύπλοκο αρχιτεκτονικά ιερό, με έναν τόσο μεγάλο αριθμό αιθουσών, καθώς η κατασκευή ενός αντίστοιχου κτίσματος, ακόμη και στην σύγχρονη εποχή όπου η τεχνολογία βρίσκεται στο ζενίθ της ανάπτυξης της, δεν θα ήτανε και τόσο εύκολη.
Έχοντας λάβει υπόψη το ιδιαίτερο βάρος, αλλά και τον μοναδικό χαρακτήρα που κατέχει αυτός ο ανεκτίμητος πολιτισμός της αρχαιότητας, θα προσπαθήσουμε μέσα από ορισμένες σελίδες να παρουσιάσουμε περιληπτικά ορισμένα από τα κυριότερα χαρακτηριστικά που τον διέπουν. Αν και οι αναλύσεις μαζί με τις αναφορές σχετικά με τον χαρακτήρα του θρακικού πολιτισμού, θα μπορούσαν να αναλυθούν σε ολόκληρους τόμους, ωστόσο θα αρκεστούμε στο να δώσουμε στον αναγνώστη μία σύντομη αλλά διαφωτιστική εικόνα γι’ αυτόν, όπως μας τον παρουσιάζουνε μέσα από τις αναφορές τους οι ιστορικοί της Ελληνικής αρχαιότητες, αλλά και οι νεότεροι ερευνητές.
Σε όλο τον αρχαίο Ελληνικό κόσμο η Θράκη ασκούσε μία ξεχωριστή γοητεία για τις πνευματικές παραδόσεις με τις οποίες συνδεόταν. Αρκετοί είναι αυτοί που την θεωρούσανε ως τελευταίο πέρασμα του Ελληνιστικού κόσμου και εν γένει του Ελληνικού πολιτισμού προς τον βορρά και τις σκοτεινές του χώρες όπου κυριαρχούσαν δοξασίες και πρακτικές ιδιαίτερα αντίθετες προς τον Ελληνικό τρόπο σκέψης, αλλά και προς την ανατολή όπου και εκεί οι πνευματικές παραδόσεις θεωρούνταν ξένες προς τα Ελληνικά ήθη.
Έτσι λοιπόν εφόσον η Θράκη αποτελούσε ένα υποτυπώδης σύνορο μεταξύ των δύο αυτών «κόσμων» (του Ελληνιστικού και του Βαρβαρικού) δεν θα μπορούσε να μην έχει κρατήσει και ορισμένα ξένα για τον Ελληνικό πολιτισμό γνωρίσματα, που σε συνδιασμό με τις δικές της δοξασίες την κατέστησαν κάτι σαν κοιτίδα πνευματικών δοξασιών που στα μάτια των υπόλοιπων Ελλήνων φάνταζε εξωτική, ή ακόμη και βαρβαρική.
Βέβαια ο αναγνώστης πρέπει να λάβει υπόψη ότι Θράκη κατά την περίοδο της αρχαιότητας όσον αφορά την έκταση της δεν έφερε ουδεμία σχέση με την Θράκη που γνωρίζουμε εμείς σήμερα, δηλαδή με τα βόρεια παράλια του αιγαίου που βρίσκονται μεταξύ του Έβρου και του Νέστου, και από εκεί μέχρι τις αρχές της οροσειράς της Ροδόπης.
Η Θράκη εκτεινόταν κατά την περίοδο της Ελληνικής αρχαιότητας, δηλαδή κατά την προ-ομηρική και Ομηρική εποχή, γενικά από τον ποταμό Πηνειό μέχρι τον Εύξεινο Πόντο και από τις ακτές του Ίστρου (δηλ. του σημερινού Δούναβη) μέχρι τις ακτές του βορείου Αιγαίου πελάγους, ενώ στοιχεία του Θρακικού πολιτισμού εντοπίζονται και αρκετά βορειότερα του Δούναβη.
Βέβαια αυτό που σήμερα δεν είναι ευρέως γνωστό είναι πως στην Θράκη συμπεριλαμβανόταν και η βόρεια Θεσσαλία, δηλαδή η Περραιβία, η περιοχή που βρίσκεται γύρω από τον Όλυμπο, μέχρι και η νότια Μακεδονία, δηλαδή η περιοχή της σημερινής Πιερίας.
Αυτό βέβαια που μας κάνει ιδιαίτερη εντύπωση σήμερα είναι πως η Θράκη πάντα υπήρχε στο ενδιαφέρον των γνωστών λογίων της Ελληνικής αρχαιότητας, και εκτός αυτού – όπως θα δούμε στην συνέχεια – είχε και μία ιδιαίτερη σημασία για αρκετούς από αυτούς. Εδώ γεννήθηκε η μουσική, η ιερή παράδοση του Ορφισμού, αλλά και τα μυστήρια, τα οποία λέγεται πως ο Ορφέας αποκάλυψε πρώτος στους ανθρώπους. Ο Όμηρος λοιπόν αποκαλεί την Θράκη «εριβώλακα» δηλαδή γόνιμη, ενώ ο Ξενοφών την χαρακτηρίζει τραχεία και ψυχρή αλλά παρ’ όλα αυτά δεν παραλείπει να αναφέρει και το χαρακτηριστικό των γόνιμων εδαφών της, λέγοντας συγκεκριμένα πως οι Θρακικές πόλεις του βασιλείου των Οδρυσών ήταν πάντοτε πλήρεις σε σίτο και σε οίνο.
Κατά τον Ηρόδοτο, το έθνος των αρχαίων Θρακών ήταν το μεγαλύτερο έθνος του τότε γνωστού κόσμου μετά από τους Ινδούς. Και σύμφωνα πάντα με τον ίδιο συγγραφέα εάν είχε υπάρξει κάποιος ικανός ηγεμόνας που θα μπορούσε να κυβερνήσει και να ενώσει όλες μαζί της Θρακικές φυλές σε μία ενιαία δύναμη, τότε θα ήταν το ποιο ισχυρό απ’ όλα τα έθνη και κανείς δεν θα μπορούσε να το νικήσει. Αλλά η ενότητα αυτή ουδέποτε πραγματοποιήθηκε, και αυτός ήταν και ο λόγος που οι Θράκες κατά την αρχαιότητα υπήρξαν στρατιωτικά και γεωπολιτικά αδύνατοι και ανίσχυροι, με την περιοχή τους να μένει ουσιαστικά «ανοιχτή» μπροστά στο μένος των όποιων κατακτητών.
Παρόμοια άποψη φέρει και ο μεγάλος περιηγητής της Ελληνικής αρχαιότητας Παυσανίας, ο οποίος λέει πως κανένα άλλο έθνος αν το εξετάσουμε χωριστά δεν είναι πολυπληθέστερο από τους Θράκες, αν τους λάβουμε ως σύνολο, εκτός των Κελτών. Και πράγματι, στο σύνολο της η αρχαία ιστορία μας διδάσκει πως το θρακικό έθνος ήταν μέγιστο, ισχυρότατο, μαχητικότατο και πολυπληθέστατο, και αυτό γίνεται ακόμη ποιο αντιληπτό εάν λάβουμε υπόψη μας πως ουσιαστικά δεν αποτελούσε ένα ενιαίο και συμπαγές έθνος, αλλά αποτελούνταν από είκοσι δύο φυλές που ζούσανε υπό την μορφή ημι-οργανομένων κοινωνιών.
Βέβαια, η ιδιοσυγκρασία και ο χαρακτήρας διαφοροποιούνταν ανάμεσα στα διάφορα φύλα των Θρακών (για τα οποία θα μιλήσουμε αναλυτικά στην συνέχεια), καθώς τόσο ο γεωγραφικός τους προσδιορισμός, όσο και οι κατά καιρούς επαφές τους με άλλους πολιτισμούς, ήτανε φυσικά αιτίες που επηρέαζαν άμεσα τον πολιτισμικό τους χαρακτήρα.
Βέβαια παρ’ όλο το πλήθος των ιστορικών στοιχείων που έχουμε σήμερα για τους Θράκες, ο βαθύτερος χαρακτήρας του πολιτισμού τους παραμένει μέχρι σήμερα ουσιαστικά άγνωστος, και φυσικά δεν μπορούμε να γνωρίζουμε κατά πόσο αντιστοιχεί η εικόνα που έχουμε σχηματίσει σήμερα γι’ αυτούς μέσα από τις όποιες έρευνες στον πραγματικό χαρακτήρα του πολιτισμού τους.
Ένας από τους λόγους που δεν γνωρίζουμε αρκετά πράγματα για τον πολιτισμό τους είναι το γεγονός ότι οι Θράκες ουδέποτε κατείχαν δική τους γραφή πριν παραλάβουν το Ελληνικό αλφάβητο, γεγονός που φυσικά είχε ως αποτέλεσμα και την παντελή έλλειψη γραπτών κειμένων, και έτσι οι όποιες πληροφορίες έχουν φτάσει σ’ εμάς σήμερα σχετικά με τους Θράκες ανάγονται στους ιστορικούς και τους περιηγητές της Ελληνικής αρχαιότητας.
Όμως παρ’ όλες του τις αδυναμίες και τα όποια γεωστρατηγικά του μειονεκτήματα ο Θρακικός πολιτισμός κατά τα χρόνια της αρχαιότητας ήταν μία πραγματική αυτοκρατορία. Έστω και μόνο γεωγραφικά. Κάτι τέτοιο άλλωστε γίνεται ακόμη ποιο αισθητό εάν λάβουμε υπόψη ότι τα γεωγραφικά όρια της Θράκης εκτεινόταν από τον Βόσπορο μέχρι τους πρόποδες του Ολύμπου, και από τα βόρεια παράλια του Αιγαίου μέχρι την οροσειρά των Καρπαθίων.
Η πληθώρα οχυρωματικών κτισμάτων και η ποικιλία διαφορετικών όπλων που έχουνε εντοπιστεί και ανάγονται στην εποχή των Θρακών, μαρτυρούν έναν λαό που ήταν άρρηκτα συνδεδεμένος με τον πόλεμο. Άλλωστε κάτι τέτοιο επαληθεύει και ο τρόπος κατασκευής και διαρρύθμισης των σημαντικότερων πόλεων τους, που είχαν περιφρουρηθεί κατά τέτοιο τρόπο ούτως ώστε να
προστατεύονται από τις όποιες προθέσεις των κατακτητών που συνεχώς διέσχιζαν την Θράκη.
Αλλά εκτός αυτού, δεν είναι λίγες και οι αναφορές των συγγραφέων της αρχαιότητας που θέλουνε τους Θράκες να είναι από την φύση τους πολεμοχαρής λαός που εκτός από τις τακτικές επιθέσεις που έκαναν στους γειτονικούς λαούς, δεν έλλειπαν και οι μεταξύ τους διαμάχες, όπου τα διάφορα θρακικά έθνη συχνά πολεμούσαν το ένα εναντίον του άλλου, είτε για την κατάληψη ορισμένων σημαντικών για την περιοχή οχυρών, είτε για την κυριαρχία επάνω σε αντίστοιχα εδάφη. Βέβαια, τα στοιχεία και οι πληροφορίες που θα μπορούσαμε να παραθέσουμε προς εξερεύνηση είναι τόσα πολλά που η εξιστόρηση τους και μόνο θα χρειαζότανε ολόκληρες σελίδες.