Η ΣΥΝΘΗΚΗΣ ΤΗΣ ΛΩΖΑΝΝΗΣ
Σαν σήμερα, στις 24 Ιουλίου 1923, υπεγράφη η Συμφωνία της Λωζάννης.
Μετά την επαίσχυντη Συνθήκη των Μουδανιών, η οποία υπεγράφη στις 30 Σεπτεμβρίου 1922, και με την οποία παραχωρήσαμε στην Τουρκία μέρος της Ελληνικής Επικράτειας, την Ανατολική Θράκη, ως αποτέλεσμα των αθλίων εκβιασμών των “συμμάχων” και της ενδοτικότητας του Βενιζέλου, που εθελοτυφλούσε ελπίζοντας πως αν ικανοποιούσε τις αχαλίνωτες διεκδικήσεις των Τούρκων, έστω μέρος εξ αυτών, θα εξασφάλιζε την ειρήνη, η Ελλάδα, ηττημένη και απομονωμένη (ειδικά μετά την εκτέλεση των έξι στο Γουδή), προσήλθε τον Νοέμβριο του 1922 στη Λωζάννη για την επίλυση των διαφορών της με την Τουρκία.
Ως επικεφαλής της Ελληνικής Αντιπροσωπείας, ορίστηκε πάλι από την Επαναστατική κυβέρνηση που είχε διορίσει ο Πλαστήρας, ο Ελευθέριος Βενιζέλος.
Της τουρκικής αντιπροσωπείας ηγείτο ο Ισμέτ Πασά, μετέπειτα Ινονού.
Στη συνδιάσκεψη συμμετείχαν, επίσης, η Γαλλία, η Μεγάλη Βρετανία, η Ιταλία, η Ρουμανία, η Σερβία, η Βουλγαρία, η Πορτογαλία και η Ιαπωνία.
ΟΙ ΑΠΑΙΤΗΣΕΙΣ ΤΩΝ ΤΟΥΡΚΩΝ
Με την έναρξη των εργασιών, οι Τούρκοι ζήτησαν:
1- την οριστικοποίηση των ελληνικών συνόρων στον ποταμό Έβρο (κάτι που ούτως ή άλλως είχε ήδη γίνει την Συμφωνία των Μουδανιών)
2-τη διενέργεια δημοψηφίσματος στη Δυτική Θράκη προκειμένου να αποφασισθεί το καθεστώς της.
3-την διέξοδο της Βουλγαρίας προς το Αιγαίο, μέσω της Αλεξανδρούπολης.
4- την ουδετεροποίηση των νησιών Ίμβρου, Τενέδου, Σαμοθράκης, Λέσβου, Λήμνου, Χίου, Σάμου και Ικαρίας με το επιχείρημα ότι συνιστούσαν απειλή για την Τουρκία.
5-την ανταλλαγή των αιχμαλώτων
6-την ανταλλαγή των πληθυσμών, απαιτώντας την αποχώρηση όλων των Ελλήνων από την Τουρκία, ακόμα κι εκείνων της
Κωνσταντινούπολης (περίπου 120.000) και της Σμύρνης (περίπου 150.000).
7-την απομάκρυνση του Οικουμενικού Πατριαρχείου από την Κωνσταντινούπολη.
Η ΠΡΩΤΗ ΣΥΜΦΩΝΙΑ ΜΕ ΤΗΝ ΤΟΥΡΚΙΑ
Μετά από έντονες διαπραγματεύσεις, οι οποίες διακόπτονταν συχνά λόγω της προκλητικότητας και των υπερβολικών αξιώσεων της Τουρκία, στις 30-1-1923 η Ελληνική και η Τουρκική αντιπροσωπεία συμφώνησαν στα εξής:
1-την ανταλλαγή των αιχμαλώτων πολέμου
2-την ανταλλαγή ελληνικών και μουσουλμανικών πληθυσμών με την εξαίρεση των Ελλήνων της Κωνσταντινούπολης (οι οποίοι προσδιορίστηκαν ως εθνική μειονότητα) και των μουσουλμάνων της Δυτικής Θράκης (οι οποίοι προσδιορίστηκαν ως θρησκευτική μειονότητα.)
3-Οσον αφορά την απαίτηση τα νησιά, η Ελλάδα δέχθηκε την αποστρατικοποίηση μόνο των νησιών που βρίσκονται κοντά στις μικρασιατικές ακτές. Τελικά, η Τουρκία υποχώρησε στο ζήτημα της αυτονομίας των άλλων νησιών, εκτός της Ίμβρου και της Τενέδου.
Για το ζήτημα της ναυσιπλοΐας στα Στενά, αποφασίστηκε να μείνουν ελεύθερα στη διέλευση ξένων πλοίων, αφού παρασχεθούν στην Τουρκία οι απαραίτητες εγγυήσεις.
Κατά τη διάρκεια των συζητήσεων για τα Στενά, στη διάσκεψη εκλήθησαν να συμμετάσχουν η Ρωσία, το Βέλγιο, η Ισπανία, η Ολλανδία, η Σουηδία και η Νορβηγία. Οι Η.Π.Α. έστειλαν παρατηρητή.
Όλα τα μέρη συμφώνησαν για την υπογραφή της συμφωνίας στις 4η Φεβρουαρίου 1923.
ΠΟΛΕΜΙΚΕΣ ΑΠΟΖΗΜΕΙΩΣΕΙΣ
Όμως, πριν την έναρξη της της συνεδρίασης η Τουρκική αντιπροσωπεία έθεσε ζήτημα πολεμικών αποζημιώσεων από την Ελλάδα, ύψους πολλών εκατομμυρίων χρυσών λιρών, ενώ ήγειρε αξιώσεις για τη Μοσούλη και την Αλεξανδρέττα, με αποτέλεσμα, κυρίως λόγω των εντόνων αντιδράσεων της Αγγλίας να διακοπεί η διάσκεψη.
Στις 7 Μαρτίου η Μεγάλη Εθνοσυνέλευση της Άγκυρας, την οποία ήλεγχε ο Κεμάλ, απέρριψε το σχέδιο της συνθήκης εμμένοντας στις απαιτήσεις για παράλογες πολεμικές αποζημιώσεις από την Ελλάδα για τις ζημιές που προκάλεσε ο Ελληνικός Στρατός.
Η ΣΤΡΑΤΙΑ ΤΟΥ ΕΒΡΟΥ
Η ελληνική πλευρά, βλέποντας ότι τα πράγματα οδηγούνταν σε αδιέξοδο, αποφάσισε να καταφύγει στη λύση των όπλων.
Ο Βενιζέλος έστειλε στον Εβρο τον στρατηγό Αλέξανδρο Μαζαράκη-Αινιάν, (ο οποίος είχε αρνηθεί να υπογράψει τη συνθήκη των Μουδανιών) για να διαπιστώσει ιδίοις όμμασι το αξιόμαχο των Ελληνικών δυνάμεων στη Θράκη, προκειμένου να προετοιμαστεί μια Ελληνική αντεπίθεση, τουλάχιστον μέχρι την Τσατάλτζα.
Το έργο της ανασυγκρότησης των Ελληνικών δυνάμεων ανέλαβε αρχικά ο στρατηγός Κωνσταντίνος Νίδερ, ο οποίος έχαιρε μεγάλης εκτιμήσεως μεταξύ των συμμάχων, λόγω της δράσης του κατά τη διάρκεια της ατυχούς ελληνικής εκστρατείας στην Κριμαία.
Δυστυχώς, όμως, ο Νίδερ ασθένησε και τη θέση του ανέλαβε ο στρατηγός Πάγκαλος. Ο Πάγκαλος κατάφερε, ακόμα και με ανορθόδοξες μεθόδους να ανυψώσει το φρόνημα του στρατού και να οργανώσει 9 ετοιμοπόλεμες μεραρχίες πεζικού και μιας ιππικού, με συνολική δύναμη 100.000 ανδρών!
Ο Μαζαράκης μετά από 15ήμερη περιοδεία στη Θράκη βεβαίωνε τον Βενιζέλο για το αξιόμαχο των Ελληνικών δυνάμεων.
Ομως, ο Βενιζέλος φοβούμενος Βουλγαρική επίθεση εναντίον της Ελλάδος, ζήτησε την στρατιωτική βοήθεια της Σερβίας προσφέροντας το νομό Φλωρίνης ως αντάλλαγμα!!!
Παρά τις προσπάθειες του Βενιζέλου, η Σερβία αρκέστηκε να μας προσφέρει τις …ευχές της!
ΝΑ ΚΑΤΑΓΓΕΙΛΟΥΜΕ ΤΗ ΣΥΝΘΗΚΗ ΤΩΝ ΜΟΥΔΑΝΙΩΝ….
Η συνεχιζόμενη τουρκική αδιαλλαξία, με τις εξωφρενικές απαιτήσεις είχε εξοργίσει την Επαναστατική Κυβέρνηση στην Αθήνα, η οποία και αποφάσισε να ζητήσει από τον Βενιζέλο να καταγγείλει την επαίσχυντη Συμφωνία των Μουδανιών, με την οποία παραχωρήσαμε την Ανατολική Θράκη.
Η Τουρκία την παραβίαζε ήδη με τις συνεχιζόμενες διώξεις των Ελλήνων στον Πόντο, την Ανατολική Θράκη και τη Μικρά Ασία και τις κατασχέσεις τραπεζών ελληνικών συμφερόντων.
Ο Βενιζέλος, όπως και στα Μουδανιά, δεν ήθελε να δυσαρεστήσει του συμμάχους, ούτε να εμπλέξει την Ελλάδα σε μια νέα πολεμική περιπέτεια, πρότεινε να δοθεί στην Τουρκία το «Τρίγωνο του Κάραγατς» ως αντάλλαγμα που ήλπιζε ότι θα ικανοποιήσει τις τουρκικές απαιτήσεις.
Σε μια προσπάθεια να καταλήξει σε συμφωνία, ο Βενιζέλος συναντήθηκε με τον Ισμέτ, στις 25 Μαΐου, αλλά λόγω της τουρκικής αδιαλλαξίας και αυτή η συνάντηση απέβη άκαρπη.
ΑΠΟΒΑΣΗ ΣΤΗΝ ΑΝΑΤΟΛΙΚΗ ΘΡΑΚΗ…
Μετά το νέο αδιέξοδο, ο πρωθυπουργός Γονατάς ενημέρωσε τον Διοικητή της Στρατιάς Θράκης, Θ. Πάγκαλο να είναι έτοιμος για επίθεση τη νύχτα της 28ης προς 29η Μαϊου. Προφανώς και η επιλογή της ημερομηνίας ήταν συμβολική.
Ενώ ο Βενιζέλος ετοιμαζόταν να εγκαταλείψει τη Λωζάννη, οι σύμμαχοι του ζήτησαν να παραμείνει μέχρι τις 28 Μαϊου.
Το Πολεμικό Ναυτικό, υπό τον Ναύαρχο Χατζηκυριάκο περίμενε εντολή για να μπεί στα Στενά, ενώ στην Καβάλα άρχισε η επιβίβαση στρατιωτικών τμημάτων στα μεταγωγικά.
Στην Τένεδο βρίσκονταν ήδη το αντιτορπιλικό «Αετός» και το τορπιλοβόλο «Αρεθούσα» για να παρακολουθούν την ασιατική πλευρά του Ελλησπόντου, ενώ έτοιμα ήταν τα «τρία θηρία», τα θωρηκτά, που είχαν καταναυμαχήσει πολλές φορές το ναυτικό της Τουρκίας, «Αβέρωφ», «Λήμνος» και «Κιλκίς».
Το σχέδιο της Στρατιάς, προέβλεπε:
-αιφνιδιαστική διάβαση του Έβρου, με τις λεμβόζευκτες γέφυρες,
-γενική επίθεση κατά του όγκου των τουρκικών δυνάμεων
-την ανατροπή της αμυντικής γραμμής Τσατάλτζας
-την εγκατάστασή της στην ευρωπαϊκή ακτή του Βοσπόρου
-δύο μεραρχίες με τη βοήθεια του Στόλου θα αποβιβάζονταν στον κόλπο του Ξηρού.
Η ΣΥΜΦΩΝΙΑ…
Τελικά, ο Ισμέτ δήλωσε ότι η Τουρκία ικανοποιείται με την παραχώρηση του Κάραγατς και των προαστίων του και την απόδοση των τουρκικών εμπορικών πλοίων που είχαν κατασχεθεί το 1918.
Ο Βενιζέλος δήλωσε ότι αποδέχεται τις τουρκικές προτάσεις και έτσι επιτεύχθηκε μια κατ’ αρχήν συμφωνία.
Το σχέδιο για την ανάκτηση της Ανατολικής Θράκης, έμεινε στα χαρτιά.
Όταν πληροφορήθηκαν τις εξελίξεις οι στρατιωτικοί, έμειναν έκπληκτοι. Ειδικά ο Πάγκαλος και ο Χατζηκυριάκος «έπεσαν του πεθαμού» όπως γράφει ο Γ. Κορδάτος.
Τελικά ο Πάγκαλος αναγκάστηκε να παραιτηθεί στις 23 Ιουνίου 1923, ενώ η Συνθήκη της Λωζάννης υπογράφτηκε στις 24/7/1923.
Μετά την υπογραφή, ο Ελευθέριος Βενιζέλος τηλεγράφησε στους Νικόλαο Πλαστήρα και Στυλιανό Γονατά: «Ευχαρίστως αγγέλω υμίν ότι σήμερον, μεταμεσημβρίαν, εις την μεγάλην αίθουσαν του Πανεπιστημίου Λωζάννης, υπεγράφη η Συνθήκη της Ειρήνης μετά πασών των σχετικών συμβάσεων, δηλώσεων και πρωτοκόλλων.
Η Συνθήκη αύτη, συναφθείσα μετά την Μικρασιατικήν Καταστροφήν, δεν σημαίνει, ατυχώς, Ελληνικόν θρίαμβον. Αλλά η Επανάστασις δύναται να είναι υπερήφανος ότι αναδιοργανώσασα Εθνικόν Στρατόν έδωκε τα μέσα εις την Αντιπροσωπείαν της να επιτύχη την συνομολόγησιν εντίμου ειρήνης, ήτις επιτρέπει εις την Ελλάδα να επιστρέψη εις τα έργα ειρήνης και να αφοσιωθή εις το έργον της εσωτερικής περισυλλογής.»
ΔΙΑΤΑΞΕΙΣ ΓΙΑ ΤΑ ΝΗΣΙΑ ΤΟΥ ΑΙΓΑΙΟΥ
Η «Συνθήκη της Λωζάννης» περιλαμβάνει ένα σύνολο νομικών κειμένων, όπως την ίδια τη Συνθήκη με 143 άρθρα, καθώς και 17 συναφείς Συμβάσεις, Δηλώσεις και Πρωτοκόλλα.
Όλα μαζί, η Ελλάδα τα επικύρωσε με το Νομοθετικό Διάταγμα «Περί Κυρώσεως της εν Λωζάννη συνομολογηθείσης Συνθήκης περί ειρήνης» (ΦΕΚ 238Α/25-8-1923).
Η Συνθήκη της Λωζάννης, ρυθμίζει και το καθεστώς των νήσων του Αιγαίου.
Παραθέτουμε τα σχετικά άρθρα:
Άρθρο 6
Ελλείψει αντίθετων διατάξεων, στην παρούσα Συνθήκη, τα νησιά και οι νησίδες που βρίσκονται σε απόσταση τριών μιλίων από την (ασιατική) ακτή περιλαμβάνονται στα σύνορα του παράκτιου κράτους.
Άρθρο 12
γ1. Η απόφαση που ελήφθη στις 13 Φεβρουαρίου 1914 από τη Διάσκεψη του Λονδίνου, δυνάμει του άρθρου 5 της Συνθήκης του Λονδίνου της 17ης–30ης Μαΐου 1913 και του άρθρου 15 της Συνθήκης των Αθηνών της 1ης–14ης Νοεμβρίου 1913, η οποία απόφαση κοινοποιήθηκε προς την Ελληνική Κυβέρνηση στις 13 Φεβρουαρίου 1914, σχετικά με την κυριαρχία της Ελλάδας στα νησιά της Ανατολικής Μεσογείου, εκτός από τα νησιά Ίμβρος, Τένεδος και Λαγούσες νήσοι, ιδιαίτερα τα νησιά Λήμνος, Σαμοθράκη, Μυτιλήνη, Χίος, Σάμος και Ικαρία, επιβεβαιώνεται, με την επιφύλαξη των διατάξεων της παρούσας Συνθήκης σχετικά με τα νησιά που υπάγονται στην κυριαρχία της Ιταλίας και αποτελούν αντικείμενο του άρθρου 15.
γ2. Εκτός από τις περιπτώσεις που στην παρούσα Συνθήκη περιέχεται αντίθετη διάταξη, τα νησιά που βρίσκονται σε απόσταση μικρότερη των τριών μιλίων από τις ασιατικές ακτές παραμένουν υπό την τουρκική κυριαρχία.
Άρθρο 13
γ1. Για τη διασφάλιση της διατήρησης της ειρήνης, η Ελληνική Κυβέρνηση αναλαμβάνει να τηρήσει τους ακόλουθους περιορισμούς στα νησιά Λέσβο, Χίο, Σάμο και Ικαρία:
(1) Στα εν λόγω νησιά δεν θα εγκατασταθεί ναυτική βάση και καμία οχύρωση.
(2) Τα ελληνικά στρατιωτικά αεροσκάφη θα απαγορεύονται να πετούν πάνω από το έδαφος των ακτών της Ανατολίας. Αντίστοιχα, η Τουρκική Κυβέρνηση θα απαγορεύσει στα στρατιωτικά της αεροσκάφη να πετούν πάνω από τα εν λόγω νησιά.
(3) Οι ελληνικές στρατιωτικές δυνάμεις στα εν λόγω νησιά θα περιοριστούν στο κανονικό σώμα που θα κληθεί για στρατιωτική θητεία, το οποίο μπορεί να εκπαιδευτεί επιτόπου, καθώς και σε μια δύναμη χωροφυλακής και αστυνομίας ανάλογα με τη δύναμη της χωροφυλακής και αστυνομίας που υπάρχει σε όλη την ελληνική επικράτεια.
Άρθρο 14
γ1. Τα νησιά Ιμβρος και Τένεδος, παραμένοντας υπό τουρκική κυριαρχία, θα απολαμβάνουν ειδικής διοικητικής οργάνωσης που θα αποτελείται από τοπικά στοιχεία και θα παρέχει κάθε εγγύηση για τον αυτόχθονα μη μουσουλμανικό πληθυσμό όσον αφορά στην τοπική διοίκηση και την προστασία προσώπων και περιουσίας. Η τήρηση της τάξης θα διασφαλίζεται από αστυνομική δύναμη που θα στρατολογείται από τον τοπικό πληθυσμό από την τοπική αυτοδιοίκηση που προβλέπεται παραπάνω και θα τεθεί υπό τις διαταγές της.
γ2. Οι συμφωνίες που έχουν συναφθεί ή μπορεί να συναφθούν μεταξύ Ελλάδας και Τουρκίας σχετικά με την ανταλλαγή ελληνικού και τουρκικού πληθυσμού δεν θα ισχύουν για τους κατοίκους των νησιών Ίμβρου και Τενέδου.
Άρθρο 15
γ1. Η Τουρκία παραιτείται υπέρ της Ιταλίας από όλους τους τίτλους και τα δικαιώματα από τα ακόλουθα νησιά: Αστυπάλαια, Ρόδος, Χάλκη, Κάρπαθος, Κάσος, Τήλος, Νίσυρος, Κάλυμνος, Λέρος, Πάτμος, Λειψοί, Σύμη και Κως, που από τώρα κατέχονται από την Ιταλία και από τις εξ αυτών εξαρτώμενες νησίδες, καθώς και από το νησί Καστελλόριζο.
ΕΠΙΛΟΓΟΣ
Κλείνουμε με όσα έγραψε ο Ουίνστον Τσόρτσιλ το 1925 στο
βιβλίο του « The World Crisis»:
« Η εις την Ευρώπη είσοδος και πάλιν των Τούρκων, ως αχαλινώτων και ατιθασεύτων κατακτητών, απετέλει την χειροτέραν δια τους Συμμάχους ταπείνωσιν».
Πηγές:
1-ΓΕΣ-Διεύθυνση Ιστορίας Στρατού
2-Γρηγόριος Δαφνής, «Η ΕΛΛΑΣ ΜΕΤΑΞΥ ΔΥΟ ΠΟΛΕΜΩΝ», εκδόσεις ΚΑΚΤΟΣ, 1997.
3-ΣΑΡΑΝΤΟΣ Ι. ΚΑΡΓΑΚΟΣ, «Η ΜΙΚΡΑΣΙΑΤΙΚΗ ΕΚΣΤΡΑΤΕΙΑ (1919-1922), ΑΘΗΝΑ 2010.
4-Δρ. Ιωάννης Σ. Παπαφλωράτος, «Η ιστορία του Ελληνικού Στρατού, 1833-1949» ,Εκδόσεις Σάκκουλα, 2014.1-Στρατηγός
5-Κώστας Βλάχος, ανάρτηση στο διαδίκτυο.