Το αίσθημα της προγνώσεως είναι ένα από τα πιο θαυμαστά ψυχικά φαινόμενα. Και εν πολλοίς ανεξήγητο. Ο άνθρωπος μάλιστα δεν έχει το μονοπώλιο. Ικανότητες προγνώσεως παρατηρούνται και στο ζωικό βασίλειο, οφείλεται δε στο ένστικτο και το ευαίσθητο νευρικό σύστημα των ζώων.
Η μαντική ήταν ευρύτατα διαδεδομένη στην αρχαία Ελλάδα και γενικότερα στον κόσμο της αρχαιότητας. Ο Σωκράτης πίστευε πως η μαντική μπορεί να γίνει κτήμα κάθε ανθρώπου μέσω της αυτογνωσίας. Για τους Στωικούς κάθε συμβάν συνδέεται με το σύνολο των γεγονότων, παρελθόντων, παρόντων και μελλόντων. Κατά τον Δημόκριτο οι ψυχές των προφητών και των τρελλών έχουν διαφορετική σύνθεση από τις ψυχές των υπόλοιπων ανθρώπων.
Προκειμένου να επιτευχθεί η πρόγνωση είναι απαραίτητο η ψυχή να ελευθερωθεί από τους περιορισμούς του χώρου και του χρόνου. Γι’ αυτό και οι μαντικές ικανότητες αυξάνονται στο μέγιστο σε κατάσταση ύπνωσης ή έκστασης. Η επιστήμη προς το παρόν δεν μοιάζει ικανή να δώσει απαντήσεις στο φαινόμενο των μαντικών ικανοτήτων, διότι πρόκειται για μηχανισμό για τον οποίο δεν έχει τις απαραίτητες γνώσεις, ενώ και η απαξίωση του φαινομένου καθιστά αδύνατη την συλλογή γνώσεων γύρω από αυτό.
Η ετυμολογία της μαντικής και της μαντείας ανάγεται στο ρήμα μαίνεσθαι. Δηλαδή τα σχετικά φαινόμενα θεωρούνταν καταστάσεις ιερής μανίας, δηλαδή έκστασης, κάτι που σημαίνει την, έως ένα βαθμό, απώλεια του εγώ όσο διαρκούσε η κατάσταση αυτή. Στον αρχαίο κόσμο η μαντική συνδεόταν με κάποια θεότητα, που πρόσφερε την πληροφορία που λάμβανε ο μάντης, ο οποίος ήταν το διάμεσο μέσω του οποίου η θεότητα πληροφορούσε για το μέλλον. Υπήρχαν τεχνητοί τρόποι για να μεταβεί το πρόσωπο σε κατάσταση «διαμεσότητας». Ας θυμηθούμε τα φύλλα δάφνης της Πυθίας ως ένα μικρό παράδειγμα.
Κατά τον Πλούταρχο η πρόβλεψη του μέλλοντος είναι αποτέλεσμα συντονισμού της ψυχής του μάντη με τον κόσμο του υπερπέραν, ο οποίος φωτίζεται από τον Απόλλωνα – θεό του φωτός και του Ήλιου – οι ακτίνες του οποίου ξεδιαλύνουν το σκότος και τίποτα δεν είναι κρυφό από αυτόν. Η Κασσάνδρα, οι Σίβυλλες και οι Πυθίες θεωρούνταν « ‘εξ ‘Απόλλωνος μαινόμεναι».
Στο ασυνείδητο του ανθρώπινου όντος βρίσκονται όλες οι πληροφορίες για τα αίτια των γεγονότων του μέλλοντος του. Κατά τον ίδιο τρόπο στο συλλογικό ασυνείδητο βρίσκονται οι πληροφορίες για τα αίτια ευρύτερων γεγονότων που θα συμβούν στο μέλλον. Πρόκειται για μία εξίσωση. Όποιος έχει τις απαραίτητες συντεταγμένες μπορεί να τη λύσει. Δηλαδή να προβλέψει το μέλλον. Το ανθρώπινο ασυνείδητο ή το υποσυνείδητο μπορεί να εκτελέσει τις απαραίτητες πράξεις για τη λύση της εξίσωσης αυτόματα.
Για να έλθει σε επαφή με το υποσυνείδητο ο μάντης θα πρέπει να προκαλέσει μία κατάσταση μείωσης των αισθήσεων. Αυτό μπορεί να το προκαλέσει κάποιος τρίτος, όπως ένας υπνωτιστής, αλλά μπορεί ακόμα να το προκαλέσει και ο ίδιος ο μάντης στον εαυτό του. Είναι δυνατό μάλιστα, να πραγματοποιηθεί με φυσικό τρόπο, όπως κατά τη διάρκεια του ύπνου στα όνειρα ή σε ασφυκτικές και πιεστικές καταστάσεις. Επίσης υπάρχουν φυτά και βότανα που περιέχουν ουσίες φιλικές προς τη μαντική αφού προξενούν τη μείωση των αισθήσεων που απαιτείται για την επίτευξη της κατάστασης διαμεσότητας ή επαφής με τον κόσμο του ασυνειδήτου, ατομικού ή συλλογικού. Η Πυθία χρησιμοποιούσε ένα πόσιμο υγρό που ονομάστηκε Πύθιο, το οποίο ίσως περιείχε ουσία που εξαγόταν από τα φύλλα δάφνης.
Το ενεργειακό δυναμικό των γυναικών θεωρείται περισσότερο συμβατό με τις μαντικές ικανότητες. Γι’ αυτό τον λόγο στην αρχαιότητα υπήρχαν Πυθίες και Σίβυλλες, ενώ οι άντρες μάντεις ήταν κυρίως μεμονωμένες περιπτώσεις, αν και υπήρχαν εξαιρέσεις. Σε κάθε περίπτωση, οι μάντεις και μάντισσες, έπρεπε να υποστούν ειδική προετοιμασία εξαγνισμού ώστε να περιέλθουν σε κατάσταση κατά την οποία να μπορούν να μεταδώσουν την θεία θέληση.
Η μαντική πιθανότατα είναι εγγενής ικανότητα της ψυχής, κάτι που διαφαίνεται από προβλέψεις του κοντινού μέλλοντος στις οποίες επιδίδεται ο καθένας και οι οποίες έχουν την μορφή προαισθημάτων για γεγονότα που πρόκειται να συμβούν, όχι απαραίτητα κάποιας σημασίας. Συνήθως μάλιστα, πρόκειται για ασήμαντα γεγονότα, που προσπερνάμε, χωρίς καμία προσοχή στην πρόβλεψη που επιτεύχθηκε.
Η μαντεία αποτελεί έναν οραματισμό, που επιτυγχάνεται με την ενδοσκόπηση του νοητού κόσμου, στον οποίο υπάρχουν σαν σπέρμα τα μελλοντικά γεγονότα. Κατά τον Laplace: «Πρέπει να βλέπουμε την παρούσα κατάσταση του Σύμπαντος σαν αποτέλεσμα της προγενέστερης και αιτία αυτής που θα ακολουθήσει στο μέλλον. Μια διάνοια που σ’ ορισμένη στιγμή θα μπορούσε να γνωρίζει όλες τις δυνάμεις που κινούν την πλάση και τις θέσεις των όντων, θα ήταν σε θέση να γνωρίζει τόσο τις κινήσεις των πιο μεγάλων ουρανίων σωμάτων, όσο και των μικρών. Γι’ αυτή τη διάνοια τίποτε δεν θα ήταν αβέβαιο. Το μέλλον, όπως και το παρελθόν θα ήταν παρόν μπροστά της».
Αν επάγουμε τα ανωτέρω στον μικρόκοσμο, τότε η γνώση κάθε εσωτερικής διεργασίας της ψυχής και κάθε εξωτερικής πράξης, καθιστά δυνατή την πρόβλεψη με ακρίβεια της μελλοντικής συμπεριφοράς ενός συγκεκριμένου ατόμου. Το ανθρώπινο υποσυνείδητο είναι ο υπολογιστής στον οποίο θα τοποθετήσουμε τα εν λόγω δεδομένα και το αποτέλεσμα που θα προκύψει θα είναι η πρόρρηση των γεγονότων του μέλλοντος. Ο μάντης συνδέεται με την πηγή που παρέχει τις πληροφορίες αυτές, που είναι ο ίδιος ο νους του ατόμου για λογαριασμό του οποίου πραγματοποιείται η πρόβλεψη.
Οι αρχαίοι Έλληνες είχαν σε υψηλή εκτίμηση την τέχνη – επιστήμη της μαντικής, κάτι που φαίνεται από την σημασία που δινόταν στους χρησμούς των μαντείων.
Ας αναφέρουμε ορισμένα από τα σημαντικότερα και πιο γνωστά μαντεία της αρχαιότητας:
1) Το Μαντείο της Δωδώνης.
Ήταν το αρχαιότερο και πιο ιερό μαντείο της αρχαιότητας και ήταν αφιερωμένο στον Δία, όργανο για τον ασαφή λόγο του οποίου αποτελούσε η δρυς (βελανιδιά). Την γλώσσα του Διός ερμήνευαν οι Σελλοί ή Ελλοί, πρόσωπα ασκητικά κατά τον Όμηρο γιατί κοιμούνταν στη γη και δεν χρησιμοποιούσαν υποδήματα.
2) Το Μαντείο των Δελφών.
Πρόκειται για το πιο ονομαστό μαντείο του αρχαίου κόσμου. Ήταν αφιερωμένο στον Δελφίνειο Απόλλωνα, σύμβολο του οποίου ήταν το Δελφίνι, από όπου πήρε και το μαντείο την ονομασία του. Υπάρχουν πάμπολλοι μύθοι σχετικά με τη δημιουργία του μαντείου, ένας εκ των οποίων πρεσβεύει ότι τον βωμό του Απόλλωνα στους Δελφούς τον έχτισε ο ίδιος ο θεός του φωτός, που οδήγησε στην περιοχή, έχοντας την δελφίνια μορφή, τους Κνωσίους Κρήτες με τα πλοία τους. Κατά τον ιστορικό Ιουστίνο, στους Δελφούς υπήρχε βαθιά οπή εντός της εκεί πηγής, από την οποία διέφευγε με ορμή ψυχρό αέριο, το οποίο επενεργούσε στο πνεύμα της Πυθίας και μετέδιδε σ’ αυτήν το προφητικό δώρο. Οι αρχαίοι θεωρούσαν ιερές τις γήινες οπές, ως διόδους επικοινωνίας με τα χθόνια βασίλεια.
3) Το Μαντείο στις Αβές της Φωκίδας.
Ήταν αφιερωμένο στον Απόλλωνα, κοντά στο σημερινό χωριό Έξαρχος, στο Υφάντειο Όρος. Κατεδαφίστηκε από τον Ξέρξη και καταστράφηκε στον ιερό πόλεμο από τους Βοιωτούς. Λειτουργούσε ακόμα ως τους Ρωμαϊκούς χρόνους. Το εν λόγω μαντείο συμβουλεύτηκε κάποτε και ο Κροίσος. Η παράδοση αναφέρει ως ιδρυτές αποίκους από το Άργος που ήρθαν με τον Άβαντα, ενώ κατά τον Στράβωνα, ο Αριστοτέλης αποδίδει την ίδρυση του μαντείου στους Θράκες.
4) Το μαντείο του Διόνυσου στην Αμφίκλεια.
Αναφορά για το συγκεκριμένο μαντείο έχουμε από τον Παυσανία, που αναφέρει ότι εκεί δίνονταν θεραπευτικές ονειρομαντείες.
5) Το Μαντείο του Αμφιάραου.
Ο Αμφιάραος ήταν αργοναύτης και ένας από τους «Επτά επί Θήβας» όπου, όπως αναφέρει ο μύθος, κινδυνεύοντας να σκοτωθεί άνοιξε η γη και δέχτηκε τον Αμφιάραο και το άρμα του. Έτσι ο θρύλος τον θεοποίησε και τιμήθηκε σαν ήρωας. Το Αμφιάρειο Μαντείο ήταν στον Ωρωπό κι όπως λέει ο Στράβων ήταν από τα ονομαστότερα θεραπευτήρια και ονειρομαντεία.
6) Το Μαντείο του Τροφωνίου ή Τροφώνιο Άνδρο.
Βρισκόταν κοντά στη σημερινή Λειβαδιά. Αποτελούσε τόπο επίσκεψης πλείστων ψυχιατρικών περιπτώσεων με σκοπό την θεραπεία. Οι ζητούντες τον χρησμό ήταν υποχρεωμένοι να κρατούν μυστικά, εφ όρου ζωής, τα όσα άκουγαν ή πάθαιναν. Τον αλληγορικό χρησμό τον λάβαινε απευθείας ο προσκυνητής από την θεότητα.
7) Το Μαντείο του Σπονδείου Απόλλωνα, στη Θήβα.
Οι ιερείς χρησμοδοτούσαν, στηριζόμενοι στα σημεία τυχαίων ήχων.
8) Το Μαντείο του Δία στην Ολυμπία.
Οι χρησμοί έβγαιναν από τη φωτιά της προσφερόμενης ζωοθυσίας.
9) Το Μαντείο στα Βούρα της Αχαΐας.
Επρόκειτο για Μαντείο του Ηρακλή, όπου ο ενδιαφερόμενος για χρησμό προσκυνητής, έπαιρνε κότσια ζώων, τα πετούσε, και ανάλογα με το σχήμα που δημιουργούταν από τη ρίψη διάβαζαν σε πίνακα τις εξηγήσεις των διαφόρων συνδυασμών.
10) Το Μαντείο του Απόλλωνα στη Δήλο.
Ιερό πανελλήνιας φήμης, όπου οι χρησμοί δίδονταν μόνο το καλοκαίρι.
11) Το Μαντείο του Ισμηνίου Απόλλωνα στη Θήβα.
Χρησμοδοτούσε εξετάζοντας τα σημεία της ζωοθυσίας, δηλαδή εφαρμοζόταν η Εμπυρομαντεία.
12) Το Μαντείο του Απόλλωνα στις Υσιές της Βοιωτίας.
Βρισκόταν στους πρόποδες του Κιθαιρώνα, ανάμεσα από τα σημερινά χωριά Κριεκούκι και Κατσούλα.
13) Το Μαντείο του Λυκαίου Δία και Πάνα.
Βρισκόταν στο Λυκαίο βουνό της Αρκαδίας. Εκεί χρησμοδοτούσε προφήτισσα.
14) Το Μαντείο της Λάρισσας στο Άργος.
Οι χρησμοί δίδονταν από παρθένα, η οποία έπινε αίμα αρνιού που θυσίαζαν τη νύχτα.
15) Το Μαντείο του Διδυμαίου Απόλλωνα, στα Δίδυμα της Μικράς Ασίας.
Βρισκόταν κοντά στη Μίλητο. Στο μαντείο αυτό υπήρχε πηγή που προκαλούσε μαντική έκσταση ή πίνοντας το νερό της πηγής ή εισπνέοντας τους υδρατμούς της.
16) Το Μαντείο του Άμμωνα Δία.
Βρισκόταν στην Λιβυκή έρημο, στην όαση Σίουα. Εκεί, αναφέρεται ότι υπήρχε λίμνη τα νερά της οποίας την ανατολή ήταν χλιαρά, το μεσημέρι γίνονταν ψυχρότερα, κατά την δύση του ηλίου άρχιζαν να ξαναθερμαίνονται και ως τα μεσάνυχτα είχαν αρχίσει να βράζουν. Σύμφωνα με τον Διόδωρο τον Σικιελιώτη, στο μαντείο υπήρχε άγαλμα, υπό τη μορφή κριού, του Άμμωνα Ρα, που μπορούσε να μιλάει και να δίνει απαντήσεις.
17) Το Μαντείο του Κρητογενούς Δία.
Ο χρησμός διδόταν απευθείας στον ενδιαφερόμενο προσκυνητή, σε όνειρο, την ώρα που κοιμόταν στο «Μέγα Σπήλαιο».
18) Το Μαντείο του Ασκληπιού στην Επίδαυρο.
Επρόκειτο κυρίως για χώρο θεραπείας. Ένας τρόπος θεραπείας ήταν και η μαντική, που συνόδευε την εγκοίμηση του ασθενούς. Με την εγκοίμηση ο θεός εμφανιζόταν στο όνειρο υπό διάφορες μορφές.
19) Το Μαντείο του Ασκληπιού στην Τρίκκη.
Ανάλογη περίπτωση με το Ασκληπιείο της Επιδαύρου. Κατά τον Διόδωρο τον Σικιελιώτη επρόκειτο για το πρώτο Ασκληπιείο, ιδρυμένο από τον ίδιο τον Ασκληπιό κατά το 1255 – 1200 π.Χ.
20) Το Μαντείο της Τιτάνης στη Συκεωνία.
Επρόκειτο περί Ασκληπιείου.
21) Το Μαντείο του Αμφιλόχου, στο Μαλλό της Κιλικίας.
Τόπος λατρείας της Αστάρτης και άλλων φοινικικών θεοτήτων.
22) Το Μαντείο του Θυρξέα Απόλλωνα, στις Κυανέες της Κιλικίας.
Στο μαντείο υπήρχε πηγή, όπου ο χρησμολόγος έβλεπε τα μελλούμενα σε θεία εικονική αποκάλυψη.
23) Το Μαντείο του Απόλλωνα στο Πτώο της Θήβας.
Οι χρησμοί δίδονταν κυρίως στην Αιολική διάλεκτο.
24) Το Μαντείο του Κλάρου στον Κολοφώνα.
Ιδρύθηκε από το ιερατείο των Δελφών και ήταν αφιερωμένο στον Κλάριο Απόλλωνα. Οι χρησμοί δίδονταν από ιερέα συγκεκριμένης οικογένειας, προ πάντως από τη Μίλητο.
25) Το Μαντείο της Ιερής Κώμης στο Μαίανδρο.
Ήταν αφιερωμένο στην Άρτεμη.
26) Το Μαντείο στα Πάταρα της Λυκίας.
Το μαντείο ήταν αφιερωμένο στον Πατάρεω Απόλλωνα. Ο Πάταρος ήταν υιός του Απόλλωνα. Χρησμοί δίδονταν μόνο το Χειμώνα, γιατί το καλοκαίρι ο θεός χρησμοδοτούσε στην Δήλο. Για να δώσει χρησμό, η προφήτισσα περνούσε όλη τη νύχτα στο ναό, περιμένοντας την έμπνευση.
27) Το Μαντείο του Άρη στη Θράκη.
28) Το Μαντείο του Πάνα στη Λυκόσουρα της Αρκαδίας.
29) Το Μαντείο της Αφροδίτης στην Πάφο.
Εδραζόταν στον τοπικό ναό της Αφροδίτης.
30) Το Μαντείο της Αθηνάς στις Μυκήνες.
31) Το Μαντείο της Τιθορέας στη Φωκίδα.
32) Το Μαντείο στην Τελμησσό της Λυκίας.
Επρόκειτο για ονειρομαντείο, το οποίο συμβουλεύτηκαν τόσο ο Μέγας Αλέξανδρος όσο και ο Κροίσος.
33) Το Μαντείο της Άρτεμης στην Κολχίδα.
34) Το Μαντείο στην Ιεράπολη.
Η Ιεράπολη χτίστηκε στην Συρία, στη συμβολή των ποταμών Σαγιούρ και Ευφράτη.
35) Το Μαντείο στις Θαλάμες της Λακωνίας.
Αποτελούσε ονειρομαντείο.
36) Το Μαντείο στις Φάρες της Αχαΐας.
Εκεί υπήρχε άγαλμα του Ερμή, και όποιος ήθελε την συμβουλή του θεού, πήγαινε το βράδυ και άναβε την εστία εμπρός του αγάλματος. Έπειτα, με βουλωμένα τα αυτιά του πήγαινε να ρωτήσει κρυφά στο αυτί τον θεό και όταν έβγαινε έξω τα ξεβούλωνε και η πρώτη φωνή που θα άκουγε αυτή θα ήταν και η απάντηση του μαντείου.
37) Το Μαντείο της Δήμητρας στην Πάτρα.
Ο Παυσανίας αναφέρει ότι στο ιερό υπήρχε πηγή όπου κατεβάζανε ένα καθρέφτη που είχαν δέσει με σκοινί, χωρίς να βουτηχτεί στο νερό. Στη συνέχεια ακολουθούσαν προσευχές και καύση θυμιαμάτων. Στο τέλος κοιτάζανε τον καθρέφτη, επιδιδόμενοι σε κατοπτρομαντεία.
38) Το Μαντείο του Κάλχαντα στη Δαυνία της νοτίου Ιταλίας.
Ο προσκυνητής που ζητούσε χρησμό έπρεπε να θυσιάσει μαύρο κριάρι και να κοιμηθεί τυλιγμένος στο δέρμα του.
39) Το Μαντείο του Φρίξου στην Ιβηρία, κοντά στον Καύκασο.
Τέλος, να αναφερθεί ότι στην αρχαιότητα υπήρχαν και Νεκρομαντεία ή Νεκυομαντεία ή Ψυχομαντεία, όπου οι χρησμοί δίδονταν κατόπιν θυσιών στους υποχθόνιους θεούς και στις ψυχές των νεκρών.
Βιβλιογραφία: Θωμά Π. Λαλαπάνου «Εγκυκλοπαίδεια της Επιστήμης της Παραψυχολογίας», Robert Fraceliere «Μάντεις και η Αρχαία Ελλάδα», Χ. Μαρούδη «Μαντική στην Αρχαία Ελλάδα»
https://arxaia-ellinika.blogspot.gr/2017/05/mantiki-arxaia-manteia.html Πρωτοσελιδα – Ειδήσεις