Για πολλούς αιώνες οι Έλληνες δεν γνώριζαν για την Ισπανία.
Αν οι Μυκηναίοι ήξεραν κάτι γι αυτή τη χώρα, αυτή η γνώση είχε το χαρακτήρα κάποιων ασαφών γνώσεων γύρω από τη μυθολογία για κάποιες μακρινές χώρες της δύσης, όπου ο ήλιος δύει, βρίσκεται ο μαγικός κήπος των Εσπερίδων, ζουν οι γοργόνες, βοσκουν τα πανέμορφα κόκκινα βόδια του Γηρυόνη κ.λπ. Για τις πρώτες επαφές των Ελλήνων με την Ισπανία γνωρίζουμε περισσότερα απ’όσα διηγούνται οι γραπτές πηγές για τις επαφές των Φοινίκων, αλλά η χρονολόγηση αυτών των γεγονότων είναι πολύ συγκεχυμένη.
Οι θρύλοι γύρω από τον Τρωϊκό πόλεμο, που αφηγούνται για την επιστροφή των Ελλήνων στην πατρική γη, περιγράφουν και τις περιπέτειες τους στη δύση. Αυτοί οι μύθοι, ωστόσο, πήραν σάρκα και οστά μόνο στην ελληνιστική εποχή. Μια σειρά ειδών κυκλαδικής τέχνης και κάποιων αντικειμένων της γεωμετρικής περίοδος, που βρέθηκαν στη Μασσαλία και στα κοντινά ιβηρικά νησιά, σχετίζονται με αυτά τα ταξίδια, αλλά κι αυτό πάλι το γεγονός αφήνει κάποιες αμφιβολίες.
Τα πρώτα ίχνη της Ελληνικής παρουσίας στην Ισπανία χρονολογούνται από τις αρχές μέχρι και τα μέσα του 8ου αι. π.Χ. Όμως, ήδη από τον 9ο αι. π.Χ. οι Έλληνες ναυτικοί άρχισαν να επισκέπτονται τις ακτές της Ισπανίας. Τους είχε προσελκύσει εκεί η εξόρυξη μετάλλων, αλατιού και τα πλούτη της Ανδαλουσίας.Οι πρώτο αποικίες ιδρύθηκαν από τους Φωκαείς στο δεύτερο ήμισυ ή στα τέλη του 7ου αι. π.Χ. Αυτούς τους ακολούθησαν και άλλοι Έλληνες.
Ο Ηρόδοτος παραδίδει την ιστορία του ναυκλήρου Κωλαίου του Σαμίου, ο οποίος διαπλέοντας τη βόρεια Αφρική έφτασε, λίγο πριν από το 631 π.Χ., στην πόλη Ταρτησσό στις Ηράκλειες Στήλες (σημερινό Γιβραλτάρ) και στο άκρο του Ατλαντικού ωκεανού.
Ο Κωλαίος εξασφάλισε ένα φορτίο ασημιού βάρος 1500 κιλών, που το μετέφερε με ασφάλεια στη Σάμο,γεγονός που ήταν μέγα κατόρθωμα για την εποχή αυτή, ενώ παράλληλα απέδωσε υψηλό κέρδος στον μεταφορέα.Από αυτή την «παρθένα» αγορά οι Σάμιοι εξασφάλισαν μεγάλο πλούτο στο μέγεθος της δεκάτης,και αφιέρωσαν στην Ήρα ένα κύπελλο αποτελούμενο από 60 τάλαντα.(Το τάλαντο ήταν μονάδα μέτρησης της μάζας. Οι υποδιαιρέσεις του όταν αναφέρονταν σε πολύτιμα μετάλλα λειτουργούσαν και ως νομίσματα.)
Επίσης αφιέρωσαν στο Ηραίο της Σάμου χάλκινο κρατήρα με προτομές γρυπών ως δεκάτη των κερδών. Φυσικά,αν λάβουμε υπόψη την αναφορά για την καταιγίδα που έφερε τον Κωλαίο αντί για τα παράλια της Αιγύπτου στην Ταρτησσό,πρέπει να αναφέρουμε, ότι συχνά στη μυθολογία συναντάμε το μοτίβο αυτό για τους θαλασσοπόρους που η πορεία τους απέκλινε από τον επιλεγμένο στόχο. Για παράδειγμα η θύελλα παρέσυρε τα καράβια του Οδυσσέα από τα Κήθυρα στη γη των Λωτοφάγων και επίσης θύελλα καταπόνησε το Μενέλαο σε μακρινές χώρες, για να φτάσει τελικά μετά από πολύχρονη περιπλάνηση στη Σπάρτη.
Η λέξη «καταιγίδα» ήταν διαρκώς παρούσα στο μυαλό και τη σκέψη των ανήσυχων Ελλήνων και ήταν απλά η αφορμή για να διαπιστώνουν νέους και πλούσιους τόπους για την ίδρυση αποικιών. Οι Σάμιοι διατήρησαν την επαφή με τους Φοίνικες για πολλά χρόνια και είναι πολύ πιθανό στην πραγματικότητα ο Κωλαίος να ακολούθησε τη διαδρομή που του είχε ήδη γνωστοποιηθεί από αυτούς.
Το ταξίδι του Κωλαίου παρέμεινε ένα και μοναδικό επεισόδιο στην ιστορία της Σάμου. Δεν γνωρίζουμε κανένα άλλο ανάλογο ταξίδι που να επετεύχθη από τη Σάμο στην Ισπανία κατά την αρχαϊκή εποχή.Οι Σάμιοι έστρεψαν το ενδιαφέρον τους εκείνη την εποχή προς άλλες κατευθύνσεις.Από τους Έλληνες μόνο οι Φωκαείς ανέπτυξαν στενότερες επαφές με την Ισπανία.
Το εμπορικό κέρδος του παράτολμου ταξιδιού στο οποίο οδηγήθηκε ο Κωλαίος χάρη στην ορμή των ανέμων, καταγράφηκε από τον Ηρόδοτο ως το δεύτερο μεγαλύτερο γνωστό ως τότε.
Το πρώτο θαλάσσιο ταξίδι που είχε πραγματοποιήσει εκεί ο Αιγινήτης Σώστρατος Λαοδάμαντος, πριν από τον Σάμιο Κωλαίο, θεωρήθηκε από τον Ηρόδοτο ως το επικερδέστερο όλων όσων γνώριζε. Κανείς δεν είχε αποκτήσει τέτοιο πλούτο, εκτός από τον Αιγινήτη, μας λέει .
Στο τέλος του 8ου ή στις αρχές του 7ου αιώνα π.Χ. η Αίγινα έγινε ανεξάρτητο κράτος και εξελίχθηκε γρήγορα σε σημαντικό λιμάνι και κέντρο του διαμετακομιστικού εμπορίου με τη βόρεια Αφρική και την Αίγυπτο, αλλά και με τη δυτική Μεσόγειο. Οι Αιγινήτες έμποροι, ανταγωνιστές των Σαμίων, με τους οποίους τους χώριζε παλιά έχθρα, όπως μαθαίνουμε από τον ίδιο (3.59), έφταναν με τα πλοία τους ως την Ισπανία, από όπου έφερναν, εκτός από άλλα εμπορεύματα, και άργυρο. Έτσι η Αίγινα έγινε η πρώτη ελληνική πόλη που έκοψε αργυρό νόμισμα.
Δεν είναι συμπτωματικό ότι ο πλουσιότερος έμπορος της αρχαϊκής Ελλάδας ήταν ο Αιγινήτης Σώστρατος που έζησε τον 6ο αιώνα π.Χ. Μια ενεπίγραφη λίθινη άγκυρα, αφιέρωμα του Σωστράτου στον Απόλλωνα Αιγινάτα, που βρέθηκε στις ανασκαφές του επινείου της ετρουσκικής πόλης Tarquinia (στη σημερινή Gravisca), στη δυτική ακτή της κεντρικής Ιταλίας, μαρτυρεί την εμπορική του δραστηριότητα στη δυτική Μεσόγειο. Με τον πλούτο που τους απέφερε το εμπόριο οι Αιγινήτες κατασκεύασαν στο νησί τους ναούς και άλλα μνημεία.
Η αφήγηση αυτη του Ηροδότου υπενθυμίζει το γεγονός ότι από την πρώιμη αρχαϊκή περίοδο, οι κάτοικοι των νησιωτικών περιοχών του Αιγαίου, ως έμποροι, άποικοι ή και παράτολμοι ναύκληροι, πρωτοστάτησαν σε θαλάσσια ταξίδια ανά τη Μεσόγειο. Τα αναθήματα που αφιέρωσαν σε πολυσύχναστα ιερά της περιόδου σχετίζονται με τα ταξίδια και τις εμπορικές επαφές που πραγματοποίησαν.
Πηγές:
ΡΟΔΙΟΙ ΚΑΙ ΦΩΚΑΕΙΣ ΣΤΗΝ ΙΣΠΑΝΙΑ
Κωνσταντίνος Ν.Θώδης (συγγραφέας, σύγχρονος ιστορικός ερευνητής)
academia.edu, Elena Koumpenaki