Άγγελος Σικελιανος: Ο κορυφαίος οραματιστής της Δελφικής Ιδέας έσβησε σαν σήμερα από τη ζωή το 1951

ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΕΠΙΣΗΣ

Κορυφαίος Έλληνας ποιητής. Το έργο του διακρίνεται από έντονο λυρισμό και ιδιαίτερο γλωσσικό πλούτο. Ο Άγγελος Σικελιανός γεννήθηκε στις 15 Μαρτίου 1884 στη Λευκάδα.

Ήταν το τελευταίο από τα πέντε παιδιά του Ιωάννη Σικελιανού, καθηγητή της ιταλικής και γαλλικής γλώσσας στο τοπικό γυμνάσιο και Χαρίκλειας Σικελιανού, καλλιεργημένης και αρχοντικής γυναίκας.

Το 1900 ήλθε στην Αθήνα για να σπουδάσει νομικά, αλλά τα εγκατέλειψε πολύ νωρίς για να αφιερωθεί ολόψυχα στην ποιητική δημιουργία, ύστερα από ένα μικρό πέρασμα στο θεατρικό σανίδι ως ηθοποιός. Τον Αύγουστο του 1906 θα γνωρίσει την εύπορη Αμερικανίδα Εύα Πάλμερ (1874-1952), την οποία θα νυμφευτεί τον επόμενο χρόνο.

Το 1907 ταξιδεύει στην Αίγυπτο, όπου εργαζόταν ο μεγαλύτερος του αδελφός και σε μία εκδρομή του στη Λιβυκή Έρημο θα γράψει την ποιητική σύνθεση «Αλαφροϊσκιωτος», η κυκλοφορία του οποίου το 1909 θα αποτελέσει εκδοτικό γεγονός. Το πρώτο του αυτό έργο είναι ένας αληθινός ύμνος προς την ελληνική φύση, γραμμένος με θαυμαστή δύναμη και με αδρούς πρωτότυπους στίχους.

Κατά τη διάρκεια των Βαλκανικών Πολέμων (1912-1913), στους οποίους πήρε μέρος, έγραψε πατριωτικά ποιήματα, που δημοσιεύθηκαν σ’ εφημερίδες, περιοδικά και στη ποιητική συλλογή «Στίχοι» (1921). Έγραψε επίσης και δημοσίευσε από το 1915 έως το 1918 τον «Πρόλογο στη ζωή», αποσπάσματα από το «Πάσχα των Ελλήνων», το «Δελφικό Λόγο» και μελέτες. Είχε άφθονα οικονομικά μέσα και βρήκε τη ευκαιρία να μελετά διαρκώς, να γράφει απερίσπαστα και να ταξιδεύει.

Μαζί με την Αμερικανίδα σύζυγό του, ο Σικελιανός συνέλαβε το σχέδιο ν’ αναστήσει τη Δελφική Αμφικτυονία. Οργάνωσαν το 1927 και το 1930 με δικά τους έξοδα τις «Δελφικές Εορτές», με παραστάσεις αρχαίων τραγωδιών, με αγώνες και λαϊκές εκθέσεις, που τράβηξαν την προσοχή του κόσμου.

Η ποιητική έμπνευση του Σικελιανού αυτή την εποχή και αρκετά χρόνια αργότερα αντλεί τα θέματά της από τον αρχαίο ελληνικό κόσμο, από τη μυθολογία και το μυστικισμό (ορφισμός κλπ.), από τη θρησκεία και την ιστορία. Τέτοιες είναι οι τραγωδίες του: «Διθύραμβος του Ρόδου» (1933) και «Ο Δαίδαλος στην Κρήτη», καθώς και πολλά ποιήματα.

Ιδιαίτερη αξία έχει η ποιητική δημιουργία του Σικελιανού, από την εποχή που στον ορίζοντα άρχισαν να φαίνονται τα πρώτα σημάδια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου. Τότε η ποίησή του πήρε κοινωνικό περιεχόμενο, μέσα από τις τραγωδίες «Η Σίβυλλα» (1940), «Ο Χριστός στη Ρώμη» (1946), «Ο θάνατος τον Διγενή» (1948) και «Ο Ασκληπιός».

Τον Μάρτιο του 1938 γνωρίζει την Άννα Καραμάνη (1904-2006), σύζυγο του φυματιολόγου Γεωργίου Καραμάνη. Η γνωριμία τους εξελίσσεται σε βαθύ έρωτα και ο Σικελιανός ζητάει από την Εύα να χωρίσουν. Αυτή συναινεί, όπως και ο γιατρός Καραμάνης. Ο γάμος τους θα γίνει στις 17 Ιουνίου του 1940.

Την περίοδο της Κατοχής έγραψε και κυκλοφόρησε κρυφά τα «Ακριτικά» (1941-1942), που ήταν μία κραυγή πόνου του σκλαβωμένου Ελληνισμού. Στις 28 Φεβρουαρίου 1943 απήγγειλε στην κηδεία του Κωστή Παλαμά το περίφημο ποίημά του, που αρχίζει με τους στίχους «Ηχήστε οι σάλπιγγες», που είχε γράψει λίγες ώρες νωρίτερα.

Το 1945 θα είναι υποψήφιος με τον Καζαντζάκη για την Ακαδημία Αθηνών. Αντ’ αυτών θα εκλεγεί ο Σωτήρης Σκίπης. Το 1946 θα προταθεί για το Νόμπελ Λογοτεχνίας, όπως και ο Καζαντζάκης, με πρωτοβουλία σημαντικών προσωπικοτήτων των γραμμάτων (Πολ Ελιάρ, Αντρέ Ζιντ, Χένρι Μίλερ, Ευγένιος Ο’ Νηλ κ.ά.). Η υποψηφιότητά τους θα τορπιλιστεί από την κυβέρνηση Τσαλδάρη, με το πρόσχημα ότι έτσι θα βραβευόταν η Αριστερά στην Ελλάδα. Το 1947 θα εκδοθεί συγκεντρωμένο σε τρεις τόμους το ποιητικό του έργο, το ποιητικό του έργο υπό τον τίτλο «Λυρικός Βίος».

Ο αποκαρδιωμένος Σικελιανός έχει να παλέψει τώρα με τα σοβαρά προβλήματα της υγείας του και με τη φτώχεια. Στις 4 Ιουνίου 1951 από λάθος της οικιακής βοηθού του αντί για το φάρμακό του λαμβάνει απολυμαντικό, με αποτέλεσμα να υποστεί σοβαρά εγκαύματα στα αναπνευστικά του όργανα. Στις 19 Ιουνίου 1951 θα αφήσει την τελευταία του πνοή στην κλινική «Η Παμμακάριστος» της Αθήνας.

sansimera

Εποχές και Συγγραφείς – Άγγελος Σικελιανός

Σειρά ντοκιμαντέρ του ΤΑΣΟΥ ΨΑΡΡΑ με θέμα τη ζωή και το έργο σημαντικών Ελλήνων λογοτεχνών και την προσφορά τους στην πνευματική ζωή του τόπου. Η συγκεκριμένη εκπομπή αποτελεί το πρώτο μέρος του αφιερώματος στον ποιητή ΑΓΓΕΛΟ ΣΙΚΕΛΙΑΝΟ, που καλύπτει την περίοδο από τη γέννησή του έως τις Δελφικές Εορτές.

.

.

My Lefkada

Ήταν 19 Ιουνίου 1951 όταν έσβησε ένας από τους πιο φλογερούς ποιητές της ελληνικής γης. Ο Άγγελος Σικελιανός πέθανε στην Αθήνα, αφού λίγες ημέρες νωρίτερα ήπιε κατά λάθος απολυμαντικό αντί για το φάρμακό του. Ο τραγικός του θάνατος δεν σκίασε το έργο του. Ίσα-ίσα: σαν να φωτίστηκε περισσότερο η θυσιαστική του πορεία — ενός ανθρώπου που πίστεψε πως η ποίηση δεν είναι στολίδι, αλλά φλόγα.

Πέντε φορές υποψήφιος για το Νόμπελ Λογοτεχνίας, φίλος του Καζαντζάκη και συνοδοιπόρος σε μια Ελλάδα που άλλαζε με πόνο, ο Σικελιανός δεν ήταν ένας ποιητής που αποζητούσε τη σιωπή. Ήταν ένας ποιητής που φώναζε. Που σάλπιζε. Που στα Δελφικά τοπία οραματιζόταν μια νέα ενότητα του ανθρώπου με τη φύση και το Θείο.

Γεννημένος στη Λευκάδα το 1884, γιος μιας επτανησιακής παράδοσης που έμελλε να συνεχίσει με τον δικό του φλογερό τρόπο, ο Άγγελος Σικελιανός είχε από μικρός μέσα του τον κεραυνό. Δεν είναι τυχαίο ότι στο ποίημά του «Ο Αλαφροΐσκιωτος» γράφει πως η μητέρα του τού έδειξε τον πρώτο κεραυνό στην αγκαλιά της. Η ποίηση, λοιπόν, δεν μπήκε στη ζωή του. Γεννήθηκε μαζί του.

Στην Αθήνα γνωρίζει τη Νέα Σκηνή και τον κόσμο του θεάτρου, αλλά πολύ γρήγορα στρέφεται προς τη λογοτεχνία. Οι πρώτες του δημοσιεύσεις, ο «Αλαφροΐσκιωτος», η σχέση του με την Εύα Πάλμερ —την Αμερικανίδα που θα στήριζε το όραμά του για τις Δελφικές Εορτές—, όλα δείχνουν έναν ποιητή που δεν επαναπαύτηκε ποτέ.

Το μεγάλο του όραμα, η Δελφική Ιδέα, δεν ήταν απλώς μια καλλιτεχνική φιλοδοξία. Ήταν ένα πολιτιστικό, φιλοσοφικό, σχεδόν μεταφυσικό όραμα: να δημιουργηθεί στους Δελφούς ένας παγκόσμιος πνευματικός πόλος ενότητας. Πίστευε πως μέσα από την τέχνη, τη γνώση και τη μνήμη, οι λαοί θα μπορούσαν να συντονιστούν στο ίδιο αρχαίο κύμα.

Και αν η πολιτεία δεν είχε τα μέσα —ή τη βούληση— να το στηρίξει, εκείνος το ξεκίνησε μόνος του, με παραστάσεις στον αρχαίο χώρο, με διεθνείς προσκεκλημένους, με άρθρα, λόγους και διαλέξεις. Πάντα με μια ποιητική γλώσσα φλογερή, γεμάτη ελληνικότητα αλλά και συμπαντική ευρύτητα.

Στην Κατοχή, στέκεται δίπλα στον λαό του. Στην κηδεία του Παλαμά, με το «Ηχήστε οι σάλπιγγες», δίνει μία από τις πιο φορτισμένες πολιτιστικές στιγμές του 20ού αιώνα στην Ελλάδα. Κι όταν πια πλησιάζει το τέλος, δεν σβήνει μέσα στη σιωπή, αλλά με έναν λυγμό φωτεινό, γεμάτο ποίηση, όπως αυτή που έγραψε στο «Πνευματικό Εμβατήριο»:

«Ομπρός, βοηθάτε να σηκώσουμε τον ήλιο πάνω απ’ την Ελλάδα,
ομπρός, βοηθάτε να σηκώσουμε τον ήλιο πάνω από τον κόσμο!»

Αυτός ήταν ο Σικελιανός. Δεν ήθελε απλώς να γράψει για τον ήλιο. Ήθελε να τον σηκώσει. Και να ζητήσει κι από μας να τον σηκώσουμε μαζί του.

Σήμερα, 73 χρόνια μετά τον θάνατό του, δεν έχουμε παρά να θυμηθούμε πως αυτό το κάλεσμα —να σηκώσουμε τον ήλιο πάνω από τη χώρα μας, και πάνω από τον κόσμο— παραμένει επίκαιρο. Μόνο που, για να γίνει πράξη, χρειάζεται ποίηση. Και πίστη. Και χέρια. Χέρια σαν τα δικά του, που έγραψαν, οραματίστηκαν και άγγιξαν το ελληνικό φως.

Ἦν γὰρ ἡ ἐννάτη δεκάτη τοῦ μηνὸς Ἰουνίου, ἔτους ἀπὸ Χριστοῦ χιλιωστοῦ ἐνάτου καὶ ἐνενηκοστοῦ πρώτου, ὅτε ἔσβησεν ἐκ τοῦ βίου Ἄγγελος Σικελιανός, εἷς τῶν ἐκπυροῦντων ποιητῶν τῆς Ἑλληνικῆς γῆς.

Ὁ δὲ Σικελιανὸς, κατοικῶν τότε ἐν Ἀθήναις, τυγχάνων ἀσθενῶν, δι’ ἀγνοίας θεραπαινίδος φέρεται καταπιεῖν οὐχὶ φάρμακον, ἀλλ’ ἀπολυμαντικὸν ὑγρόν, ὃ τὰ ἐντὸς μέλη ἐκαυμάτισεν· καὶ οὕτως, μετ’ ὀλίγας ἡμέρας, ἀπέθανεν ἐν κλινικῇ καλουμένῃ Παμμακαρίστῳ.

Οὐ μέντοι ὁ τοιοῦτος θάνατος ἐσκίασε τὸν ἄνδρα, ἀλλ’ ἔτι μᾶλλον ἐφώτισεν αὐτοῦ τὴν θυσιώδη πορείαν· τοῦτο γὰρ ἦν τὸ φρόνημα αὐτοῦ, ὅτι ἡ ποίησις οὐ κόσμος ἐστίν, ἀλλὰ φλόξ.

Πεντάκις προσεφέρθη εἰς τὸ καλούμενον βραβεῖον Νόμπελ τῆς λογοτεχνίας· φίλος τοῦ Καζαντζάκου, καὶ συνοδοιπόρος τῆς ἀλγουμένης Ἑλλάδος, ὁ Σικελιανὸς οὐκ ἐζήτει σιγὴν. Οὐχί· ἀλλὰ ἐβόα, ἐσάλπιζε, καὶ ἐν Δελφοῖς ἐθεώρει τὴν ἕνωσιν τοῦ ἀνθρώπου πρὸς τὸ φυσικὸν καὶ τὸ θεῖον.

Γεννηθεὶς ἐν Λευκάδι τῷ 1884, ἐκ πατρῴας παραδόσεως Ἐπτανησιακῆς, πῦρ ποιητικὸν ἔμφυτον εἶχεν ἐν ἑαυτῷ. Καὶ οὐκ ἄδηλον ὅτι ἐν τῷ ποιήματι τῷ «Ἀλαφροΐσκιωτος» αὐτὸς λέγει ὡς ἡ μήτηρ αὐτοῦ τὸν πρῶτον κεραυνὸν ἔδειξεν αὐτῷ. Οὐ γὰρ ἦλθεν εἰς τὸν βίον αὐτῷ ἡ ποίησις· συνανεφάνη ἅμα αὐτῷ.

Ἐλθὼν δὲ εἰς Ἀθήνας, ἔγνω τὴν Νέαν Σκηνὴν καὶ τὰ περὶ τοῦ θεάτρου· ταχέως δὲ ἐτράπη πρὸς λογοτεχνίαν. Αὗται ἦσαν αἱ πρῶται δημοσιεύσεις, ὁ «Ἀλαφροΐσκιωτος», καὶ ἡ μετ’ Εὐᾶς Πάλμερ —γυναικὸς Ἀμερικανῆς— συνάφεια, ἣ σφόδρα ἐβοήθησε τὰς Δελφικὰς Ἑορτάς· πάντα ταῦτα ἀπέδειξαν αὐτὸν ποιητὴν ἀκατάπαυστον.

Τὸ μέγιστον ὄραμα αὐτοῦ —ἡ Δελφικὴ Ἰδέα— οὐ μόνον φιλοδοξία τῆς τέχνης ἦν, ἀλλὰ καὶ πνευματικὸς καὶ ἡνωτικὸς πόθος· γενέσθαι τοὺς Δελφοὺς κέντρον τῆς οἰκουμενικῆς ἁρμονίας. Ἐπίστευεν ὅτι διὰ τέχνης, μνήμης καὶ σοφίας, οἱ λαοὶ δυνατοὶ ἦσαν συμφωνῆσαι ἐν ἑνὶ κύματι ἀρχαίῳ.

Καὶ ἐπεὶ ἡ πολιτεία οὔτε βούλησιν οὔτε μέσα ἐδείκνυεν, αὐτὸς μόνος ἤρξατο τοῦ ἔργου, μετὰ παραστάσεων, διαλέξεων, λόγων, καλεσμένων ἐξ ἔθνων. Τοῦτο πάντα ἐποίει ἐν γλώσσῃ ποιητικῇ, πυρωμένῃ, Ἑλληνικῇ τε καὶ κοσμικῇ.

Κατὰ τὴν Κατοχὴν, παρέστη τῷ λαῷ. Ἐπὶ τῇ κηδείᾳ τοῦ Παλαμᾶ, ἀνέγνω εἰς φωνὴν ποίημα καλούμενον “Ἠχήσατε σάλπιγγες”, ἔνθα μνημειώδης ἐσημειώθη στιγμή τοῦ εἰκοστοῦ αἰῶνος.

Καὶ ὅτε πρὸς τὸ τέλος ἤγγιζεν, οὐκ ἔσβη ἐν σιωπῇ, ἀλλὰ ἐν ποίησει φανερᾷ δακρύων, ὡς ἐν τῷ Πνευματικῷ Ἐμβατηρίῳ·

Ἐμπρὸς, βοηθεῖτε ἀναβιβάζειν τὸν ἥλιον ὑπὲρ τῆς Ἑλλάδος·
Ἐμπρὸς, βοηθεῖτε ἀναβιβάζειν τὸν ἥλιον ὑπὲρ τοῦ κόσμου!

Οὗτος ἦν ὁ Σικελιανός. Οὐκ ἤθελε μόνον γράφειν περὶ ἡλίου· ἤθελε αὐτὸν ἀναβιβάζειν. Καὶ ἡμᾶς παρῄνει, ἵνα συναναβιβάζωμεν τὸν ἥλιον μεθ’ αὐτοῦ.

Νῦν, μετὰ ἑβδομήκοντα τρία ἔτη ἐκ τοῦ θανάτου ἐκείνου, ἔτι ζῇ τὸ κάλεσμα. Τὸν ἥλιον οὐ μόνον ὑπὲρ τῆς γῆς ἡμῶν, ἀλλὰ καὶ ὑπὲρ πάσης οἰκουμένης ἀναβιβάζειν. Τοῦτο ποιητέον· ἀλλ’ ἀνάγκη ἐστίν· δεῖ ποίησιν, πίστιν, χεῖρας. Χεῖρας, οἷαι ἦσαν αὐτοῦ, τοῦ γράψαντος, ὁραματισθέντος, καὶ ἐγγίσαντος τὸ φῶς τὸ Ἑλληνικόν.

aionionmag.com

ΑΦΗΣΤΕ ΜΙΑ ΑΠΑΝΤΗΣΗ

εισάγετε το σχόλιό σας!
παρακαλώ εισάγετε το όνομά σας εδώ

ΔΗΜΟΦΙΛΗ