Οι κλασσικοί αστρολάβοι κατασκευάζονταν στην αρχαιότητα συνήθως από μπρούντζο και είχαν διάμετρο περίπου 15 έως 20 cm, παρόλο πού κατασκευάζονταν πολύ μεγαλύτεροι και μικρότεροι σε μέγεθος. Δίχως αμφιβολία πολλοί αστρολάβοι κατασκευάζονταν από χαρτόνι αλλά λίγοι διασώθηκαν.Πολλά προβλήματα αστρολάβων λύθηκαν με τη χρήση του πρόσθιου τμήματος του οργάνου. Το πρόσθιο τμήμα ενός αστρολάβου συνίσταται από δύο μέρη, το στερεωμένο και αυτό πού στρέφεται. Το στερεωμένο τμήμα αναπαριστά χρονικές κλίμακες και τη στερεογραφική προβολή του ουρανού όπως αυτός φαίνεται από ένα συγκεκριμένο πλάτος της επιφάνειας της γης. Τα στρεφόμενα τμήματα αναπαριστούν την ημερήσια περιστροφή του ουρανού. Το οπίσθιο τμήμα κάθε αστρολάβου περιλάμβανε ένα γωνιόμετρο για τη μέτρηση του ύψους των ουρανίων σωμάτων.
Καθώς το έργο της Υπατίας χάθηκε στη σκόνη του χρόνου, είναι δύσκολο να ειπωθεί οριστικά ότι αυτή επινόησε τον αστρολάβο ή άλλες μηχανικές συσκευές. Κάποιες πηγές πού έχουν αναφερθεί στην ιστορία της σημειώνουν ότι πολλά απ’όσα γράφηκαν γι αυτήν είναι πλαστά.
Παραμένουν όμως κάποια αυθεντικά ίχνη της ζωής της Υπατίας τα οποία ο συγγραφέας Michael A. B. Deakin περιγράφει στο βιβλίο του »Οι Κύριες Πηγές περί της ζωής και του έργου της Υπατίας της Αλεξανδρινής» (1995).
Στην εικόνα, τα μέρη ενός αστρολάβου, από κάτω προς τα επάνω, (άξονας, γωνιόμετρο, καλούπι, μεταλλικές πλάκες, δίκτυ, ίππος).
Ιδιαίτερα αποκαλυπτικές είναι οι επιστολές του Συνέσιου του Κυρηναίου προς την Υπατία. Έξη επιστολές του και ένα σωζόμενο απόσπασμα, μεταφράστηκαν στην αγγλική γλώσσα από τον A. Fitzgerald στο έργο του The Letters of Synesius of Cyrene (London: Oxford University Press, 1926).
Στη μετάφραση του Fitzgerald, οι επιστολές «Πρός την Φιλόσοφο (Υπατία)» είναι αριθμημένες με τους αριθμούς 10, 15, 16, 33 (το σωζόμενο απόσπασμα), 81, 124 και 154. Επιπλέον η Υπατία αναφέρεται σε επιστολή προς τον Παιώνιο, όπου ο Συνέσιος περιγράφει τον αστρολάβο πού ο ίδιος κατασκεύασε και παρουσίασε στον Παιώνιο. Θεωρείται ως σημαντικό τεκμήριο της ιστορίας της αστρονομίας. (Deakin):
«Σας προσφέρω έτσι ένα δώρο για το οποίο είμαι ο πλέον αρμόδιος να το δώσω και για εσάς να το λάβετε. Πρόκειται για έργο δικής μου εφεύρεσης πού περιλαμβάνει όλα αυτά πού εκείνη, η πλέον σεβαστή μου διδασκάλισσα,1 βοήθησε με τη συμβολή της (στην υλοποίησή του) και πού εκτελέστηκε από τα καλύτερα χέρια πού βρέθηκαν στη χώρα μας στη τέχνη του αργυροχόου.» (Fitzgerald, σελίς 262)
Κατά τον Deakin, φαίνεται, δυστυχώς, σαφές ότι η Υπατία δεν επινόησε τον αστρολάβο, αλλά συνεργάστηκε πάνω στο σχέδιο μιας μοναδικής και καλλιτεχνικής απόδοσης την οποία παρήγαγε ο αργυροχόος. Ο Συνέσιος, όπως πολλοί άρρενες διανοούμενοι στο ρου της ιστορίας, έχει ίσως δώσει λίγη αξιοπιστία στη συν-σχεδιάστριά του.
Ο Συνέσιος κάνει αναφορά στον μεγάλο Πτολεμαίο και την «θεϊκή ομάδα των διαδόχων του» ως εφευρέτες του αστρολάβου… «τα 16 άστρα ήσαν επαρκή για το νυχτερινό ρολόι. Ο Ίππαρχος ορθά μετέφερε αυτά τα άστρα και τα καταχώρισε στο όργανο» (σελίς 263) ο Απολλώνιος (περίπου το 225 π.Χ.), ο Ίππαρχος (περίπου το 180 π.Χ.), ο Βιτρούβιος (περίπου το 88 π.Χ.), ο Κτησίβιος και ο Πτολεμαίος (περίπου το 150 μ.Χ) μελέτησαν τον αστρολάβο και τη στερεογραφική προβολή από την οποία ενδεχομένως προήλθε η πλανισφαίρα και ο αστρολάβος.
Τεκμήρια πάνω στο σχέδιο του Αστρολάβου
Ο Συνέσιος περιγράφει στον Παιώνιο τα χαρακτηριστικά του αστρολάβου πού εσώκλεισε στην επιστολή.
Εμείς (η Υπατία και ο αργυροχόος της;) το επεξεργαστήκαμε και το καταγράψαμε σε πραγματεία και το θωρακίσαμε με πλήθος απαραίτητων και ποικίλων θεωρημάτων. (σελίς 264)
…εκτελέσαμε την πλέον ορθή εικόνα της κοσμικής έκτασης.
Έτσι ο Ανταρκτικός κύκλος έχει καταγραφεί μεγαλύτερος και οι σχετικές αποστάσεις των άστρων έχουν μεγαλώσει σύμφωνα με εκείνο το προοπτικό σχέδιο (πού αναφέρεται στη προηγούμενη παράγραφο της επιστολής). (σελίς 265)
Όσον αφορά τα επιγράμματα, όλα είναι από συμπαγή χρυσό… (ένα γραμμένο από τον Πτολεμαίο και ένα από τον Συνέσιο) (σελίς 265). Σ’αυτή τη παράγραφο, ο Συνέσιος κάνει μνεία ότι ο ίδιος κατασκεύασε τον αστρολάβο. Μήπως λησμόνησε τη συνεργάτιδά του;
Επαγγέλεται ότι δείχνει τις περιοχές των άστρων, όχι τη θέση τους σε σχέση με το ζωδιακό, αλλά σε σχέση με τον ισημερινό. (σελίς 265)
Ως περαιτέρω απόδειξη ότι η Υπατία δεν επινόησε τον αστρολάβο, αλλά συνέβαλε με μιά εκδοχή πιο επεξεργασμένου σχεδίου αυτού, παραπέμπεται ο αναγνώστης στο βιβλίο του James E. Morrison, «Η Ιστορία του Αστρολάβου», όπου γράφει εκτενώς πάνω στην ιστορία των αστρολάβων και σημειώνει στην συνέντευξη μέσω της ηλεκτρονικής του διέυθυνσης ότι η Υπατία μετά βεβαιότητος δεν επινόησε το όργανο.
Κανείς δεν γνωρίζει ακριβώς πότε η στερεογραφική προβολή υλοποιήθηκε σε όργανο όπως σήμερα το γνωρίζουμε ως αστρολάβο. Ο Θέων ο Αλεξανδρεύς (περίπου το 390) έγραψε μιά πραγματεία πάνω στον αστρολάβο πού αποτέλεσε τη βάση των περισσοτέρων πού γράφηκαν πάνω στο αντικείμενο αυτό κατά τον Μεσαίωνα. Ο Συνέσιος ο Κυρηναίος (378-430) προφανώς κατείχε ένα όργανο κατασκευασμένο πού αποτελούσε μιά μορφή αστρολάβου. Αυτό είναι ευλογοφανές αφού ο Συνέσιος ήταν μαθητής της Υπατίας θυγατέρας του Θέοντος.
Κάποιοι μελετητές αποδίδουν στην Υπατία την εφεύρεση του αστρολάβου και της πλανισφαίρας πού μπορούν να βασιστούν σε πρόσφατες γραφές και όχι σε ιστορικά τεκμήρια πού εξακολουθούν να μην έχουν αποκαλυφθεί, επαναμεταφρασμένες και αναθεωρημένες υπό το πρίσμα νέων οπτικών. Είναι ενδιαφέρον ότι γυναίκες συγγραφείς φαίνεται να αποδίδουν την εφεύρεση στην Υπατία σε αντίθεση με τους άρρενες συγγραφείς. Ποιανού έρευνα είναι λοιπόν ορθή ή περισσότερο αξιόπιστη; Φυσικά ποτέ δεν θα μάθουμε καθώς δεν μπορούμε να επιστρέψουμε πίσω στο χρόνο (ακόμα!).
Ίσως ήταν η φρικτή εξιστόρηση του προβαλλόμενου φόνου της Υπατίας πού ενθάρρυνε τους μελετητές να κάνουν δηλώσεις του τύπου: «Τα περισσότερα συγγράμματα της Υπατίας ξεκίνησαν ως κείμενα για τους μαθητές της. Κανένα δεν διασώθηκε ακέραιο, μολονότι τμήματα του έργου της έχουν ενσωματωθεί στο διασωθέν έργο του Θέοντος.» (Alic, σελίς 24).
Μιά άλλη βιογραφία της Υπατίας αναφέρει ότι έγραψε οδηγίες για τη κατασκευή αστρολάβου αλλά στην επόμενη παράγραφο, αποδίδει την εφεύρεση στην ίδια (Tiffany Lunk & Sasha Velez, Andrews University). Το Inventions.org αναφέρει ότι η πρακτική τεχνολογία αποτελούσε το κύριο ενδιαφέρον της Υπατίας και ότι τελειοποίησε τον επίπεδο αστρολάβο έτσι πού θα μπορούσε να επιλύει επακριβώς προβλήματα της σφαιρικής αστρονομίας. Ίσως αυτό είναι πού πιστεύουν πολλοί μελετητές ως «εφεύρεση». Οι βελτιώσεις αποτελούν βεβαίως μέρος της απαραίτητης εξέλιξης των τεχνολογιών. Η Κοινωνία τείνει να εστιάσει πάνω στο ποιός έκανε κάτι πρώτος παρά στο ποιός συνετέλεσε περισσότερο, καθώς οι γυναίκες συχνά συνέβαλαν περισσότερο μιάς και πού ήσαν σε πολλές περιπτώσεις επιφορτισμένες γι αυτό, παρά στο να αναλαμβάνουν προγράμματα εφευρέσεων.
Υπατία η Αλεξανδρινή – Φιλόσοφος, Μαθηματικός, Αστρονόμος
«Στην Υπατία, που στην λάμψη σου, στα λόγια σου κλίνω γόνυ και υψώνω το βλέμμα μου προς τον έναστρο ουρανό του πνεύματός σου. Γιατί προς τον ουρανό τοξεύει η πράξη σου, προς τον ουρανό οδηγεί των λόγων σου η ομορφιά, θεϊκή Υπατία. Ω συ των πνευματικών επιστημών υπέρλαμπρο αστέρι». Παλλαδάς (αρχαίος επιγραμματοποιός), «Ύμνος εις την Υπατίαν».
Η επιγραφή αυτή κάποιου μουσείου ούτε πού αναφέρει ότι η Υπατία ήταν ελληνίδα. Έτσι σιγά σιγά η αποψίλωση της πνευματικής μας κληρονομιάς αφού η σκευωρία δεν δέχεται αντίδραση από τον ελληνικό λαό, θα προχωρήσει μοιράιως και στην αποψίλωση του ορυκτού μας πλούτου! Τι θα απογίνει με εμάς; Μα αυτό πού προέβλεψε ο Μάο Τζεντούνγκ πρίν 50 χρόνια «θα γίνουμε λίπασμα για τις καλλιέργειες, αφού δεν αξίζει να είμαστε έλληνες».
Όταν είσαι έλληνας δεν αρκεί να το δηλώσεις πρέπει και να το προασπισθείς στο αδυσώπητο δικαστήριο της Ιστορίας !
Η Ελλάδα αυτή τη στιγμή απιοτελεί »Λουκούλειο Γεύμα»! »Πεινασμένα αγρίμια» καραδοκούν τη στιγμή πού θα εισβάλλουν στα μουσεία μας για να αρπάξουν τα κτερίσματα της ύπαρξης μας! Θα αποτελειώσουν τη θηριωδία του Ιουλίου Κάισαρα, πού μάς πήρε τη ψυχή όταν έκαψε τη βιβλιοθήκη της Αλεξάνδρειας. Χάθηκαν έτσι νόμοι, κείμενα, επιστήμες, ιατρική, φυσική, μαθηματικά, χημεία, τέχνες, κλπ. Ο κόσμος έχασε αιώνες φωτός για την αποστολή του πού είναι αυτή να σπείρει τον πολιτισμό στο σύμπαν!
Έτσι θα χαθούμε και εμείς…
1. Η υποσημείωση στη μετάφραση του Fitzgerald υποθέτει ότι το «εκείνη» είναι η Υπατία
Ραφαήλ Διαμαντής
