Της Ευτυχίας Μανουσάκη, Αρχαιολόγου
Ο Ρόδιος Μέμνων ήταν αρχιστράτηγος του Μεγάλου Πέρση Βασιλέα, γνωστός για τη στρατιωτική του σύνεση και ικανότητα. Γεννήθηκε το 380 π.Χ. και αρχικά υπηρέτησε μαζί με τον αδελφό του Μέντορα, στη σατραπεία του στρατηγού Αρτάβαζου (περί το 360 π.Χ.). Έπειτα από την αποτυχία της στάσης του Αρτάβαζου, το 356 π.Χ., κατέφυγε στη Μακεδονία (353 π.Χ.) αλλά, μετά από παρέμβαση του αδελφού του, επέστρεψε στην υπηρεσία του Δαρείου Γ’.
Ο Μέμνων ήταν ίσως ο μοναδικός άνθρωπος που θα μπορούσε να αλλάξει την τύχη της εκστρατείας του Μεγάλου Αλεξάνδρου
Προς τον Γρανικό
Την άνοιξη του 334 π.Χ., αφού άφησε ως αντιβασιλέα στη Μακεδονία τον Αντίπατρο, ο Αλέξανδρος ξεκίνησε για την κατάκτηση της Ασίας. Περνώντας από την Αμφίπολη, τη Θράκη, τον Ελλήσποντο και την Τροία, άρχισε να κατευθύνεται προς τον ποταμό Γρανικό, όπου θα συγκρούονταν για πρώτη φορά οι Μακεδόνες με τους Πέρσες.
Κατά τις παραμονές της μάχης, οι Πέρσες συσκέφθηκαν στη Ζέλεια, για να αποφασίσουν πώς θα αντιμετωπίσουν τον Αλέξανδρο. Ο αρχηγός των μισθοφόρων τους, ο Μέμνων, συμβούλευσε τον Δαρείο να ταλαιπωρήσουν τους Μακεδόνες και συνέστησε την τακτική της καμένης γης, να υποχωρήσουν, δηλαδή, καταστρέφοντας τις σοδειές και τις πόλεις τους, έτσι ώστε ο Αλέξανδρος να υποφέρει μη μπορώντας να βρει εφόδια και να αναγκαστεί να αποχωρήσει. Παράλληλα, ο Μέμνων πρότεινε να αποσταλούν δυνάμεις ναυτικού και πεζικού στη Μακεδονία για να μεταφέρουν τον πόλεμο στην Ευρώπη.
Κρίνοντας εκ του αποτελέσματος, οι συμβουλές του Μέμνωνα ήταν σωστές αλλά ο Δαρείος δεν εμπιστεύτηκε τη γνώμη του. Στην τακτική της καμένης γης αντιτάχθηκε κυρίως ο Αρσίτης, ύπαρχος της Ελλησποντιακής Φρυγίας ο οποίος, σύμφωνα με τον Αρριανό, ζήλευε τον Μέμνωνα θεωρώντας πως ήταν ο ευνοούμενος του Πέρση μονάρχη, διότι του είχε παραχωρήσει τη δικαιοδοσία κάποιων πόλεων (π.χ. την Κύζικο). Επιπλέον, οι Πέρσες αξιωματούχοι θεώρησαν τις προτάσεις του Μέμνωνα υποτιμητικές, ενώ παράλληλα υποψιάζονταν ότι ο Μέμνων ήθελε να παρατείνει τον πόλεμο, για να επωφεληθεί περισσότερο από τον Δαρείο.
Τον Αλέξανδρο ακολουθούσαν στη Μ. Ασία έξι τάγματα της μακεδονικής φάλαγγας. Ο Μέμνων ήταν ο μόνος που εκτιμούσε σωστά τη δύναμη της βαριά οπλισμένης φάλαγγας, η οποία αποτελούσε τη βάση του στρατού του. Η περσική διοίκηση αγνόησε τις επιφυλάξεις του Μέμνωνα υπερεκτιμώντας την αριθμητική της υπεροχή.
Όταν ο Αλέξανδρος και ο Παρμενίων έφτασαν στον ποταμό Γρανικό, βρήκαν απέναντί τους περισσότερους από 30.000 Πέρσες και Έλληνες μισθοφόρους, υπό την ηγεσία των τοπικών σατραπών και του Μέμνωνα. Ο Παρμενίων συμβούλευε τον Αλέξανδρο να μην επιχειρήσει αμέσως τη διάβαση του ποταμού και πρότεινε να τον διασχίσουν την αυγή, προτού οι Πέρσες προλάβουν να συνταχθούν. Ο Αλέξανδρος όμως απέρριψε την πρόταση και αποφάσισε την άμεση έναρξη της μάχης.
Η μάχη του Γρανικού
Κατά τη μάχη, ο Αρριανός αναφέρει πως ο Μέμνων με τους γιους του βρισκόταν στην πρώτη γραμμή του ιππικού με τα δυνατότερα άλογα. Η παράταξη του Μέμνωνα ήταν άμεση απόρροια της δυσπιστίας των Περσών, που τον παρακολουθούσαν συνεχώς για να μην αποχωρήσει. Φοβόντουσαν την αντίδρασή του, όταν θα αντίκριζε τον Αλέξανδρο την ώρα της μάχης, διότι οι δύο άνδρες ήταν γνωστοί από το παρελθόν, όταν ο Μέμνων είχε εξοριστεί στην Πέλλα και ο Φίλιππος τον είχε υποδεχτεί ως τιμώμενο καλεσμένο. Αυτός ήταν πιθανότατα και ο λόγος για τον οποίο ο Αλέξανδρος είχε δώσει εντολή να μη λεηλατηθούν τα κτήματα που του ανήκαν, ώστε οι Πέρσες να τον θεωρήσουν ύποπτο συναλλαγής. Αυτός ήταν ίσως και ο έμμεσος λόγος για τον οποίο απέρριψαν το σχέδιό του για εφαρμογή της τακτικής της καμένης γης.
Κατά τη μάχη του Γρανικού, ο Αλέξανδρος εφάρμοσε τη «λοξή παράταξη», τακτική που χρησιμοποιούσε ο πατέρας του Φίλιππος. Σκοπός του ήταν η παραπλάνηση του εχθρού. Το ιππικό των Περσών αντιστάθηκε σθεναρά, όταν όμως η μακεδονική φάλαγγα πέρασε το ποτάμι και διέσπασε την περσική παράταξη, η μάχη είχε πια κριθεί. Οι Πέρσες είχαν τεράστιες απώλειες, ενώ ο Μέμνων κατόρθωσε να διαφύγει.
Η μάχη στον Γρανικό υπήρξε η πρώτη μεγάλη μάχη του Αλέξανδρου σε ασιατικό έδαφος. Η νίκη του απέδειξε τον σημαντικό ρόλο της μακεδονικής φάλαγγας και τη στρατηγική ικανότητα του Αλεξάνδρου.
Η αποτυχία των Περσών έγκειτο τόσο στην εσφαλμένη τακτική τους όσο και στην απόρριψη του σχεδίου του Μέμνωνα. Αξίζει να επισημανθεί πως οι Πέρσες στην ανατολική όχθη μάχονταν με τον ήλιο κατά πρόσωπο, κάτι που φαίνεται ότι υπολόγισε ο Αλέξανδρος, γι’ αυτό και αποφάσισε να επιτεθεί αμέσως μόλις έφτασε στον Γρανικό και όχι την επόμενη αυγή, όπως του πρότεινε ο Παρμενίων. Ο Αρσίτης, ο οποίος αρνήθηκε κατηγορηματικά το σχέδιο του Μέμνωνα, μετά την ήττα των Περσών αυτοκτόνησε υπό το βάρος της ευθύνης. Αν ο Δαρείος είχε αφήσει τη διοίκηση του στρατού του αποκλειστικά στον Μέμνωνα, η νίκη ίσως να ήταν με το μέρος του.
Η κατάκτηση της Ιωνίας
Μέτα τη σημαντική νίκη στον Γρανικό, άνοιξε ο δρόμος για την κατάκτηση όλης της Μικράς Ασίας από τον Αλέξανδρο. Μετά τις Σάρδεις, ο Αλέξανδρος κατευθύνθηκε στην Έφεσο, όπου είχε βρει καταφύγιο ο Μέμνων. Εκείνος όμως διέφυγε στην Αλικαρνασσό. Ο βασιλιάς σκότωσε όλους όσους που είχαν ανοίξει τις πύλες της πόλης τους στον Ρόδιο στρατηγό.
Ο Δαρείος, αν και κάπως καθυστερημένα, άρχισε να μην έχει εμπιστοσύνη στους σατράπες. Έτσι, έκανε τον Μέμνωνα ανώτατο διοικητή όλων των ναυτικών δυνάμεων και των δυνάμεων της ξηράς. Στην Αλικαρνασσό, τη σημαντικότερη ναυτική βάση στο ΝΑ Αιγαίο, οι περσικές δυνάμεις οργάνωσαν μια νέα αντίσταση στον Μακεδόνα κατακτητή. Τη διοίκηση της άμυνας της πόλης ανέλαβε ο Μέμνων, ο οποίος ήθελε να εκδικηθεί για την ήττα στον Γρανικό.
Ο Μακεδόνας βασιλιάς, αφού κυρίευσε τις πόλεις ανάμεσα στη Μίλητο και την Αλικαρνασσό, στρατοπέδευσε απέναντι από το φρούριο και η πολιορκία δεν άργησε να ξεκινήσει. Η Αλικαρνασσός είχε ενισχυθεί από ξηρά και θάλασσα αλλά μετά από περίπου δύο εβδομάδες συνεχόμενης πολιορκίας, ένα μεγάλο μέρος των τειχών της καταστράφηκε και υπήρχαν πολλές απώλειες. Ο Μέμνων και ο σατράπης της Καρίας Οροντόβατος δεν κατόρθωσαν να αποτρέψουν την κατάσταση και, καταπονημένοι, αποφάσισαν να καταφύγουν στην Κω, αφού πρώτα πυρπόλησαν την πόλη. Ο Αλέξανδρος την αυγή έσβησε τη φωτιά, κατέλαβε την Αλικαρνασσό και συνέχισε την πορεία του στο εσωτερικό της Μικράς Ασίας.
Ο Μέμνων όμως δεν εγκατέλειψε την προσπάθεια και επιχείρησε να δημιουργήσει αντιπερισπασμό στους Μακεδόνες, μεταφέροντας τον πόλεμο στην Ελλάδα. Σκοπός του ήταν να πλήξει αποφασιστικά τη Μακεδονία από τη νότια Ελλάδα και τα νησιά προκαλώντας την ήττα του Αλεξάνδρου, διότι θα αποκόπτονταν οι βάσεις ανεφοδιασμού του.
Ο Μέμνων εξαγόρασε πολλούς Έλληνες, ώστε να περάσουν στην πλευρά των Περσών. Ο θαρραλέος Ρόδιος στρατηγός κυρίευσε τη Χίο, τις πόλεις Άντισσα, Μήθυμνα και Ερεσό, και ένα μεγάλο τμήμα της Λέσβου, ενώ διεξήγαγε διαπραγματεύσεις και με πολλά νησιά των Κυκλάδων. Η Λέσβος ήταν το σημαντικότερο σταυροδρόμι των εμπορικών συγκοινωνιών και βρισκόταν στην κατοχή των Περσών. Ελεύθερη παρέμενε μόνο η Μυτιλήνη, την οποία ο Μέμνωνας απέκλεισε από ξηρά και θάλασσα.
Ο Αλέξανδρος ανησύχησε διαπιστώνοντας ότι οι Πέρσες καταλάμβαναν τα νησιά που ελέγχουν τα Στενά του Ελλησπόντου, στα οποία η ελεύθερη ναυσιπλοϊα είχε ανέκαθεν ζωτική σημασία. Βλέποντας τις επιτυχίες του Μέμνωνα, αποφάσισε τη διάλυση του στόλου, αφήνοντας αφρούρητο τον Ελλήσποντο. Όμως, την άνοιξη του 333 π.Χ., ο Μέμνων ξαφνικά πέθανε, χωρίς να κατορθώσει να ολοκληρώσει τα σχέδιά του για την ανάκτηση των Στενών του Ελλησπόντου.
Την πολιορκία της Μυτιλήνης συνέχισαν δύο Πέρσες ναύαρχοι, ο Αυτοφραδάτης και ο Φαρνάβαζος. Η ξαφνική απώλεια του Μέμνωνα όμως είχε αφήσει τον Δαρείο εκτεθειμένο, καθώς απειλείτο ολόκληρη η αυτοκρατορία του. Μην μπορώντας να βρει έναν άξιο διάδοχο του Μέμνωνα, αναγκάστηκε να τεθεί ο ίδιος επικεφαλής του στρατού του.
Ο Μέμνων υπήρξε ο βασικότερος εκφραστής της περσικής αντίστασης στους Μακεδόνες. Τα σχέδιά του θα μπορούσαν να προκαλέσουν δυσάρεστες επιπτώσεις στη μακεδονική εκστρατεία. Σύμφωνα με τον Διόδωρο, ο Αλέξανδρος καθησυχάστηκε όταν πληροφορήθηκε τον θάνατο του επικεφαλής των 5.000 Ελλήνων μισθοφόρων που απειλούσε συνεχώς τους Μακεδόνες.
Βιβλιογραφία:
1) W.J. McCoy: “Memnon of Rhodes at the Granicus”, THE AMERICAN JOURNAL OF PHILOLOGY, τ. 110, no. 3 (φθινόπωρο 1989), σσ. 413-433. 2) Σπύρος Συρόπουλος: Το δέρμα του τράγου. Το άλλο πρόσωπο της εξουσίας του Μεγάλου Αλεξάνδρου, Εκδόσεις Ηρόδοτος, Αθήνα 2003. 3) Σπύρος Συρόπουλος: Τα μετά τον Αλέξανδρο, Εκδόσεις Ιωλκός, Αθήνα 2005. 4) Ιστορία του Ελληνικού Έθνους, τ. Δ’, Εκδοτική Αθηνών, Αθήνα 1973. 5) Δ. Τσιμπουκίδης – Α. Γκαφούρωφ: Αλέξανδρος ο Μακεδών και η Ανατολή (μτφ. Γ. Στεργίου), Εκδόσεις Παπαδήμα, Αθήνα 1992.
Πηγή: cognoscoteam