Ὅλοι οἱ ἄνθρωποι ἔχουμε στοιχεῖα ναρκισσισμοῦ ἀπὸ τὴ στιγμὴ ποὺ γεννιόμαστε. Αὐτὸ σημαίνει ὅτι ἐπικεντρωνόμαστε στὸν ἑαυτό μας – στὶς ἐπιθυμίες καὶ τὶς ἀνάγκες μας. Ὡστόσο ἡ αὐτοεκτίμηση καὶ ἡ δημόσια εἰκόνα μας, εἶναι ἡ γέφυρα τοῦ ναρκισσισμοῦ μὲ τὴν κοινωνία. Ἡ εἰκόνα ποὺ ἔχουμε γιὰ τὸν ἑαυτό μας καὶ τὰ μηνύματα ποὺ δίνουμε στοὺς ἄλλους γιὰ μᾶς εἶναι συνυφασμένα μὲ τὰ βιώματα καὶ τὰ μηνύματα ποὺ πήραμε ἀπὸ τὴν οἰκογένειά μας στὴν παιδικὴ ἡλικία. Ὅταν βέβαια αὐτὸ συναντᾶται στὴν ὑπερβολή του, τότε ἀναφερόμαστε σὲ διαταραγμένη προσωπικότητα.
Τὰ βασικὰ χαρακτηριστικὰ τῶν ἀτόμων μὲ ναρκισσιστικῆ διαταραχὴ προσωπικότητας
* Ἡ ἔντονη αἴσθηση σπουδαιότητας καὶ μεγαλείου ποὺ ἔχουν γιὰ τὸν ἑαυτό τους.
* Ἡ ἔντονη ἀνάγκη τους γιὰ θαυμασμό.
* Ἡ ἀδυναμία τους νὰ ἀναγνωρίσουν καὶ νὰ νιώσουν τὶς ἐπιθυμίες, τὶς ἀνάγκες καὶ τὰ αἰσθήματα τῶν ἄλλων.
* Φαντασιώνονται ἰδιαίτερη ἐπιτυχία, δύναμη, ἐξυπνάδα, ὀμορφιὰ ἡ ἰδανικὴ ἀγάπη.
* Πιστεύουν ὅτι εἶναι μοναδικὰ καὶ ξεχωρίζουν καὶ θὰ πρέπει καὶ οἱ συναναστροφές τους νὰ εἶναι ἰσάξιες.
* Πιστεύουν ὅτι οἱ ἄλλοι θὰ πρέπει νὰ ἀκολουθοῦν ἤ νὰ συμμορφώνονται στὶς δικές τους προσδοκίες.
* Ἐκμεταλλεύονται τοὺς ἄλλους προκειμένου νὰ πετύχουν τοὺς σκοπούς τους.
* Συχνὰ φθονοῦν τοὺς ἄλλους ἤ πιστεύουν ὅτι οἱ ἄλλοι τοὺς φθονοῦν.
* Ἐμφανίζουν ἀλαζονική, ὑπεροπτικὴ συμπεριφορὰ ἤ στάση.
Ἡ ψυχολογία, ὁ τρόπος σκέψης καί οἱ συμπεριφορὲς τοῦ νάρκισσου
Συνήθως οἱ νάρκισσοι εἶναι γοητευτικά, διασκεδαστικὰ καὶ ἐπιτυχημένα ἄτομα, ἐνῶ πολλοὶ ἀπ’ αὐτοὺς εἶναι καὶ διάσημοι. Στὴν παρέα εἶναι ἰδιαίτερα εὐχάριστοι, συμμετέχουν σὲ κάθε εἴδους συζήτηση, μὲ στόχο νὰ γίνουν τὸ ἐπίκεντρο. Ὅταν νιώσουν ὅτι αὐτὸ τὸ ἔχουν ἐξασφαλίσει, συμπεριφέρονται σὰν κακομαθημένα παιδιά. Χρειάζονται ὅλα ὅσα μπορεῖς νὰ τοὺς δώσεις καὶ κυρίως τὸ θαυμασμό σου γιὰ τὴν εἰκόνα τους.
Μπορεῖ νὰ τοὺς δοῦμε ἐπαγγελματικὰ ἐπιτυχημένους ἀλλὰ ὑπάρχει καὶ τὸ ἐνδεχόμενο νὰ μὴν προχωρήσουν ἐπαγγελματικὰ ἐξαιτίας τοῦ φόβου τους νὰ ριψοκινδυνέψουν σὲ συναγωνιστικὲς καταστάσεις ὅπου ὑπάρχει κίνδυνος καὶ νὰ ἀποτύχουν.
Μοιάζουν νὰ εἶναι ἠθοποιοὶ στὸ θέατρο τῆς ζωῆς τους. Ψεύδονται ἀκόμη καὶ ἀπέναντι στὸν ἴδιο τους τὸν ἑαυτό, ἐφόσον ἔχουν τὴν ἱκανότητα νὰ ἀναπροσαρμόσουν ἀκόμη καὶ βιώματα ἀπὸ τὸ παρελθόν τους, προκειμένου νὰ ὡραιοποιήσουν τὴν εἰκόνα τους. Δὲ θὰ παραδεχτοῦν ποτὲ τὸ λάθος τους καὶ δὲ θὰ ζητήσουν συγνώμη. Ἂν κάτι δὲν πάει καλὰ θὰ παίξουν τὸ ρόλο τοῦ θύματος, μεταβιβάζοντας πολὺ εὔκολα τὴν εὐθύνη σὲ ἄλλους.
Δὲν μποροῦν νὰ ἔρθουν πολὺ κοντὰ συναισθηματικὰ μὲ κάποιον γιατί στὴν οὐσία δὲν μποροῦν νὰ ἀγαπήσουν οὔτε τὸν ἑαυτό τους.
Ἀγαποῦν τὴν εἰκόνα τους (ἕνα ἐξιδανικευμένο ἄτομο ποὺ στὴν πραγματικότητα δὲν ὑπάρχει). Τὰ ἄτομα αὐτὰ ἔχουν εὔθραυστη αὐτοεκτίμηση καὶ εἶναι ἰδιαίτερα εὐάλωτα στὴν κριτικὴ τῶν ἄλλων. Εὔκολα πληγώνονται, νιώθουν ταπεινωμένα καὶ ἄδεια καὶ ἐνδεχομένως μπορεῖ νὰ ἀντιδροῦν μὲ ἔντονη ὀργὴ καὶ ἀντεπίθεση.
Αἴτια ναρκισσισμοῦ
Τὰ βιώματά του, ὁ ρόλος τῆς οἰκογένειας στὴ διαμόρφωση τοῦ χαρακτήρα του
Στὴ φυσικὴ ἀνάπτυξη τοῦ ἐγώ, ὅλοι οἱ ἄνθρωποι περνοῦν ἀπὸ ναρκισσιστικὰ στάδια. Τὰ μωρὰ νομίζουν ὅτι ὅλος ὁ κόσμος τοὺς ἀνήκει. Οἱ ἔφηβοι ἀντιδροῦν στὶς ἀντιλήψεις τῶν γονιῶν τους καὶ προσπαθοῦν νὰ αὐτονομηθοῦν. Γιὰ νὰ γίνει αὐτό, βλέπουν τὸν ἑαυτὸ τους πιὸ ἰσχυρὸ καὶ πιὸ ἔξυπνο ἀπὸ τοὺς γονεῖς τους.
Ἔχει ἀποδειχτεῖ ὅτι σημαντικὸ ρόλο στὴ διαμόρφωση τῆς ναρκισσιστικῆς προσωπικότητας παίζει τὸ οἰκογενειακὸ περιβάλλον καὶ τὰ βιώματα τοῦ ἀτόμου στὴν παιδικὴ ἡλικία.
* Πολλοὶ γονεῖς μεγαλώνουν τὰ παιδιά τους μὲ βάση τὸ καλύτερο ποὺ πιστεύουν οἱ ἴδιοι γι’ αὐτά, ἀγνοώντας τὶς πραγματικὲς ἀνάγκες τοῦ παιδιοῦ. Αὐτὸ ἔχει ὡς ἀποτέλεσμα τὸ παιδὶ νὰ μεγαλώνει ὡς προέκταση τοῦ γονιοῦ, ἀναπτύσσοντας ἕνα προσωπεῖο ποὺ τὸ ἐμποδίζει νὰ δεῖ τὶς δικές του πραγματικὲς ἀνάγκες.
* Σὲ ἄλλες οἰκογένειες παρατηρεῖται ὁ ἕνας ἀπὸ τοὺς δυὸ γονεῖς νὰ εἶναι ἀδιάφορος, ἐνῶ ὁ ἄλλος ὑπέρμετρα φιλόδοξος γιὰ τὴν πορεία τοῦ παιδιοῦ. Σὲ αὐτὴ τὴν περίπτωση τὸ παιδὶ ἀπαντώντας στὴ φιλοδοξία τοῦ ἑνὸς γονέα ἐπιδιώκει καὶ τὴν προσοχὴ τοῦ ἄλλου. Τὰ παιδιὰ θέλουν νὰ ἱκανοποιοῦν τοὺς γονεῖς καὶ νὰ εἰσπράττουν τὸ θαυμασμό τους. Μὲ αὐτὸ τὸν τρόπο τὰ ἀνήλικα ἄτομα ἐγκλωβίζονται σὲ εἰκόνες γιὰ τὸν ἑαυτὸ ποὺ δὲν ἀνταποκρίνονται στὶς δικές τους καὶ ποὺ στὸν ἐνήλικο βίο ἔχουν σὰν ἀποτέλεσμα τὴ δημιουργία τῆς ναρκισσιστικῆς τους προσωπικότητας.
Ἡ σχέση μὲ τοὺς ἄλλους
Στὴ σχέση του μὲ τοὺς ἄλλους, ὁ νάρκισσος ἀναζητᾶ ἄτομα ποὺ προάγουν τὴν εἰκόνα ποὺ νομίζει πὼς ἔχει καὶ στὴ συνέχεια φαίνεται νὰ ἱκανοποιεῖ τὴν κάθε τους ἐπιθυμία. Στὴν πραγματικότητα ὅμως, ἀπαιτεῖ νὰ θαυμάζεται μὲ βάση αὐτὸ ποὺ νομίζει πὼς εἶναι καὶ ὄχι μὲ βάση τὴν πραγματική του εἰκόνα ἀφοῦ καὶ ὁ ἴδιος ἀδυνατεῖ νὰ τὴ βιώσει. Τὸ ἐπίπεδό ἑνὸς ἀτόμου μὲ ναρκισσιστική δράση, χαρακτηρίζεται ἀπὸ τὴν ἀπάθειά του ἀπέναντι σὲ ἀντιδράσεις φόβου, ἀνυπομονησίας ἤ θυμοῦ.
Οἱ διαπροσωπικές τους σχέσεις κατὰ κανόνα εἶναι προβληματικές, ἐξαιτίας τῆς ἀνάγκης τους γιὰ θαυμασμό, τῆς αἴσθησης ὅτι ἔχουν ἰδιαίτερα δικαιώματα καὶ τῆς ἀδυναμίας τους νὰ νιώσουν τὶς ἀνάγκες τῶν ἄλλων.
Θετικὲς ἐπιδράσεις στὴ ναρκισσιστικὴ παρουσία μπορεῖ νὰ ἔχει καὶ ἡ ἀνείπωτη αἴσθηση ἀπὸ κάποιον ἄλλον, ὅτι ὑπάρχουν σαφῆ συναισθηματικὰ ὅρια τὰ ὁποῖα δὲν μπορεῖ νὰ ὑπερβεῖ.
Σὲ ἀντίθετη περίπτωση, ἡ συναναστροφὴ μὲ ἕνα νάρκισσο μπορεῖ νὰ ὁδηγήσει σὲ συναισθηματικὸ ἀποσυντονισμό. Ἡ ὁριοθέτηση ὡστόσο, κρίνεται ἀναγκαία ἀφοῦ βοηθᾶ τὸ συναναστρεφόμενο νὰ μὴ θεωρεῖ τὸν ἑαυτὸ του ὑπεύθυνο γιὰ τὶς συμπεριφορὲς τοῦ νάρκισσου, τοῦ ὁποίου ἡ δράση εἶναι ἀκαθόριστη. Οἱ νάρκισσοι ἐναντιώνονται σὲ ὁποιοδήποτε πλαίσιο ἀμφισβητεῖ τὸ μεγαλειῶδες τῆς προσωπικότητάς τους, καθὼς καὶ σὲ ὅ,τι φαίνεται αὐστηρὰ ὁριοθετημένο, ἀφοῦ τὴν ἴδια στιγμὴ ἀπαιτεῖται νὰ ἔρθουν σὲ ἐπαφὴ μὲ τὶς εὐθύνες τους, ποὺ εἶναι ἄλλωστε καὶ ἕνα σοβαρὸ κομμάτι, ποὺ πυροδοτεῖ τὴν παθολογία τους.
Ἀντιμετωπίζοντας ἕναν νάρκισσο
Τέσσερις θέσεις ποὺ θὰ μποροῦσαν νὰ βοηθήσουν ἕνα τέτοιο ἄτομο ἀλλὰ καὶ ποὺ θὰ προστατεύσουν κάποιον ποὺ τὸ συναναστρέφεται.
1. Ἀπενοχοποίηση. Στὴ συναναστροφὴ μὲ ἕνα νάρκισσο τὸ σημαντικότερο εἶναι νὰ ἐντοπίσεις ὅτι τὸ πρόβλημα εἶναι ὁ ἴδιος καὶ δὲν εὐθύνεσαι ἐσὺ γιὰ τὴ συμπεριφορά του.
2. Ὁριοθέτηση. Αὐτὸ σημαίνει νὰ μὴν παραβλέπεις τὶς δικές σου ἀνάγκες καὶ ἐπιθυμίες καὶ νὰ μὴν ἐπιτρέπεις καὶ στὸν ἴδιο νὰ σοῦ τὶς παραβιάζει.
3. Καθρέφτισμα τῆς συμπεριφορᾶς του. Προσπάθησε νὰ ἀπαντᾶς καὶ νὰ πράττεις ὅπως κάνει αὐτός. Χρησιμοποίησε τὰ λόγια καὶ τὶς πράξεις του δηλαδή, γιὰ παράδειγμα, φεύγει ἀπὸ τὸ σπίτι, φύγε καὶ σύ, ἄσκησέ του κριτική, ἂν σὲ μειώνει κάνε καὶ σ’ αὐτὸν τὸ ἴδιο, κ.ἄ. Ὁ νάρκισσος, ὅταν ἔρχεται ἀντιμέτωπος μὲ τὸ καθρέφτισμα τῆς συμπεριφορᾶς του, ὑποχωρεῖ.
4. Ἡ ἀπειλὴ τῆς ἐγκατάλειψης. Ὅταν ἕνας νάρκισσος ἔρχεται μὲ κάποιον κοντὰ συναισθηματικά, ὁ μεγαλύτερός του φόβος εἶναι ἡ ἐγκατάλειψη. Αὐτὸ προέρχεται ἀπὸ τὰ παιδικά του βιώματα μέσα στὴν οἰκογένεια. Ἡ ἐγκατάλειψη λοιπὸν ἤ ἡ ἀπειλὴ πὼς θὰ τὸν ἐγκαταλείψουν, τοῦ δημιουργεῖ τόσο μεγάλο φόβο ποὺ μπορεῖ νὰ ἀλλάξει αὐτόματα συμπεριφορά.
Τρία βασικὰ βήματα αὐτοβοήθειας γιὰ τὸν ἴδιο τὸν νάρκισσο
1. Συχνὰ τὰ ἄτομα μὲ ναρκισσιστικὴ προσωπικότητα ἀντιλαμβάνονται ὅτι ὑπάρχει πρόβλημα στὴ σχέση τους μὲ τοὺς ἄλλους, ὡστόσο εἶναι δύσκολο νὰ παραδεχτοῦν καὶ νὰ ἀποδεχτοῦν ὅτι εὐθύνονται οἱ ἴδιοι. Ἐὰν ἐπιτρέψουν στὸν ἑαυτό τους νὰ ἐντοπίσει τὴν εὐθύνη τους, ἤδη ἔχουν κάνει τὸ σημαντικότερο βῆμα στὴν ἀντιμετώπιση τοῦ προβλήματός τους.
2. Μέσα ἀπὸ ἕνα ὑποστηρικτικὸ περιβάλλον (π.χ. φίλοι, γονεῖς, σύντροφος), ποὺ θὰ τοὺς ἐπισημαίνουν τὴν πραγματικότητα καὶ δὲ θὰ τοὺς ἐνισχύουν τὸν ἰδεατὸ κόσμο ποὺ οἱ ἴδιοι ἔχουν φτιάξει γιὰ τὸν ἑαυτό τους, μποροῦν νὰ «σπάσουν τὸ φανταστικὸ καθρέφτη», νὰ ἀποδεχτοῦν, νὰ ἐκτιμήσουν καὶ νὰ ἀγαπήσουν αὐτὸ ποὺ πραγματικὰ εἶναι.
3. Νὰ ἀποφασίσουν νὰ δεχτοῦν ψυχοθεραπευτικὴ βοήθεια ὥστε νὰ ἐνισχύσουν τὴν αὐτοεκτίμησή τους, νὰ ἐνδυναμώσουν τὰ ὑγιῆ κομμάτια τῆς προσωπικότητάς τους καὶ νὰ ἀποδυναμώσουν τὴν παθολογία τους.
Ἡ θεραπεία
Συχνὰ βλέπουμε τὰ χαρακτηριστικὰ τῆς ναρκισσιστικῆς προσωπικότητας νὰ συνοδεύονται ἀπὸ μία ἄλλη διαταραχή. Ἡ ἔντονη αἴσθηση ταπείνωσης ποὺ μπορεῖ νὰ νιώσουν, συνοδευμένη καὶ ἀπὸ ὑπερβολικὴ αὐτοκριτική, μπορεῖ νὰ ὁδηγήσει σὲ κοινωνικὴ ἀπομόνωση, καταθλιπτικὴ διάθεση.
Στὴν περίπτωση ὅμως ποὺ ὁ ναρκισσισμὸς δὲ συνοδεύεται ἀπὸ κάποια ἄλλη παθολογία, εἶναι δύσκολο τὰ ἄτομα ποὺ φέρουν τὴ διαταραχὴ νὰ ζητήσουν ψυχοθεραπευτικὴ βοήθεια. Αὐτὸ συμβαίνει γιατί τὸ πρόβλημα εἶναι χαρακτηριστικό τῆς προσωπικότητας (ἔγκειται στὸ χαρακτήρα) τοῦ ἀτόμου, μόνο ποὺ δὲν εἶναι ἀντιληπτὸ στὸν ἴδιο ἀλλὰ ἀντανακλᾶται στὴ σχέση του μὲ τοὺς ἄλλους.
Παρόλα αὐτά, στὴ φάση τῆς ψυχοθεραπείας, σκοπὸς εἶναι τὰ ἄτομα αὐτὰ νὰ ἀποκτήσουν εὐαισθησία στοὺς μηχανισμοὺς λειτουργίας τῆς παθολογικῆς μεγαλομανίας τους. Μὲ αὐτὸ τὸν τρόπο προοδευτικὰ θὰ ἀναπτύξουν μία πιὸ ρεαλιστικὴ εἰκόνα γιὰ τὸν ἑαυτό τους καὶ τοὺς ἄλλους.
Πολλοὶ ἄνθρωποι δυσκολεύονται νὰ κοιταχτοῦν στὸν καθρέφτη καὶ νὰ ἀποδεχτοῦν αὐτὸ ποὺ πραγματικὰ εἶναι, λόγω τῆς χαμηλῆς αὐτοεκτίμησής τους.
Ὅταν μπορέσεις νὰ ἀποδεχτεῖς αὐτὸ ποὺ εἶσαι καὶ νὰ λειτουργεῖς αὐθεντικά, τότε βιώνεις τὸ ὑγιὲς κομμάτι τοῦ ναρκισσισμοῦ καὶ κατὰ συνέπεια ἐνισχύεις τὰ ὑγιῆ κομμάτια τοῦ ἐγώ σου.
[Περιοδικὸ Ἁρμονία, Τεῦχος 42, agiazoni.gr] Πρωτοσελιδα – Ειδήσεις