Αγγελική Σιδηρά, θα σε θυμόμαστε με αγάπη.
H Kούλα
Η Κούλα ήταν το χαϊδεμένο παιδί
του μπαμπά και της της μαμάς της.
Της Αγγελικής το τηλέφωνο δεν χτυπά
και τραντάζεται σύγκορμη όταν αυτό
σπάνια κουδουνίζει
Η Κούλα ήταν πρώτη μαθήτρια.
Βροχή οι έπαινοι και τα βραβεία.
Η Αγγελική ούτε σταυρόλεξα δεν λύνει πια
και τα sudoku της φέρνουν ανία.
Η Κούλα σνομπάρισε τ’ όνομά της.
Επέβαλε στους άλλους να τη φωνάζουνε
Αγγελική
όμως…
η Κούλα είχε τρία παιδιά
η Αγγελική έχει μονάχα δύο
ΚΑΛΟ ΤΑΞΙΔΙ αγαπημένη μου!
ΑΓΓΕΛΙΚΗ ΣΙΔΗΡΑ
«Οίμοι, λέγουσα», Κέδρος 2020
Η συντριβή και ο θόρυβος της πτώσης. Ο πόνος που πια δεν είναι πόνος αλλά κατάργηση ολοκληρωτική, παύση των αντιδράσεων και των διαβαθμίσεών τους, αυτών που μετατρέπουν το λίγο σε πολύ και το ανεκτό σε αβάσταχτο, όλα αυτά και η καταγραφή τους, όλα φυλαγμένα εμπιστευτικά σε ένα βιβλίο παλίμψηστο οδύνης. Κι ο θρήνος. Και το μοιρολόι. Κι η μοίρα που μοιράστηκε και ο οδυρμός που δεν μοιράζεται. Μια συλλογή απόπειρα τεμαχισμού του ψυχρού ουρανού και του μαρμάρου. Το παιδί που μεγάλωσε και έγινε γιος κι ο γιος που έγινε μαχαίρι και πληγή και θάνατος, λεπίδα που έκοψε τη μάνα του στα δυο αναγκάζοντάς την να συγκατοικεί μονίμως με σχήματα ρευστά, με άδειο σώμα. Τρόπους πολλούς επινοεί το αόρατο να γίνει ορατό, όπως για παράδειγμα να μεταμφιεστεί σε ανεξίτηλο σημάδι στο χαλί.
Ο ΛΕΚΕΣ
Ό,τι απόμεινε από σένα
εδώ στο σπίτι μου
είναι εκείνος ο λεκές απ’ το τσιγάρο σου,
μνήμη μελλοντική
που πάσχιζα τότε να εξαλείψω
και θύμωνα και τα ᾿βαζα μαζί σου
για την απερισκεψία σου.
Τώρα αυτό το ανεξίτηλο σημάδι στο χαλί
μοιάζει μ᾿ αυτό το τραύμα
το ανεπούλωτο στο στήθος μου,
παιδί μου, είναι ὁ πόνος μου,
εκτεθειμένος μπρος στα έκπληκτα τα μάτια μου,
ανελέητος,
πέφτω στα τέσσερα
ξανά και πάλι
τον φιλάω.
Στην ποίηση της Αγγελικής Σιδηρά ο τόπος γίνεται ο χρόνος τού παντού και η απουσία η πιο ακαταμάχητη πραγματικότητα που μέσα από τα ακατάπαυστα σήματά της καθιστά το απερχόμενο ως σημείο αναφοράς με ιδιότητες θεϊκές όπως αυτή της πανταχού παρουσίας. Ένας πολύστιχος θρήνος αρχαίας λύπης που συναντά το μοιρολόι και το δημοτικό τραγούδι σε πρωτοπρόσωπη αφήγηση κλιμακούμενης οδύνης, μονόλογος που συνδιαλέγεται με το άφαντο και το προκαλεί να ξαναζήσει έστω και ως ποίημα, να ξαναφανεί σαν στίχος, απόκομμα στιγμής του παρελθόντος, έκκληση-πρόσκληση σε απόντα αποδέκτη. Το αδιασάλευτο και η απαράλλαχτη ακινησία του ως δηλωτικό της πιο τραγικής αδυναμίας του όντος, αφού καμία επέμβαση δεν προβλέπεται, καμιά παρουσία σώματος στο άχρονο που όλοι οι τόποι ωστόσο τού ανήκουν. Η Αγγελική Σιδηρά αποφασίζει να γράψει μια συλλογή για να πληροφορήσει τον απόντα για τη μετά την εκδημία του κατάσταση. Ο τόπος που άφησε πίσω του είναι άνυδρη γη σεληνιακή, ξερή μα και κοχλάζουσα, ένα ηφαίστειο ενεργό στη μέση δωματίου ή αλλιώς ένα ακουστικό τηλεφώνου μονίμως ανοιχτό με κάποιον να μιλά ακαταπαύστως στο νεκρό σύρμα, μια ακαταπόνητη επιμονή συνομιλίας που πέφτει κουρασμένη στο κενό.
Ο σπαραγμός γίνεται σπασμένο γυαλί που κόβει, όσο το ατομικό πάθος δεν χάνει ούτε στιγμή την έντασή του μετατρέποντας τη μάνα σε πρόσωπο αρχαίας τραγωδίας που δοκιμάζεται σε κάθε ποίημα με τον ίδιο τρόπο. Λες και στόχος δεν είναι η ειρήνη της ψυχής, η ελάχιστη έστω στιγμή ισορροπίας και κατάπαυσης αλλά η διατήρηση της χαίνουσας πληγής. Τούτη η αντιστροφή που γίνεται πλέον απροκάλυπτα θέλει η περιποίηση του τραύματος να μη στοχεύει στην επούλωση. Η δική της υπομονή συνίσταται στην παρατήρηση του πόνου, στην ενδελεχή εξέτασή του, μια παρατήρηση που αποκαλύπτει πως η ίαση δεν την αφορά παρά μονάχα η μεταμόρφωση. Ως εκ τούτου το παρατηρούμενο γίνεται ο ίδιος ο εαυτός της όχι όμως ως αυτιστική ανακύκλωση του πόνου που καταλήγει σε λόγο αυτοαναφορικό αλλά ως ήρεμη, διόλου ναρκισσιστική καταγραφή της αλλοίωσης που υφίσταται η ψυχή λόγω της στέρησής της. Αρνείται λοιπόν να παραχώσει τη μνήμη που, ενώ οι άλλοι θα την ήθελαν θαμμένη, εκείνη τη θέλει ζωντανή πληρώνοντας ωστόσο τίμημα σκληρό για τούτη την απόφαση. Κι όπως στην ομηρική εκδοχή όσοι σκεφτόντουσαν να θάψουν τα άταφα παιδιά της Νιόβης, ξεσήκωσαν την οργή του Δία που πέτρωνε τους παραβάτες, έτσι κι εκείνη σταδιακά αλλάζει.
ΜΕΤΑΛΛΑΞΗ
Το κλάμα που δεν έκλαψα
σε ιδρώτα μεταλλάσσεται.
Σταλάζει απ’ τους μυριάδες
πόρους του δέρματός μου.
Κλαίει το σώμα μου.
Κι όσο για την ψυχή μου;
Οι λυγμοί της σκάβουνε
τα σπλάχνα μου. Χτίζουν εντός μου
σταλακτίτες, σταλαγμίτες.
Μεταμορφώνομαι αργά αργά
σε πέτρα.
Οίμοι! λέγουσα, ότι νυξ μοι υπάρχει αναφωνεί η Κασσιανή στο Δοξαστικό του τροπαρίου κι ο τίτλος της συλλογής της Σιδηρά ακολουθεί τη νύχτα και την οιμωγή, νύχτα διαρκείας που αδιαφορεί για την επούλωση. Στις εκδορές της ψυχής αρνείται τη γάζα και το ιώδιο. «Ενθύμια φρίκης» άλλωστε τα ποιήματα για τον Καρούζο κι εκείνη με γλώσσα απαλλαγμένη από μεταφυσικές συμβολικές αναφορές γράφει όχι για να λιγοστέψει ο πόνος αλλά η ίδια.
Και τώρα γράφω ποιήματα / μόνο για σένα. / Μ’ ένα κοινό μολύβι. / Μολύβι που πονά / κι όσο πονάει τόσο λιγοστεύει. […] «Το μολύβι»
Η Αγγελική Σιδηρά εγείρει στη χάρτινη πόλη του βιβλίου μικρά οικοδομικά τετράγωνα για να στεγάσει εκεί την απουσία, στήνει μακέτες-ελεγείες για να γιορτάσει τα Χριστούγεννα και τα γενέθλια, για να διαβάσει τις εκθέσεις της μικρής Τζωρτζίνας που Αλέξη φωνάζει το χρυσόψαρο στο ενυδρείο, την άφωνη μικρή ψυχή την περιορισμένη στο γυάλινο κουτάκι της που ξεγλιστρά και φεύγει όπως και η εικόνα του μπαμπά της. Τρόποι, τεχνάσματα και τόλμη να αποτυπωθεί σε όλες του τις εκδοχές το ανυπόφορο. Ένα μπρος πίσω στον χρόνο με ευκίνητα ευρήματα που διασχίζουν εποχές, παρουσιάζει τον διχασμό του προσώπου στην προ και μετά θανάτου εποχή.
Η ΚΟΥΛΑ
Η Κούλα ήταν το χαϊδεμένο παιδί
του μπαμπά και της μαμάς της.
Της Αγγελικής το τηλέφωνο δεν χτυπά
και τραντάζεται σύγκορμη όταν αυτό
σπάνια κουδουνίζει.
Η Κούλα ήταν πρώτη μαθήτρια.
Βροχή οι έπαινοι και τα βραβεία.
Η Αγγελική ούτε σταυρόλεξα δεν λύνει πια
και τα sudoku τής φέρνουν ανία.
Η Κούλα σνομπάρισε τ’ όνομά της.
Επέβαλε στους άλλους να τη φωνάζουνε
Αγγελική
όμως…
η Κούλα είχε τρία παιδιά
η Αγγελική έχει μονάχα δύο.
Όλα κινούνται σε χρόνο μεταιχμιακό, καθιστώντας το όριο τη συνθήκη ύπαρξής της. Το ανάμεσα στο εδώ και στο αλλού είναι ο χώρος της γραφής, με αποτέλεσμα ο ύπνος να γίνεται η απαρχή της εισόδου της ποιήτριας στην περιοχή των πιθανοτήτων εκεί όπου πραγματοποιούνται αιφνιδιαστικά οι απαγορευμένες συναντήσεις.
[…]
Γι’ αυτό τον λόγο αγαπώ / την ασυνέχεια των ονείρων. / Πότε παιδί, άλλοτε άντρας, / μωρό στην κούνια σου μετά / και πάντα να υπάρχεις. / Πίνω το χάπι μου: / Καλώς να ’ρθεις, αγόρι μου. / Κλείνω τα μάτια μου / και μ’ αγωνία σε προσμένω.
(«Ασυνέχεια»)
Μα η διπλή ζωή, η διχασμένη συνεχίζει την αιώρησή της και γράφει:
ΠΡΟΣΦΩΝΗΣΕΙΣ
Ο μικρός μου γιος
παίρνει τον ρόλο του πατέρα μου.
«Κουλιὼ» με αποκαλεί
και ξαναγίνομαι μικρή
κι εκείνος μεγαλώνει, ο προστάτης μου.
Ο πιο μεγάλος αποφεύγει να με προσφωνεί,
κι αν υποχρεωθεί
«μαμά» με λέει
ντροπαλά σχεδόν
και είναι σαν να θέλει
να κρυφτεί από τον εαυτό του.
Ο Αλέξης μου «μάνα» θαρρετά με φώναζε
– προσέξτε τον παρωχημένο χρόνο –
και τα σπλάχνα μου τραντάζονταν
καθώς με ταύτιζε με τον υπέρτατό μου ρόλο.
Τώρα ίσως να καταλάβατε
γιατί θρηνώ. «Μάνα» ποτέ,
ποτέ δεν πρόκειται να ξανακούσω.
Στο διπλό αυτό κατοπτρικό παιχνίδι ορατών και αοράτων η ποιήτρια ισορροπεί σε μια γραμμή κλωστή που κόβει επειδή κόπηκε. Ο λόγος γίνεται πρόσφορο να χορταστεί η πείνα της ψυχής που λαχταρά να διαπεράσει το απαγορευμένο και να συναντηθεί με εκείνο που της λείπει. Μπορεί όμως να είναι μια ανθοδέσμη που διαιρεί σαν αυτήν της Αθηνάς Παπαδάκη που γράφει:
«Στο μνήμα πλάι / τ’ άνθη κρατώ. / Δεν είναι προσφορά, / χαιρετισμός δεν είναι. / Τα σύνορα τοποθετώ / με λίγες ανεμώνες».
ΕΥΤΥΧΙΑ-ΑΛΕΞΑΝΔΡΑ ΛΟΥΚΙΔΟΥ
Ανακοίνωση για τον θάνατο της ποιήτριας Αγγελικής Σιδηρά
« και τότε αποφασίζω ν’ αναβάλω
ακόμα και τον θάνατό μου
έτσι απλά όπως καθυστερώ
για χάρη σου
και την προσωρινή μου αναχώρηση»
Αναπάντεχα κοντά, 2013
Με μεγάλη μας θλίψη πληροφορηθήκαμε τον θάνατο της ποιήτριας και μέλους της Εταιρείας μας, Αγγελικής Σιδηρά. Με σταθερή παρουσία στον χώρο της λογοτεχνίας από το 1983, η Αγγελική Σιδηρά είχε ασχοληθεί, στην ποίησή της, με θέματα όπως η απώλεια και η τρίτη ηλικία, κεντρικά θέματα και στην ποιητική της συλλογή Silver Alert (2016) για την οποία και τιμήθηκε με το Κρατικό Βραβείο «Bιβλίου που προάγει τον διάλογο σε ευαίσθητα κοινωνικά θέματα.
Γεννημένη το 1938 στην Αθήνα, εργάστηκε στην Εθνική Τράπεζα Ελλάδος και στο Υπουργείο Εξωτερικών, καθώς και, ως εθελόντρια Κοινωνικής Πρόνοιας, στον Ελληνικό Ερυθρό Σταυρό. Από το 1983 μέχρι και το 2021, που κυκλοφόρησε η συγκεντρωτική της συλλογή με τίτλο ΠΟΙΗΜΑΤΑ 1983-2021, η Σιδηρά δημοσίευσε ποιητικές συλλογές, παιδικά παραμύθια, μετέφρασε Έμιλι Ντίκινσον και εκπροσώπησε τη χώρα μας σε διεθνή φεστιβάλ Ποίησης στο εξωτερικό. Ποιήματά της έχουν μεταφραστεί στα γαλλικά, ισπανικά, ιταλικά, γερμανικά, αγγλικά, τουρκικά και βουλγάρικα.
Η κηδεία της εγιεν την Παρασκευή 4 Ιουλίου στις 12:00, στο Α’ Νεκροταφείο.
Στους οικείους της εκφράζουμε τα συλλυπητήριά μας.
https://www.authors.gr/sidira_aggeliki-article-263.html…
H Αγγελική Σιδηρά δεν ήταν μόνο μια σπουδαία ποιήτρια, μα και υπέροχος άνθρωπος. Θυμάμαι τη συγκίνηση που ένιωσα, όταν μου είχε στείλει την ποιητική της συλλογή ΟΙΜΟΙ ΛΕΓΟΥΣΑ. Είχα γράφει τότε στο fb:
‘’Κρατώ στα χέρια μου το ΟΙΜΟΙ ΛΕΓΟΥΣΑ, την τελευταία ποιητική συλλογή της Αγγελικής Σιδηρά Aggeliki Sidira, που είχε την ευγενή καλοσύνη να μου προσφέρει, με μια τόσο συγκινητική αφιέρωση που δεν θα ξεχάσω ποτέ μου! Διαβάζω τα ποιήματά της ξανά και ξανά, συγκινούμαι, συγκλονίζομαι και θαυμάζω! Συγκλονίζομαι, γιατί τα ποιήματα αυτά είναι η κατάθεση ψυχής μιας μάνας που έχασε το γιο της! Και θαυμάζω πώς καταφέρνει, παρά τον σπαραγμό της, να γράφει με τέτοια πυκνότητα και ομορφιά! Κι αν τα γράφει μια μάνα, βυθισμένη στο πηγάδι του πόνου, την ίδια στιγμή τα γράφει μια μεγάλη ποιήτρια που δεν ξέρει να γράφει παρά μόνο εξαιρετικά ποιήματα! Αγγελική σ΄ευχαριστώ θερμά που τα μοιράστηκες μαζί μας!
Μετάλλαξη
Το κλάμα που δεν έκλαψα
σε ιδρώτα μεταλλάσσεται.
Σταλάζει απ΄τους μυριάδες
πόρους του δέρματός μου.
Κλαίει το σώμα μου.
κι όσο για την ψυχή μου:
Οι λυγμοί της σκάβουνε
τα σπλάχνα μου. Χτίζουν εντός μου
σταλακτίτες, σταλαγμίτες.
Μεταμορφώνομαι αργά αργά
σε πέτρα.’’
Καλό σου ταξίδι, αγαπημένη Αγγελική.Καλή αντάμωση με τον γιο σου…
Η Αγγελική Σιδηρά γεννήθηκε στην Αθήνα το 1938. Το 1963 παντρεύτηκε τον Γιώργο Παπακώστα και απέκτησαν τρεις γιους. Έχει εργαστεί στην Εθνική Τράπεζα Ελλάδος και στο Υπουργείο Εξωτερικών. Ήταν εθελόντρια Κοινωνικής Πρόνοιας στον Ελληνικό Ερυθρό Σταυρό. Ποιήματά της έχουν μεταφραστεί στα γαλλικά, ισπανικά, ιταλικά, γερμανικά, αγγλικά, τουρκικά και βουλγάρικα και έχουν συμπεριληφθεί σε γνωστές ανθολογίες και δημοσιευθεί σ’ εφημερίδες και λογοτεχνικά περιοδικά.
Ήταν μέλος της Εταιρείας Συγγραφέων και ιδρυτικό μέλος του Κύκλου Ποιητών. Κριτικές για το έργο της έχουν δημοσιευθεί σε εφημερίδες και λογοτεχνικά περιοδικά. Ποίησή της έχει συχνά παρουσιαστεί στην Αθήνα, στη Θεσσαλονίκη καθώς και στην επαρχία. Τον Απρίλιο του 2010 εκπροσώπησε την Ελλάδα στο Διεθνές Φεστιβάλ Ποίησης που έγινε στην Κωνσταντινούπολη, πολιτιστική πρωτεύουσα του 2010 και τον Σεπτέμβριο του 2015 στο Τολέδο, στο Φεστιβάλ Ποίησης Voix Vives τον Ιούλιο του 2016 στην Σετ Γαλλίας και τον Ιούνιο του 2019 στην Τζένοβα στο ίδιο Φεστιβάλ.
Έχει δημοσιεύσει 13 ποιητικές συλλογές. Ἡ προτελευταία SILVER ALERT εκδ. Κέδρος, 2016, τιμήθηκε με το κρατικό ειδικό θεματικό βραβείο. Το βιβλίο της ΟΙΜΟΙ ΛΕΓΟΥΣΑ είναι αφιερωμένο στον γιο της Αλέξη. Πρόσφατα κυκλοφόρησε η συγκεντρωτική της με τίτλο ΠΟΙΗΜΑΤΑ 1983-2021. Έχει μεταφράσει ποιήματα της αμερικανίδας ποιήτριας Έμιλυ Ντίκινσον, έχει δημοσιεύσει τα παραμύθια Ο ΝΤΡΟΥΦΥ ΤΟ ΣΑΛΙΓΚΑΡΑΚΙ ΚΑΙ ΑΛΛΕΣ ΙΣΤΟΡΙΕΣ και έχει συμμετάσχει στην έκδοση της μαρτυρίας «Αίσθηση Γυναίκας» με άλλες 5 συγγραφείς.
https://www.oanagnostis.gr/pethane-i-poiitria-aggeliki-sidira/