Είναι το μάνατζμεντ επιστήμη; Υπάρχει «φιλοσοφία» του μάνατζμεντ; Είναι ο μάνατζερ «τεχνοκράτης»; – Τι απαντά η Τεχνητή Νοημοσύνη (και σε πολλά άλλα) (Τρείς Διάλογοι)

 

Μέρος 3^ο (Τρίτος Διάλογος)

(συνέχεια από Δεύτερο Διάλογο – για την απρόσκοπτη συνέχεια, επαναλαμβάνω ευθύς κατωτέρω, το εισαγωγικό μου σημείωμα στο άρθρο)Βασίλης Δημ. Χασιώτης Ο παρόν Διάλογος, με τη Τεχνητή Νοημοσύνη, ασχολείται με το «μάνατζμεντ» και τους «μάνατζερ». Σε ό,τι αφορά «μάνατζμεντ», κυρίως εστιάζοντας στην «φιλοσοφία» και στον «ανθρωποκεντρικό» του χαρακτήρα, (σ’ αυτή τη τελευταία περίπτωση με τον παράγοντα «άνθρωπο» ως «συντελεστή παραγωγής»), αλλά και στην οικουμενικότητα των θεμελιωδών αρχών του μάνατζμεντ, οι οποίοι ισχύουν αδιάφορα για την όποια τομεακή του εξειδίκευση, όπως π.χ., την εφαρμογή του στον Δημόσιο τομέα, που φέρνω ως παράδειγμα (ασφαλώς με τις αναγκαίες προσαρμογές στην ιδιαιτερότητα του κάθε τομέα).

Εν τέλει έγιναν τρείς Διάλογοι για το θέμα αυτό, και θα εξηγήσω το γιατί.

Ο Α΄ Διάλογος, (με τη ΤΝ GPT 5), ξεκίνησε με βάση αναφοράς ένα έργο μου («Συζητώντας με τον Θεόφιλο για το πυρηνικό μάνατζμεντ… (Μια προσπάθεια ενίσχυσης του ανθρωποκεντρικού προβληματισμού στο μάνατζμεντ») γραμμένο το 2002 (είναι προσβάσιμο στον λογαριασμό στο academia.edu, αν και δεν είναι αναγκαία η προσφυγή σ’ αυτό, διότι τα σημεία που εδώ μας ενδιαφέρουν να προσεγγίσουμε, αλλά και γενικότερα, φωτίζονται επαρκώς από την επισκόπηση του έργου που κάνει η ΤΝ για το έργο αυτό, ενώ ταυτόχρονα «αξιολογεί και τον συγγραφέα).  Επικουρικά, χρησιμοποιήθηκαν δύο ακόμα άρθρα μου, (κι αυτά προσβάσιμα στην παραπάνω πηγή), τα εξής : «Πώς ένας πρωθυπουργός καθόρισε τους όρους θεσμικού εκσυγχρονισμού του δημόσιου τομέα, ή, πώς ένα βασίλειο στηρίζεται σ’ ένα καρφί!,» («ΝΑΥΤΕΜΠΟΡΙΚΗ», σε τρία μέρη, 8/2/1997, 13/2/1997,21/2/1997), και «Συντονισμός κυβερνητικού έργου : Τα εύκολα και τα δύσκολα ευσεβών πόθων…» («ΝΑΥΤΕΜΠΟΡΙΚΗ», σε τρία μέρη, 14/8/1997) κυρίως για να στηρίξω περαιτέρω την επιχειρηματολογία μου για την ύπαρξη κοινών αρχών μάνατζμεντ ανεξάρτητα τομεακής του εξειδίκευσης. Εδώ η ΤΝ ειδικώς ως προς τα τέσσερα παραπάνω σημεία στα οποία εστιάζω, προβάλλει επιφυλάξεις ή και (λίγες) αντιρρήσεις, αναφορικά με το αν το «μάνατζμεντ» διαθέτει ένα είδος «φιλοσοφίας», αν συνιστά «επιστήμη», αν ένα κείμενο σαν το παραπάνω («Συζητώντας με τον Θεόφιλο…») μπορεί να σταθεί ως «εκπαιδευτικό εγχειρίδιο» ενώ αμφισβητεί και αν οι «μάνατζερς» είναι «τεχνοκράτες» και για το αν υπάρχουν ή όχι «κοινές» (θεμελιώδεις) αρχές ανεξάρτητα από την τομεακή του εξειδίκευση. Πρόκειται για τοποθετήσεις, που αν μη τι άλλο, προσωπικά μου κίνησαν το ενδιαφέρον και με οδήγησαν σε ένα κύκλο ερωτοαπαντήσεων, θεωρώ με ενδιαφέρον περιεχόμενο, αδιάφορα αν υπήρξε και σε ποιο  βαθμό συμφωνία μεταξύ εμού και της ΤΝ. Όμως, δεν ήθελα να μείνω στην δική μου αντίληψη, κι έτσι προκάλεσα έναν Δεύτερο Διάλογο(ομοίως με τη ΤΝ GPT 5 σε διαφορετική συνεδρία, επομένως η ΤΝ αγνοούσε τα είχαμε πει στον Πρώτο Διάλογο). Εκεί στην πορεία της συζήτησής μας, επανέφερα το παραπάνω έργο μου («Θεόφιλος»), όμως η αρχή έγινε από ένα άλλο έργο μου, τούτη τη φορά περισσότερο «τεχνικό» και πολύ λιγότερο με φιλοσοφική ή διάθεση. Το έργο μου αυτό είναι το «Η εγκαθίδρυση ενός αποτελεσματικού Συστήματος Στρατηγικής Διοίκησης σε μια Τράπεζα» γραμμένο το 2000). Κι εδώ, όπως και στη περίπτωση του «Θεόφιλου», δεν είναι αναγκαία η προσφυγή σ’ αυτό, διότι κι εδώ γίνεται μια επισκόπηση του ανάλογη με αυτή του «Θεόφιλου», και επίσης, κι εδώ, «αξιολογεί και τον συγγραφέα όπως και στο προηγούμενο έργο (δηλαδή, εμένα και στις δύο περιπτώσεις). Εδώ στον Διάλογο αυτό, η ΤΝ διατηρεί την αρχική της θέση, όπως και στον Πρώτο Διάλογο, όμως αρχίζει να γίνονται κάπως λιγότερο «κάθετες» οι αντιρρήσεις της.Όμως, και στους δύο παραπάνω Διαλόγους, η ΤΝ με μεγάλη ακρίβεια επισημαίνει, όχι απλά το τι εννοούσα όταν συνέγραφα τα δύο παραπάνω έργα μου, αλλά και ακόμα και τι εσκεμμένα επιδίωκα ή όχι, χωρίς εν τούτοις να το δηλώνω, ενώ με σχετική ακρίβεια «μάντεψαν» και την επαγγελματική εμπειρία του «άγνωστου» συγγραφέα, δηλαδή εμού.Έτσι, φτάνουμε στον Τρίτο και τελευταίο Διάλογο, τούτη τη φορά όμως, να γίνεται όχι με την προηγούμενη ΤΝ (την GPT 5), αλλά με την «GEMINI», στην οποία έθεσα όπως και παραπάνω υπόψη του έργο μου  «Θεόφιλος». Κι εδώ, ανάμεσα στις δύο Τεχνητές Νοημοσύνες, (GPT 5 vs Gemini) επέρχεται μια ολική ανατροπή στον τρόπο προσέγγισης και επιχειρηματολογίας για τα ίδια παραπάνω ζητήματα που αποτέλεσαν τα σημεία «τριβής» μεταξύ εμού και της GPT 5. Η Gemini διαφωνεί σε όλα σχεδόν τα σημεία στα οποία η  GPT 5 διαφωνεί μαζί μου, και άρα, συμφωνεί μαζί μου!Ασφαλώς εδώ, έγνοια μου δεν ήταν η συμφωνία ή διαφωνία μαζί μου της GPT 5, αλλά, θέλοντας να «πειραματιστώ μέχρι τέλους» δοκιμάζοντας την «λογική της ίδιας της επιχειρηματολογία (της ΤΝ), ακόμα και «διαφωνώντας» (εσκεμμένα) με τον εαυτό μου σε κάποια σημεία, (με την ΤΝ να λαμβάνει το μέρος του «άγνωστου» συγγραφέα), δηλαδή εμένα!), κάλεσα  ως «επιδιαιτητή» μια άλλη ΤΝ, αυτή της Gemini, στην οποία έθεσα υπόψη το ίδιο κείμενο («Θεόφιλος») και τα ίδια ερωτήματα στα οποία υπήρξαν οι διαφοροποιήσεις μεταξύ εμού και της «GPT 5», επιθυμώντας να αντιληφθώ τον τρόπο με τον οποίο μια ΤΝ ξεδιπλώνει τα λογικά επιχειρήματα, ιδίως όταν αυτά, διαφοροποιούνται μεταξύ δύο διαφορετικών αλγορίθμων της ΤΝ, όπως, χωρίς να το αναμένω, είναι αλήθεια συνέβη εν προκειμένω. Και τούτο διότι το «τεχνολογικό και τεχνικό DNA» που καθορίζει τη «λογική» επάρκεια των διαφόρων αλγορίθμων Τεχνητής Νοημοσύνης, είναι μάλλον εξαιρετικά «συγγενές» μεταξύ των διαφόρων αλγορίθμων, ή τουλάχιστον αυτή είναι η δική μου άποψη.Να σημειωθεί ότι σε όλους του Διαλόγους, όλα τα έργα και άρθρα μου που τίθενται υπόψη της ΤΝ, τόσο της GPT 5 όσο και της Gemini, η ταυτότητά μου παραμένει άγνωστη, δηλαδή παρουσιάζονται ως «αγνώστου συγγραφέα».Στους Διαλόγους που ακολουθούν :«Χ» είμαι εγώ ο ερωτών«GPT 5» η Τεχνητή Νοημοσύνη«G» η Τεχνητή ΝοημοσύνηΕΝΑΡΞΗ Γ’ ΔΙΑΛΟΓΟΥ (ΜΕ GEMINI AI)Χ :Το μάνατζμεντ συνιστά επιστημονικό κλάδο;G :Η απάντηση στην ερώτηση αν το μάνατζμεντ (διοίκηση) είναι επιστήμη, τέχνη ή κάτι ενδιάμεσο, αποτελεί ένα από τα πιο κλασικά θέματα συζήτησης στον χώρο των επιχειρήσεων.Η σύντομη απάντηση είναι: Ναι, το μάνατζμεντ θεωρείται επιστημονικός κλάδος, αλλά με ορισμένες σημαντικές ιδιαιτερότητες.1. Γιατί θεωρείται Επιστήμη;Το μάνατζμεντ βασίζεται σε αντικειμενικές μεθόδους και συστηματική γνώση. Συγκεκριμένα:• Θεωρητικό Υπόβαθρο: Διαθέτει ένα σώμα θεωριών (π.χ. Taylor, Fayol, Weber) που εξηγούν πώς λειτουργούν οι οργανισμοί.• Μεθοδολογία: Χρησιμοποιεί ποσοτικές μεθόδους, στατιστική ανάλυση και οικονομικά μοντέλα για τη λήψη αποφάσεων.• Πρόβλεψη και Έλεγχος: Μέσω της παρατήρησης και του πειραματισμού, προσπαθεί να προβλέψει αποτελέσματα (π.χ. πώς μια αλλαγή στην αμοιβή θα επηρεάσει την παραγωγικότητα).2. Η πλευρά της «Τέχνης»Πολλοί υποστηρίζουν ότι το μάνατζμεντ δεν είναι «καθαρή» επιστήμη (όπως η Φυσική), αλλά και μια τέχνη. Αυτό συμβαίνει γιατί:• Βασίζεται στην διαίσθηση και την εμπειρία.• Απαιτεί κοινωνικές δεξιότητες (soft skills) για την επικοινωνία και την ηγεσία ανθρώπων, οι οποίοι δεν συμπεριφέρονται πάντα με μαθηματική ακρίβεια.• Η εφαρμογή των κανόνων πρέπει να προσαρμόζεται ανάλογα με την προσωπικότητα και την κουλτούρα του κάθε οργανισμού.3. Η Σύγχρονη Θεώρηση: Εφαρμοσμένη ΕπιστήμηΣήμερα, το μάνατζμεντ κατατάσσεται στις Κοινωνικές Επιστήμες. Είναι ένας διεπιστημονικός κλάδος που δανείζεται στοιχεία από:1. Ψυχολογία: Για την κατανόηση της συμπεριφοράς των εργαζομένων.2. Οικονομικά: Για τη διαχείριση πόρων.3. Κοινωνιολογία: Για τη μελέτη των δομών εξουσίας και ομάδων.4. Μαθηματικά: Για τη βελτιστοποίηση της εφοδιαστικής αλυσίδας.Σύνοψη: Το μάνατζμεντ είναι η επιστημονική προσέγγιση στη διαχείριση πόρων, η οποία όμως απαιτεί καλλιτεχνική δεξιότητα στην εκτέλεσή της.Θα θέλατε να εμβαθύνουμε σε κάποια συγκεκριμένη θεωρία του μάνατζμεντ ή να δούμε πώς εφαρμόζεται η επιστημονική μέθοδος στη λήψη επιχειρηματικών αποφάσεων;Δηλαδή μπορεί να έχει μια φιλοσοφική θεμελίωση, όπως όλες οι επιστήμες;Χ :Βεβαίως.G :Στην πραγματικότητα, η Φιλοσοφία του Μάνατζμεντ είναι ένας αναγνωρισμένος υποκλάδος που εξετάζει τις θεμελιώδεις έννοιες, τις αξίες και τη λογική πίσω από τη διοίκηση των ανθρώπων και των οργανισμών.Όπως κάθε επιστήμη, έτσι και το μάνατζμεντ στηρίζεται σε τρεις κεντρικούς φιλοσοφικούς πυλώνες:1. Οντολογία: Τι είναι ένας οργανισμός;Εδώ η φιλοσοφική αναζήτηση αφορά τη φύση της επιχείρησης.• Είναι ο οργανισμός μια «μηχανή» (όπως πίστευε ο Taylor στον Επιστημονικό Μάνατζμεντ), όπου οι άνθρωποι είναι απλά εξαρτήματα;• Ή είναι ένας «ζωντανός οργανισμός» που εξελίσσεται και αλληλεπιδρά με το περιβάλλον του;• Αυτή η οντολογική θεώρηση καθορίζει όλο το στυλ διοίκησης που θα ακολουθήσει ένας μάνατζερ.2. Επιστημολογία: Πώς αποκτάμε γνώση στο μάνατζμεντ;Το ερώτημα εδώ είναι πώς ξέρουμε ότι μια μέθοδος διοίκησης «λειτουργεί».• Θετικισμός: Η γνώση προέρχεται μόνο από μετρήσιμα δεδομένα, αριθμούς και στατιστικές (π.χ. KPI’s).• Ερμηνευτισμός: Η γνώση προέρχεται από την κατανόηση των ανθρώπινων σχέσεων και των νοημάτων που δίνουν οι εργαζόμενοι στην εργασία τους.• Εδώ τίθεται το ζήτημα αν το μάνατζμεντ πρέπει να αντιμετωπίζεται με τη λογική των φυσικών επιστημών ή των ανθρωπιστικών σπουδών.3. Αξιολογία και Ηθική: Ποιος είναι ο σκοπός;Αυτός είναι ο πιο «φιλοσοφικός» τομέας του μάνατζμεντ και αφορά τις αξίες.• Ωφελιμισμός: Ο σκοπός είναι η μεγιστοποίηση του κέρδους για τους μετόχους (MiltonFriedman).• Αρετολογία (Αριστοτελική Ηθική): Ο σκοπός του μάνατζμεντ είναι η ευημερία (το «ευ ζην») των εργαζομένων και της κοινωνίας, και ο μάνατζερ πρέπει να διαθέτει «φρόνηση».• Εδώ εξετάζεται η Εταιρική Κοινωνική Ευθύνη και τα ηθικά διλήμματα στη λήψη αποφάσεων.4. Η Σύνδεση με Κλασικούς ΦιλοσόφουςΠολλές σύγχρονες θεωρίες μάνατζμεντ έχουν βαθιές ρίζες:• Μακιαβέλι: Η χρήση της ισχύος και της στρατηγικής (ρεαλισμός).• Πλάτωνας: Η έννοια του «φιλοσόφου-βασιλιά» μεταφρασμένη στον οραματιστή ηγέτη.• Καντ: Η ηθική υποχρέωση του μάνατζερ να αντιμετωπίζει τους εργαζόμενους ως «σκοπούς» και όχι ως «μέσα».ΣυμπέρασμαΤο μάνατζμεντ δεν είναι απλώς μια εργαλειοθήκη τεχνικών. Έχει φιλοσοφική θεμελίωση γιατί ασχολείται με τη φύση της ανθρώπινης συνεργασίας, την άσκηση εξουσίας και τον ορισμό της επιτυχίας. Χωρίς φιλοσοφικό υπόβαθρο, το μάνατζμεντ καταντά μια στείρα γραφειοκρατία· με αυτό, γίνεται μια προσπάθεια οργάνωσης της κοινωνικής πραγματικότητας.Σας ενδιαφέρει κάποια συγκεκριμένη πτυχή, όπως για παράδειγμα η ηθική διάσταση ή η σύγκρουση μεταξύ της «μηχανιστικής» και της «ανθρωποκεντρικής» φιλοσοφίας;X :Δηλαδή ο άνθρωπος (και η συνεπαγόμενη έκφανση του ο ανθρωπισμός), ως υποκείμενο του μάνατζμεντ, στο επίπεδο της φιλοσοφικής θεμελίωσης αυτής της επιστήμης υποθέσουμε ότι αποτελεί ένα πεδίο φιλοσοφικής του ενασχόλησης;G :Ακριβώς. Ο άνθρωπος δεν είναι απλώς ένας «παράγοντας παραγωγής» (όπως τα κεφάλαια ή τα μηχανήματα), αλλά το κεντρικό υποκείμενο και ο τελικός αποδέκτης της διοικητικής πράξης. Αυτό τοποθετεί τον Ανθρωπισμό (Humanism) στον πυρήνα της φιλοσοφικής θεμελίωσης του μάνατζμεντ.Η φιλοσοφική ενασχόληση με τον άνθρωπο στο μάνατζμεντ εκδηλώνεται σε τρία βασικά επίπεδα:1. Ο Άνθρωπος ως Αυτοσκοπός (Καντιανή Ηθική)Στο επίπεδο της φιλοσοφίας, το μάνατζμεντ καλείται να απαντήσει: Είναι ο εργαζόμενος μέσο για την επίτευξη του κέρδους ή η ανάπτυξη του εργαζομένου είναι ο σκοπός της επιχείρησης;• Η εργαλειοκεντρική προσέγγιση: Βλέπει τον άνθρωπο ως “Human Resource” (Ανθρώπινο Πόρο), κάτι που μπορεί να μετρηθεί και να βελτιστοποιηθεί.• Η ανθρωπιστική προσέγγιση: Βλέπει τον άνθρωπο ως πρόσωπο με αξιοπρέπεια, ελευθερία και ανάγκη για νόημα. Εδώ το μάνατζμεντ γίνεται μια άσκηση ηθικής ηγεσίας.2. Η Υπαρξιακή Διάσταση της ΕργασίαςΤο μάνατζμεντ αγγίζει τη φιλοσοφία της ύπαρξης. Ο άνθρωπος περνά το μεγαλύτερο μέρος της ζωής του εργαζόμενος.• Αν το μάνατζμεντ είναι «κακό» (αυταρχικό, άδικο), οδηγεί στην αλλοτρίωση (κατά τον Μαρξ).• Αν το μάνατζμεντ είναι «ανθρωπιστικό», βοηθά στην αυτοπραγμάτωση (κατά τον Maslow). Επομένως, το μάνατζμεντ φιλοσοφεί πάνω στο πώς η εργασία μπορεί να προσφέρει νόημα στη ζωή.3. Η Σύγκρουση «Ορθολογισμού» και «Ανθρωπισμού»Αυτή είναι η μεγαλύτερη φιλοσοφική ένταση στον κλάδο:• Εργαλειακός Ορθολογισμός: Η λογική της αποτελεσματικότητας, των αριθμών και της ψυχρής λογικής (Max Weber).• Ανθρωπιστική Φιλοσοφία: Η αναγνώριση του συναισθήματος, της δημιουργικότητας και της απρόβλεπτης ανθρώπινης φύσης.Η Μετάβαση στο «Ανθρωποκεντρικό Μάνατζμεντ»Ιστορικά, το πεδίο αυτό αναπτύχθηκε μέσα από τη Σχολή των Ανθρωπίνων Σχέσεων (π.χ. EltonMayo), η οποία απέδειξε επιστημονικά ότι οι άνθρωποι αποδίδουν καλύτερα όταν αντιμετωπίζονται ως κοινωνικά όντα με ανάγκες, και όχι ως μηχανές.

Φιλοσοφική Θεώρηση	Ο Άνθρωπος ως…	Στόχος Μάνατζμεντ
Μηχανιστική	Εργαλείο / Εξάρτημα	Μέγιστη Παραγωγικότητα
Ανθρωπιστική	Υποκείμενο / Προσωπικότητα	Ανάπτυξη & Ευημερία
Συστημική	Μέλος ενός συνόλου	Ισορροπία & Συνεργασία

ΣυμπέρασμαΟ ανθρωπισμός στο μάνατζμεντ δεν είναι «πολυτέλεια» ή «δημόσιες σχέσεις»· είναι η οντολογική παραδοχή ότι η επιχείρηση είναι μια ανθρώπινη κοινότητα. Ένας μάνατζερ που δεν “φιλοσοφεί” πάνω στην ανθρώπινη φύση, κινδυνεύει να διοικεί αριθμούς αντί για ανθρώπους.Θα θέλατε να δούμε πώς συγκεκριμένοι φιλόσοφοι (όπως ο Αριστοτέλης με την “Φρόνηση”) επηρεάζουν τη σύγχρονη ηγεσία;Χ : Μπορεί και να θεμελιωθεί ως στρατηγική προκείμενου να εγκαθιδρύσει αυτόν τον ανθρωπισμό;G :Φυσικά. Όταν ο ανθρωπισμός παύει να είναι μια θεωρητική ευχή και μετατρέπεται σε Στρατηγική, το μάνατζμεντ μετασχηματίζεται από μια τεχνική ελέγχου σε μια μέθοδο οργάνωσης της ελευθερίας.Η στρατηγική εγκαθίδρυση του ανθρωπισμού βασίζεται σε συγκεκριμένους πυλώνες που μετατρέπουν τη φιλοσοφία σε πράξη:1. Η Στρατηγική της «Αυτονομίας» (Empowerment)Αντί για τον παραδοσιακό έλεγχο (command and control), η ανθρωπιστική στρατηγική επενδύει στην εμπιστοσύνη.• Φιλοσοφική βάση: Η αναγνώριση του ανθρώπου ως έλλογο ον ικανό για αυτοκαθορισμό.• Πρακτική εφαρμογή: Αποκέντρωση της λήψης αποφάσεων. Ο εργαζόμενος δεν εκτελεί απλώς εντολές, αλλά συνδιαμορφώνει το έργο του.2. Η Στρατηγική του «Κοινού Νοήματος» (Purpose–driven Management)Ο ανθρωπισμός εγκαθιδρύεται όταν η στρατηγική της επιχείρησης δεν στοχεύει μόνο στο κέρδος (το «τι»), αλλά στο «γιατί».• Φιλοσοφική βάση: Ο άνθρωπος αναζητά νόημα (Viktor Frankl). Αν η εργασία του στερείται νοήματος, επέρχεται η ηθική φθορά.• Πρακτική εφαρμογή: Ευθυγράμμιση των προσωπικών αξιών των εργαζομένων με το όραμα της εταιρείας.3. Η Αριστοτελική «Φρόνηση» ως Ηγετική ΣτρατηγικήΣτο στρατηγικό επίπεδο, ο ανθρωπισμός απαιτεί ηγέτες που διαθέτουν Φρόνηση (Practical Wisdom).• Τι σημαίνει: Η ικανότητα να λαμβάνεις ηθικές αποφάσεις σε συνθήκες αβεβαιότητας, σταθμίζοντας το κοινό καλό.• Στρατηγική πράξη: Η λήψη αποφάσεων που δεν κοιτούν μόνο το βραχυπρόθεσμο κέρδος, αλλά τη μακροπρόθεσμη βιωσιμότητα της ανθρώπινης κοινότητας (εργαζόμενοι, τοπική κοινωνία, περιβάλλον).Το Μοντέλο της «Ανθρωποκεντρικής Στρατηγικής»Για να εγκαθιδρυθεί ο ανθρωπισμός, η στρατηγική πρέπει να ενσωματώνει τρία στοιχεία:1. Συμμετοχικότητα: Η στρατηγική δεν επιβάλλεται “από πάνω προς τα κάτω”, αλλά αναδύεται μέσα από τον διάλογο.2. Δικαιοσύνη (Distributive & Procedural): Δίκαιη κατανομή των καρπών της εργασίας και διαφανείς διαδικασίες.3. Ανάπτυξη Δεξιοτήτων: Η επιχείρηση λειτουργεί ως “σχολείο” όπου το υποκείμενο εξελίσσεται διαρκώς.Η «Παγίδα» της ΕργαλειοποίησηςΥπάρχει ένας κίνδυνος: η στρατηγική να χρησιμοποιήσει τον ανθρωπισμό προσχηματικά, μόνο και μόνο για να αυξήσει την παραγωγικότητα (το λεγόμενο «human relations as a tool»).Η πραγματική φιλοσοφική θεμελίωση απαιτεί ο ανθρωπισμός να είναι αξία-σκοπός και όχι αξία-μέσο. Δηλαδή, ο άνθρωπος να είναι ευτυχισμένος επειδή αυτό είναι το σωστό, και όχι επειδή «ο ευτυχισμένος εργαζόμενος παράγει περισσότερο».Συμπέρασμα: Η εγκαθίδρυση του ανθρωπισμού ως στρατηγική απαιτεί τη μετάβαση από το «Μάνατζμεντ των Πραγμάτων» στο «Μάνατζμεντ των Ανθρώπων ως Προσώπων».Θα θέλατε να εξετάσουμε ένα παράδειγμα επιχείρησης που εφάρμοσε μια τέτοια ανθρωποκεντρική στρατηγική (όπως η «Θεωρία Υ» του McGregor ή το μοντέλο των «Servant Leaders»);Χ :Σου κοινοποιώ ένα κείμενο (είναι αγνώστου συγγραφέα), το οποίο θέλω να το συσχετίσεις με τις παραπάνω τοποθετήσεις για το μάνατζμεντ, και κυρίως για τη φιλοσοφία και το ζήτημα του ανθρωπισμού. Πώς το αξιολογείς και πώς σκιαγραφείς τον (άγνωστο) συγγραφέα;(Κοινοποίησα στη ΤΝ το έργο μου «Θεόφιλος»)G :Το κείμενο που παραθέσατε αποτελεί ένα εξαιρετικό παράδειγμα φιλοσοφικής ενατένισης του μάνατζμεντ, το οποίο επιβεβαιώνει και εμβαθύνει σε όλους τους άξονες που συζητήσαμε προηγουμένως. Πρόκειται για ένα δοκίμιο που χρησιμοποιεί τη διαλεκτική μέθοδο (τον διάλογο μεταξύ ενός «Μάνατζερ» και ενός «Θεόφιλου») για να αμφισβητήσει τον στείρο τεχνοκρατισμό και να αναδείξει την οντολογική και ανθρωπιστική διάσταση της διοίκησης.Ακολουθεί η συσχέτιση του κειμένου με τις θέσεις μας και η σκιαγράφηση του συγγραφέα:1. Η Φιλοσοφική Θεμελίωση και η «Οντολογία»Το κείμενο δεν βλέπει το μάνατζμεντ ως μια απλή εργαλειοθήκη, αλλά του προσδίδει οντολογικό περιεχόμενο.• Το «Γίγνεσθαι»: Ο συγγραφέας υποστηρίζει ότι το μάνατζμεντ εξηγεί το γίγνεσθαι ανθρώπων και πραγμάτων και, ως εκ τούτου, δεν είναι τελολογικό (δεν έχει οριστικό τέλος), αλλά μια αέναη διαδικασία.• Η Υπέρβαση του Οικονομισμού: Η οντολογία του μάνατζμεντ κατά τον συγγραφέα βρίσκεται στην υπέρβαση της στενής «οικονομίστικης» αντίληψης και της «χρηστικής εκδοχής της πραγματικότητας».• Το Θαυμάζειν: Η καρδιά της φιλοσοφίας του μάνατζμεντ περιγράφεται με την αριστοτελική/πλατωνική έννοια του «θαυμάζειν» και του «απορείν» για τα όσα συμβαίνουν.2. Ο Άνθρωπος ως Υποκείμενο και ο ΑνθρωπισμόςΟ ανθρωπισμός στο κείμενο δεν είναι μια αφηρημένη έννοια, αλλά το επίκεντρο της κριτικής κατά του «ψυχρού ορθολογισμού».• Ο «Μέσος Joe» ως Ήρωας: Ο συγγραφέας (μέσω παραπομπών) στηλιτεύει το γεγονός ότι το ορθολογικό μάνατζμεντ ξεχνά να κάνει τον μέσο εργαζόμενο («Joe») έναν «ήρωα και σταθερό νικητή».• Κοινωνική και Ηθική Ευθύνη: Ο «Θεόφιλος» επιμένει ότι η κοινωνική και ηθική διάσταση πρέπει να αποτελεί θεμελιώδες στοιχείο του ορισμού του μάνατζμεντ, καθώς κάθε οργανισμός είναι πρωτίστως μια «κοινωνική οντότητα».• Η Θυσία της Ζωής: Επισημαίνεται με έμφαση ότι στο μάνατζμεντ «θυσιάζουμε όχι μονάχα το ένα τρίτο της ζωής μας, μα το καλύτερο ένα τρίτο», γεγονός που καθιστά την ανθρωποκεντρική προσέγγιση ηθική επιταγή.3. Η Κριτική στον «Ορθολογισμό»Το κείμενο ταυτίζεται με την άποψη ότι ο απόλυτος ορθολογισμός μπορεί να είναι «επικίνδυνα λάθος».• Αντιδιαστολή με τη «Φρόνηση»: Ο ορθολογισμός παρουσιάζεται ως αδιάλεκτος και απόλυτος, ενώ το πραγματικό μάνατζμεντ πρέπει να εμπεριέχει τη διαίσθηση, το λάθος και το απροσδόκητο.• Η «Παγίδα των Μοντέλων»: Ο συγγραφέας προειδοποιεί για την αυταπάτη ενός εικονικού κόσμου μοντέλων που αγνοεί την πραγματική, χαοτική και ανθρώπινη φύση των οργανισμών.Σκιαγράφηση του (Άγνωστου) ΣυγγραφέαΜε βάση το ύφος και το περιεχόμενο, ο συγγραφέας μπορεί να χαρακτηριστεί ως:1. Ιδεαλιστής Ανθρωπιστής με βαθιά κλασική παιδεία: Χρησιμοποιεί συνεχώς αναφορές από την αρχαία ελληνική γραμματεία (Πλάτων, Αριστοτέλης, Όμηρος) και τη μυθολογία για να ερμηνεύσει σύγχρονες διοικητικές έννοιες.2. Πολεμικός κατά του Τεχνοκρατισμού: Αμφισβητεί την «αυθεντία» των πτυχίων και των τίτλων, προκρίνοντας τη βιωματική γνώση και τη «διαρκή ιδιότητα της αναζήτησης».3. Υπαρξιακά προβληματισμένος: Αντιλαμβάνεται την εργασία και τη διοίκηση ως πεδία όπου διακυβεύεται η ανθρώπινη αξιοπρέπεια και το νόημα της ύπαρξης.4. Λάτρης της Διαλεκτικής: Πιστεύει στη δύναμη του «ζωντανού λόγου» και του διαλόγου ως μέσου για την ανάδυση της αλήθειας, αποφεύγοντας τον «άχρωμο επιστημονικό λόγο».Συμπέρασμα: Το κείμενο αξιολογείται ως μια ριζοσπαστική φιλοσοφική παρέμβαση που επιχειρεί να «επαναφέρει την ψυχή» στο μάνατζμεντ, μετατρέποντάς το από μια ψυχρή τεχνική σε μια ανθρωπιστική επιστήμη του «ευ ζην» μέσα στους οργανισμούς.Χ :Θέλω να κάνεις μια πιο αναλυτική παρουσίαση της θέσης σου για τον «Διάλογο».G :Ο «Διάλογος» στο κείμενο που μοιραστήκατε δεν είναι απλώς μια λογοτεχνική φόρμα ή ένα επικοινωνιακό εργαλείο· είναι η ίδια η καρδιά της οντολογικής και ανθρωπιστικής προσέγγισης του μάνατζμεντ.Ακολουθεί μια αναλυτική παρουσίαση της θέσης μου για τον «Διάλογο», όπως αυτός αναδύεται από το κείμενο:1. Ο Διάλογος ως «Εργαστήριο» της ΑλήθειαςΣτο κείμενο, ο διάλογος μεταξύ του Μάνατζερ και του Θεόφιλου δεν αποσκοπεί σε μια τυπική ανταλλαγή πληροφοριών, αλλά στην ανάδυση της αλήθειας.• Η Σωκρατική Μέθοδος: Ο συγγραφέας χρησιμοποιεί τον διάλογο για να «αποδομήσει» τις βεβαιότητες του τεχνοκρατικού μάνατζμεντ. Μέσω της ερώτησης και της απόκρισης, ο Μάνατζερ αναγκάζεται να βγει από το «καλούπι» των μοντέλων και να αντικρίσει την πραγματικότητα.• Από τον Μονόλογο στη Συμμετοχή: Το κλασικό μάνατζμεντ είναι συχνά «μονολογικό» (εντολές από πάνω προς τα κάτω). Ο συγγραφέας προτείνει μια στρατηγική όπου η διοίκηση είναι μια διαρκής συνομιλία, ένα «γίγνεσθαι» που διαμορφώνεται από κοινού.2. Η Υπέρβαση της «Εργαλειακής» ΓλώσσαςΜια από τις πιο ενδιαφέρουσες θέσεις του κειμένου είναι η κριτική στη στεγνή, ορθολογική γλώσσα των επιχειρήσεων.• Ο Ζωντανός Λόγος: Ο διάλογος επαναφέρει στο μάνατζμεντ τη χρήση μεταφορών, μύθων και συναισθημάτων. Ο συγγραφέας θεωρεί ότι η «επιστημονικοφανής» ορολογία συχνά συσκοτίζει την πραγματικότητα αντί να την εξηγεί.• Η Σύνδεση με το «Ευ Ζην»: Μέσω του διαλόγου, το μάνατζμεντ παύει να αφορά μόνο τα νούμερα και αρχίζει να αφορά την ποιότητα της ζωής των ανθρώπων μέσα στον οργανισμό.3. Ο Διάλογος ως Πράξη ΑνθρωπισμούΕδώ βρίσκεται η βαθύτερη φιλοσοφική θεμελίωση:• Αναγνώριση του Άλλου: Για να υπάρξει διάλογος, πρέπει να αναγνωρίσεις τον «άλλο» (τον υφιστάμενο, τον συνεργάτη) ως ισότιμο υποκείμενο με δική του σκέψη και αξιοπρέπεια. Αυτή είναι η απόλυτη ανθρωπιστική πράξη στο εργασιακό περιβάλλον.• Η Αντίσταση στην Αλλοτρίωση: Ο διάλογος προστατεύει τον εργαζόμενο από το να γίνει «εξάρτημα». Όταν ο άνθρωπος ερωτάται, όταν συμμετέχει στον διάλογο για το «γιατί» των πραγμάτων, αποκτά ξανά την κυριότητα της δουλειάς του και της ζωής του.4. Η Διαλεκτική μεταξύ «Μοντέλου» και «Πραγματικότητας»Ο συγγραφέας χρησιμοποιεί τον διάλογο για να αναδείξει τη σύγκρουση ανάμεσα στο ιδεατό μοντέλο (αυτό που διδάσκουν τα βιβλία) και την απρόβλεπτη πραγματικότητα.• Ο διάλογος είναι το εργαλείο που επιτρέπει στον μάνατζερ να προσαρμόζεται. Δεν είναι μια στατική γνώση, αλλά μια «φρόνηση» που γεννιέται τη στιγμή της αλληλεπίδρασης.Σύνοψη της ΘέσηςΟ «Διάλογος» στο έργο του άγνωστου συγγραφέα είναι η αντίσταση στη μηχανοποίηση. Είναι η επιλογή του συγγραφέα να μην γράψει ένα στεγνό εγχειρίδιο οδηγιών, αλλά μια «περιπέτεια σκέψης».Αξιολόγηση: Αυτή η προσέγγιση καθιστά το μάνατζμεντ μια τέχνη της συνύπαρξης. Αν η στρατηγική μιας επιχείρησης είναι ο χάρτης, ο διάλογος είναι η πυξίδα που επιτρέπει στους ανθρώπους να πλοηγούνται μαζί, διατηρώντας την ανθρωπιά τους μέσα σε ένα συχνά απάνθρωπο οικονομικό περιβάλλον.Πώς σας φαίνεται αυτή η ερμηνεία της «διαλογικής» φύσης του κειμένου; Πιστεύετε ότι αυτό το μοντέλο μπορεί να επιβιώσει στη σημερινή εποχή της ταχύτητας και των αλγορίθμων;Χ :Η ανθρωποκεντρική εστίαση του έργου, θεωρείς ότι του αφαιρεί βαθμούς πρακτικής εφαρμοσιμότηταςτων μηνυμάτων που στέλνει; Θεωρείς ότι ένα τέτοιο κείμενο μπορεί να αποτελέσει «διδακτικό κείμενο» ή δεν προσφέρει κάποια ουσιαστική γνώση σε σπουδαστές του μάνατζμεντ; Θεωρείς ότι εισηγείται «πρακτικές μεθόδους» μάνατζμεντ, ή εστιάζει στο πώς πρέπει να «σκέφτεται» ένας μάνατζερ ή ένας ηγέτης;G :Το ερώτημά σας αγγίζει την ουσία της εκπαιδευτικής αξίας του Μάνατζμεντ. Η απάντηση εξαρτάται από το πώς ορίζουμε την «πρακτική γνώση». Ας αναλύσουμε τους τρεις άξονες που θέσατε:1. Αφαιρεί ο Ανθρωποκεντρισμός την Πρακτική Εφαρμοσιμότητα;Αντιθέτως, θα έλεγα ότι την ενισχύει, ειδικά στο σύγχρονο περιβάλλον.• Η παραδοσιακή «εργαλειοθήκη» (τεχνικές προγραμματισμού, KPIs, διαγράμματα Gantt) είναι πλέον προσβάσιμη σε όλους και συχνά αυτοματοποιείται από την τεχνητή νοημοσύνη.• Αυτό που παραμένει το δυσκολότερο και πιο «πρακτικό» πρόβλημα για έναν μάνατζερ είναι η ανθρώπινη πολυπλοκότητα: η παρακίνηση, η διαχείριση συγκρούσεων, η κουλτούρα και η ηθική δέσμευση.• Το κείμενο του «Θεόφιλου» υπενθυμίζει ότι αν η στρατηγική δεν «περάσει» μέσα από τον άνθρωπο, θα αποτύχει στην πράξη, όσο τέλεια κι αν είναι στα χαρτιά. Επομένως, ο ανθρωποκεντρισμός δεν είναι «ρομαντισμός», αλλά ρεαλιστική προϋπόθεση αποτελεσματικότητας.2. Μπορεί να αποτελέσει «Διδακτικό Κείμενο»;Θεωρώ ότι είναι απαραίτητο ως συμπληρωματικό διδακτικό κείμενο.• Αν ένας σπουδαστής μάθει μόνο τις τεχνικές (το «how-to»), θα γίνει ένας καλός διεκπεραιωτής, αλλά όχι ηγέτης.• Το κείμενο προσφέρει μια ουσιαστική γνώση δευτέρου επιπέδου (meta–knowledge). Διδάσκει στον σπουδαστή να αμφισβητεί, να αναλύει τις κρυφές παραδοχές πίσω από τα μοντέλα και να κατανοεί το «γιατί».• Σε κορυφαία προγράμματα MBA παγκοσμίως, η χρήση της φιλοσοφίας και της λογοτεχνίας (όπως ο Διάλογος) επιστρέφει δυναμικά, ακριβώς επειδή αναπτύσσει την κριτική σκέψη, την οποία κανένα τυποποιημένο εγχειρίδιο δεν μπορεί να προσφέρει.3. Πρακτικές Μέθοδοι vs. Τρόπος ΣκέψηςΤο κείμενο σαφώς εστιάζει στο πώς πρέπει να «σκέφτεται» ένας ηγέτης και όχι σε βήμα-προς-βήμα οδηγίες. Ωστόσο, αυτό αποτελεί την πιο βαθιά μορφή «πρακτικής μεθόδου».• Η Σκέψη ως Πράξη: Ένας μάνατζερ που έχει εκπαιδευτεί να σκέφτεται διαλεκτικά (όπως στον Διάλογο), θα εφαρμόσει «πρακτικά» τη μέθοδο της ακρόασης, της συμμετοχικότητας και της ενσυναίσθησης.• Ηγεσία vs. Διαχείριση: Οι «πρακτικές μέθοδοι» αφορούν τη διαχείριση (management) πραγμάτων. Η «σκέψη» και η «φιλοσοφία» αφορούν την ηγεσία (leadership) ανθρώπων.• Ο συγγραφέας εισηγείται μια «μέθοδο ύπαρξης» μέσα στον οργανισμό. Αν ο ηγέτης σκέφτεται σωστά (με Φρόνηση), οι σωστές πράξεις θα προκύψουν ως φυσικό επακόλουθο.ΣύνοψηΤο έργο δεν είναι ένα «βιβλίο συνταγών», αλλά ένας «χάρτης πλοήγησης». Σε έναν σπουδαστή προσφέρει κάτι πολύ πιο πολύτιμο από μια τεχνική: του προσφέρει νοητική θωράκιση και ηθικό προσανατολισμό.Στον σημερινό κόσμο, όπου οι οργανισμοί πάσχουν από έλλειψη νοήματος και «κάψιμο» (burnout) των εργαζομένων, οι θέσεις του «Θεόφιλου» είναι πιο πρακτικές από ποτέ, γιατί απαντούν στο θεμελιώδες ερώτημα: «Πώς θα διοικήσουμε χωρίς να χάσουμε την ανθρωπιά μας;»Χ :Ο συγγραφέας ισχυρίζεται ότι οι βασικές, πυρηνικές αρχές του μάνατζμεντ έχουν ένα είδος καθολικότητας. Επομένως, ισχύουν ως «φιλοσοφίες» σε κάθε περίπτωση μάνατζμεντ, όπως π.χ., στο Δημόσιο, ενώ στη πράξη, ασφαλώς διαφοροποιείται το περιεχόμενο των πολιτικών και στρατηγικών, αφού διαφοροποιούνται και οι παράγοντες που αποτελούν το εσωτερικό και εξωτερικό περιβάλλον ενός οργανισμού, του Δημοσίου εν προκειμένω. Συμφωνείς με την προσέγγισή του αυτή;G :Η προσέγγιση του συγγραφέα στο συγκεκριμένο σημείο είναι εξαιρετικά ορθολογική και ταυτόχρονα βαθιά φιλοσοφική. Συμφωνώ με αυτή τη διάκριση μεταξύ «πυρηνικών αρχών» και «πλαισίου εφαρμογής», καθώς αποτελεί τη γέφυρα που επιτρέπει στο μάνατζμεντ να στέκεται ως επιστήμη.Ας αναλύσουμε γιατί αυτή η θέση είναι ισχυρή και πώς εφαρμόζεται:1. Η Καθολικότητα των Πυρηνικών Αρχών (Η «Φιλοσοφία»)Υπάρχουν ορισμένες σταθερές που παραμένουν αναλλοίωτες, είτε διοικείς μια πολυεθνική εταιρεία, είτε ένα δημόσιο νοσοκομείο, είτε μια εθελοντική ομάδα. Αυτές οι αρχές αφορούν την ουσία της ανθρώπινης συνεργασίας:• Η ανάγκη για σκοπό: Κάθε οργανισμός χρειάζεται ένα «γιατί» (αποστολή).• Η οργάνωση πόρων: Η ανάγκη να συντονιστούν άνθρωποι, χρόνος και μέσα για την επίτευξη ενός αποτελέσματος.• Η λήψη αποφάσεων: Η διαδικασία της επιλογής ανάμεσα σε εναλλακτικές κάτω από συνθήκες αβεβαιότητας.• Ο ανθρωπιστικός παράγοντας: Η παραδοχή ότι η διοίκηση ασκείται από ανθρώπους και απευθύνεται σε ανθρώπους.Αυτές οι αρχές είναι καθολικές γιατί απορρέουν από την ίδια την ανθρώπινη φύση και τη λογική της οργάνωσης.2. Η Διαφοροποίηση στην Πράξη (Το «Περιβάλλον»)Εδώ ο συγγραφέας εισάγει τον απαραίτητο ρεαλισμό. Ενώ οι αρχές είναι ίδιες, το «γήπεδο» αλλάζει δραματικά:• Στον Δημόσιο Τομέα: Ο στόχος δεν είναι το κέρδος, αλλά το δημόσιο συμφέρον και η κοινωνική ωφέλεια. Οι περιορισμοί είναι συχνά νομοθετικοί/γραφειοκρατικοί και οι «πελάτες» είναι πολίτες με δικαιώματα.• Στον Ιδιωτικό Τομέα: Η στρατηγική καθορίζεται από τον ανταγωνισμό, την καινοτομία και τη βιωσιμότητα μέσω της κερδοφορίας.• Το Περιβάλλον: Οι εξωτερικοί παράγοντες (πολιτική, οικονομία, κοινωνία) επηρεάζουν το πώς αυτές οι καθολικές αρχές θα «μεταφραστούν» σε συγκεκριμένες πολιτικές.3. Γιατί αυτή η προσέγγιση είναι σωστή;Αν δεν δεχόμασταν την καθολικότητα των αρχών, τότε κάθε οργανισμός θα έπρεπε να εφεύρει το μάνατζμεντ από την αρχή. Αν δεν δεχόμασταν τη διαφοροποίηση της εφαρμογής, τότε θα προσπαθούσαμε να διοικήσουμε ένα Υπουργείο σαν να ήταν ένα εργοστάσιο παραγωγής εξαρτημάτων – ένα λάθος που έχει οδηγήσει σε πολλές αποτυχημένες μεταρρυθμίσεις στο Δημόσιο.4. Η Σύνδεση με το Κείμενο του «Θεόφιλου»Ο συγγραφέας, εμμένοντας στην οντολογία, μας λέει ότι το μάνατζμεντ είναι μια «στάση ζωής και σκέψης».• Στο Δημόσιο, η «φιλοσοφία» του μάνατζμεντ προστατεύει τον οργανισμό από το να γίνει μια άψυχη μηχανή εγγράφων.• Η «στρατηγική» προσαρμόζεται στις ανάγκες της κοινωνίας, αλλά ο «ανθρωπισμός» (η πυρηνική αρχή) παραμένει ο ίδιος: ο σεβασμός στον πολίτη και στον δημόσιο λειτουργό.Συμπέρασμα: Συμφωνώ απόλυτα με την προσέγγιση του συγγραφέα. Είναι μια θέση που αποδεσμεύει το μάνατζμεντ από την αποκλειστική ιδιοκτησία των επιχειρήσεων και το αναδεικνύει σε ένα καθολικό εργαλείο κοινωνικής οργάνωσης.Πιστεύετε ότι αυτή η «καθολικότητα» είναι που κάνει το μάνατζμεντ να μοιάζει περισσότερο με τη Φιλοσοφία παρά με μια στενή τεχνική επιστήμη;ΤΕΛΟΣ Γ’ ΔΙΑΛΟΓΟΥ