ΠΑΣΙΦΑΗ
Η Πασιφάη είναι κόρη του Ήλιου και της Περσηίδας, αδελφή του Πέρη και του Αιήτη, του βασιλιά της Κολχίδας, αδελφή της μάγισσας Κίρκη, σύζυγος του Μίνωα.
Η ιστορία της είναι συνδεδεμένη με τον άνομο και αφύσικο έρωτά της για τον ταύρο που ανέδυσε ο Ποσειδώνας από τη θάλασσα, σημάδι της προτίμησης των θεών για τον Μίνωα στη διαμάχη που είχε με τους αδελφούς του Ραδάμανθυ και Σαρπηδόνα για την εξουσία. Όμως, ενώ η πράξη αυτή του Ποσειδώνα εξασφάλισε στον Μίνωα αναίμακτα και αναντίρρητα την εξουσία, ο Μίνωας δεν θυσίασε το ζώο, όπως είχε υποσχεθεί· αντίθετα, το έστειλε στα κοπάδια του και λόγω της ομορφιάς του και για να διατηρήσει τη ράτσα του. Για την πράξη αυτή της υπέρβασης της θεϊκής εντολής, ο θεός εξαγρίωσε τον ταύρο, προκαλώντας καταστροφές, και αργότερα ενέβαλε έρωτα στην Πασιφάη για τον ταύρο. Λεγόταν ακόμη ότι ο έρωτας αυτός ήταν έργο της Αφροδίτης, που έτσι τιμώρησε την Πασιφάη, γιατί είχε περιφρονήσει τη λατρεία της θεάς, όπως ο Ιππόλυτος για τον οποίο ενέβαλε έρωτα στην κόρη της Πασιφάης Φαίδρα, αν και ήταν προγονός της. Κατά άλλους ο ασυγκράτητος έρωτας της Πασιφάης για τον ταύρο ήταν στην ουσία μια τιμωρία προς τον πατέρα της Ήλιο, καθώς αυτός αποκάλυψε στον Ήφαιστο τον παράνομο έρωτα της θεάς με τον Άρη.
Η Πασιφάη, στην απελπισία της για τον ανεκπλήρωτο έρωτά της, παρακάλεσε τον Δαίδαλο να τη βοηθήσει να ικανοποιήσει τον πόθο της. Ο Δαίδαλος κατασκεύασε ομοίωμα ξύλινης αγελάδας, κούφιας εσωτερικά, τόσο τέλειας και όμοιας με δαμάλα πραγματική που ο ταύρος ξεγελάστηκε. Από την παράδοξη αυτή ένωση του ταύρου και της Πασιφάης, γεννήθηκε ο Μινώταυρος, μισός ταύρος μισός άνθρωπος, που κατοικούσε στο Λαβύρινθο, έργο επίσης του Δαίδαλου, και τρεφόταν με ανθρώπινη σάρκα. (Εικ. 139, 140, 141, 142, 143, 144, 145, 146, 147, 148, 149)
Η Πασιφάη θεωρούνταν και αυτή μάγισσα, όπως η αδελφή της Κίρκη και η ανεψιά της Μήδεια. Και αυτό φαίνεται από τη σχέση της με τον Μίνωα. Στην αρχή της βασιλείας του ο Μίνωας δεν έκαμνε παιδιά, γιατί υπέφερε από αφροδίσιο νόσημα: έβγαιναν από το σώμα του ερπετά που έτρωγαν τα σπλάχνα κάθε γυναίκας που ξάπλωνε μαζί του (μνημειωμένη φρίκη από τη μετάδοση δερματικής ασθένειας που σε παρωχημένους χρόνους εξολόθρευσε φυλές). Μόνο η Πασιφάη δεν έπαθε τίποτε, γιατί ήταν κόρη του Ήλιου. Σύμφωνα με άλλη εκδοχή του μύθου η Πασιφάη του έκανε μάγια, γιατί ο Μίνωας είχε πολλές ερωμένες. Έτσι, οι γυναίκες που πήγαιναν μαζί του τις καταβρόχθιζαν σκορπιοί και φίδια που έβγαιναν από το σώμα του. Τον γιάτρεψε η Πρόκρις, κόρη του βασιλιά της Αθήνας Ερεχθέα.
Στη Λακωνία έδειχναν μαντείο της Πασιφάης, όχι οπωσδήποτε της κρητικής γυναίκας του Μίνωα, αλλά της Τρωαδίτισσας Κασσάνδρας, ή της Δάφνης, ή μιας κόρης του Άτλαντα, που αργότερα έγινε μητέρα του Άμμωνα από τον Δία. Όλες αυτές είχαν το προσωνύμιο Πασιφάη. Ωστόσο, η κρητική Πασιφάη φαίνεται ότι ήταν κάτι παραπάνω από βασίλισσα και σύζυγος του Μίνωα, γνωστή για τον αφύσικο έρωτά της και τα διάσημα παιδιά της. Η καταγωγή της από τον Ήλιο, η μαρτυρία του Παυσανία ότι στις Θαλάμες της Μεσσηνίας υπήρχαν δύο χάλκινα αγάλματα , της Πασιφάης και του Ήλιου και ότι Πασιφάη είναι επίκληση της Σελήνης (3.26.1), καθώς και η μαρτυρία του Πλούταρχου ότι το αφιερωμένο στην Πασιφάη μαντείο της Λακωνίας ήταν ονειρομαντείο και ότι αυτοί που ήθελαν να πάρουν χρησμό πήγαιναν και κοιμούνταν εκεί, ώστε την επομένη οι ιερείς να ερμηνεύσουν τα όνειρά τους· και ακόμη, η ικανότητά της να ελέγχει τη γενετήσια λειτουργία με την ασθένεια που εμβάλλει στον Μίνωα καταδεικνύει μια ισχυρή μινωική θεά. Όλα αυτά ανακαλούν στη μνήμη τη Θεά των Όφεων, το ειδώλιο από τα ανάκτορα της Κνωσού, της Ύστερης Εποχής Χαλκού, ca. 1600 π.Χ.
Και στον μύθο της Πασιφάης μεταγενέστεροι συγγραφείς αναγνώρισαν παρερμηνείες και επιχείρησαν μια επί το ορθολογικότερον ανάγνωση του μύθου:
Τάχα δὲ καὶ Πασιφάη, παρὰ Δαιδάλου ἀκούσασα ταύρου τε πέρι τοῦ ἐν τοῖς ἄστροισι φαινομένου καὶ αὐτῆς ἀστρολογίης, ἐς ἔρωτα τοῦ λόγου ἀπίκετο, ἔνθεν νομίζουσιν ὅτι Δαίδαλός μιν τῷ ταύρῳ ἐνύμφευσεν. (Λουκιανός, περί τῆς ἀστρολογἰης, 16)
Εδώ, ο έρως της Πασιφάης για τον ταύρο είναι ο μαθησιακός έρωτας, είναι η γοητεία που άσκησε επάνω της η αφήγηση του Δαίδαλου για τον αστερισμό του ταύρου.
ΠΡΟΚΡΙΣ
Η Πρόκρις ήταν μία από τις κόρες του βασιλιά της Αθήνας Ερεχθέα, ή του Κέκροπα. Παντρεύτηκε τον Κέφαλο, γιο του Δηιόνα της Φωκίδας. Οι έρωτές τους συνοδεύτηκαν από διάφορες περιπέτειες. Άλλοτε ο Κέφαλος βάζει σε δοκιμασία τη γυναίκα του προσφέροντάς της δώρα, άλλοτε τη δελεάζει κάποιος άλλος άνδρας, άλλοτε εκείνη υποψιάζεται τον άνδρα της για νέους έρωτες.
Λεγόταν, λοιπόν, ότι η Πρόκρις κοιμήθηκε με τον Πτελέοντα, που κέρδισε την εύνοιά της με ένα χρυσό στεφάνι. Τους έπιασε όμως επ’ αυτοφώρω ο Κέφαλος και για να γλυτώσει από την εκδίκηση του άνδρα της η Πρόκρις κατέφυγε στην Κρήτη, στον βασιλιά Μίνωα. Εδώ, παίζει σημαντικό ρόλο στο πρόβλημα της ατεκνίας του Μίνωα.
Στην αρχή της βασιλείας του ο Μίνωας δεν έκαμνε παιδιά, γιατί υπέφερε από κάποιο νόσημα: φίδια και ερπετά έβγαιναν από το σώμα του που έτρωγαν τα σπλάχνα κάθε γυναίκας που ξάπλωνε μαζί του (μνημειωμένη φρίκη από τη μετάδοση δερματικής ασθένειας που σε παρωχημένους χρόνους εξολόθρευσε φυλές). Μόνο η Πασιφάη δεν έπαθε τίποτε, γιατί ήταν κόρη του Ήλιου. Σύμφωνα με άλλη εκδοχή του μύθου η Πασιφάη του έκανε μάγια, γιατί ο Μίνωας είχε πολλές ερωμένες. Έτσι, οι γυναίκες που πήγαιναν μαζί του τις καταβρόχθιζαν σκορπιοί και φίδια που έβγαιναν από το σώμα του. Τον γιάτρεψε η Πρόκρις. Ο Μίνωας την ερωτεύτηκε και η Πρόκρις δέχτηκε να πάει μαζί του με αντάλλαγμα ένα κοντάρι που δεν έχανε ποτέ τον στόχο κι ένα σκύλο που δεν του ξέφευγε αγρίμι. Ύστερα τον θεράπεψε με ένα βότανο, το λεγόμενο «ρίζα της Κίρκης». Άλλες μαρτυρίες θέλουν την Πρόκριδα να χρησιμοποιεί δέρμα ή κύστη από αίγα, με το οποία έφτιαξε μια κύστη που την έβαλε στον κόλπο μιας γυναίκας και την προφύλαξε, καθώς φίδια και άλλα ερπετά κρατήθηκαν εκεί και δεν διαχύθηκαν στον οργανισμό της. Ύστερα από αυτό ενώθηκε με την Πασιφάη και απέκτησαν παιδιά, ενώ η Πρόκρις, από φόβο για τη γυναίκα του Μίνωα και τη ζήλια της, επέστρεψε στην Αθήνα και συμφιλιώθηκε με τον Κέφαλο.
Αλλά και πάλι ο έρωτάς τους δοκιμάζεται. Αμφιβάλλοντας ο Κέφαλος για την αρετή της γυναίκας του, προσποιήθηκε ότι θα έλειπε από το παλάτι και μεταμφιέστηκε με τέτοιο τρόπο που η γυναίκα του δεν τον αναγνώρισε. Την πίεσε με δώρα να του δοθεί, οι ισχυρές αντιστάσεις της νέας γυναίκας κάμφθηκαν. Η αποκάλυψη της ταυτότητας του μεταμφιεσμένου άνδρα προκάλεσαν στη νέα γυναίκα ντροπή και θυμό. Έφυγε για το βουνό, ο Κέφαλος την ακολούθησε, παραδέχθηκαν αμοιβαία τα σφάλματά τους και συμφιλιώθηκαν.
Ερχόταν πια και η σειρά της Πρόκριδας να ζηλέψει τον άνδρα της για τα συχνά του κυνήγια. Την κατέλαβε η υποψία ότι τον δελέαζαν Νύμφες του βουνού που ενισχύθηκε από τη μαρτυρία ενός δούλου του Κέφαλου ότι συχνά ο άνδρας της, στη διάρκεια των κυνηγιών του, επικαλούνταν την «Αύρα» για να τον δροσίσει από τις φλόγες που τον έκαιγαν. Θέλοντας να τον πιάσει επ’ αυτοφώρω, τον ακολούθησε στο κυνήγι, όμως ο Κέφαλος, ακούγοντας θρόισμα και θεωρώντας ότι πίσω από τη συστάδα των πυκνών θάμνων ήταν κάποιο θήραμα, έριξε το ακόντιό του, πέτυχε την Πρόκριδα και τη σκότωσε. (Εικ. 149, 150, 151, 152, 153, 154, 155, 156, 157, 158, 159)
Σύμφωνα με άλλη εκδοχή, το ζευγάρι έβγαινε μαζί για κυνήγι, μια και η Πρόκρις ήταν και η ίδια πολύ καλή κυνηγός. Σε ένα από τα κοινά τους κυνήγια έγινε το ατύχημα. Είτε έτσι είτε αλλιώς, ο Κέφαλος δικάστηκε από τον Άρειο Πάγο και καταδικάστηκε σε ισόβια εξορία.
Ο Οδυσσέας, στην κάθοδό του στον Κάτω Κόσμο, ανάμεσα σε άλλες νεκρές γυναίκες είδε και την Πρόκριδα (λ 321).
ΑΙΗΤΗΣ
Ο Αιήτης εντάσσεται στον κύκλο των μαγισσών ως αδελφός της Κίρκης, πατέρας της Μήδειας και θείος της Εκάτης. Από τον πατέρα του Ήλιο συνδέεται με την Κόρινθο, που αρχικά του είχε δοθεί για να βασιλέψει εκεί· από την αδελφή του Πασιφάη, σύζυγο του Μίνωα, συνδέεται με την Κρήτη. Ο ίδιος βασίλεψε στην Αία που βρισκόταν στην Κολχίδα, κοιλάδα στους πρόποδες του Καυκάσου, στις ακτές της Μαύρης Θάλασσας. Πρωτεύουσα ήταν η πόλη Φάσις στις όχθες του ομώνυμου ποταμού. Παιδιά του ήταν η Χαλκιόπη, την οποία πάντρεψε με τον Φρίξο, η Μήδεια, που ερωτεύτηκε τον Ιάσονα, ο Άψυρτος, τον οποίο η Μήδεια δολοφόνησε και τεμάχισε, προκειμένου να καθυστερήσει τον πατέρα της που κυνηγούσε το παράνομο ζευγάρι, τη Μήδεια και τον Ιάσονα. Μετά την ταφή των κομματιών του τεμαχισμένου Άψυρτου στην πόλη Τόμους (<τέμνω), ο Αιήτης εκθρονίστηκε από τον αδελφό του Πέρση. Όμως αποκαταστάθηκε στον θρόνο από την κόρη του Μήδεια που είχε επιστρέψει κρυφά ύστερα και από τον δεύτερο γάμο της με τον βασιλιά της Αθήνας Αιγέα.
Στην Αία λατρευόταν η Άρτεμη, προς τιμή της οποίας υπήρχε ναός, όπου μάλιστα η ιέρεια θυσίαζε όποιον ξένο πλησίαζε, ενώ στις όχθες του ποταμού Φάσητελούνταν τα μυστήρια της Εκάτης.[6]
6 Για τον ποταμό Φάση βλ. Otar Lordkipanidze, Phasis: The River and City in Colchis. Stuttgart: Steiner, 2000 (Geographica Historica: Bd 15). Μέρος του βιβλίου στη διεύθυνση http://books.google.gr/books?id=-kni1HDk3f4C&printsec=frontcover&hl=el#v=onepage&q&f=false.
ΕΠΙΛΟΓΙΚΑ
Οι θεοί μεταμορφώνουν, χαρίζουν τη νιότη, επιλέγουν ποιους θα καταστήσουν αθάνατους. Ο Ενδυμίωνας ζήτησε από τον Δία να του χαρίσει τη νιότη μέσα σε έναν αιώνιο ύπνο, η Ηώς να καταστήσει αθάνατο τον Τιθωνό, μόνο που λησμόνησε να του ζητήσει και την αιώνια νιότη. Αθανασία και νιότη υποσχέθηκε η Καλυψώ, που ενίοτε θεωρείται μάγισσα, στον Οδυσσέα. Την αθανασία επιδίωξαν η Θέτιδα για τον Αχιλλέα και η Δήμητρα για τον Τριπτόλεμο, αλλά δεν το πέτυχαν εξαιτίας της άκαιρης επέμβασης των γονιών τους, του θνητού Πηλέα στην περίπτωση του Αχιλλέα, της Μετάνειρας στη δεύτερη περίπτωση· αποτυχημένη υπήρξε και η προσπάθεια της Μήδειας να πετύχει την αθανασία για τα παιδιά που απέκτησε με τον Ιάσονα. Οι μεταμορφώσεις θνητών σε αστερισμούς, σε ζώα, φυτά, έντομα είναι επίσης συχνές.
Ό,τι επιδιώκουν οι δύο γυναίκες/μάγισσες, η Κίρκη και η Μήδεια το καταφέρνουν χωρίς κόπο και διαμεσολάβηση οι θεοί. Αντίθετα, εκείνες χρησιμοποιούν βότανα, αλοιφές, που παρασκευάζουν από φυτά, και για τα οποία όμως υπάρχει αντίδοτο, που σημαίνει ότι τα αποτελέσματα δεν είναι μόνιμα. Βότανα χρησιμοποιεί και η Ελένη, για να απαλύνει τη θλίψη και τον θρήνο των ανθρώπων:
Τότε άλλο η θεογέννητη σοφίστηκε η Ελένη.
Κρυφά βοτάνι στο κρασί που πίνανε τους ρίχνει,
πόσβηνε πόνους και καημούς και τα πικρά φαρμάκια.
Μες στο ποτήρι ανάμιχτο σαν το ᾽πινε κανένας,
όλη τη μέρα δεν μπορούν τα δάκρυα να του τρέχουν,
κι αν πέθαινε ο πατέρας του κι η μάνα του, κι εμπρός του
σφαγμένο αν έβλεπε αδερφό και γιο του αγαπημένο.
Τέτοια βοτάνια μαγικά είχε του Δία η κόρη,
παρμένα απ’ την Πολύδαμνα του Θώνα τη γυναίκα
στην Αίγυπτο, όπου η πλούσια γης βγάζει ανακατωμένα
άλλα βοτάνια ωφέλιμα κι άλλα θανατηφόρα.
Καθένας είναι εκεί γιατρός σοφός κι απ’ όλους πρώτος,
γιατί τον Παίονα αρχικό προπάτορά τους έχουν.
(Οδ., δ 219-232, μετ. Ζ. Σιδέρης)[7]
Επιπλέον, τα αποτελέσματα που πετυχαίνουν είναι πρόσκαιρα και ενίοτε υπάρχει και το αντίδοτο που εξουδετερώνουν τα μάγια τους.
Το χαρακτηριστικό όλων αυτών των μαγισσών/θεαινών είναι ότι κατοικούν ή κατάγονται από την περιφέρεια του ελληνικού κόσμου, αποκομμένες από τον κόσμο των θεών, σε νησιά (Καλυψώ) ή περιοχές που εκλαμβάνονται ως νησιά (Κίρκη), από περιοχές που θεωρούνται βάρβαρες (Κολχίδα). Και όπως οι Ερινύες, θεότητες χθόνιες και σκληρές, μετατρέπονται σε Ευμενίδες, σε φωτεινές θεότητες που τιμώνται, και δεν πρέπει οι άνθρωποι να λησμονούν να τις τιμούν, γιατί αλλιώς μετατρέπονται ξανά σε Ερινύες, έτσι και οι γυναίκες αυτές, θεές πανίσχυρες, με χθόνιες ιδιότητες, με δικαιοδοσία ζωής και θανάτου, εκπίπτουν σταδιακά σε νύμφες, σε αποκομμένες θεότητες, σε γυναίκες μάγισσες που συνιστούν απειλή για τον κόσμο των ανδρών, πόσο μάλλον που αυτοί εμφανίζονται ενίοτε να τις έχουν ανάγκη για την επίτευξη των στόχων τους.
Όσο για τους ανθρώπους, οι ανασκαφές δεν παύουν να φέρνουν στο φως ενδείξεις τελετουργιών που θυμίζουν σύγχρονες εκδηλώσεις μαγείας.
Μολύβδινα πλακίδια με κατάδεσμους (κατάρες), φυλαχτά, αγγεία με παραστάσεις μαγικών δράσεων, αναθήματα, κ.ά. αποδεικνύει ότι η δεισιδαιμονία, η μαγεία και οι μάγισσες κάνουν την εμφάνισή τους ήδη από τη Νεολιθική εποχή και ίσως και ακόμη παλαιότερα. Όποιος ήθελε να καταραστεί κάποιον έγραφε ένα ανάλογο κείμενο επάνω σε μια μολύβδινη πλάκα ή και καταπασσαλεύονταςτον ατυχή, φτιάχνοντας δηλαδή ένα ομοίωμά του, μια κούκλα, που κάρφωναν με καρφιά ή έδεναν τα χέρια πισθάγκωνα ή ακρωτηρίαζαν μέλη, και το οποίο τοποθετούσαν σε μικρά κουτιά-φέρετρα. Είτε επρόκειτο μόνο για ελάσματα είτε και για κούκλες, τοποθετούνταν σε τάφους ἀώρων καὶ βιαιοθανάτων, όσων δηλαδή είχαν πεθάνει πρόωρα είτε με βίαιο τρόπο είτε νεαρά. Και τούτο, γιατί πιστευόταν ότι το πνεύμα ενός τέτοιου νεκρού έμενε κοντά στη γη και στους ανθρώπους μέχρι να ολοκληρωθεί ο κύκλος της ζωής του· μόνο ένας τέτοιος νεκρός μπορούσε να πραγματοποιεί την εκάστοτε αρά επιφέροντας συμφορά (θάνατο, αρρώστια, απώλεια μνήμης, τύφλωση, ήττα στη μάχη). «Πιθανότατα το φάντασμα εκαλείτο να διοχετεύσει στον αναθεματιζόμενο τη δική του οργή για τον άδικο, πρόωρο θάνατό του, πραγματοποιώντας τις κατάρες που διάβαζε πάνω στις πινακίδες».[8] Γι’ αυτό και στις δαιμονικές επιγραφές σπάνια είχαν θέση οι ολύμπιοι θεοί, ενώ συχνή ήταν η αναφορά στους θεούς του Κάτω Κόσμου, κυρίως της Περσεφόνης, του Πλούτωνα και του Ερμή.
Οι σφάκελοι, επίσης, δηλαδή το άνοιγμα των πέντε δακτύλων της παλάμης, τα φάσκελα, ήταν μια μορφή κατάρας,[9] η οποία εξασθενημένη έφθασε ως τη σύγχρονη εποχή. Φυσικά δεν έλειπαν και τα διάφορα δηλητήρια και φίλτρα, την κατασκευή των οποίων αναλάμβαναν οι μάγισσες φαρμακίδες, που είχαν, λέει, τη δύναμη να κατεβάζουν τη Σελήνη από τον ουρανό και να τη φυλακίζουν!
Αντίθετα, για την προστασία απέναντι σε εχθρικές επιβουλές ο άνθρωπος έπρεπε να καταφύγει σε φυλαχτά που θα απέτρεπαν το κακό. Πρακτική ευρέως διαδεδομένη, αφού ακόμη και ο Περικλής όταν αρρώστησε δέχθηκε να του βάλουν φυλαχτό. Συχνά, επίσης, ήταν τα αναθήματα ικεσίας προς τους θεούς για την ανάρρωση. Προσφέρονταν οφθαλμοί, αφτιά, ένας μαστός, ένα πόδι με διογκωμένη φλέβα, γεννητικά όργανα, ανάλογα με την πάσχουσα περιοχή.
Οι λόγοι προσφυγής στη μαγεία ήταν πολλοί, με τους ερωτικούς να προηγούνται και να ακολουθούν οι δικαστικοί, αλλά και οι αθλητικοί! Πολύ συνηθισμένοι μάλιστα ήταν οι κατάδεσμοι κατά ηνιόχων και των αλόγων τους στον ιππόδρομο: «Όπως αυτός ο πετεινός καταδένεται στα πόδια, στα χέρια και στο κεφάλι, έτσι να καταδέσουν οι δαίμονες τα σκέλη, τα χέρια και το κεφάλι και την καρδιά των ηνιόχων».[10]
Τις μοναδικές ίσως μαρτυρίες για την ύπαρξη τέτοιων επιγραφών βρίσκουμε στην Πολιτεία του Πλάτωνα, όπου γίνεται λόγος για σπεσιαλίστες ιερείς, οι οποίοι, έναντι αμοιβής, αναλάμβαναν να καταγράψουν τις αρές και να φροντίσουν για την αποτελεσματικότητά τους. «Τέτοιου είδους παραγγελίες έδιναν κυρίως όσοι ανήκαν στα ανώτερα κοινωνικά στρώματα και είχαν μεγάλη επιρροή. Δέκτες της αράς ήταν τις περισσότερες φορές αντίπαλοι της ίδιας κοινωνικής τάξης με αυτούς που την εξεστόμιζαν.»[11]
7 Για το επεισόδιο με την Πολύδαμνα ή Πολυδάμνα βλ. Ατρείδες → Ελένη, Το ταξίδι της επιστροφής.
8 Από διάλεξη που έδωσε ο Νέιβιντ Τζόρνταν τον Φεβρουάριο του 1995, Διευθυντής της Γενναδείου Βιβλιοθήκης τότε, με θέμα «Τα μάγια και τα ξόρκια των αρχαίων». Βλ. και εφημ. Το Βήμα, 19 Φεβρουαρίου 1995, Γ27.
9 Οι σφάκελοι βρίσκουν την απαρχή της ερμηνείας τους στους ἀποτυμπανισμούς του 5ου αι. π.Χ. Πρόκειται για τον τρόπο εκτέλεσης καταδικασμένων σε θάνατο, που γινόταν με το δέσιμό τους σε πέντε κρίκους καρφωμένους σε μια σανίδα, η οποία έμενε όρθια ώσπου να πεθάνουν (στη συνέχεια τους πετούσαν σε μια ερημιά για να τους φάνε οι σκύλοι, περιοχή που ένεκα αυτού ονομάστηκε Κυνοσάργους). Σε μαρμάρινο αναθηματικό ανάγλυφο, όχι ιδιαίτερης τέχνης, από το ιερό της Δήμητρας στην Ελευσίνα, το οποίο θεωρείται ότι απεικονίζει επιφάνεια θεότητας και μύηση (4ος αι. π.Χ.) ένας όρθιος νέος βρίσκεται «αντιμέτωπος» με δύο σφακέλους.
10 Με αφορμή το θέμα «Μάγοι, ξόρκια και φυλακτά: Η μαγεία στον αρχαίο και χριστιανικό κόσμο», στο πλαίσιο των Ευρωπαϊκών Ημερών Πολιτιστικής Κληρονομιάς του 2010, διοργανώθηκε σχετική έκθεση στο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο (24 Σεπτεμβρίου – 28 Νοεμβρίου), ενώ προβλήθηκε και η μικρού μήκους γαλλική ταινία «Ερευνώντας τη Γη των Νεκρών», η οποία τιμήθηκε με το ειδικό βραβείο «Αρχαιολογία και Τέχνες» στο Φεστιβάλ ΑΓΩΝ 2010. Η ταινία παρουσιάζει τελετουργίες μαγείας στο αρχαίο νεκροταφείο του Κεραμεικού και δύο σημαντικά μαντεία της αρχαίας Ελλάδας.
11 Νέιβιντ Τζόρνταν, βλ. σημ. 8.
ΤΕΛΟΣ
ΠΗΓΗ:
Μορφές και Θέματα της Αρχαίας Ελληνικής Μυθολογίας
της Δήμητρας Μήττα
ancientweb 2011- ΑΡΧΑΙΩΝ ΤΟΠΟΣ 2017