Της Nebahat T.Yaşar *
Το πρώτο εξάμηνο του 2025 χαρακτηρίζεται από μια ήσυχη αλλά σημαντική μεταμόρφωση στις τουρκολιβυκές σχέσεις. Οι νέες επαφές που δημιουργούνται μεταξύ Άγκυρας και Βεγγάζης προαναγγέλλουν σημαντικές αλλαγές τόσο στην πολιτική της Τουρκίας για τη Λιβύη όσο και στην ισορροπία δυνάμεων στη Λιβύη.
Δύο κρίσιμες εξελίξεις ξεχωρίζουν σε αυτήν την προσέγγιση: Πρώτον, η επιδίωξη της Τουρκίας για συνεργασία στον τομέα της ασφάλειας με τον Εθνικό Στρατό της Λιβύης υπό τον Χαλίφα Χάφταρ, έναν μακροχρόνιο αντίπαλο.
Δεύτερον, πιθανώς ως αποτέλεσμα αυτού του διαλόγου, η Βουλή των Αντιπροσώπων στο Τομπρούκ συγκρότησε μια επιτροπή για την επικύρωση των συμφωνιών θαλάσσιας δικαιοδοσίας και ασφάλειας που υπογράφηκαν μεταξύ Τρίπολης και Άγκυρας το 2019.
Η Τουρκία έχει σαφώς αλλάξει την κατεύθυνση της πολιτικής της στη Λιβύη τα τελευταία χρόνια:
Τώρα ακολουθεί μια στρατηγική που επικεντρώνεται περισσότερο στα οικονομικά συμφέροντα, τον πραγματισμό και την πολυμερή διπλωματία. Μέσα σε αυτό το πλαίσιο, έχει σημειώσει σημαντική πρόοδο στα ανατολικά της χώρας.
Έχει σημειωθεί σημαντική ομαλοποίηση των σχέσεων με τη Βουλή των Αντιπροσώπων του Τομπρούκ και τον Εθνικό Στρατό της Λιβύης με επικεφαλής τον Χαλίφα Χάφταρ, οι οποίοι κάποτε ήταν αντίπαλες πλευρές στον εμφύλιο πόλεμο και επίσημα χαρακτηρίζονταν ως «πραξικοπηματίας».
Διαχείριση μιας δύσκολης εξίσωσης: Προσέγγιση Άγκυρας-Βεγγάζης
Οι αμοιβαίες επισκέψεις τα τελευταία τρία χρόνια έχουν δώσει ορατά σημάδια αυτής της προσέγγισης.
Αυτές οι επαφές μετατράπηκαν σε συγκεκριμένες συνεργασίες τον Απρίλιο του 2025. Το Ταμείο Ανάπτυξης και Ανασυγκρότησης της Λιβύης, υπό την προεδρία του Μπαλκασέμ Χάφταρ, υπέγραψε 12 συμβάσεις με τουρκικές εταιρείες για μεγάλα κατασκευαστικά έργα που θα πραγματοποιηθούν στη Βεγγάζη, την Αλ-Μπαϊντά, το Σαχάτ και το Τομπρούκ.
Η Turkish Airlines επανέλαβε επίσης τις πτήσεις προς τη Βεγγάζη μετά από 10 χρόνια διακοπής. Η Άγκυρα έχει ξεκινήσει διαπραγματεύσεις για το άνοιγμα του γενικού προξενείου της στο Τομπρούκ .
Όλα αυτά τα βήματα καταδεικνύουν ότι η Τουρκία εργάζεται για την ανοικοδόμηση των σχέσεών της με τις φυλές και τους πολιτικούς παράγοντες στην ανατολική Λιβύη μέσω συγκεκριμένων οφελών, όπως υποδομές, επενδύσεις και απασχόληση.
Τώρα, φαίνεται να έχει επιτευχθεί ένα ακόμη σημαντικό ορόσημο στις σχέσεις. Η συμφωνία θαλάσσιας δικαιοδοσίας και ασφάλειας που υπογράφηκε με την κυβέρνηση με έδρα την Τρίπολη το 2019 τέθηκε στην ημερήσια διάταξη της Βουλής των Αντιπροσώπων στο Τομπρούκ τον Ιούλιο, σηματοδοτώντας την αναζήτηση ενός νέου στρατηγικού ανοίγματος τόσο στην πολιτική της Τουρκίας για τη Λιβύη όσο και όσον αφορά την ανατολική Λιβύη.
Τι σημαίνει η προσέγγιση Άγκυρας-Βεγγάζης;
Πρόσφατα έχουν πραγματοποιηθεί πολυάριθμες, ανοιχτές επαφές υψηλού επιπέδου μεταξύ προσωπικοτήτων στην Ανατολική Λιβύη και την Τουρκία. Συγκεκριμένα, η επίσκεψη στην Άγκυρα του Σαντάμ Χαφτάρ, γιου του Χαλίφα Χαφτάρ και Αρχηγού του Γενικού Επιτελείου του Λιβυκού Εθνικού Στρατού (LNA), στις 4 Απριλίου 2025 , αποτελεί ένα από τα πιο κρίσιμα ορόσημα σε αυτή τη νέα διαδικασία.
Το Υπουργείο Εθνικής Άμυνας εξέδωσε ανακοίνωση σχετικά με αυτήν την άκρως επίσημη επίσκεψη, αναφέροντας ότι ο Σαντάμ Χάφταρ ήρθε στην Άγκυρα κατόπιν πρόσκλησης του Διοικητή των Χερσαίων Δυνάμεων, Στρατηγού Σελτσούκ Μπαϊρακτάρογλου, και έγινε δεκτός από τον Υπουργό Εθνικής Άμυνας, Γιασάρ Γκιουλέρ. Τον Ιούνιο, διοικητές του Λιβυκού Εθνικού Στρατού, σε τρεις στρατιωτικές αντιπροσωπείες , ταξίδεψαν στην Άγκυρα για συναντήσεις στο Υπουργείο Εθνικής Άμυνας και επιθεώρησαν διάφορα αρχηγεία, μονάδες και εκπαιδευτικά ιδρύματα που συνδέονται με το Υπουργείο Εθνικής Άμυνας.
Τι ακριβώς συμβαίνει, τι σημαίνουν αυτές οι επισκέψεις;
Ενώ πηγές κοντά στη Διοίκηση του Εθνικού Στρατού της Λιβύης στη Βεγγάζη δεν έχουν μοιραστεί πολλές λεπτομέρειες σχετικά με τις συνομιλίες, φέρεται να συζητούν τρόπους για την εμβάθυνση της διμερούς συνεργασίας.
Δημοσιεύματα του Τύπου αναφέρουν ότι αυτές οι επαφές δεν περιορίζονται σε δηλώσεις καλής θέλησης. Στην ημερήσια διάταξη βρίσκονται επίσης δεσμευτικές συμφωνίες σε θεσμικό επίπεδο. Υπονοείται ακόμη και ότι μπορεί να πραγματοποιηθεί τελετή υπογραφής στη Βεγγάζη, με την παρουσία του Διοικητή των Ξηρών Δυνάμεων, Στρατηγού Σελτσούκ Μπαϊρακτάρογλου .
Σύμφωνα με ορισμένες πηγές, τα μέρη υπέγραψαν επίσης μια ευρεία συμφωνία που επισημοποιεί την αμυντική τους συνεργασία . Η συμφωνία αυτή καλύπτει στρατηγικούς τομείς που κυμαίνονται από την παράδοση σύγχρονων μη επανδρωμένων αεροσκαφών και προγραμμάτων στρατιωτικής εκπαίδευσης έως έργα ανάπτυξης υποδομών και τον σχεδιασμό κοινών ναυτικών ασκήσεων στα ανοικτά των ανατολικών ακτών της Λιβύης.
Σύμφωνα με τη συμφωνία, 1.500 μέλη του Λιβυκού Εθνικού Στρατού έχουν προγραμματιστεί να εκπαιδευτούν σε τομείς άμυνας, συντήρησης, άρσης ναρκοπεδίων και τεχνικού χαρακτήρα το 2025. Επιπλέον, προβλέπονται συμβουλευτικές και εκπαιδευτικές υπηρεσίες για περισσότερα από 30 στρατιωτικά έργα τα επόμενα πέντε χρόνια . Μεταξύ των συμφωνηθέντων θεμάτων είναι οι κοινές ναυτικές εκπαιδευτικές δραστηριότητες των Τουρκικών Ναυτικών Δυνάμεων στα ανοικτά των ανατολικών ακτών της Λιβύης.
Αυτά είναι απλώς θεωρητικά προς το παρόν, αλλά είναι δυνατόν να πούμε ότι όταν ληφθούν υπόψη όλες αυτές οι εξελίξεις, οι σχέσεις μεταξύ Τουρκίας και Ανατολικής Λιβύης έχουν εισέλθει σε μια νέα, πιο θεσμική φάση, όχι μόνο στον οικονομικό τομέα αλλά και στην άμυνα και την ασφάλεια.
Η σημασία της προσέγγισης της Τουρκίας με την Ανατολική Λιβύη
Η χρονική στιγμή αυτών των εξελίξεων υποδηλώνει ότι η Τουρκία προσπαθεί τώρα να εφαρμόσει τον τύπο της «συμφωνίας θαλάσσιας δικαιοδοσίας σε αντάλλαγμα για συνεργασία στον τομέα της ασφάλειας» που επιδίωκε προηγουμένως με την Τρίπολη στην ανατολική Λιβύη.
Εάν τα μέρη καταλήξουν σε συμφωνία σε αυτά τα ζητήματα, η Τουρκία θα μπορούσε να καταστεί κεντρικός παράγοντας στη μεταρρύθμιση του τομέα ασφάλειας της χώρας και στην οικοδόμηση της νέας στρατιωτικής αρχιτεκτονικής της, παρέχοντας στρατιωτική εκπαίδευση τόσο στη δυτική όσο και στην ανατολική Λιβύη.
Θα μπορούσε επίσης να δώσει την ευκαιρία να αφαιρεθεί η νομιμότητα της συμφωνίας θαλάσσιας δικαιοδοσίας, που υπογράφηκε το 2019 και εξακολουθεί να είναι αμφιλεγόμενη εντός της Λιβύης, από τη συζήτηση σχετικά με τη νομιμότητά της.
Από πολιτική άποψη, η έγκριση της συμφωνίας από τη Βουλή των Αντιπροσώπων στο Τομπρούκ δεν θα πρέπει να θεωρείται ασήμαντο βήμα.
Μέχρι σήμερα, ο πιο αδύναμος κρίκος σε αυτήν τη συμφωνία ήταν η έλλειψη κοινοβουλευτικής έγκρισης. Συνεπώς, η κοινοβουλευτική έγκριση θα ενισχύσει τόσο την εγχώρια νομική βάση όσο και θα ομαλοποιήσει διπλωματικά ένα αμφιλεγόμενο θέμα στις σχέσεις Τουρκίας-Λιβύης.
Ποιες είναι οι προσδοκίες δύο πλευρών;
Το ανατολικό μέτωπο της Λιβύης βλέπει την Τουρκία ως ελκυστικό εταίρο, ιδιαίτερα για οικονομικές επενδύσεις και επενδύσεις σε υποδομές. Πολλές τουρκικές εταιρείες εξετάζουν επί του παρόντος έργα μεγάλης κλίμακας, όπως η ανακαίνιση του πρόσφατα εγκαινιασμένου Σταδίου της Βεγγάζης, καθώς και προσπάθειες ανοικοδόμησης στο ανατολικό τμήμα της χώρας στους τομείς της στέγασης και των υποδομών. Για την Τουρκία, αυτά τα έργα προσφέρουν μια στρατηγική πλατφόρμα για την αξιοποίηση οικονομικών ευκαιριών στην ανατολική περιοχή. Ωστόσο, για την Άγκυρα, η βιωσιμότητα αυτών των ευκαιριών εξαρτάται από την αποκατάσταση των πολιτικών σχέσεων.
Από την άλλη πλευρά, όπως και με την Τουρκία, είναι σαφές ότι το μέτωπο του Χαλίφα Χάφταρ στοχεύει όχι μόνο σε οικονομικό αλλά και σε πολιτικό όφελος με αυτήν την προσέγγιση. Η ανατολική Λιβύη, επιδιώκοντας να αυξήσει τη διαπραγματευτική της δύναμη έναντι της κυβέρνησης με έδρα την Τρίπολη και των δυτικών παραγόντων, επιδιώκει να οικοδομήσει τη δική της οικονομική ανεξαρτησία αποκτώντας μεγαλύτερο περιθώριο ελιγμών στην εξωτερική πολιτική. Η σχέση που αναπτύχθηκε με την Τουρκία χρησιμοποιείται όχι μόνο ως οικονομικό αλλά και ως διπλωματικό μέσο πίεσης.
Σε αυτό το πλαίσιο, η συμπερίληψη της συμφωνίας του 2019 στην ημερήσια διάταξή της από τη Βουλή των Αντιπροσώπων θα πρέπει να ερμηνευθεί ως μέρος μιας πολυμερούς στρατηγικής εξισορρόπησης. Η Ανατολική Λιβύη χρησιμοποιεί αυτό το βήμα όχι μόνο για να ενισχύσει τις σχέσεις της με την Τουρκία, αλλά και για να αυξήσει τη διαπραγματευτική της ισχύ στις σχέσεις με άλλους βασικούς παράγοντες όπως η Αίγυπτος, η Ελλάδα, οι ΗΠΑ και η Ρωσία. Δεδομένης της εσωτερικής ισορροπίας δυνάμεων της Λιβύης και των πολύπλευρων σχέσεών της με εξωτερικούς παράγοντες, η πρωτοβουλία αυτή αποτελεί μια εξαιρετικά υπολογισμένη και στρατηγική κίνηση εξωτερικής πολιτικής.
Από την οπτική γωνία της Τουρκίας, είναι δυνατόν να παρατηρηθεί μια στροφή προς μια πιο ρεαλιστική, πολύπλευρη και επικεντρωμένη στα συμφέροντα στρατηγική στην πολιτική της για τη Λιβύη. Η Άγκυρα στοχεύει να εδραιώσει τη θέση της ως παράγοντα αλλαγής των όρων στη Λιβύη, δημιουργώντας επαφές όχι μόνο με παράγοντες στην Τρίπολη αλλά και με κέντρα εξουσίας στην ανατολική Λιβύη. Ωστόσο, αυτό δεν σημαίνει ότι η Τουρκία εγκαταλείπει εντελώς την Κυβέρνηση Εθνικής Ενότητας (NUG) με έδρα την Τρίπολη και στρέφεται στον Χάφταρ. Αντίθετα, η Άγκυρα επιδιώκει μια πολύπλευρη πράξη εξισορρόπησης για να επεκτείνει την επιρροή της στη Λιβύη.
Οι παγκόσμιες και περιφερειακές ισορροπίες αλλάζουν
Ο μετασχηματισμός στη Λιβύη δεν περιορίζεται σε εγχώριες διαμάχες για εξουσία ή σε μεταβαλλόμενες διπλωματικές δυναμικές κατά μήκος της γραμμής Τουρκίας-Βεγγάζης. Μια σημαντική πτυχή αυτού του γρήγορου και πολυεπίπεδου μετασχηματισμού συμβαίνει επίσης σε περιφερειακό και παγκόσμιο επίπεδο.
Επισημαίνεται ότι η συμφωνία οριοθέτησης θαλάσσιας δικαιοδοσίας που υπέγραψε η Τουρκία με την κυβέρνηση της Τρίπολης το 2019 ήταν ακρογωνιαίος λίθος της στρατηγικής «Γαλάζια Πατρίδα» της Άγκυρας, η οποία αναπτύχθηκε για να αντιμετωπίσει την περιφερειακή απομόνωση που αντιμετώπιζε στην Ανατολική Μεσόγειο.
Ωστόσο, αυτή η κίνηση προκάλεσε την οργή πολλών παραγόντων, ιδίως της ΕΕ, της Ελλάδας και της Αιγύπτου, και ενέτεινε περαιτέρω τις σχέσεις της Άγκυρας με τα μέλη της ΕΕ και τους περιφερειακούς αντιπάλους. Έκτοτε, έχουν συμβεί πολυάριθμοι μετασχηματισμοί.
Ο μετασχηματισμός πολιτικής της Άγκυρας
Καταρχάς, έχει ξεκινήσει μια σημαντική διαδικασία μετασχηματισμού στην εξωτερική πολιτική της Άγκυρας. Από το 2021, η Τουρκία έχει ξεκινήσει προσπάθειες ομαλοποίησης με τη Συρία, την Αίγυπτο, το Ισραήλ, τη Σαουδική Αραβία και τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα (ΗΑΕ), με στόχο την αναδιάρθρωση της περιφερειακής της θέσης στη Μέση Ανατολή. Το τέλος της κρίσης στον Κόλπο και η άμβλυνση των ενδοπεριφερειακών αντιπαλοτήτων άνοιξαν το δρόμο για τη Σαουδική Αραβία και τα ΗΑΕ να επανεκτιμήσουν τις σχέσεις τους με την Άγκυρα. Αρχικά επιφυλακτική, αυτή η διαδικασία έχει γίνει πιο έντονη με την πάροδο του χρόνου, με την επέκταση τομέων αμοιβαίου ενδιαφέροντος.
Η Αίγυπτος, επίσης, έχει επαναπροσδιορίσει τη θέση της σε αυτή τη νέα εξίσωση, δίνοντας έμφαση πρώτα σε κανάλια διαλόγου με επίκεντρο την ασφάλεια και στη συνέχεια στην οικονομική συνεργασία. Έτσι, η Τουρκία έχει αρχίσει να πλαισιώνει αυτόν τον νέο διάλογο με παράγοντες που προηγουμένως βρίσκονταν σε αντίπαλες πλευρές στο πλαίσιο της «πραγματιστικής στρατηγικής εξομάλυνσης». Αυτή η στρατηγική αντιπροσωπεύει μια διπλωματική προσέγγιση που δίνει προτεραιότητα στα αμοιβαία οικονομικά και στρατηγικά συμφέροντα, παραμερίζοντας παράλληλα τις πολιτικές διαφορές.
Αυτή η πολιτική ομαλοποίησης διεύρυνε την ευελιξία της Τουρκίας όχι μόνο στις διμερείς σχέσεις αλλά και σε τομείς όπου ο περιφερειακός ανταγωνισμός είναι έντονος.
Η Λιβύη έγινε μία από αυτές τις περιοχές.
Μετά τον εμφύλιο πόλεμο, τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα (ΗΑΕ) εκκένωσαν ορισμένες από τις στρατιωτικές τους βάσεις στη χώρα, μετατρέποντας την επίγεια αντιπαλότητα σε μια πιο ελεγχόμενη πολιτική σύγκρουση μεταξύ ελίτ και ομάδων πολιτοφυλακής. Άρχισαν να δημιουργούνται τακτικές διπλωματικές επαφές με την Αίγυπτο και τα μέρη επιδίωξαν αμοιβαία επωφελή συνεργασία στη Λιβύη, ιδίως στον οικονομικό τομέα.
Στο ευρωπαϊκό μέτωπο, η εικόνα είναι πιο περίπλοκη. Αντιμέτωπη με απειλές από τη Ρωσία σε δύο ξεχωριστά μέτωπα, η Ευρωπαϊκή Ένωση αναγκάστηκε να μαλακώσει την προηγουμένως σκληρή στάση της απέναντι στις πολιτικές της Τουρκίας στην Ανατολική Μεσόγειο και τη Λιβύη.
Συμπερασματικά, ενώ ο θεμελιώδης προσανατολισμός της πολιτικής της Τουρκίας στη Λιβύη δεν έχει αλλάξει, οι μεταβολές στη διεθνή εξίσωση έχουν σχετικά ενισχύσει τη θέση της Άγκυρας.
Προηγουμένως θεωρούμενη ως «αντίπαλος» ή «παρεμβαίνων παράγοντας» στον πόλεμο της Λιβύης από ορισμένες ευρωπαϊκές πρωτεύουσες, η Τουρκία θεωρείται πλέον ως έμμεσο αντίβαρο στην αυξανόμενη επιρροή της Ρωσίας. Αυτό έχει οδηγήσει σε μια μετατόπιση των αξιολογήσεων για την Άγκυρα, ιδίως εντός των κύκλων της ΕΕ, σε έναν πιο επιφυλακτικό, αλλά σχετικά πιο ήπιο τόνο.
*Η Nebahat Tanrıverdi Yaşar είναι ανεξάρτητη ερευνήτρια με έδρα το Βερολίνο και την Άγκυρα, η οποία μελετά τις χώρες της Βόρειας Αφρικής, ιδιαίτερα την Τυνησία, τη Λιβύη και την Αίγυπτο, καθώς και τις σχέσεις της Τουρκίας με την Αφρική.
Το παρόν κείμενο είναι μέρος της μακροσκελούς ανάλυσής της στην FikirTuru.com
—