Η Αλληγορία του Σπηλαίου, ή το Σπήλαιο του Πλάτωνα, παρουσιάστηκε από τον Έλληνα φιλόσοφο Πλάτωνα στο έργο του Δημοκρατία για να συγκρίνει “την επίδραση της εκπαίδευσης (παιδεία) και την έλλειψή της στη φύση μας”.
Είναι γραμμένο ως διάλογος μεταξύ του αδελφού του Πλάτωνα Γλαύκων και του μέντορά του Σωκράτη, που διηγείται ο τελευταίος.
Η αλληγορία παρουσιάζεται μετά την αναλογία του ήλιου και την αναλογία της διαιρεμένης γραμμής αι τα τρία χαρακτηρίζονται σε σχέση με τη διαλεκτική στο τέλος των Βιβλίων VII και VIII
Ο Πλάτωνας έχει τον Σωκράτη να περιγράφει μια ομάδα ανθρώπων που έζησαν αλυσοδεμένοι στον τοίχο μιας σπηλιάς όλη τους τη ζωή, αντικρίζοντας έναν κενό τοίχο.
Οι άνθρωποι παρακολουθούν σκιές που προβάλλονται στον τοίχο από αντικείμενα που περνούν μπροστά από μια φωτιά πίσω τους και δίνουν ονόματα σε αυτές τις σκιές. Οι σκιές είναι η πραγματικότητα των κρατουμένων.
Δεν είναι και τόσο δύσκολο να την αποκωδικοποιήσουμε.
Οι κάτοικοι της σπηλιάς είναι οι αμαθείς μάζες, οι σκιές είναι συγκεκριμένα υλικά, πρόσκαιρα αντικείμενα, και όχι οι αιώνιες, οικουμενικές «μορφές», των οποίων όλα τα πράγματα του δεν είναι παρά «ατελείς» μιμήσεις.
Εκείνος που βγαίνει από τη σπηλιά είναι ο φιλόσοφος η ο Ταξιδευτής, ο Ήλιος είναι το Καλό, η πηγή κάθε αλήθειας και ο θάνατος στο τέλος είναι υπαινιγμός για την εκτέλεση του Σωκράτη, τον οποίο ο Πλάτωνας περιγράφει να διηγείται την αλληγορία, προεικάζοντας τον θάνατο του. Ηθικό δίδαγμα; Η αμοιβή της φιλοσοφίας δεν είναι επευφημίες, φήμη και πλούτη. Μην σας παρηγορεί η σκέψη ότι οι σημερινοί κάτοικοι της σπηλιάς είναι μόνο εκείνοι που κάθονται αποχαυνωμένοι μπροστά στην τηλεόραση.
Δεν είναι τόσο εύκολο να ξεφύγεις από τη σπηλιά του Πλάτωνα. Όχι μόνο οι καλλιτέχνες αλλά και οι φυσικοί επιστήμονες, κατά τη γνώμη του Πλάτωνα, δεν ασχολούνται με τα πραγματικά σπουδαία πράγματα. Αυτό μας φέρνει στο εξής ερώτημα: αν η αλήθεια του Πλάτωνα βρίσκεται έξω από τον υλικό κόσμο, υπάρχει άραγε; Αν ζείτε μέσα σε σπηλιά ξανασκεφτείτε το πριν βγείτε έξω. Ποτέ δεν θα μπορέσετε να ξαναμπείτε μέσα….