Κρητική Μυθολογία Δ’ Μέρος (Αριάδνη, Φαίδρα,Μινώταυρος, Δαίδαλος, Ίκαρος)

ΑΡΙΑΔΝΗ

Η Aριάδνη ήταν κόρη του Mίνωα και της Πασιφάης. Ο μύθος της περιλαμβάνει έρωτες, αρπαγές και γάμους αλλά και θανάτους, της ίδιας και του παιδιού που δεν μπόρεσε ποτέ να γεννήσει.

Η ιστορία της θυμίζει της Μήδειας, ανεψιάς της μητέρας της. Και οι δυο ερωτεύτηκαν έναν ξένο, τον βοήθησαν παρεμβαίνοντας στην πατρική βούληση και παραβιάζοντας τα πατρικά σχέδια, έφυγαν μαζί του, σκότωσαν ή βοήθησαν στον φόνο του αδελφού (η Μήδεια σκότωσε τον Άψυρτο, η Αριάδνη βοήθησε στον φόνο του ετεροθαλούς αδελφού της Μινώταυρου), προδίδουν τον πατρικό οίκο συνολικά, εγκαταλείπονται από το παλικάρι.

Η Αριάδνη, ερωτευμένη με τον νεαρό Αθηναίο, του έδωσε έναν μίτο να τον ξετυλίγει, καθώς εισχωρούσε στο άδυτο του Λαβύρινθου, και ύστερα, πιάνοντας ξανά την κλωστή και μαζεύοντας το κουβάρι να βρεθεί στην έξοδο και να μην χαθεί. Λέγεται ότι τον μίτο της τον έδωσε ο Δαίδαλος και γι’ αυτό τιμωρήθηκε από τον Μίνωα. (Εικ. 154, 182, 183, 130, 131, 132, 133, 134, 135, 136, 138, 139, 140, 141, 142, 184, 185, 186, 187)

Σύμφωνα, λοιπόν, με την παράδοση, ο ήρωας Θησέας ύστερα από το φόνο του Mινώταυρου επέστρεφε από την Kρήτη στην Aθήνα μαζί με την Aριάδνη κόρη του Mίνωα και της Πασιφάης, που την είχε πάρει μαζί του για να την παντρευτεί και να αποφύγει το κορίτσι τον θυμό του Μίνωα. (Εικ. 188) Στον πρώτο όμως σταθμό του ταξιδιού του στη Nάξο, την εγκατέλειψε στο νησί, την ώρα που κοιμόταν^[18], είτε γιατί αγαπούσε άλλη γυναίκα, είτε γιατί το όρισαν οι Μοίρες, είτε γιατί το ζήτησαν οι θεοί, κυρίως ο Διόνυσος που την είδε και την ερωτεύτηκε. (Εικ. 189, 190, 191, 192, 193, 194, 195, 196, 197, 198, 199, 200, 201, 202, 203, 204, 205, 206, 207)

Η λύπη της Αριάδνης που ξυπνώντας είδε μακριά το καράβι του προδότη εραστή δεν κράτησε πολύ, γιατί κατέφθασε ο Διόνυσος με τη συνοδεία του σε άρμα που έσερναν πάνθηρες. (Εικ. 208, 209, 210, 211, 212, 213, 214, 215, 216, 217, 218, 219, 220, 221, 222, 223, 224, 225, 226, 227, 228, 229, 230, 231, 232, 233, 234, 235, 236) Σύμφωνα με τον ποιητή Hσίοδο η Aριάδνη ήταν η αθάνατη και αγέραστη γυναίκα του Διονύσου που την ανέβασε στον Όλυμπο. Στους γάμους τους της χαρίστηκε στεφάνι φτιαγμένο από λουλούδια, κυρίως από το θήσειον, λουλούδι με άνθος σαν του μήλου (Αθ. Δειπνοσοφισταί 15.684). Κατά άλλους διάδημα που της χαρίστηκε από τον Διόνυσο ή από την Αφροδίτη και τις Ώρες, ήταν χρυσό, έργο του τεχνίτη θεού Ήφαιστου. Κατά άλλους, το στεφάνι ήταν κρητικό και της Αριάδνης, το είχε φέρει μαζί της όταν έφυγε από την Κρήτη με τον Θησέα, στον οποίο το είχε δώσει για να φέγγει μέσα στο σκοτάδι του Λαβύρινθου, όταν ο Αθηναίος ήρωας μπήκε για να παλέψει με τον Μινώταυρο. Το στεφάνι αυτό το τοποθέτησαν οι θεοί στον ουρανό να φέγγει αιωνίως (Οβ., Μεταμορφώσεις 274-282). (Εικ. 237, 238, 239, 240, 241, 242, 243, 244, 245, 246, 247, 248, 249, 250, 251, 252, 253, 254, 255, 256, 257, 258, 259, 260, 261, 262, 263, 264, 265, 266, 267, 268, 269, 270, 271, 272, 273, 274, 275, 276)

Σύμφωνα με τον Αθήναιο (Δειπνοσοφισταί 7.296), το νησί όπου ο Θησέας εγκατέλειψε την Αριάδνη ήταν η Δία, βόρεια της Κρήτης. Εκεί τη διεκδίκησε ο Διόνυσος από τον θαλάσσιο θεό Γλαύκο, τον οποίο έδεσε χειροπόδαρα με κλήματα αμπελιού και τον ελευθέρωσε μόνον όταν του αποκάλυψε την καταγωγή του από την Ανθηδόνα, απέναντι από την Εύβοια. Άλλη παράδοση θέλει την Άρτεμη να φονεύει την Αριάδνη στο νησί του Δία (αργότερα ταυτίστηκε με τη Νάξο) με εντολή του Διόνυσου. Ή να πεθαίνει στο νησί της Κύπρου, το οποίο με χίλια ζόρια, λόγω θαλασσοταραχής, προσέγγισε το πλοίο του Θησέα. Εκεί αποβίβασε την ετοιμόγεννη Αριάδνη που πέθανε χωρίς να φέρει στο κόσμο το παιδί τους. Τον τάφο της έδειχναν σε διάφορες πόλεις, για παράδειγμα στο Άργος, όπου υπήρχε ναός του Κρήσιου (Κρητικού) Διονύσου και της Αφροδίτης, ξόανο της οποίας είχε χαρίσει η Αριάδνη στον Θησέα που το αφιέρωσε στο ιερό της Δήλου. Λεγόταν, ακόμη, ότι όταν ανασκευαζόταν ο ναός του Διόνυσου στο Άργος, βρέθηκε λάρνακα με τη στάχτη της Αριάδνης (Παυσ., Κορινθιακά 2.23.8).

Άλλη εκδοχή τη θέλει βασίλισσα της Κνωσσού μετά τον αδελφό της Δευκαλίωνα, να συνθηκολογεί με τον Θησέα και να τον παντρεύεται.

Στην Κνωσό ο Δαίδαλος είχε φτιάξει μαρμάρινο χοροστάσι^[19]όπου η Αριάδνη με τις φίλες της χόρευαν στις μεγάλες γιορτές του χρόνου κύκλιο χορό επινοημένο από τον Δαίδαλο για την Αριάγνη. Στη Δήλο αγόρια και κορίτσια χόρευαν έναν περίπλοκο χορό που λέγεται ότι εφηύρε ο Θησέας μαζί με τους νέους και τις νέες που σώθηκαν από τον Μινώταυρο. Σε επιγραφές της Δήλου αναφέρονται σχοινιά που κρατούσαν οι χορευτές στις γιορτές της Αφροδίτης και της Άρτεμης Βριτομάρτεως, προφανώς γαμήλιος χορός προς τιμή του γάμου του Θησέα και της Αριάδνης ή ανάμνηση τελετουργιών δοκιμασίας για τη μετάβαση από την εφηβεία στην ώριμη ηλικία. Ο χορός εγκαταλείφθηκε την εποχή του Λουκιανού (Περί ορχήσεως, 34, 18). (Εικ. 277)

Θόας, Στάφυλος, Οινοπίων, Πεπάρηθος ήταν τα παιδιά που απέκτησε από τον Διόνυσο, που έγιναν οικιστές ήρωες διαδίδοντας την τεχνική της αμπελουργίας και τη διονυσιακή λατρεία.

Αν θέλουμε να ανιχνεύσουμε τη φύση της Αριάδνης, θα πρέπει να λάβουμε υπόψη μας την ερμηνεία που δίνει στο όνομά της ο Ησύχιος –ἀδνόν· ἁγνὸν οἱ Κρῆτες-, τις αρπαγές της από τον Θησέα και τον Διόνυσο που αντανακλούν τελετουργικά ιερού γονιμικού γάμου βλαστικής θεότητας με τον ιερέα της λατρείας της ή τον βασιλιά-ιερέα και τον εκστατικό τελετουργικό χορό στο χοροστάσι του Δαίδαλου. Και ακόμη, τις δύο γιορτές με τις οποίες λατρευόταν στη Νάξο, τη μία πένθιμη, ανάμνηση του θανάτου της, και την άλλη χαρούμενη, ανάμνηση της ένωσής της με τον θεό Διόνυσο που παραπέμπουν σε θνήσκουσα βλαστική θεότητα που αναγεννάται κάθε χρόνο.

Επιπλέον, θα πρέπει να αναζητήσουμε και τις θεότητες που εμπλέκονται στον μύθο της, την Άρτεμη και την Αφροδίτη. Η Άρτεμη τη σκότωσε στη Νάξο, γιατί δεν διαφύλαξε την παρθενιά της, ή επειδή η ένωσή της έγινε σε τόπο ιερό, δικό της ή του Διόνυσου· η Αφροδίτη την παρηγόρησε μετά τη φυγή του Θησέα, λέγοντάς της ότι θα αξιωθεί να γίνει γυναίκα του Διόνυσου. Μπορούμε λοιπόν να συμπεράνουμε ότι η μινωική Αριάδνη ήταν θεά που υποκαταστάθηκε από αυτές τις ολυμπιακές θεές.

Ακόμη, το ζευγάρωμα Διόνυσου – Αριάδνης μνημειώνει το ζευγάρωμα ομοειδών λατρειών στις Κυκλάδες και το Αιγαίο, ενώ τα παιδιά τους τη διάδοση της αμπελουργίας και της διονυσιακής λατρείας και την εποικιστική πολιτική της Κρήτης. Η θεά είναι συνδεδεμένη με τον κύκλο της ζωής (βλάστηση, γονιμότητα, ανανέωση της ζωής), όπως και η λατρεία της που φαίνεται ότι προϋπήρχε της συνάρθρωσης της Αριάδνης με τον Θησέα. Στην Κνωσό στις μεγάλες γιορτές του χρόνου χορευόταν κύκλιος χορός, επινοημένος από τον Δαίδαλο για την Αριάγνη, και μάλιστα στο μαρμάρινο χοροστάσι που ο Αθηναίος αρχιτέκτονας έφτιαξε για το κορίτσι (Ιλιάδα Σ 590-592)^[20] (θυμηθείτε το δικό μας γαϊτανάκι, αντίστοιχο του μίτου). Στη Δήλο αγόρια και κορίτσια χόρευαν έναν περίπλοκο χορό που λέγεται ότι εφηύρε ο Θησέας μαζί με τους νέους και τις νέες που σώθηκαν από τον Μινώταυρο. Σε επιγραφές της Δήλου αναφέρονται σχοινιά που κρατούσαν οι χορευτές στις γιορτές της Αφροδίτης και της Άρτεμης Βριτομάρτεως, προφανώς γαμήλιος χορός προς τιμή του γάμου του Θησέα και της Αριάδνης ή ανάμνηση τελετουργιών δοκιμασίας για τη μετάβαση από την εφηβεία στην ώριμη ηλικία. Ο χορός εγκαταλείφθηκε την εποχή του Λουκιανού (Περί ορχήσεως, 34, 18).

¹⁸ Η μορφή της κοιμισμένης Αριάδνης ενέπνευσε τους καλλιτέχνες κυρίως της ελληνορωμαϊκής περιόδου, στη συνέχεια της Αναγέννησης, και αυτή με τη σειρά της τις ανακεκλιμένες γυναίκες της νεότερης τέχνης.

¹⁹ Υπάρχει μια σύγχυση για το αν επρόκειτο για αρχιτεκτονική κατασκευή ή για πρόστυπο ανάγλυφο που αναπαριστούσε χορευτική σκηνή. Πάντως, ο Evans πίστεψε πως αναγνώρισε το χοροστάσι στην πλακοστρωμένη αυλή ΒΔ του ανακτόρου της Κνωσού.

²⁰ Υπάρχει μια σύγχυση για το αν επρόκειτο για αρχιτεκτονική κατασκευή ή για πρόστυπο ανάγλυφο που αναπαριστούσε χορευτική σκηνή. Πάντως, ο Evans πίστεψε πως αναγνώρισε το χοροστάσι στην πλακοστρωμένη αυλή ΒΔ του ανακτόρου της Κνωσού.

ΦΑΙΔΡΑ

Kόρη του Μίνωα και της Πασιφάης.

Όταν βασίλευε ο αδελφός της Δευκαλίων, διάδοχος του Μίνωα στον θρόνο, μυθολογείται ότι έκλεισε ειρήνη με τους Αθηναίους, έγινε φίλος με τον Θησέα και του έδωσε για γυναίκα την αδελφή του Φαίδρα. Καρπός του γάμου τους ήταν ο Ακάμαντας και ο Δημοφώντας.

Η Φαίδρα ερωτεύτηκε τον προγονό της Ιππόλυτο, γιο του Θησέα από την Αμαζόνα Ιππολύτη, ξακουστό για την ομορφιά του, αθλητικό, πιστό στην παρθένα Άρτεμη του κυνηγιού. Τον γνώρισε για πρώτη φορά στην Τροιζήνα, σε ταξίδι που έκανε μαζί με τον Θησέα, στο παλάτι του Πιτθέα, παππού του Θησέα από την πλευρά της μητέρας του Αίθρας. Εκεί τον είχε στείλει ο πατέρας του πριν από τον γάμο του με τη Φαίδρα, ώστε ο μεν Ιππόλυτος να διαδεχόταν τον Πιτθέα στην εξουσία της Τροιζήνας, ενώ τα παιδιά του με την καινούρια γυναίκα να τον διαδεχτούν στην Αθήνα. Έτσι, αποφεύγονταν οι διαμάχες για τη διαδοχή και εξασφαλιζόταν η ειρήνη. Μυθολογείται ότι, εκεί, στην Τροιζήνα, στο ιερό της Αφροδίτης υπήρχε μια μυρτιά πίσω από την οποία στεκόταν η Φαίδρα και έβλεπε τον Ιππόλυτο να γυμνάζεται στο παρακείμενο στάδιο -εξού και η επωνυμία της Αφροδίτης ως Κατασκοπίας. Τα φύλλα αυτής της μυρτιάς τρυπούσε αμήχανα με την περόνη των μαλλιών, κι έτσι εξηγούσαν οι αρχαίοι την όψη τους, όχι μόνο της συγκεκριμένης αλλά όλων.

Στην Αθήνα, η Φαίδρα ίδρυσε ιερό της Αφροδίτης στη ΝΔ πλευρά της Ακρόπολης, απ’ όπου μπορούσε να βλέπει την Τροιζήνα.

Ξαναείδε τον Ιππόλυτο στην Αθήνα, όταν ο νέος ήρθε για να πάρει μέρος στα Παναθήναια. Μη αντέχοντας η νέα γυναίκα, έστειλε στον προγονό της ένα γράμμα, όπου του εξομολογούνταν τα αισθήματά της. (Εικ. 278) Ο Ιππόλυτος την απέκρουσε, όπως και κάθε άλλη γυναίκα, πόσο μάλλον που αυτή ήταν και η σύζυγος του πατέρα του. Η Φαίδρα, από φόβο μήπως ο Ιππόλυτος φανερώσει το μυστικό της στον πατέρα του Θησέα, τον κατηγόρησε ότι προσπάθησε να τη βιάσει, ο Θησέας την πίστεψε και ζήτησε από τον Ποσειδώνα να σκοτώσει τον Ιππόλυτο. Όταν η Φαίδρα έμαθε για τον θάνατο του Ιππόλυτου, κυριευμένη από ενοχές και απελπισία, κρεμάστηκε. Σύμφωνα με άλλη εκδοχή, η Φαίδρα κρεμάστηκε, όμως άφησε στον Θησέα ένα γράμμα με το οποίο ενοχοποιούσε τον Ιππόλυτο για ανήθικες προτάσεις απέναντί της. Ο Θησέας, γυρνώντας από ταξίδι, βρήκε τη γυναίκα του νεκρή και το γράμμα. Καταράστηκε τον γιο του ζητώντας από τον θεϊκό πατέρα του Ποσειδώνα να εκπληρώσει μία από τις τρεις ευχές που του είχε υποσχεθεί και εξόρισε τον γιο του. Στον δρόμο του προς την Πελοπόννησο, ένας ταύρος βγήκε από τη θάλασσα, τα άλογα τρόμαξαν, αφήνιασαν, έκοψαν τα λουριά που τα συνέδεαν με το άρμα, ο Ιππόλυτος τυλίχτηκε με αυτά και σκοτώθηκε πάνω στις πέτρες όπου τον έσυραν τα άλογα. (Εικ. 279, 280, 281, 282, 283, 284, 285, 286, 287, 288, 289, 290, 291, 292, 293, 294, 295, 296, 297, 298, 299, 300, 301, 302, 303, 304, 305, 306, 307, 308, 309, 310, 311, 312)

Σε δύο τραγωδίες πραγματεύεται το θέμα αυτό ο Ευριπίδης -σώζεται μόνο ο Ιππόλυτος. Άλλοτε η Φαίδρα πεθαίνει προτού καν αποκαλύψει τον έρωτά της, άλλοτε πεθαίνει, αφού κατηγόρησε ψευδώς τον προγονό της. Με τον άνομο έρωτα της Φαίδρας ασχολήθηκαν δραματουργικά και ο Σενέκας, ο Ρακίνας, ο Ρίτσος.

ΑΚΑΚΑΛΛΙΔΑ / ΑΚΑΚΑΛΛΗ / ΑΚΑΛΛΗ

Πλήθος επώνυμοι ήρωες και οικιστές συνδέθηκαν με τον μύθο της Ακάλλης και όλοι τους ήταν καρπός του έρωτα ενός θεού για την κόρη. Έτσι διάφορες τοπικές παραδόσεις πέτυχαν τη σύνδεση με τη μινωική Κρήτη. Για παράδειγμα, στην κορυφή του γενεαλογικού δέντρου των Ναξίων και των Μιλησίων βρίσκεται ο Νάξος και ο Μίλητος, γιοι της Ακάλλης από τον Απόλλωνα. Άλλος γιος από τον Απόλλωνα ήταν ο Αμφιθέμης ή Γαράμαντας. Οργισμένος ο Μίνωας με την εγκυμοσύνη της κόρης του την εξόρισε στη Λιβύη (Νότια Τυνησία), όπου γέννησε το παιδί που έγινε γενάρχης του νομαδικού λαού των Γαραμάντων στις παρυφές της Σαχάρας. Γυναίκα του έγινε η νύμφη Τριτωνίδα που ζούσε στην ομώνυμη λίμνη της Λιβύης.

Η Ακακαλλίδα, φοβισμένη από τη συμπεριφορά του πατέρα της Μίνωα προς την ίδια και τον γιο της Αμφιθέμη, γέννησε τον Μίλητο στο δάσος, στη σκιά ενός δέντρου, όπου και τον άφησε. Ο Απόλλωνας ζήτησε από λύκαινες να θρέψουν το μωρό μέχρι να το βρουν οι βοσκοί. Το παιδί έγινε άξιο και όμορφο και το ερωτεύτηκαν ο Μίνωας, ο παππούς του, και ο αδελφός του ο Σαρπηδόνας, τον οποίο και ακολούθησε στην Ασία, όπου παντρεύτηκε και έκανε παιδιά. (Αντωνίνος Λιβεράλις, 30.1-2)

Ο Παυσανίας (10.16.5) αναφέρει και άλλα παιδιά που η μητέρα τους τα εγκατέλειψε, τον Φίλανδρο και τον Φυλακίδη, και αυτά από τον Απόλλωνα, και ότι οι κάτοικοι της κρητικής πόλης Έλυρος έστειλαν ως αφιέρωμα στους θεούς χάλκινη αίγα από το γάλα της οποίας τρέφονται δύο παιδιά.

Από τον Ερμή η Ακάλλη απέκτησε τον Κύδωνα, που έγινε βασιλιάς της Κρήτης και ίδρυσε την πόλη Κυδωνία (Χανιά), και εκείνος την Ευλιμένη.

Ο μύθος της Ακακαλλίδας παραδίδεται, ή και διαμορφώνεται, από νεότερους ιστορικούς και μυθογράφους. Ωστόσο, δομείται σε γνωστά μυθολογικά μοτίβα και πάνω σε μια μορφή που προφανώς ήταν πολύ παλιά, όπως εικάζουμε από τη φυτωνυμική προέλευση του ονόματός της που παραπέμπει σε χθόνια θεότητα. Σύμφωνα με τον Ησύχιο το άνθος του Νάρκισσου στα κρητικά ονομάζεται ἀκακαλλίς, ενώ σύμφωνα με τον Εύμαχο τον Κερκυραίο ἀκακαλλίδα φησί καλεῖσθαι τὸν νάρκισσον καὶ κρόταλον… (Αθήναιος 681.5). Ο Διοσκουρίδης (1.89.1) μας πληροφορεί πως η ακακαλλίδα ήταν θάμνου καρπός … γεννωμένου ἐν Αἰγύπτῳ, ἐοικώς κατά τι τῷ μυρίκης καρπῷ. Όσο για τους θεούς που την απάγουν, τον Απόλλωνα και τον Ερμή, διατηρούν στην Κρήτη των ιστορικών χρόνων τη βλαστική τους ιδιότητα. Στην Ελεύθερνα ο Απόλλων λατρεύεται ως Στυρακίτας -από το φυτό στύραξ– και ο Ερμής ως Κυφαρισσίτης και Κεδρίτης στη Λατώ και στο ιερό της Σύμης αντίστοιχα.^[21]

Επιπλέον, η μυθολογική παράδοση θέλει πολλά παιδιά εκτεθειμένα που διασώζονται από θηρία και διατρέφονται από αυτά. Αρχέτυπο αυτού του παιδιού είναι ο ίδιος ο Δίας που αφήνεται στα κρητικά όρη και μια κατσίκα, η Αμάλθεια, τον τρέφει με το δικό της γάλα.

Στον μύθο της Ακακαλλίδας και των απογόνων της όπως και στον μύθο του Σαρπηδόνα αποτυπώνεται ίσως η ισχυρή αποικιστική παράδοση των Κρητών προς τη Λυκία.

²¹ Νίκος Σταμπολίδης, Αντίποινα. «Συμβολή στη μελέτη των ηθών και των εθίμων της γεωμετρικής-αρχαϊκής περιόδου», Ελεύθερνα ΙΙΙ.3. Ρέθυμνο: Εκδόσεις Πανεπιστημίου Κρήτης, 1996, σ. 111.

Αγγελική Λεμπέση, Το ιερό του Ερμή και της Αφροδίτης στη Σύμη Βιάννου: Τα χάλκινα ανθρωπόμορφα ειδώλια. Αθήνα: Η εν Αθήναις Αρχαιολογική Εταιρεία, 2002. (Η Σύμη Βιάννου βρίσκεται στις νότιες πλαγιές του ορεινού όγκου της Δίκτης, βόρεια του Ηρακλείου).

ΜΙΛΗΤΟΣ

Ο μύθος

Για την καταγωγή του Μιλήτου παραδίδονται διάφορα. Ο Οβίδιος τον θέλει γιο του Απόλλωνα και της Δηιώνης, εξόριστο στη Μ. Ασία από τον Μίνωα, όπου ίδρυσε την ομώνυμη πόλη. Παντρεύτηκε την Κυανή, κόρη του θεού ποταμού Μαίανδρου και απέκτησαν δύο παιδιά, τον Καύνο και τη Βυβλίδα. Άλλη παράδοση τον θέλει γιο του Απόλλωνα και της Ακακαλλίδας, εγγονό του Μίνωα και ότι η μητέρα του, αφού τον γέννησε στο δάσος, τον εγκατέλειψε, φοβούμενη τον πατέρα της και τις αντιδράσεις του από μία ακόμη ανεπιθύμητη εγκυμοσύνη. Το παιδί όμως σώθηκε ύστερα από παρέμβαση του θεϊκού πατέρα του, ζήτησε, δηλαδή, ο Απόλλωνας από λύκαινες να θρέψουν το μωρό μέχρι να το βρουν οι βοσκοί. Το παιδί έγινε άξιο και όμορφο, όμως το ερωτεύτηκαν ο Μίνωας, ο παππούς του, χωρίς να γνωρίζει την πραγματική ταυτότητα του Μίλητου, ενώ ίδια αισθήματα έτρεφε και ο αδελφός του Μίνωα Σαρπηδόνας, προς τον οποίο έγερνε ο νέος και τον οποίο και ακολούθησε στην Ασία. (Αντωνίνος Λιβεράλις, 30.1-2) Σε αυτή την εκδοχή ο Μίλητος παντρεύεται την Ιδοθέα, κόρη του βασιλιά Εύρυτου, με την οποία απέκτησε τα δύο παιδιά, τον Καύνο και τη Βυβλίδα.

Τρίτη εκδοχή θέλει τον Μίλητο γιο της κόρης του Κλέοχου Αρίας και του Απόλλωνα. Η μητέρα εγκατέλειψε το παιδί, το βρήκε όμως ο παππούς του Κλέοχος, ο οποίος ανέλαβε να τον μεγαλώσει. Όταν ο Μίνωας θέλησε να τον βιάσει, ο Μίλητος έφυγε στη Σάμο, όπου ίδρυσε την πρώτη Μίλητο, και ύστερα στην Καρία, όπου ίδρυσε δεύτερη πόλη με το ίδιο όνομα.

Οι προεκτάσεις του μύθου

1. Ο μύθος του Μιλήτου πλάστηκε κατά πάσα πιθανότητα στην όψιμη αρχαιότητα και μνημειώνει τη σχέση της προϊστορικής Κρήτης με διάφορες περιοχές, στη συγκεκριμένη περίπτωση με τη Μίλητο -εξάλλου, η κρητική Μίλητος ήταν μία από τις οκτώ πόλεις της Κρήτης που έστειλαν στρατό και πλοία στον Τρωικό πόλεμο.
2. Ακόμη, η ερωτική σχέση του νεαρού Μίλητου με έναν μεγαύτερό του παραπέμπει στη μυητική αρπαγή εφήβων από ώριμους άνδρες και την παραμονή τους στην εξοχή, εκτός δηλαδή οργανωμένου πολιτικού συστήματος, όπου μυούνταν στην ενήλικη ζωή. Στην κλασική Αθήνα δώρο προς τους μυημένους πια εφήβους δινόταν από τους ώριμους εραστές/δασκάλους/μυητές ένας ταύρος προς θυσία (δώρο δηλωτικό της εισόδου του νέου στη θρησκευτική κοινωνικότητα), μια πανοπλία (δώρο δηλωτικό της εισόδου του νέου σε σώματα οργανωμένα από την πολιτεία), μια κούπα για τα συμπόσια (δηλωτική ότι ο νέος ήξερε τους κανόνες συμμετοχής σε ένα θεσμό όπου τηρούνταν οι δημοκρατικές προϋποθέσεις του διαλόγου).
3. Στη γιορτή τουΚλάριου Απόλλωναστην καινούρια πατρίδα του Μίλητου στη Μικρά Ασία, τα κλαριά των δέντρων παίζουν σημαντικό ρόλο σε τελετουργικά δρώμενα. Πρόκειται άραγε για ανάμνηση δενδρολατρείας, που τόσο συχνά απεικονίζεται σε κρητικά δαχτυλίδια, αλλά και αποτυπώνεται στη γέννηση και εγκατάλειψη του Μίλητου στην εξοχή και τη διάσωσή του από ζώα του δάσους;

ΝΑΞΟΣ

Όπως και για τον Μίλητο έτσι και για τον Νάξο υπάρχουν τρεις παραδόσεις για την καταγωγή του.

1. Γιος του Κάρα Πολέμωνα, οικιστής με Κάρες άποικους του νησιού Δία που μετονομάστηκε προς τιμή του σε Νάξο. Αυτό έγινε δυο γενιές πριν τον Θησέα.
2. Γιος του Ενδυμίωνα και της Σελήνης.
3. Γιος του Απόλλωνα και της κρητικιάς Ακακαλλίδας.

ΚΥΔΩΝ, ΕΥΛΙΜΕΝΗ

Από τον Ερμή η Ακάλλη απέκτησε τον Κύδωνα, που έγινε βασιλιάς της Κρήτης και ίδρυσε την πόλη Κυδωνία (Χανιά), και εκείνος την Ευλιμένη. Αυτή ενώθηκε κρυφά με τον Κρήτα αρχηγό Λύκαστο, ενώ ο πατέρας της την είχε αρραβωνιάσει με τον αριστοκράτη Άπτερο. Όταν ο πατέρας της Κύδων κινδύνεψε, επειδή ξεσηκώθηκαν πόλεις της Κρήτης εναντίον του, ο άρχοντας πήρε χρησμό να θυσιάσει μια παρθένο. Ο κλήρος έπεσε στην κόρη του, και ο Λύκαστος, για να μην θανατωθεί η αγαπημένη του, αποκάλυψε ότι ήταν έγκυος. Ωστόσο, και πάλι ο λαός ζήτησε τον θάνατο της Ευλιμένης, αυτή τη φορά για τη συμπεριφορά της. Όταν θυσιάστηκε, ο Κύδων ζήτησε από τον ιερέα να της ανοίξουν την κοιλιά για να δουν αν η ίδια και ο Λύκαστος έλεγαν την αλήθεια. Με την αποκάλυψη της εγκυμοσύνης, ο Άπτερος που επρόκειτο να παντρευτεί την Ευλιμένη, είτε επειδή αισθάνθηκε προσβεβλημένος, είτε επειδή φοβήθηκε μια εκδίκηση του Λύκαστου, έστησε καρτέρι και τον σκότωσε. Για την πράξη του αυτή εξορίστηκε στη Λυκία και εγκαταστάθηκε στα Τέρμερα, κοντά στον Ξάνθο ποταμό.

ΚΑΥΝΟΣ, ΒΥΒΛΙΣ

Ο Καύνος και η Βυβλίς ήταν τα δίδυμα παιδιά του Κρήτα Μίλητου και της Ειδοθέας, κόρη του βασιλιά Εύρυτου. Τα δίδυμα αδέλφια σε διάφορες εκδοχές εμφανίζονται ερωτευμένα το ένα με το άλλο, άλλοτε ο Καύνος μόνο νιώθει το άνομο πάθος για την αδελφή του, άλλοτε μόνο η Βυβλίδα.

Στην εκδοχή που θέλει τον Καύνο ερωτευμένο με την αδελφή του, για να πολεμήσει τον έρωτα που ένιωθε, έφυγε σε άλλη χώρα πέρα από τη Μίλητο, συνοίκισε τους σκορπισμένους Ίωνες και έχτισε την πόλη Καύνο. Η Βυβλίδα κρεμάστηκε.

Άλλοι πάλι λένε ότι ήταν η Βυβλίδα αυτή που ερωτεύτηκε τον αδελφό της και αυτός, από αποστροφή, κατέφυγε στη χώρα των Λελέγων, όπου έχτισε πόλη με το όνομά του. Η κόρη, μη αντέχοντας τον πόνο της, άρχισε να περιπλανιέται στη Μ. Ασία. Όταν πήγε να γκρεμιστεί από ένα βράχο, οι Νύμφες, νιώθοντας λύπη για το πόνο της, τη μεταμόρφωσαν σε αστείρευτη πηγή, όπως αστείρευτα ήταν και τα δάκρυα της κοπέλας. Κατά άλλους, η Βυβλίδα κρεμάστηκε από μια βαλανιδιά και από το δάκρυά της ανέβλυσε η ομώνυμη πηγή Βυβλίδα. Ο Καύνος παντρεύτηκε στη Λυκία τη Νύμφη Προνόη και απέκτησαν τον Αιγιαλέα. Σε ανάμνηση της Βυβλίδας δόθηκε το όνομά της σε δύο πόλεις, στη Βύβλο της Φοινίκης και στη Βύβλο της Καρίας. (Εικ. 418, 419, 420,421, 422, 423, 424, 425, 426, 427, 428, 429, 430, 431 )

Οι κυριότερες πηγές του μύθου των δύο αδελφών είναι από νεότερους μυθογράφους, κυρίως τον Παρθένιο και τον Αντωνίνο Λιβεράλη (1ο αι. π.Χ. και 2ο μ.Χ. αντίστοιχα), ενώ ο Οβίδιος δίνει μια διαφορετική πλοκή του μύθου στήνοντας μια τραγωδία λόγων, όχι σωμάτων. Πρότυπό του υπήρξε ο έρωτας της Κανάκης για τον αδελφό του Μακαρέα που τροφοδότησε την ελληνιστική ερωτογραφία και την ψυχογραφική έξαρση της εποχής αλλά και τροφοδοτήθηκε από πραγματικά επεισόδια μεταξύ βασιλέων. Ο δέκατος τρίτος Πτολεμαίος παντρεύτηκε την αδελφή του, την έβδομη Κλεοπάτρα, 51 π.Χ., ο Καλιγούλα εκδήλωνε μια ύποπτη φιλαδέλφεια, ενώ ο Νέρων έπαιξε τον ρόλο της Κανάκης, απολαμβάνοντας την ώρα του αιμομικτικού της τοκετού.^[22]

ΜΙΝΩΤΑΥΡΟΣ

Μέσα στα πλαίσια της παράστασης των ποταμών ως ανθρωποκέφαλων ταύρων, ποια θέση άραγε θα μπορούσε να έχει η ακριβώς αντίθετη παράσταση, ενός ανθρώπου δηλαδή με κεφαλή ταύρου; Αναφερόμαστε βέβαια στον Μινώταυρο. Ο συσχετισμός αυτός, που προκύπτει εκ του αντιθέτου, ενισχύεται από δύο παραστάσεις του Μινώταυρου. Σε κυκλαδικό αμφορέα με ανάγλυφη διακόσμηση στον λαιμό, ο Μινώταυρος παριστάνεται με κεφάλι ανθρώπου και κέρατα – αυτό εικάζεται από το τμήμα του κεφαλιού που διασώθηκε – όπως περίπου ο Αχελώος. (Εικ. 313, 314, 315) Σε άλλες παραστάσεις, ο Μινώταυρος, με τη συνήθη μορφή που τον γνωρίζουμε, προσπαθεί να διαφύγει από τον Θησέα, ο οποίος όμως τον έχει πιάσει από το κέρατο, κάτι που θυμίζει την παράσταση με τον Ηρακλή και τον Αχελώο (Εικ. 316, 317, 318). Θα μπορούσαμε άραγε να αποδώσουμε στον Μινώταυρο την ιδιότητα ενός ποταμίσιου θεού; Ή να εικάσουμε στον μύθο των νέων που κατέτρωγε την καταστρεπτική δράση των υδάτων ενός ποταμού και στον θάνατό του από τον Θησέα την τιθάσευσή του; (Εικ. 319, 320, 321, 322, 323, 324, 325, 326, 327, 328, 329, 330, 331, 332, 333, 334, 335, 336, 337, 338, 339, 340, 341, 342, 343, 344, 345, 346, 347, 348, 349, 350, 351, 352, 353, 354, 355, 356, 357, 358, 359, 360) Πριν προχωρήσουμε σε οποιαδήποτε υπόθεση θα πρέπει να παραθέσουμε τις ήδη γνωστές ερμηνείες γύρω από τον Μινώταυρο αλλά και γενικότερα τη σημασία και τον συμβολισμό του ταύρου, αφού πρώτα θυμίσουμε ποιος ήταν, ή μάλλον ποιος λεγόταν ότι ήταν ο Μινώταυρος.

Η Πασιφάη, σύζυγος του Μίνωα, ερωτεύτηκε τον ταύρο του Ποσειδώνα που ο βασιλιάς δεν θυσίασε στον θεό, όπως είχε υποσχεθεί, επειδή ήταν πολύ όμορφος. Ο Δαίδαλος, προκειμένου η βασίλισσα να ενωθεί με τον ταύρο, κατασκεύασε ομοίωμα αγελάδας, μέσα στο οποίο μπήκε η Πασιφάη. (Εικ. 88, 89, 90, 91, 92, 93, 94, 95, 96, 97, 98, 99, 100, 101) Το παιδί που γεννήθηκε,

ο Μινώταυρος, (Εικ. 106) έμενε στον Λαβύρινθο που βρισκόταν στα υπόγεια του παλατιού και ο οποίος είχε εύκολη είσοδο, όμως δύσκολη έξοδο με στροφές που δεν οδηγούσαν πουθενά. Ο βασιλιάς έκλεινε εκεί τους εχθρούς του για να χαθούν. (Εικ. 150, 320) Σύμφωνα με άλλη εκδοχή ο Μινώταυρος ήταν γιος του στρατηγού Ταύρου που βοήθησε τον Μίνωα να πάρει την εξουσία. Το παιδί ονομάστηκε Αστέριος αλλά, επειδή έμοιαζε του Ταύρου, επονομάστηκε Μινώταυρος. Λέγεται επίσης ότι το νόθο παιδί δεν κλείστηκε στον Λαβύρινθο αλλά έζησε στην αρχή στα βουνά σαν αγριάνθρωπος ή έγινε στρατηγός που μαζί με άλλους Κρήτες ακολούθησε τον Διόνυσο στις Ινδίες. Ύστερα πήγε στους Μασσαγέτες, κοντά στον ποταμό Φάση, όπου σκοτώθηκε και για να τον τιμήσουν είπαν Ταυρίδα ένα μέρος της Κολχίδας.

Α) Ο Λουκιανός ερμηνεύει την ένωση της Πασιφάης με τον ταύρο ως φυσική αλληγορία και με τον ίδιο τρόπο εξηγεί τον διαμεσολαβητικό ρόλο του Δαίδαλου. Σύμφωνα λοιπόν με τον Λουκιανό, ο Δαίδαλος γνώριζε τα μυστικά της Αστρολογίας και σε αυτά προσπάθησε να μυήσει τον γιο του, ο οποίος όμως φέρθηκε ασύνετα. Σε αυτά τα μυστικά ζήτησε και η Πασιφάη να τη μυήσει ο Δαίδαλος, ο οποίος καταρχάς της έδειξε τον ταύρο στον ουρανό. Αυτή η μύηση εκλήφθηκε ως γάμος: «τάχα δε και Πασιφάη παρά Δαιδάλου ακούσασα ταύρου τε περί του εν τοις άστροισι φαινομένου και αυτής αστρολογίης εις έρωτα του λόγου απίκετο, όθεν νομίζουσιν ότι Δαίδαλός μιν τω ταύρω ενύμφευσεν» (Λουκ., Περί αστρολογίης 16).

Β) Ο Πλούταρχος, στον Βίο του Θησέως (15-19), προσφέρει μιαν ευημεριστική ερμηνεία της πάλης του Θησέα με τον Μινώταυρο, θεωρώντας ότι ο Λαβύρινθος ήταν φρούριο που χρησιμοποιούνταν ως φυλακή και από την οποία δεν μπορούσε κανείς να διαφύγει· ότι ο Μίνωας καθιέρωσε γυμνικούς αγώνες προς τιμήν του γιου του, Ανδρόγεου, για τον οποίο ο πατέρας του είχε θεωρήσει πως είχε θανατωθεί με δόλο στην Αθήνα, καθιερώνοντας ως έπαθλο τους νέους που ήταν έγκλειστοι στον Λαβύρινθο· ότι ο Μινώταυρος ήταν ένας κρητικός στρατηγός που ονομαζόταν Ταύρος, με μεγάλη δύναμη στην αυλή του Μίνωα, που είχε νικήσει στους γυμνικούς αγώνες και ότι φερόταν με αλαζονεία και σκληρότητα στους νεαρούς Αθηναίους· ότι ο Θησέας νίκησε τον Ταύρο σε αγώνα πάλης και ότι ο Μίνωας κατήργησε τον φόρο που είχε επιβάλει στους Αθηναίους. Φυσικά, εμείς γνωρίζουμε την αθηναϊκή εκδοχή του μύθου, δουλεμένου μέσα σε ένα ευρύτερο μυθολογικό πλαίσιο, στο οποίο η δημοκρατική Αθήνα ξαναδούλευε τους αρχαίους μύθους για τους δικούς της ιδεολογικούς σκοπούς.

Γ) Γνωρίζουμε επίσης ότι οι νέοι, παίρνοντας μέρος σε διαβατήριες τελετές ενηλικίωσης, είναι πιθανό ότι χρησιμοποιούσαν προσωπεία ταύρου ή ότι αγωνίζονταν εναντίον κάποιου που φορούσε προσωπείο ταύρου. Για παράδειγμα, στο Καβείριο των Θηβών, σε θραύσμα σκύφου (Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο Αθηνών, αρ. 548) παριστάνεται ένας γυμνός άνδρας να φορά προσωπείο ταύρου, προφανώς συμμετέχοντας σε τελετουργικά δρώμενα και συνοδευόμενος από δύο άλλες γυμνές ανδρικές φιγούρες σε ιθυφαλλική κατάσταση. Δύο ερωτήματα προκύπτουν εδώ: α) Ποιος είναι ο συμβολισμός του ταύρου; β) Τι επιδιωκόταν με τη χρήση του προσωπείου;

Είναι γνωστό ότι οι μεσογειακοί πολιτισμοί (Αίγυπτος, Μεσοποταμία, Ελλάδα, Ρώμη) θεωρούσαν ότι οι προπάτορες θεοί ενσαρκώνονταν σε ταύρο ή συνοδεύονταν από ταύρους -στην Ανατολή μάλιστα έφερε τον κόσμο ανάμεσα στα κέρατά του. Και αυτό γιατί ο ταύρος ήταν ένα από τα στοιχεία που πολύ νωρίς οι άνθρωποι συνέδεσαν με τον ουρανό, ο οποίος, με την κίνηση των άστρων και των εποχών, κυβερνούσε τον κύκλο της φύσης και, κατ’ επέκταση, τις αγροτικές ασχολίες. (Εικ. 361, 362, 363) Οι γόνοι αυτών των προπατόρων θεών ήταν θεοί της γονιμότητας που έλεγχαν τη βροχή και τα νερά των ποταμών ή τον ήλιο. Στον ελλαδικό χώρο ο ταύρος συνδέθηκε με θεότητες που η αρχική τους υπόσταση ήταν χθόνια, όπως ο Δίας, η Αθηνά, ο Διόνυσος, ο Ποσειδώνας, ή με ήρωες όπως ο Ηρακλής και ο Θησέας -και οι δυο κατεβαίνουν στον κάτω κόσμο όσο ήταν ακόμη ζωντανοί, ενώ ο Ηρακλής μετά τον θάνατό του λατρεύτηκε στην Καλυδώνα ως θεός χθόνιος. Από τη σημειολογία αυτή προκύπτει αβίαστα και η απάντηση στο δεύτερο ερώτημα, για το τι επιδίωκε ο χρήστης του προσωπείου του ταύρου. Προφανώς ό,τι και ο ηθοποιός με το θεατρικό προσωπείο. Δηλαδή, τη μέθεξη με τις ιδιότητες του ταύρου, τη δύναμη και τη γονιμότητά του. Εξάλλου, νικώντας τον ταύρο, ή κάποιον που ήταν μεταμφιεσμένος σε ταύρο, ο νέος έκανε μια επίδειξη του ανδρισμού και της φυσικής του δύναμης και τα αποδείκνυε. Επομένως, δικαιωματικά έμπαινε στον κόσμο των ενηλίκων. Μπορεί όμως η νίκη του να σηματοδοτούσε την επιβολή των δικών του αξιών έναντι της τυραννίας και της αναρχίας που προκαλεί η ασύδοτη κυριαρχία του ζώου ή ενός τυράννου, όπως λ.χ. του Μίνωα στην ερμηνεία του Πλουτάρχου· ή ακόμη τη νίκη του πολιτισμού έναντι της φύσης, του «ψημένου» έναντι του «ωμού».

Σε κάθε περίπτωση, και χωρίς να μπορούμε να απαντήσουμε επακριβώς για την ταυτότητα του κρητικού Μινώταυρου, μπορούμε με βεβαιότητα να πούμε ότι εντάσσεται μέσα στα πλαίσια μιας μακριάς παράδοσης που θέλει τον ταύρο συνδεδεμένο με προπάτορες, δημιουργούς θεούς, γεννήτορες θεών της γονιμότητας και του υγρού στοιχείου. Και βέβαια, αν δεχτούμε ότι αυτός είναι ένας πρωταρχικός πυρήνας, είναι γνωστό ότι στη μυθοποιητική πρακτική ένας ισχυρός και ισχύων μύθος επενδύεται και με άλλα στοιχεία που εκμεταλλεύονται και αξιοποιούν το κύρος και την ισχύ του και για άλλους ιδεολογικούς στόχους.

ΤΑΥΡΟΣ

Μεταγενέστεροι μυθογράφοι, όπως ο Παλαίφατος, και ιστορικοί, όπως ο Πλούταρχος, προσπάθησαν να ερμηνεύσουν τους μύθους της Κρήτης με περισσότερο ορθολογικούς όρους. Το ιδιο έγινε και με τον μύθο που θέλει τον Μίνωα να προσεύχεται στον Ποσειδώνα να στείλει από τη θάλασσα ένα σημάδι που θα επικύρωνε την εξουσία του στο νησί έναντι των αδελφών του. Γύρω από τον μύθο του αναδυόμενου ταύρου και την απροθυμία του Μίνωα να θυσιάσει το όμορφο ζώο μπλέκονται μια σειρά από μύθους παραβατικούς, όπως είναι ο έρωτας της Πασιφάης για τον ταύρο, η ένωσή της μαζί του με ένα τέχνασμα του Δαίδαλου και η γέννηση ενός μειξογενούς πλάσματος, του Μινώταυρου. Οι πιο ορθολογικές αναγνώσεις των μύθων απομακρύνουν το υπερφυσικό στοιχείο. Έτσι, διατυπώθηκαν οι εξής θεωρίες:

1. Ταύρος λεγόταν ένας πρίγκιπας της Κνωσού, ο οποίος, ύστερα από εκστρατεία στην Τύρο, έφερε την κόρη του βασιλιά, την Ευρώπη, αιχμάλωτη στην Κρήτη. Μαζί της απέκτησε τον Μίνωα. Υπήρξε ιδρυτής της Γόρτυνας.
2. Ταύρος λεγόταν ένας Κρήτας στρατηγός. Όταν ο Μίνωας διαφώνησε με τα αδέλφια του στο θέμα της εξουσίας, ζήτησε να έρθει σημάδι από τη θάλασσα που να επικυρώνει την ανωτερότητά του έναντι των άλλων. Το σημάδι δεν ήταν θεϊκό αλλά ο στρατηγός Ταύρος που εμφανίστηκε στο Κρητικό πέλαγος με πλοία και ένωσε τις δυνάμεις του με του Μίνωα. Έτσι ο Μίνωας βρέθηκε με μεγαλύτερη ισχύ και ανέλαβε την εξουσία.
3. Ο Πλούταρχος, στονΒίο του Θησέως(15-19), προσφέρει μιαν ευημεριστική ερμηνεία της πάλης του Θησέα με τον Μινώταυρο. Σύμφωνα με αυτή, ο Λαβύρινθος ήταν φρούριο που χρησιμοποιούνταν για φυλακή από την οποία δεν μπορούσε κανείς να διαφύγει. Όταν ο Μίνωας καθιέρωσε γυμνικούς αγώνες προς τιμήν του γιου του Ανδρόγεου, για τον οποίο πίστευε πως είχε θανατωθεί με δόλο στην Αθήνα, ορίζοντας ως έπαθλο τους νεαρούς Αθηναίους που ήταν έγκλειστοι στον Λαβύρινθο. Στους αγώνες αυτούς νίκησε ο κρητικός στρατηγός Ταύρος, με μεγάλη δύναμη στην αυλή του Μίνωα, παρέλαβε το έπαθλό του, τους αιχμάλωτους Αθηναίους, αλλά τους φερόταν με αλαζονεία και σκληρότητα. Και όχι μόνο σε αυτούς. Για να εκδικηθεί αυτόν τον Ταύρο, επιχείρησε εκστρατεία ο Θησέας εναντίον του, με την οποία δεν φαινόταν να διαφωνεί ο Μίνωας, μια και του δινόταν η ευκαιρία να απαλλαχτεί από έναν ενοχλητικό και ιδιαίτερα δυνατό αντίπαλο σε σχέση και με τη γυναίκα του Πασιφάη, προς την οποία ο Ταύρος είχε εκφράσει τον έρωτά του και η οποία δεν φαινόταν να προβάλλει ιδιαίτερες αντιστάσεις. Όταν ο Θησέας νίκησε τον Ταύρο σε αγώνα πάλης, ο Μίνωας κατήργησε τον φόρο που είχε επιβάλει στους Αθηναίους, του έδωσε μάλιστα για γυναίκα του την κόρη του Αριάδνη. Φυσικά, εμείς γνωρίζουμε την αθηναϊκή εκδοχή του μύθου, δουλεμένου μέσα σε ένα ευρύτερο μυθολογικό πλαίσιο, στο οποίο η δημοκρατική Αθήνα επεξεργαζόταν εκ νέου τους αρχαίους μύθους για τους δικούς της ιδεολογικούς σκοπούς.
4. Σύμφωνα με άλλη εκδοχή ο Ταύρος ήταν ένας όμορφος νέος που τον είχε ερωτευτεί η Πασιφάη και με τον οποίο έσμιξε όταν ο Μίνωας υπέφερε από αφροδίσιο νόσημα που τον είχε προσβάλει και δεν του επέτρεπε να αποκτήσει παιδιά. Καρπός του έρωτά τους ήταν ο Αστέριος αλλά, επειδή έμοιαζε του Ταύρου, επονομάστηκε Μινώταυρος. Ο Μίνωας κατάλαβε ότι το παιδί δεν ήταν δικό του αλλά δεν το σκότωσε. Το άφησε στο βουνό να το μεγαλώσουν βοσκοί. Όταν το παιδί μεγάλωσε, δεν υπάκουε πια στους βοσκούς, έτσι ο Μίνωας αποφάσισε να τον συλλάβει. Εκείνος κρύφτηκε σε βαθιά σπηλιά, απ’ όπου απέκρουε όσους τον καταδίωκαν. Έτσι, οι άνθρωποι απέκτησαν τη συνήθεια να του φέρνουν τροφή στο σπήλαιο, κατσίκες και πρόβατα. Εκμεταλλευόμενος την αγριότητά του, ο Μίνωας του έστελνε εγκληματίες για να τους σκοτώνει και αντιπάλους. Έτσι έστειλε και τον Θησέα, τον οποίο όμως η Αριάδνη εφοδίασε με ξίφος. Έτσι σκοτώθηκε ο Μινώταυρος.
5. Μια τελευταία εκδοχή θέλει τον Μινώταυρο να γίνεται στρατηγός που μαζί με άλλους Κρήτες ακολούθησε τον Διόνυσο στις Ινδίες. Ύστερα πήγε στους Μασσαγέτες, κοντά στον ποταμό Φάση, όπου σκοτώθηκε. Για να τον τιμήσουν είπαν Ταυρίδα ένα μέρος της Κολχίδας.

Όπως και να διαβάσει κανείς τον μύθο του Ταύρου, παραμένει η διαπίστωση ότι ο ταύρος και τα κέρατα αποτελούν χαρακτηριστικό μέρος του κρητικού πολιτισμού. Το φανερώνουν τα ταυροκαθάψια, τα ρυτά σε σχήμα κεφαλής ταύρου, τα διακοσμητικά, με ποικίλα υλικά, σε ποικίλα μεγέθη και για διάφορες χρήσεις, κέρατα…

ΔΑΙΔΑΛΟΣ

Καταγωγή του Δαίδαλου

Αθηναίος αρχιτέκτονας, γλύπτης και εφευρέτης μηχανών, γιος του Παλαίμονα ή του Μητίονα και εγγονός του Ερεχθέα ή, μεταθέτοντας τη γέννησή του κατά δύο γενιές αργότερα, γιος του Ευπάλαμου και της Αλκίππης που είχε ρίζες στη γενιά του πρώτου βασιλιά της Αθήνας Κέκροπα. Η, οπωσδήποτε, αθηναϊκή καταγωγή του αναφέρεται τον 5ο αι. π.Χ. από τον Φερεκύδη και τον Πλάτωνα (Ίων 533a7), ενώ η κατά δύο γενιές μετατόπιση της γέννησής του (Διόδ. Σ. 4.76) και η εφεύρεση καινούριων προγόνων αιτιολογεί τη συνύπαρξή του με τον Θησέα.

Ο Δαίδαλος στην Αθήνα

Ο Δαίδαλος εργάστηκε στην Αθήνα και κοντά του μαθήτευσε ο Τάλως, γιος της αδελφής του Πέρδικας. Λέγεται ότι ο Τάλως διακρινόταν για τη δεξιοτεχνία του και την ημέρα που ανακάλυψε το πριόνι, εμπνευσμένος από το σαγόνι ενός φιδιού, ο Δαίδαλος ζήλεψε τόσο πολύ που τον σκότωσε, ρίχνοντάς τον από την Ακρόπολη. (Εικ. 364) Ωστόσο, το έγκλημα αποκαλύφθηκε και ο Δαίδαλος, αφού καταδικάστηκε από τον Άρειο Πάγο, κατέφυγε στην Κρήτη, βρίσκοντας άσυλο στο παλάτι του Μίνωα.

Ο Δαίδαλος στην Κρήτη

Ο Δαίδαλος έγινε τακτικός αρχιτέκτονας και γλύπτης του βασιλιά Μίνωα. Κατασκεύασε παλάτια με πολυτελείς αίθουσες, αγάλματα, βωμούς, λουτρά, τον λαβύρινθο, (Εικ. 365, 152, 153, 154) κατά τα πρότυπα του αιγυπτιακού λαβύρινθου, μαρμάρινο χοροστάσι (Ιλ., Σ 590-592) όπου η Αριάδνη με τις φίλες της χόρευαν στις μεγάλες γιορτές του χρόνου^[23].

Όταν η γυναίκα του Μίνωα, Πασιφάη, ερωτεύτηκε έναν ταύρο, παρακάλεσε τον Δαίδαλο να τη βοηθήσει να ικανοποιήσει τον πόθο της. Ο Δαίδαλος κατασκεύασε ομοίωμα ξύλινης αγελάδας, κούφιας εσωτερικά. (Εικ. 92, 93, 94, 95, 96, 97, 98, 99, 100, 101)

Από την παράδοξη αυτή ένωση του ταύρου και της Πασιφάης, γεννήθηκε ο Μινώταυρος που κατοικούσε στο Λαβύρινθο, έργο επίσης του Δαίδαλου, και τρεφόταν με ανθρώπινη σάρκα. Η πράξη του αυτή προκάλεσε την οργή του Μίνωα. Άλλη εκδοχή αποδίδει τη δυσμένεια του Μίνωα στο γεγονός ότι ο Αθηναίος τεχνίτης έδωσε στην κόρη του Μίνωα Αριάδνη τον περίφημο μίτο, με τον οποίο ο βασιλιάς της Αθήνας Θησέας κατόρθωσε να βγει σώος από τον Λαβύρινθο, αφού πρώτα σκότωσε το Μινώταυρο. Όταν ο Μίνωας πληροφορήθηκε τις ενέργειες του Δαίδαλου, φυλάκισε αυτόν και τον γιο του Ίκαρο στον Λαβύρινθο.

Ωστόσο, ο πολυμήχανος Δαίδαλος κατασκεύασε φτερά, τα οποία, αφού τα στερέωσε στους ώμους με κερί, χάρισαν σε αυτόν και το γιο του την ελευθερία. Ο Ίκαρος παρακούοντας τις συμβουλές του πατέρα του να μην πλησιάζει πολύ το φωτεινό δίσκο του ηλίου και λιώσει το υλικό από το οποίο είχε κατασκευάσει τα φτερά, έπεσε στη θάλασσα και πνίγηκε. (Εικ. 366, 367, 368, 369, 370, 371, 372, 373, 374, 375, 376, 377, 378, 379, 380, 381, 382, 383, 384, 385, 386, 387, 388, 389, 390, 391, 392, 393, 394, 395, 396, 397, 398, 399, 400, 401, 402, 403, 404, 405, 406, 407, 408, 409, 410, 411)

Μια πιο ορθολογική προσέγγιση του μύθου έλεγε ότι η Πασιφάη, προκειμένου να βοηθήσει τον Δαίδαλο να γλιτώσει την τιμωρία από τον Μίνωα, τον επιβίβασε σε πλοίο μαζί με τον γιο του Ίκαρο που είχε αποκτήσει από τη Ναυκράτη, μια σκλάβα του βασιλιά, το όνομα της οποία σχετίζεται με τη θάλασσα, είναι αυτή που κρατά το πλοίο, αντίστοιχη μορφή με τον πλοηγό Ναύπλιο, τον πλοίαρχο Ναυσιμέδοντα, τον Οίακα που κρατά το πηδάλιο, που ο μύθος κάνει πατέρα, τον πρώτο, και αδέλφια, τους άλλους δύο, του σοφού Παλαμήδη. Πλέοντας ανατολικά των Κυκλάδων, ο Ίκαρος παραπάτησε και έπεσε στη θάλασσα. Ο Δαίδαλος τον έθαψε στο νησί που ονόμασε Ικαρία και το πέλαγος γύρω από αυτό Ικάριο. (Εικ. 412, 413, 414) Άλλοι λένε ότι ο Ηρακλής βρήκε και ενταφίασε το πτώμα του νέου. Από ευγνωμοσύνη προς τον Ηρακλή, ο Δαίδαλος του έφτιαξε άγαλμα, προσφορά στο Ηράκλειο (ιερό του Ηρακλή) των Θηβών και μέχρι τα χρόνια του Παυσανία ο Θηβαίοι το επιδείκνυαν ως έργο του Δαιδάλου. Παραλλαγή θέλει το άγμαλμα του Ηρακλή σε φυσικές διαστάσεις και τόσο πραγματικό, με τη φυσική κίνηση και τους φουσκωμένους μύες, που ο ήρωας το πήρε για πραγματικό άνθρωπο και το λιθοβόλησε.

Άλλη παραλλαγή, που βασίζεται στο γεγονός ότι ο Δαίδαλος μόνο με καράβι θα μπορούσε να φύγει από την Κρήτη, θέλει τον Μίνωα, που έλεγχε όλα τα πλοία, να υπόσχεται πολύ χρυσάφι σε όποιον έβρισκε τον Δαίδαλο. Και επειδή από θαλάσσης είχε αποκλειστεί κάθε διέξοδος διαφυγής, ο Δαίδαλος έφτιαξε τα φτερά, ώστε πατέρας και γιος να δραπετεύσουν από αέρος. Μια πιο ορθολογική ερμηνεία αυτής της εκδοχής είναι ότι πατέρας και γιος έφυγαν με καράβι με πανί, που πρώτοι εκείνοι επινόησαν. Το πλοίο αυτό έγινε ταχύτερο από τα κωπήλατα μινωικά και επειδή το πανί από μακριά φαινόταν σαν φτερό προέκυψε η εκδοχή της κατασκευής των φτερών. Σύμφωνα με άλλη εκδοχή ο Δαίδαλος δραπέτευσε για την πατρίδα του, την Αθήνα. Και ο Μίνωας ζήτησε ένα δικό τους κάθε χρόνο για τροφή στον Μινώταυρο.

Ο Δαίδαλος στη Δύση

Μετά την απώλεια του Ίκαρου, ο Δαίδαλος συνέχισε το πτητικό εγχείρημα και έφτασε αρχικά στην Ιταλική χερσόνησο, στην παλιά αποικία των Ευβοέων, την Κύμη, ή στην Κύμη της Εύβοιας (πέντε πόλεις αναφέρει με το όνομα αυτό ο Στέφανος Βυζάντιος). Πάντως, είτε στη μία Κύμη είτε στην άλλη, ο Δαίδαλος αφιέρωσε τα φτερά του στον Απόλλωνα και ύστερα έχτισε ναό προς τιμή του θεού του φωτός με πάγχρυσον στέγη (Βιργ., Αιν. 6.18-19).

Έπειτα συνέχισε το ταξίδι του στη Σικελία, που τότε ονομαζόταν Σικανία, στο παλάτι του Κώκαλου, βασιλιά της Κάμικου ή Ίνικου, όπου αργότερα κτίστηκε ο Ακράγας. Ο Μίνωας καταδίωξε το δραπέτη, έφτασε μέχρι τη Σικελία, και προκειμένου να τον κάνει να αποκαλυφθεί, έθετε ένα γρίφο η λύση του οποίου πολύ θύμιζε τον μίτο της Αριάδνης· κρατούσε ένα κέλυφος σαλιγκαριού και μια κλωστή και ζητούσε να περάσουν την κλωστή στο κέλυφος έναντι αμοιβής. Η πρόθυμη απάντηση του Κώκαλου ότι θα μπορούσε να περάσει την κλωστή αποκάλυψε τον τόπο όπου κρυβόταν ο Δαίδαλος. Πράγματι, ο Δαίδαλος τρύπησε το πίσω μέρος του όστρακου, έδεσε την κλωστή στο πόδι ενός μυρμηγκιού και το έβαλε μέσα στο κέλυφος· σε λίγο το μυρμήγκι βγήκε από την άλλη πλευρά. Τότε ο Μίνωας ζήτησε από τον Κώκαλο να του παραδώσει τον Δαίδαλο, απειλώντας τον με τον στόλο του. Εκείνος προσποιήθηκε ότι δέχεται, ζήτησε μάλιστα από τις θυγατέρες του να προσφέρουν στο φιλοξενούμενο ένα θερμό λουτρό. Το νερό όμως ήταν τόσο καυτό, που ο βασιλιάς της Κρήτης πνίγηκε στο μπάνιο του. Άλλη παραλλαγή θέλει τον Δαίδαλο να έρχεται σε συνεννόηση με τις κόρες, να τρυπά την οροφή του λουτρού και από εκεί να χώνει ένα σωλήνα που έβγαινε πάνω ακριβώς από τον λουτήρα. Σε αυτόν διοχέτευσε καυτό νερό. Έτσι πέθανε ο Μίνωας.

Έργα του Δαίδαλου στη Σικανία

Μετά από αυτό, ο Δαίδαλος έμεινε μόνιμα στη Σικελία και κατασκεύασε πολυάριθμα οικοδομήματα, προκειμένου να ευχαριστήσει τον οικοδεσπότη του. Του αποδίδονται: α) Μια τεχνητή λίμνη κοντά στα σικελικά Μέγαρα απ’ όπου ο ποταμός Αλαβών χυνόταν στη θάλασσα. β) Η απόρθητη ακρόπολη στην Κάμικο, με στενή ανάβαση και πολλές στροφές, οπότε μπορούσε να φυλαχτεί από πολύ λίγους πολεμιστές, τρεις ή τέσσερις. γ) Η αξιοποίηση μιας σπηλιάς με ατμό κοντά στον Σελινούντα για θεραπεία. δ) Αναλημματικό τείχος σε γκρεμό στον Έρυκα, προκειμένου να κατασκευάσει ναό της Αφροδίτης (Διόδωρος, 4.78).

Δαίδαλος και Ήφαιστος

Ο Δαίδαλος υπήρξε αντίστοιχη μορφή με άλλους εφευρέτες και επινοητές, όπως ο Παλαμήδης και ο Προμηθέας, κυρίως όμως ο Ήφαιστος, ο οποίος κατασκευάζει τον κρητικό γίγαντα Τάλο αλλά και ένα χοροστάσι πάνω στην ασπίδα του Αχιλλέα σαν εκείνο που είχε κατασκευάσει ο Δίδαλος για την Αριάδνη στην Κνωσό. Σύμφωνα πάλι με μια άλλη γενεαλογική παράδοση, Ραδάμανθυς μὲν Ἡφαίστου , ῞Ηφαιστος δὲ εἴη Τάλω, Τάλων δὲ εἶναι Κρητὸς παῖδα (Παυσ. 8.53.5.5-6). Σε αυτή την περίπτωση μοιάζει σαν ο επονομαζόμενος Δαίδαλος να είναι παλαιά θεότητα, αντίστοιχη του Ήφαιστου στο δωδεκάθεο, που όμως περιέπεσε σε λήθη.

Όπως και να έχει, ο Δαίδαλος σχετίζεται με τη φωτιά, την κατεργασία των μετάλλων, την αρχιτεκτονική και τη γλυπτική, ενώ η εξέλιξη που επέφερε σχετίζεται προφανώς και με την επινόηση καινούριων εργαλείων. Γύρω από τη μορφή και το όνομά του αναπτύχθηκε μια μυθοπλασία για την τεχνολογική πρόοδο και την πολιτιστική ανάπτυξη που συνόδευε την πολιτική ακμή της Κρήτης. Ο μύθος τον θέλει να ζει στην Αθήνα, την Κρήτη, τη Σικελία, την Αίγυπτο, γιατί με κάποιον τρόπο έπρεπε να εξηγηθούν μνημεία ανάλογα με του μινωικού πολιτισμού και για να υποδηλωθούν πρότυπα σε ορισμένες μορφές τέχνης. Τα ίχνη από προϊστορικά μνημεία ανάλογα με τα μινωικά τροφοδότησαν τον μύθο για τη φυγή του Δαίδαλου στη Σικελία και την παραμονή του στην Αίγυπτο, όπου λεγόταν ότι κατασκεύασε τα προπύλαια της Μέμφιδας και ένα μεγάλο λαβύρινθο πριν από αυτόν της Κρήτης· του είχαν μάλιστα και ναό αφιερωμένο στο όνομά του. Η μετάβασή του από την Αθήνα στην Κρήτη υποδηλώνει με τρόπο ακριβώς αντίστροφο τη διάδοση της ξυλογλυπτικής από την Κρήτη στην ηπειρωτική Ελλάδα. Εδώ, στη διαμόρφωση του μύθου σημαντικό ρόλο παίζει η Αθήνα -από άποψη πολιτική ήταν τίτλος τιμής να είναι η πρώτη που ανακαλύπτει ή εφευρίσκει και μετά αυτό διαδίδεται σε άλλους.

Ο Δαίδαλος μνημειώνει την τέχνη της αγαλματοποιίας στην παλαιότερη φάση της, την ξυλογλυπτική. Μυθοπλασία πρέπει να είναι και το όνομα του Δαίδαλου < δαίδαλα = ξυλόγλυπτα. Οι Δαιδαλίδες στην Αθήνα, με επώνυμο δήμο, ήταν ξυλογλύπτες και μαρμαρογλύπτες· από αυτούς προέρχονταν ο Σωκράτης και ο πατέρας του Σωφρονίσκος, αγαλματοποιοί, Δαιδαλίδες στην Αθήνα του χρυσού αιώνα. Η λεπτομέρεια του μύθου του που τον θέλει να εγκαθίσταται σε αυτόν τον δήμο μετά τον φόνο του ανεψιού του και από αυτόν να κρατούν οι Δαιδαλίδες είναι μάλλον αιτιολογική.

²³ Υπάρχει μια σύγχυση για το αν επρόκειτο για αρχιτεκτονική κατασκευή ή για πρόστυπο ανάγλυφο που αναπαριστούσε χορευτική σκηνή. Πάντως, ο Evans πίστεψε πως αναγνώρισε το χοροστάσι στην πλακοστρωμένη αυλή ΒΔ του ανακτόρου της Κνωσού.

ΙΚΑΡΟΣ

Ο Ίκαρος είναι γιος του Δαίδαλου και της Ναυκράτης, μιας δούλας του Μίνωα. Μερικές φορές θεωρείται επινοητής της ξυλογλυπτικής.

Όταν ο πατέρας του Δαίδαλος έπεσε στη δυσμένεια του βασιλιά, είτε γιατί βοήθησε την Πασιφάη, σύζυγο του Μίνωα, να ικανοποιήσει τον πόθο της για έναν ταύρο, είτε γιατί έδωσε στην κόρη του Αριάδνη τον περίφημο μίτο, με τον οποίο ο βασιλιάς της Αθήνας Θησέας κατόρθωσε να βγει σώος από τον Λαβύρινθο, αφού πρώτα σκότωσε το Μινώταυρο, πατέρας και γιος φυλακίστηκαν στον Λαβύρινθο.

Ωστόσο, ο πολυμήχανος Δαίδαλος κατασκεύασε φτερά, τα οποία, αφού έδεσε κάθε λογιών φτερά με κλωστές και καλάμια και τα συναρμολόγησε με κερί, τα στερέωσε στους ώμους τους. Αυτά χάρισαν σε αυτόν και το γιο του την ελευθερία. Όμως ο Ίκαρος παρακούοντας τις συμβουλές του πατέρα του να μην πλησιάζει πολύ το φωτεινό δίσκο του ηλίου και λιώσει το υλικό από το οποίο είχε κατασκευάσει τα φτερά, έπεσε στη θάλασσα και πνίγηκε. (Εικ. 366, 367, 368, 369, 370, 371, 372, 373, 374, 375, 376, 377, 378, 379, 380, 381, 382, 383, 384, 385, 386, 387, 388, 389, 390, 391, 392, 393, 394, 395, 396, 397, 398, 399, 400, 401, 402, 403, 404, 405, 406, 407, 408, 409, 410, 411, 412, 413, 414)

Μια πιο ορθολογική προσέγγιση του μύθου έλεγε ότι η Πασιφάη, προκειμένου να βοηθήσει τον Δαίδαλο να γλιτώσει την τιμωρία από τον Μίνωα, τον επιβίβασε σε πλοίο μαζί με τον γιο του Ίκαρο, γιο του από τη Ναυκράτη, μια σκλάβα του βασιλιά, το όνομα της οποία σχετίζεται με τη θάλασσα, είναι αυτή που κρατά το πλοίο, αντίστοιχη μορφή με τον πλοηγό Ναύπλιο, τον πλοίαρχο Ναυσιμέδοντα, τον Οίακα που κρατά το πηδάλιο, που ο μύθος κάνει πατέρα, τον πρώτο, και αδέλφια, τους άλλους δύο, του σοφού Παλαμήδη. Πλέοντας ανατολικά των Κυκλάδων, ο Ίκαρος παραπάτησε και έπεσε στη θάλασσα.

Ο Δαίδαλος τον έθαψε στο νησί που ονόμασε Ικαρία και το πέλαγος γύρω από αυτό Ικάριο. Άλλη παραλλαγή, που βασίζεται στο γεγονός ότι ο Δαίδαλος μόνο με καράβι θα μπορούσε να φύγει από την Κρήτη, θέλει τον Μίνωα, που έλεγχε όλα τα πλοία, να υπόσχεται πολύ χρυσάφι σε όποιον έβρισκε τους φυγάδες. Και επειδή από θαλάσσης είχε αποκλειστεί κάθε διέξοδος διαφυγής, ο Δαίδαλος έφτιαξε τα φτερά, ώστε πατέρας και γιος να δραπετεύσουν από αέρος. Μια πιο ορθολογική ερμηνεία αυτής της εκδοχής είναι ότι πατέρας και γιος έφυγαν με καράβι με πανί, που πρώτοι εκείνοι επινόησαν. Το πλοίο αυτό έγινε ταχύτερο από τα κωπήλατα μινωικά και επειδή το πανί από μακριά φαινόταν σαν φτερό προέκυψε η εκδοχή της κατασκευής των φτερών. Παραλλαγή θέλει τον πατέρα και τον γιο να φεύγουν με δύο διαφορετικά καράβια. Αλλά επειδή ο Ίκαρος δεν ήταν εξοικειωμένος με την πλοήγηση ιστιοφόρου πλοίου βούλιαξε. Ή πλησιάζοντας στο νησί Ικαρία πήδηξε αδέξια από το καράβι και πνίγηκε.

Άλλη εκδοχή του μύθου θέλει τον Ίκαρο, εξόριστο από την πατρίδα του Αθήνα, να αναζητά τον πατέρα του Δαίδαλο, επίσης εξόριστο για τον φόνο του ανεψιού και μαθητή του Τάλου. Ναυάγησε όμως κοντά στη Σάμο και η θάλασσα γύρω από το νησί πήρε το όνομά του. Το σώμα του ξεβράστηκε στις ακτές της Ικαρίας, το βρήκε ο Ηρακλής και τον ενταφίασε. Από ευγνωμοσύνη προς τον Ηρακλή, ο Δαίδαλος του έφτιαξε άγαλμα, προσφορά στο Ηράκλειο (ιερό του Ηρακλή) των Θηβών και μέχρι τα χρόνια του Παυσανία ο Θηβαίοι το επιδείκνυαν ως έργο του Δαιδάλου. Παραλλαγή θέλει το άγμαλμα του Ηρακλή σε φυσικές διαστάσεις και τόσο πραγματικό, με τη φυσική κίνηση και τους φουσκωμένους μυες, που ο ήρωας το πήρε για πραγματικό άνθρωπο και το λιθοβόλησε.

Για αιώνες έδειχναν τον τάφο του Ίκαρου σε ακρωτήριο του Αιγαίου Πελάγους. Λεγόταν ακόμη ότι στις Ηλεκτρίδες Νήσους ο Δαίδαλος ύψωσε δύο στήλες προς τιμή δική του και του γιου του.

Στις διάφορες παραλλαγές του μύθου του Ικάρου παρατηρείται μια προσπάθεια απέκδυσής του από το μεταφυσικό στοιχείο. Μια άλλη ανάγνωση του μύθου εντάσσει τον Ίκαρο, μαζί με άλλους απείθαρχους νέους που τιμωρούνται για την ασέβειά τους προς τους θεούς ή προς ισχυρούς συγγενείς (όπως ο Σαρπηδών και ο Ραδάμανθυς προς τον Μίνωα), να είναι παλαιότεροι του/των ισχυρού/ών και οι νεότεροι (ο Μίνωας στη συγκεκριμένη περίπτωση) να οικειοποιείται τη δόξα τους μέσα από την ενσωμάτωσή τους είτε στο γενεαλογικό τους δέντρο είτε στον κύκλο των πράξεών τους. Με την ίδια λογική, παλαιότεροι τοπικοί θεοί παραγκωνίζονται από νεότερους και πανελλήνιους. Έτσι, ο Ίκαρος λογαριάζεται για παλαιός ηλιακός θεός, αντίστοιχος του Φαέθοντα και του Εωσφόρου, που η νεότερη ηλιολατρική θεολογία (π.χ. του Απόλλωνα) υποβάθμισε σε ήρωες και μυθολόγησε την πτώση τους σαν ανυπακοή που προκαλεί την οργή του θεού. Ο Θεός γκρεμίζει στην άβυσσο τον Εωσφόρο, ο Δίας συντρίβει με τον κεραυνό του τον Φαέθοντα, ο Ηρακλής ενταφιάζει τον Ίκαρο, ο Απόλλων τον Σαρπηδόνα. Όσο για την Ικαρία αυτή μάλλον ήταν λατρευτικό κέντρο του Ίκαρου, ανάλογο της Δήλου για τον Απόλλωνα και της Ρόδου για τον Ήλιο. Εξάλλου, δεν είναι τυχαίο ότι μυθολογείται πως ο Δαίδαλος αφιέρωσε τα πτερύγιά του στον Απόλλωνα στην Κύμη, όπου ανέγειρε ναό που οι θύρες του παριστάνουν, εγχάρακτες στον ορείχαλκο, τις περιπέτειες τις δικές του και του γιου του, καθώς και το θλιβερό του τέλος.

ΕΠΙΛΟΓΙΚΑ

Επιλογικές επισημάνσεις στην κρητική μυθολογία μέσα από τη δομή των μύθων και την ιστορία

Θυμίζουμε ορισμένα εισαγωγικά στοιχεία και τα συμπληρώνουμε:

1. Ό,τι ξέραμε για την Κρήτη μέχρι τον 19ο αι. ήταν από τους μύθους που μας πληροφορούσαν για τη σοφή οργάνωση και τους θεόδοτους νόμους, τη δύναμη και την εξάπλωσή της σε μεγάλη ακτίνα, τον πλούτο και την τεχνική ανάπτυξη, πρόσωπα με υπέρμετρες ικανότητες ή ιδιότητες.
2. Έχουμε την αθηναϊκή εκδοχή αυτού του μυθόκοσμου. Σημαντικό ρόλο παίζουν αθηναίοι ήρωες στην Κρήτη (Δαίδαλος, Θησέας, Πρόκρις), ενώ και Κρήτες ήρωες εισέρχονται στην αθηναϊκή επικράτεια (Μίνωας, Ανδρόγεως, Αριάδνη, Φαίδρα, Δευκαλίων, Πανδίων-Πανδάρεος).
3. Η κρητική μυθολογία συνένωσε ή γεφύρωσε παραδόσεις παλαιές και νεότερες σε ένα ενιαίο σύνθετο σύστημα, αυστηρά δομημένο, όπου όλοι συνδέονται με δεσμούς συγγένειας. Οι νεότεροι συσχετίζονται με τους παλαιούς, επώνυμους ήρωες και γενάρχες της Κρήτης (ο Μίνωας λ.χ. με τον Ραδάμανθυ), και τελικά όλοι στρέφονται γύρω από τον Μίνωα ως πρόγονοι ή απόγονοί του. Ό,τι ακριβώς έγινε και με το Ολυμπιακό Πάνθεο, όπου όλοι οι θεοί υποτάχθηκαν στον Δία ως συγγενείς του. Γι’ αυτό και ενίοτε διασώζονται δύο παραδόσεις για τη γέννησή τους, η μία, η νεότερη, δημιουργεί τις σχέσεις συγγένειας, η άλλη, η παλαιότερη, προδίδει την παλαιότητα κάποιων θεών έναντι του Δία. Αυτή, για παράδειγμα, είναι η περίπτωση της Αφροδίτης: μία παράδοση τη θέλει κόρη του Δία και της Διώνης, άλλη κόρη του Ουρανού, προγενέστερη, δηλαδή, του Δία, γιου του Κρόνου, γιου του Ουρανού.
4. Στη στρωματογραφία του μύθου, οι νεότεροι που εμφανίζονται απείθαρχοι και που τιμωρούνται γι’ αυτό ως δείγμα ασέβειας προς τους θεούς (π.χ. ο Ίκαρος), αυτοί που εμφανίζονται ως παιδιά ή αδέλφια του Μίνωα (Ραδάμανθυς, Σαρπηδών), είναι είτε παλαιότερα πρόσωπα του κρητικού πολιτισμού που ο Μίνωας μιμείται και οικειοποιείται τη δόξα τους μέσα από την ενσωμάτωση στο γενεαλογικό του δέντρο, είτε παλαιότεροι τοπικοί θεοί που παραγκωνίζονται από τους νεότερους και πανελλήνιους.
5. Στην κρητική μυθολογία θεοί και άνθρωποι μετακινούνται. Οι πορείες τους αντανακλούν πορείες ανθρώπων που φέρουν μαζί τους έναν τρόπο ζωής και τις λατρείες τους. Ήδη με τους γάμους του Δία και της Ευρώπης, που βρίσκονται στην κορυφή των κρητικών γενεαλογιών, διαπιστώνουμε τον ρόλο της ΝΑ Μ. Ασίας στη διαμόρφωση του θρησκευτικού προσώπου της Κρήτης. Από μαρτυρημένη μαρτυρία της λατρείας του Ανδρόγεου στην Αττική ίσως ξεκινά ο μύθος της διείσδυσης της Κρήτης στην ηπειρωτική Ελλάδα. Ο Ανδρόγεος ήταν πιθανόν ο πρώτος που έφτασε στα έσχατα όρια της επικράτειας του Μίνωα, οπότε ο μύθος μπορεί να υποδηλώνει το τέρμα των μινωικών κατακτήσεων. Η πορεία του ταύρου από την Κρήτη στην Αργολίδα, Αρκαδία, Κορινθία, Μεγαρίδα, Αττική μπορεί να συνοδεύεται από την εξάπλωση μιας μινωικής λατρείας που καταργήθηκε στην Αθήνα από τον Θησέα. Αν ο σκοτωμός του Ανδρόγεου υπονοεί και ανθρωποθυσία σε αυτή τη μορφή λατρείας, δεν είναι βέβαιο. Όσο για τη σύνδεσή του με τα Παναθήναια και τον Λάιο ίσως να δείχνει λατρευτική συγγένεια (νεκρός, προστάτης της πόλης, χθόνια θεότητα).
6. Πυρήνας των μύθων είναι δύο ιστορικά στοιχεία: α) μια ισχυρή γονιμική και λατρευτική παράδοση που στο κέντρο της βρίσκεται μια Μεγάλη Μητέρα Θεά, β) η ακμή του μινωικού πολιτισμού με κεντρικό φορέα εξουσίας τον Μίνωα. Έτσι σε κάθε μύθο συμπλέκονται λατρευτικά και ηρωικά στοιχεία.

ΤΕΛΟΣ

Μορφές και Θέματα της Αρχαίας Ελληνικής Μυθολογίας

της Δήμητρας Μήττα

https://theancientwebgreece.wordpress.com/2017/09/28/%ce%ba%cf%81%ce%b7%cf%84%ce%b9%ce%ba%ce%ae-%ce%bc%cf%85%ce%b8%ce%bf%ce%bb%ce%bf%ce%b3%ce%af%ce%b1-%ce%b4-%ce%bc%ce%ad%cf%81%ce%bf%cf%82-%ce%b1%cf%81%ce%b9%ce%ac%ce%b4%ce%bd%ce%b7-%cf%86%ce%b1/