Αποκαλυπτική η Πυρηνική Ιατρός, Χάρις Γιαννοπουλου για τις ανεμογεννήτριες και τα αιολικά πάρκα

Συνέντευξη στον Κώστα Πρώιμο

Ο “Οικολογικός θόρυβος” γύρω από τις ανεμογεννήτριες είναι συνεχής και έντονος.

Τι συμβαίνει όμως, όταν το φυσικό περιβάλλον κατακλύζεται σταδιακά από μεγάλης κλίμακας βιομηχανικού τύπου εγκαταστάσεις; Υπάρχουν επιπτώσεις στην υγεία των ανθρώπων αλλά και εν γένει των παραπλήσιων οικοσυστημάτων; Πόσο ασφαλείς είναι οι εν λόγω δομές όταν περικλείουν και μονάδες αποθήκευσης ενέργειας με μπαταρίες λιθίου;

Στην ακόλουθη και απολύτως εμπεριστατωμένη συνέντευξη που παρέθεσε στην “Ενημέρωση Πελοποννήσου” η Πυρηνική Ιατρός κ. Χάρις Γιαννοπούλου παρατίθενται υπό μια επιστημονική οπτική όλες οι άγνωστες παράμετροι εν ισχύ γύρω από τα περιβόητα αιολικά πάρκα…

► Κυρία Γιαννοπούλου, αρκετός κόσμος αντιδρά αρνητικά στο άκουσμα των αιολικών πάρκων. Υπάρχουν απτές αποδείξεις “δαιμονοποίησης” αυτών;

Χάρις Γιαννοπούλου: Η θέση μου δεν είναι εκ προοιμίου αρνητική απέναντι στην τεχνολογία των αιολικών εγκαταστάσεων. Ωστόσο, ο όρος «πάρκα» ωραιοποιεί βαριές βιομηχανικού τύπου εγκαταστάσεις και, ως εκ τούτου, δεν τον υιοθετώ. Δεν δαιμονοποιώ καμία μορφή ανανεώσιμων πηγών ενέργειας (ΑΠΕ), ούτε απορρίπτω γενικά την τεχνολογική πρόοδο. Εν τούτοις, αντιμετωπίζω κάθε τεχνολογική εφαρμογή με κριτικό πνεύμα, στηριζόμενη σε τεκμηριωμένα δεδομένα, με γνώμονα τις αρχές της πρόληψης και της προφύλαξης. Όταν πρόκειται για μεγάλης κλίμακας, βιομηχανικού τύπου εγκαταστάσεις (ΒΑΠΕ) και ιδιαίτερα όταν συνοδεύονται από μονάδες αποθήκευσης ενέργειας με μπαταρίες λιθίου, οφείλουμε να εξετάζουμε συνολικά τις επιπτώσεις τους στο φυσικό περιβάλλον, στη βιοποικιλότητα, στην ανθρώπινη υγεία, καθώς και στις τοπικές κοινωνίες και οικονομίες.

Περιβαλλοντικές επιπτώσεις

Η εγκατάσταση μεγάλων ΒΑΠΕ προκαλεί συχνά κατακερματισμό ενδιαιτημάτων και αλλοιώνει τα οικοσυστήματα. Υπάρχουν καταγεγραμμένες επιπτώσεις στη βιοποικιλότητα, κυρίως σε είδη πουλιών και νυχτερίδων, λόγω πρόσκρουσής τους στα πτερύγια των ανεμογεννητριών, αλλά και σε άγρια ζώα που απομακρύνονται λόγω του θορύβου και της ανθρώπινης παρουσίας. Επηρεάζεται επίσης αρνητικά η οικολογική συνδεσιμότητα (ecological connectivity) δηλαδή η δυνατότητα των ειδών να μετακινούνται ελεύθερα και να ανταλλάσσουν γενετικό υλικό στο φυσικό τους περιβάλλον, με δυσμενείς συνέπειες στην μακροπρόθεσμη επιβίωση των πληθυσμών τους. Η αλλοίωση της ροής των επιφανειακών και υπόγειων υδάτων μέσω των έργων οδοποιίας και θεμελίωσης επηρεάζει σημαντικά την υδρολογία της περιοχής: Διαρρηγνύεται / διακόπτεται ο υδροφόρος ορίζοντας με αποτέλεσμα την μετατόπιση, τη μείωση ή και την οριστική απώλεια των υπόγειων υδάτων από την περιοχή και την σταδιακή ξήρανση του εδάφους, όπως και την υποβάθμιση του οικοσυστήματος, τη μείωση των αποθεμάτων νερού και τη συνολική καταστροφή του περιβάλλοντος.

Επιπλέον, με την πάροδο του χρόνου και υπό την επίδραση του ανέμου τα πτερύγια των ανεμογεννητριών υφίστανται φθορά και διάβρωση, με αποτέλεσμα να απελευθερώνονται μικροπλαστικά και επικίνδυνες ουσίες για την υγεία των ανθρώπων και των ζώων. Ανάμεσά τους περιλαμβάνεται και η δισφαινόλη A (BPA), μια χημική ουσία που προκαλεί ενδοκρινικές διαταραχές και για την οποία προωθείται πλέον η πλήρης κατάργηση στην Ευρώπη. Παράλληλα το πρόβλημα της διαχείρισης των εγκαταλειμμένων ή μη ανακυκλώσιμων υλικών, κυρίως των πτερυγίων, παραμένει οξύ και ανεπαρκώς αντιμετωπισμένο. Τα τοξικά αυτά υπολείμματα συχνά καταλήγουν ως απόβλητα στο έδαφος και στα τα υπόγεια ύδατα, προκαλώντας μακροπρόθεσμα ρύπανση.

Επιπτώσεις στην υγεία του ανθρώπου

Οι κάτοικοι περιοχών κοντά σε ανεμογεννήτριες εκτίθενται σε διαρκή ηχητική όχληση, η οποία προκαλείται από ακουστούς ήχους και από ήχους χαμηλών συχνοτήτων (υπόηχους). Η όχληση αυτή έχει συσχετιστεί σε μελέτες με διαταραχές του ύπνου, την «περιβαλλοντική αυπνία», ενώ αυξάνει τον κίνδυνο προβλημάτων υγείας όπως καρδιαγγειακές και μεταβολικές διαταραχές, βαρηκοΐα, εμβοές, άγχος, προξενούν διαταραχές συγκέντρωσης και υποβαθμίζουν την ποιότητα της ζωής.

Η οπτική ρύπανση και το οπτικό stress από την περιστροφή των πτερυγίων, είτε σαν φαινόμενο της «Περιοδικής σκίασης» (shadow flicker) είτε σαν «Ευαισθησία της περιφερειακής όρασης στην κίνηση» (Peripheral Motion Sensitivity) αποτελούν πρόσθετες πηγές ενόχλησης προκαλώντας ιλίγγους, ναυτία και κεφαλαλγία. Τέλος, έχει περιγραφεί και το λεγόμενο “σύνδρομο των ανεμογεννητριών” (wind turbine syndrome), ένας όρος που περιλαμβάνει συμπτώματα όπως κεφαλαλγία, εμβοές και ιλίγγους, αϋπνία, ναυτία, άγχος, ευερεθιστότητα, κατάθλιψη και γενική δυσφορία.

Αλλοίωση του τοπίου

Η βίαιη αλλοίωση του φυσικού τοπίου από τις φαραωνικών διαστάσεων αιολικές εγκαταστάσεις, τους πυλώνες υψηλής τάσης, τους δρόμους πρόσβασης και την ισοπέδωση των κορυφών έχει ψυχολογικές επιπτώσεις στους κατοίκους. Επηρεάζει τη σύνδεσή τους με τον οικείο τόπο, προκαλώντας απώλεια της αισθητικής και πολιτισμικής ταυτότητας του χώρου, αίσθημα αποξένωσης και άγχους λόγω της αλλαγής του γνώριμου περιβάλλοντος, μείωση της ψυχικής ευεξίας και εμφάνιση κόπωσης ή δυσφορίας. Τέλος, είναι διάχυτη η αίσθηση αδυναμίας και αδικίας, όταν τέτοιες παρεμβάσεις επιβάλλονται αυθαίρετα, χωρίς τη συναίνεση των τοπικών κοινωνιών. Ταυτόχρονα, η τουριστική ελκυστικότητα και η αξία της γης σε πολλές περιοχές δέχονται ισχυρό πλήγμα. Πρόκειται για τόπους που στηρίζονται στο φυσικό περιβάλλον, την ηρεμία και την αισθητική του τοπίου για να προσελκύσουν επισκέπτες. Η παρουσία ογκωδών τεχνολογικών κατασκευών αλλοιώνει ανεπανόρθωτα την εικόνα τους, μετατρέποντας άλλοτε παρθένα τοπία σε βιομηχανικά τοπία. Οι επιπτώσεις δεν σταματούν εδώ. Επηρεάζονται άμεσα και οι τοπικές παραγωγικές δραστηριότητες, η γεωργία, η κτηνοτροφία, ο αγροτουρισμός, όχι μόνο εξαιτίας της απώλειας γης, αλλά και λόγω της υποβάθμισης της συνολικής φυσιογνωμίας της περιοχής. Η γη χάνει τον χαρακτήρα της ως τόπος παραγωγής, φιλοξενίας και έμπνευσης, κάτι που αντανακλάται και στην καθημερινότητα των ανθρώπων.

Κίνδυνοι από τα συστήματα αποθήκευσης ενέργειας με μπαταρίες Ιόντων Λιθίου (Li-ion BESS)

Στα συστήματα αποθήκευσης ενέργειας με μπαταρίες Ιόντων Λιθίου (Li-ion BESS), που χρησιμοποιούνται συχνά σε συνδυασμό με ΑΠΕ, ή ως αυτόνομες μονάδες, συμβαίνουν συχνά σοβαρές πυρκαγιές, κυρίως σε περιπτώσεις υπερφόρτωσης, μηχανικών βλαβών ή ακραίων θερμοκρασιών. Οι πυρκαγιές αυτές είναι αυτοτροφοδοτούμενες και δεν απαιτούν υψηλά επίπεδα οξυγόνου, με αποτέλεσμα να είναι δύσκολο να τεθούν υπό έλεγχο, ενώ συνεπάγονται σοβαρούς κινδύνους για τις τοπικές κοινωνίες.

Από το 2017 έως το 2025 καταγράφηκαν παγκοσμίως 91 μεγάλες κλίμακας περιστατικά, με σοβαρές επιπτώσεις στην ανθρώπινη υγεία και το περιβάλλον. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί η περίπτωση του Moss Landing στην Καλιφόρνια, όπου το 2025 προκλήθηκαν δύο ανεξέλεγκτες πυρκαγιές. Η κατάσβεσή τους δεν ήταν εφικτή με συμβατικά μέσα, οδηγώντας σε μαζικές εκκενώσεις, αποκλεισμούς οδικών αξόνων, έκλυση τοξικών και επικίνδυνων αερίων, τραυματισμούς, και εγκαύματα, αναπνευστικά προβλήματα σε κατοίκους και πυροσβέστες, καθώς και ρύπανση του εδάφους από βαρέα μέταλλα και άλλες τοξικές ουσίες. Κατά τη διάρκεια πυρκαγιών σε συστήματα αποθήκευσης ενέργειας με μπαταρίες ιόντων λιθίου (Li-ion BESS), εκλύονται τοξικά αέρια, αιθάλη, μικροσωματίδια και βαρέα μέταλλα, με σοβαρές επιπτώσεις στην ανθρώπινη υγεία, την ατμόσφαιρα, το περιβάλλον και τη διατροφική αλυσίδα, ακόμη και σε μεγάλες αποστάσεις. Μεταξύ των αερίων, το υδροφθόριο (HF) και το υδροχλώριο (HCl) είναι ιδιαίτερα διαβρωτικά και προκαλούν δερματικά και αναπνευστικά προβλήματα. Το μονοξείδιο του άνθρακα (CO) δεσμεύει την αιμοσφαιρίνη προκαλώντας υποξία, ενώ το διοξείδιο του άνθρακα (CO₂) και το διοξείδιο του θείου (SO₂) μπορούν να οδηγήσουν σε ασφυξία και επιδείνωση αναπνευστικών παθήσεων. Το υδροκυάνιο (HCN) είναι εξαιρετικά τοξικό, καθώς εμποδίζει την κυτταρική χρήση οξυγόνου, με αποτέλεσμα την ταχεία απώλεια συνείδησης και πιθανό θάνατο.

Εκτός από τα αέρια, απελευθερώνονται βαρέα μέταλλα όπως κοβάλτιο (Co), νικέλιο (Ni), λίθιο (Li) και χαλκός (Cu), που σχετίζονται με αναπνευστικά και νευρολογικά προβλήματα, αλλεργικές αντιδράσεις και αυξημένο κίνδυνο καρκίνου. Οι ουσίες αυτές, μέσω της ατμόσφαιρας και της εναπόθεσής τους στο έδαφος και τη βλάστηση, μπορούν να περάσουν στην τροφική αλυσίδα, προκαλώντας μακροπρόθεσμους κινδύνους για τη δημόσια υγεία. Οι πυρκαγιές Li-ion BESS είναι ιδιαίτερα δύσκολες στην κατάσβεση, καθώς συχνά αναζωπυρώνονται λόγω θερμικών αντιδράσεων. Η αντιμετώπισή τους απαιτεί εξειδικευμένο εξοπλισμό και μεγάλες κατασβεστικού υλικού(νερού ή αφρού), γεγονός που επιβαρύνει περαιτέρω το περιβάλλον. Επιπλέον, αν η φωτιά επεκταθεί σε δασικές ή αγροτικές περιοχές, μπορεί να καταστρέψει φυσικά οικοσυστήματα, να οδηγήσει στην απώλεια σημαντικών ειδών και να αποσταθεροποιήσει τη βιοποικιλότητα της περιοχής. Παράλληλα αυξάνεται ο κίνδυνος ρύπανσης του εδάφους, του υπόγειου υδροφόρου ορίζοντα και της τροφικής αλυσίδας, με ενδεχόμενες μακροχρόνιες συνέπειες στη γεωργική παραγωγή και στη δημόσια υγεία.

► Ωστόσο και οι εναλλακτικές λύσεις – Φερ ειπείν με την κατασκευή πυρηνικών σταθμών – προκαλούν τον τρόμο στην κοινή γνώμη. Ας μην ξεχνάμε το Τσέρνομπιλ και την Φουκουσίμα…

Χάρις Γιαννοπούλου: Δεν θεωρώ την πυρηνική ενέργεια ως ενδεδειγμένη λύση για την Ελλάδα ούτε από τεχνική ούτε από κοινωνική σκοπιά. Παρότι αναγνωρίζεται διεθνώς ότι είναι μια μορφή ενέργειας με χαμηλές εκπομπές CO₂, η ιστορική εμπειρία με ατυχήματα όπως στο Τσέρνομπιλ και τη Φουκουσίμα έχει καταδείξει τους υπαρκτούς και υψηλότατους κινδύνους, ιδιαίτερα σε περιβάλλοντα όπου δεν υπάρχει απόλυτη εγγύηση τεχνολογικής ασφάλειας. Ειδικά στην περίπτωση της Ελλάδας, το γεγονός ότι είναι μια σεισμογενής χώρα, αυξάνει σημαντικά τους εν δυνάμει κινδύνους από τέτοιου είδους εγκαταστάσεις. Επιπλέον, τα ζητήματα διαχείρισης των ραδιενεργών αποβλήτων, η ανάγκη για τεράστιου κόστους επενδύσεις, αλλά και ο μεγάλος χρόνος υλοποίησης των έργων (που συχνά υπερβαίνει τη δεκαετία) καθιστούν την πυρηνική ενέργεια ασύμφορη και ακατάλληλη επιλογή για τις άμεσες ανάγκες της ενεργειακής μετάβασης.

►Σε σχετική σας δημόσια τοποθέτηση, αποδώσατε ένα σημαντικό μερίδιο ευθύνης στο πρόσφατο γιγάντιο μπλακ άουτ στην Ισπανία και στις αιολικές μονάδες. Θα μπορούσατε να μας το επισημάνετε; Πως γίνεται οι ανεμογεννήτριες να συμβάλουν σε μια εκτεταμένη χωρικά διακοπή ρεύματος;

Χάρις Γιαννοπούλου: Πράγματι, το πρόσφατο εκτεταμένο μπλακ άουτ στην Ιβηρική χερσόνησο (28 Απριλίου 2025) δεν ήταν απλώς μια διακοπή ρεύματος, ήταν ένα ενεργειακό σοκ μεγάλης κλίμακας που επηρέασε εκατομμύρια ανθρώπους σε τέσσερις χώρες .Πράγματι, οι ανανεώσιμες πηγές ενέργειας (ΑΠΕ) κυρίως τα φωτοβολταϊκά και οι ανεμογεννήτριες έπαιξαν καθοριστικό ρόλο σε αυτό.

Κρίσιμη αιτία ήταν η απότομη πτώση της παραγόμενης ενέργειας από φωτοβολταϊκά και ανεμογεννήτριες, που οδήγησε σε απώλεια 15 GW μέσα σε δευτερόλεπτα. Αυτή η διαταραχή, σε συνδυασμό με τη χαμηλή «αδράνεια» του συστήματος λόγω απουσίας συμβατικών μονάδων (θερμικών ή μεγάλων υδροηλεκτρικών), προκάλεσε απότομες αποκλίσεις στη συχνότητα του δικτύου, με αποτέλεσμα να ενεργοποιηθούν αυτόματα συστήματα ασφαλείας και να προκληθεί η κατάρρευση ( black out). Το συμβάν αυτό ανέδειξε τον αυξανόμενο κίνδυνο που ενέχει η υπερβολική εξάρτηση από ανανεώσιμες πηγές ενέργειας, ιδίως όταν δεν συνοδεύονται από κατάλληλες υποδομές σταθερότητας.

Οι ΑΠΕ, και ιδίως τα αιολικά, χαρακτηρίζονται από αστάθεια παραγωγής και έλλειψη αδράνειας, δηλαδή της φυσικής ικανότητας απορρόφησης των απότομων μεταβολών στη συχνότητα του δικτύου. Δηλαδή σταματούν να παράγουν όταν δεν φυσάει ή δεν έχει ήλιο και αυτό συμβαίνει απροειδοποίητα, απότομα, αλλά ούτε μπορούν να ανταποκριθούν άμεσα (να αυξήσουν την παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας) όταν προκύψει αυξημένη ζήτηση. Έτσι, όταν δεν υπάρχει κατάλληλη εφεδρεία (π.χ. συμβατικές μονάδες παραγωγής ή συστήματα αποθήκευσης), το δίκτυο αποσταθεροποιείται οπότε μπορεί να επισυμβεί αλυσιδωτή κατάρρευση, το γνωστό μπλακ άουτ. Το μπλακ άουτ της Ισπανίας κρούει λοιπόν ένα τεχνικό και πολιτικό καμπανάκι: χωρίς σταθερή και προβλέψιμη παραγωγή ενέργειας, που να μπορεί να ελέγχεται σε πραγματικό χρόνο, η απρόβλεπτη φύση των ΑΠΕ μπορεί να αποσταθεροποιήσει ένα ολόκληρο εθνικό, ή και υπερεθνικό δίκτυο. Οι ΑΠΕ, όσο “καθαρές” κι αν θεωρούνται περιβαλλοντικά, δεν παρέχουν τη σταθερότητα που απαιτείται για την ασφάλεια της ηλεκτροδότησης. Η υπερβολική τους ενσωμάτωση στο μείγμα ενέργειας χωρίς επαρκείς εφεδρείες, χωρίς αδράνεια και χωρίς αποθήκευση συνιστά ένα τεχνικό ρίσκο με σοβαρές κοινωνικές και οικονομικές συνέπειες.

► Ποια θα ήταν η ιδανική λύση τόσο για την απρόσκοπτη συμβολή στην τεχνολογική πρόοδο όσο και για τη διασφάλιση της προστασίας του περιβάλλοντος; Ποιο μοντέλο παραγωγής ηλεκτρικού ρεύματος θα προκρίνατε εσείς, υπό ποιες προϋποθέσεις και γιατί;

Χάρις Γιαννοπούλου: Η ενεργειακή πολιτική δεν μπορεί να αντιμετωπίζεται σαν επένδυση χρηματιστηρίου. Η ηλεκτρική ενέργεια είναι δημόσιο και κοινωνικό αγαθό, προσβάσιμο σε όλους, όχι εμπόρευμα για κερδοσκοπία. Για τον λόγο αυτό, το ιδανικό ενεργειακό μοντέλο για τη χώρα μας οφείλει να συνδυάζει τεχνολογική πρόοδο, ενεργειακή ασφάλεια, σεβασμό στο περιβάλλον και κοινωνική δικαιοσύνη. Πρέπει να εξασφαλίζει τη μακροπρόθεσμη σταθερότητα του συστήματος και να λαμβάνει υπόψη τις ιδιαίτερες συνθήκες και δυνατότητες της Ελλάδας. Εάν δεν κυριαρχούσε η λογική της κερδοσκοπίας και εάν γνώμονας ήταν μόνο οι πραγματικές ανάγκες της ελληνικής κοινωνίας, δεν θα είχαμε σήμερα αυτή τη λαίλαπα φαραωνικών έργων ΒΑΠΕ (Βιομηχανικών Ανανεώσιμων Πηγών Ενέργειας) που υπονομεύουν τη φύση, το περιβάλλον, την υγεία και την οικονομία των πολιτών. Ούτε θα βιώναμε τις τραγικές στρεβλώσεις στην τιμολόγηση της ηλεκτρικής ενέργειας, με ρεύμα που συχνά «πετιέται» λόγω υπερπαραγωγής, ενώ οι καταναλωτές συνεχίζουν να το πληρώνουν πανάκριβα.
Η Ελλάδα διαθέτει μοναδικά φυσικά και γεωμορφολογικά χαρακτηριστικά: εξαιρετική βιοποικιλότητα, ορεινούς όγκους, μικρά νησιά και τοπικές κοινότητες που χρήζουν ιδιαίτερης προστασίας. Ο φυσικός πλούτος της χώρας πρέπει να προστατευθεί, ενώ οι διαθέσιμοι ενεργειακοί πόροι μπορούν να αξιοποιηθούν με μέτρο, σχεδιασμό και σεβασμό. Ο στόχος πρέπει να είναι η ρεαλιστική και ισορροπημένη ενσωμάτωση όλων των ενεργειακών πηγών που διαθέτουμε, πάντα με ορθολογικό σχεδιασμό.

Κατά την προσωπική μου γνώμη χρειαζόμαστε ένα πολυπαραγοντικό ενεργειακό μείγμα, με έμφαση πρωτίστως στη μείωση της σπατάλης, ιδιαίτερα από ενεργοβόρους τομείς όπως η βαριά βιομηχανία, τα εμπορικά κέντρα, τα data centers και ο τουρισμός υψηλής ενεργειακής έντασης. Η μείωση της ενεργειακής σπατάλης είναι το πιο άμεσο, δίκαιο και οικονομικά αποδοτικό «καύσιμο» που διαθέτουμε. Δεν αφορά μόνο στην τεχνολογία, αλλά και στην αλλαγή των συμπεριφορών, τον εξορθολογισμό των καταναλωτικών προτύπων και την επένδυση στην εξοικονόμηση ενέργειας σε κτίρια, μεταφορές και υποδομές. Είναι ο τομέας με το μεγαλύτερο δυναμικό και τη μικρότερη περιβαλλοντική επιβάρυνση.

Ο σχεδιασμός της ενεργειακής πολιτικής πρέπει να γίνει με επιστημονική τεκμηρίωση, κοινωνική συμμετοχή και διαφάνεια. Στο επίκεντρο πρέπει να βρίσκεται η προστασία της φύσης και των οικοσυστημάτων, ο άνθρωπος και οι συλλογικές ανάγκες, όχι το κέρδος. Το ενεργειακό μίγμα, αφού διασφαλιστούν αυτά τα κριτήρια, μπορεί και πρέπει να περιλαμβάνει ένα εύρος μορφών ενέργειας , πλην των πυρηνικών, με στόχο τη βιωσιμότητα, την εθνική επάρκεια και την ανθεκτικότητα του συστήματος.

Ο απλός πολίτης δεν πρέπει να σηκώνει μόνος του το βάρος της ενεργειακής μετάβασης. Είναι άδικο να φορτώνουμε την ευθύνη στον απλό πολίτη, όταν οι μεγαλύτεροι ρυπαντές δρουν ανενόχλητοι. Αντιθέτως, η κοινωνία των πολιτών πρέπει να συμμετέχει στη λήψη αποφάσεων, και οι επιλογές να γίνονται με γνώμονα το συλλογικό όφελος και τον μακροπρόθεσμο σχεδιασμό. Η ενεργειακή μετάβαση δεν μπορεί να γίνεται εις βάρος της φύσης ή της κοινωνίας. Μόνο τότε μπορούμε να μιλάμε για πραγματικά βιώσιμη ανάπτυξη.

Πηγή: enpel.gr