Μπαίνοντας στο 2026 – Ανάλυση των Εθνικών Ευκαιριών / Απειλών και των Εθνικών Δυνατοτήτων / Αδυναμιών  – Μια SWOTΑνάλυση με τη Βοήθεια της Τεχνητής Νοημοσύνης (Δύο Διάλογοι)

Στο παρόν άρθρο, καθώς προσεγγίζουμε την Πρωτοχρονιά, επέλεξα μια συζήτηση με τη Τεχνητή Νοημοσύνη, με θέμα την ανάλυση σε επίπεδο Χώρας, των εθνικών μας ευκαιριών / απειλών, και δυνατοτήτων / αδυναμιών (η γνωστή μας SWOT Analysis), με άλλα λόγια

«πού» βρισκόμαστε και «πώς» στεκόμαστε σε σχέση με τους παράγοντες εκείνους που καθορίζουν σε εθνικό επίπεδο, τις ευκαιρίες και απειλές από το εξωτερικό περιβάλλον αλλά και τις δυνατότητες και αδυναμίες του εσωτερικού μας περιβάλλοντος.

Βασίλης Δημ. Χασιώτης 

Όπως το θέτω και στους δύο Διαλόγους, πρωταρχικός μου στόχος σ’ αυτή τη συζήτηση, είναικυρίως να αποτυπώσουμε με όσο το δυνατό μεγαλύτερη ακρίβεια αλλά και ειλικρίνεια, το πού βρισκόμαστε και πώς στεκόμαστε. Αν αυτά τα δύο ερωτήματα δεν τεθούν και κυρίως δεν απαντηθούν, ο οποιοσδήποτε σχεδιασμός στρατηγικής θα είναι έωλος και η οποιαδήποτε επιδίωξη υλοποίησης μιας τέτοιας στρατηγικής, καθαρή σπατάλη πόρων και ενέργειας, για να επιτευχθεί μια χίμαιρα. Αν τα δύοαυτά ερωτήματα απαντηθούν με ειλικρίνεια, τότε θεωρώ ότι έχουμε ήδη διανύσει το 50% του δρόμου μας προς την κατάκτηση του αύριο. Έτσι, λοιπόν, εστίασα στο «σήμερα», διότι πριν κατακτήσεις το «αύριο» πρέπει να είσαι βέβαιος ότι είσαι «κυρίαρχος» του «σήμερα». Κι αυτό δεν είναι πάντα δεδομένο, και στους δύο Διαλόγους που ακολουθούν, νομίζω ότι αυτό θα καταστεί κάτι παραπάνω από σαφές.

Για τον λόγο αυτό, «προσκάλεσα» τη ΤΝ να προβεί σ΄ αυτή την ανάλυση, με εμένα να θέτω τα ερωτήματα και όπου χρειάζεται να κάνω κάποιες παρεμβάσεις.

Για ακόμα μια φορά ας υπενθυμίσω, ότι στη παρούσα σειρά «Διαλόγων» μου με τη Τεχνητή Νοημοσύνη, προσπαθώ να δίνω όσο περισσότερο χώρο και χρόνο στην ανάπτυξη των απόψεων της ΤΝ και όχι των δικών μου, κι αυτό σε καμία περίπτωση δεν θα πρέπει να εκλαμβάνεται ως «σιωπηρή» συναίνεση ή απόρριψη των απόψεών της. Απλώς, δεν τοποθετούμαι, εκτός αν αυτό προκύπτει από το ίδιο το κείμενο.

Η προσέγγιση θα γίνει μέσω δύο «Διαλόγων», με δύο διαφορετικούς αλγορίθμους Τεχνητής Νοημοσύνης («GPT 5» και «GEMINI»). Οι ερωτήσεις θα είναι οι ίδιες και στους δύο.

«Χ» (εγώ)

«GPT 5» (η Τεχνητή Νοημοσύνη)

«GEMINI» (η Τεχνητή Νοημοσύνη)

ΕΝΑΡΞΗ Α’ ΔΙΑΛΟΓΟΥ («GPT 5»)

Χ :

Καθώς η Ελλάδα αφήνει το 2025, ας επιχειρήσουμε να προσεγγίσουμε το μέλλον που καλείται να αντιμετωπίσει αλλά και να διαμορφώσει η ίδια τουλάχιστον σε ό,τι θεωρείται ότι υπάγεται στη δική της «κυρίαρχη» δικαιοδοσία. Και ας γίνει τμηματικά αυτή η προσέγγιση πριν επιχειρηθεί συνολικά. Προτείνω ως μέθοδο προσέγγισης την SWOT Analysis. Προτείνω να ξεκινήσουμε με την εθνική οικονομία (με διάκριση δημόσια και ιδιωτική και ακολούθως συνολικά).

GPT 5

Συμφωνώ με τη μεθοδολογική επιλογή και με την τμηματική προσέγγιση. Η SWOT Analysis, αν δεν χρησιμοποιηθεί ως τεχνοκρατικό «φύλλο excel» αλλά ως εργαλείο πολιτικής και θεσμικής αυτογνωσίας, μπορεί να φωτίσει με σχετική καθαρότητα το πεδίο της πραγματικής –και όχι διακηρυκτικής– κυριαρχίας της χώρας.

Θα ξεκινήσω, όπως προτείνεις, από την εθνική οικονομία, με σαφή διάκριση δημόσιου και ιδιωτικούσκέλους. Σε αυτή την πρώτη φάση θα αποφύγω σκόπιμα την υπερβολική ποσοτικοποίηση και θα εστιάσω σε δομικά χαρακτηριστικά.

Ι. Δημόσια Οικονομία – SWOT

Strengths (Δυνατά Σημεία)

1. Δημοσιονομική σταθεροποίηση

Μετά από δεκαπέντε χρόνια κρίσεων, η Ελλάδα έχει επιτύχει:

o πρωτογενή πλεονάσματα,

o μείωση του λόγου χρέους/ΑΕΠ (έστω και εν μέρει λόγω πληθωρισμού),

o αποκατάσταση σχετικής εμπιστοσύνης στις αγορές.

2. Δομή δημόσιου χρέους

Παρά το μέγεθός του:

o μακρά διάρκεια,

o χαμηλά σταθερά επιτόκια,

o περιορισμένος βραχυπρόθεσμος κίνδυνος αναχρηματοδότησης.

3. Θεσμική εμπειρία διαχείρισης κρίσεων

Το κράτος έχει αποκτήσει τεχνογνωσία:

o στη δημοσιονομική επιτήρηση,

o στη συμμόρφωση με ευρωπαϊκά πλαίσια,

o στη διαχείριση ευρωπαϊκών πόρων.

Weaknesses (Αδυναμίες)

1. Περιορισμένη δημοσιονομική κυριαρχία

Η δημοσιονομική πολιτική:

o δεν χαράσσεται αυτόνομα,

o υπόκειται σε ευρωπαϊκούς κανόνες (νέο Σύμφωνο Σταθερότητας),

o λειτουργεί περισσότερο ως διαχείριση ορίων παρά ως αναπτυξιακό εργαλείο.

2. Χρόνια δομική υστέρηση του κράτους

o γραφειοκρατία,

o αργή Δικαιοσύνη,

o χαμηλή αποδοτικότητα δημόσιων δαπανών,

o διοικητικός κατακερματισμός.

3. Φορολογική στενότητα και κοινωνική κόπωση

o στενή φορολογική βάση,

o υπερφορολόγηση συγκεκριμένων ομάδων,

o εκτεταμένη φοροδιαφυγή,

o μειωμένη κοινωνική νομιμοποίηση της φορολογίας.

Opportunities (Ευκαιρίες)

1. Ευρωπαϊκοί πόροι (RRF – ΕΣΠΑ)

Ιστορικής κλίμακας χρηματοδοτικά εργαλεία που θα μπορούσαν:

o να αναβαθμίσουν υποδομές,

o να μετασχηματίσουν τη δημόσια διοίκηση,

o να ενισχύσουν στρατηγικούς τομείς (ενέργεια, ψηφιακό κράτος).

2. Ψηφιακός μετασχηματισμός κράτους

o μείωση διοικητικού κόστους,

o διαφάνεια,

o βελτίωση σχέσης πολίτη–κράτους (όπου εφαρμόζεται ουσιαστικά).

3. Γεωπολιτική αναβάθμιση ως διαπραγματευτικό κεφάλαιο

Ενέργεια, άμυνα, περιφερειακή σταθερότητα μπορούν να μετατραπούν σε:

o δημοσιονομικό χώρο,

o πολιτική επιρροή εντός ΕΕ.

Threats (Απειλές)

1. Επιστροφή αυστηρής ευρωπαϊκής δημοσιονομικής πειθαρχίας

o λιγότερη ανοχή,

o περιορισμός επεκτατικών πολιτικών,

o κίνδυνος νέας κοινωνικής ασφυξίας.

2. Δημογραφική κατάρρευση

o γήρανση πληθυσμού,

o αύξηση δαπανών συντάξεων/υγείας,

o μείωση παραγωγικής βάσης.

3. Εξωτερικοί κλυδωνισμοί

o γεωπολιτικές κρίσεις,

o ενεργειακές αναταράξεις,

o διεθνείς υφέσεις, χωρίς επαρκή εθνικά «μαξιλάρια».

ΙΙ. Ιδιωτική Οικονομία – SWOT

Strengths

1. Επιχειρηματική προσαρμοστικότητα

Οι ελληνικές επιχειρήσεις έχουν επιδείξει:

o αντοχή,

o ευελιξία,

o ικανότητα επιβίωσης σε εχθρικό περιβάλλον.

2. Δυναμικοί τομείς

o τουρισμός,

o ναυτιλία,

o αγροδιατροφή υψηλής ποιότητας,

o ενέργεια και logistics.

3. Ανθρώπινο κεφάλαιο

o υψηλό μορφωτικό επίπεδο,

o ισχυρή διασπορά (brain circulation ως δυνητικό πλεονέκτημα).

Weaknesses

1. Μικρό μέγεθος και κατακερματισμός επιχειρήσεων

o χαμηλή παραγωγικότητα,

o περιορισμένη εξαγωγική ικανότητα,

o αδύναμη καινοτομία.

2. Ακριβό και δύσκολο χρήμα

o περιορισμένη τραπεζική χρηματοδότηση,

o υψηλά επιτόκια για ΜμΕ,

o εξάρτηση από επιδοτήσεις.

3. Χαμηλή επενδυτική κουλτούρα μακράς πνοής

o έμφαση στην ταχεία απόδοση,

o λίγες παραγωγικές επενδύσεις υψηλής προστιθέμενης αξίας.

Opportunities

1. Μετατόπιση παγκόσμιων αλυσίδων αξίας

o nearshoring,

o ρόλος Ελλάδας ως περιφερειακός κόμβος.

2. Πράσινη και ψηφιακή μετάβαση

o νέες αγορές,

o νέες δεξιότητες,

o πιθανή αναβάθμιση παραγωγικού μοντέλου.

3. Επιστροφή ή διασύνδεση με τη διασπορά

o κεφάλαια,

o τεχνογνωσία,

o διεθνή δίκτυα.

Threats

1. Ανταγωνισμός χαμηλότερου κόστους

o Βαλκάνια,

o Ασία,

o πίεση σε μισθούς και εργασιακές σχέσεις.

2. Κλιματική κρίση

o τουρισμός,

o αγροτική παραγωγή,

o υποδομές.

3. Κοινωνική απονομιμοποίηση της ανάπτυξης

Αν η ανάπτυξη:

o δεν διαχέεται,

o δεν μειώνει ανισότητες,

o τότε μετατρέπεται σε πολιτικό και κοινωνικό βάρος.

Επόμενο βήμα

Στην επόμενη φάση μπορούμε:

• είτε να συνθέσουμε δημόσια και ιδιωτική οικονομία σε ενιαίο SWOT,

• είτε (κατά τη γνώμη μου πιο γόνιμο) να εξετάσουμε το παραγωγικό μοντέλο ως σύστημα, δηλαδή πώς αλληλεπιδρούν κράτος, αγορά, εργασία και κοινωνία.

Εσύ θα επιλέξεις την κατεύθυνση.

Χ :

Θέλω να συνθέσεις τους δύο τομείς σε ενιαίο SWOT.

GPT 5

Προχωρώ λοιπόν στη σύνθεση δημόσιας και ιδιωτικής οικονομίας σε ενιαίο SWOT, όχι ως άθροισμα δύο λιστών αλλά ως σύστημα αλληλεπιδράσεων. Το ζητούμενο εδώ δεν είναι τι «έχει» η Ελλάδα, αλλά πώς λειτουργεί (ή δεν λειτουργεί) ως οικονομικό σώμα εντός των πραγματικών ορίων κυριαρχίας της.

Θα διατηρήσω επίτηδες έναν τόνο πολιτικο-οικονομικής ανάγνωσης, γιατί το ενιαίο SWOT χωρίς αυτήν καταλήγει άνευρο.

ΕΝΙΑΙΟ SWOT ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ (Δημόσια + Ιδιωτική)

Strengths – Δυνατά σημεία του συστήματος

1. Μακροοικονομική σταθερότητα με κοινωνική αντοχή

Παρά τη σωρευτική κρίση (χρέος, μνημόνια, πανδημία, πληθωρισμός), το σύστημα:

o δεν κατέρρευσε,

o διατήρησε βασικές λειτουργίες,

o απέκτησε εμπειρία επιβίωσης σε συνθήκες πίεσης.

2. Συμπληρωματικότητα κράτους–αγοράς σε κρίσιμους τομείς

Όπου υπήρξε στοιχειώδης συντονισμός (τουρισμός, ενέργεια, ψηφιακές υπηρεσίες):

o το κράτος παρείχε πλαίσιο και πόρους,

o ο ιδιωτικός τομέας εκτέλεσε γρήγορα και αποτελεσματικά.

3. Γεωγραφική και γεωπολιτική υπεραξία

Η οικονομία εδράζεται:

o σε κόμβο μεταφορών, ενέργειας και εμπορίου,

o σε ζώνη αυξημένης στρατηγικής σημασίας, κάτι που μεταφράζεται (δυνητικά) σε οικονομικό και δημοσιονομικό πλεονέκτημα.

4. Ανθρώπινο κεφάλαιο υψηλής ποιότητας

Παρά τη φυγή, το απόθεμα γνώσης, δεξιοτήτων και προσαρμοστικότητας παραμένει:

o σημαντικό,

o διεθνώς ανταγωνιστικό,

o υποαξιοποιημένο αλλά υπαρκτό.

Weaknesses – Δομικές αδυναμίες του συστήματος

1. Ασυμμετρία μεταξύ σταθερότητας και ανάπτυξης

Το σύστημα είναι ρυθμισμένο:

o για αποφυγή κρίσεων,

o όχι για παραγωγή βιώσιμης ανάπτυξης.

Η σταθερότητα επιτυγχάνεται συχνά εις βάρος:

o της παραγωγικότητας,

o της κοινωνικής κινητικότητας.

2. Διαρθρωτική δυσπιστία κράτους–αγοράς–κοινωνίας

o Το κράτος δεν εμπιστεύεται την αγορά χωρίς έλεγχο.

o Η αγορά αποφεύγει το κράτος όπου δεν επιβάλλεται.

o Η κοινωνία δυσπιστεί και προς τα δύο.

Αυτό παράγει:

o υψηλό συναλλακτικό κόστος,

o χαμηλή συμμόρφωση,

o θεσμική κόπωση.

3. Παραγωγικό μοντέλο χαμηλής προστιθέμενης αξίας

Δημόσιες και ιδιωτικές επιλογές συγκλίνουν σε:

o κατανάλωση,

o ακίνητα,

o υπηρεσίες χαμηλής τεχνολογίας.

Η καινοτομία παραμένει:

o αποσπασματική,

o επιδοτούμενη,

o όχι ενσωματωμένη.

4. Δημογραφική και εργασιακή ασυμμετρία

o λιγότεροι εργαζόμενοι,

o περισσότερες εξαρτήσεις (συντάξεις, υγεία),

o πίεση σε μισθούς και παραγωγικότητα, χωρίς αντίστοιχη αναβάθμιση του μοντέλου.

Opportunities – Ιστορικά ανοίγματα

1. Χρονικό παράθυρο ανασύνταξης (όχι απεριόριστο)

Συντρέχουν ταυτόχρονα:

o ευρωπαϊκοί πόροι,

o γεωπολιτικό ενδιαφέρον,

o τεχνολογικές μεταβάσεις.

Σπάνια σύμπτωση, με ημερομηνία λήξης.

2. Δυνατότητα επανακαθορισμού κράτους–αγοράς

o λιγότερο κράτος-εμπόδιο,

o περισσότερο κράτος-συντονιστής,

o αγορά με υποχρεώσεις, όχι μόνο δικαιώματα.

3. Μετάβαση σε πιο σύνθετο παραγωγικό μοντέλο

o ενέργεια,

o αγροδιατροφή υψηλής αξίας,

o logistics,

o πολιτιστική οικονομία,

o αμυντική βιομηχανία.

Το κράτος μπορεί να λειτουργήσει ως στρατηγικός επενδυτής τελευταίας προσφυγής.

4. Ανασύνδεση με τη διασπορά

Όχι συναισθηματικά αλλά:

o επενδυτικά,

o τεχνολογικά,

o θεσμικά.

Threats – Συστημικές απειλές

1. Παγίωση ενός «χαμηλού οροφού»

Μια οικονομία:

o χωρίς μεγάλες κρίσεις,

o αλλά και χωρίς άλματα.

Σταθερή στασιμότητα.

2. Εξωγενείς σοκ χωρίς εθνικά εργαλεία

Η περιορισμένη κυριαρχία σημαίνει:

o μικρή δυνατότητα αντικυκλικής πολιτικής,

o εξάρτηση από ευρωπαϊκές αποφάσεις.

3. Κοινωνική αποσύνδεση από το οικονομικό αφήγημα

Αν οι πολίτες:

o δεν βλέπουν προοπτική,

o δεν μετέχουν στα οφέλη, τότε η οικονομία γίνεται πολιτικά εύθραυστη.

4. Δημογραφική καθίζηση ως πολλαπλασιαστής κρίσεων

Δεν είναι απλώς κοινωνικό πρόβλημα· είναι μακροοικονομικός επιταχυντής αποδυνάμωσης.

Κλείνοντας (προσωρινά)

Αυτό το ενιαίο SWOT δείχνει ότι η Ελλάδα δεν πάσχει από έλλειψη πόρων ή ευκαιριών, αλλά από:

• ασυνέχεια,

• χαμηλή εμπιστοσύνη,

• απουσία συλλογικού παραγωγικού σκοπού.

Το επόμενο λογικό βήμα –αν συμφωνείς– είναι να μετατρέψουμε το SWOT σε στρατηγικά διλήμματα:

όχι τι θέλουμε, αλλά τι είμαστε διατεθειμένοι να αλλάξουμε.

Εκεί αρχίζει η πραγματική πολιτική.

Χ :

Νομίζω ότι πρέπει να περιμένουμε λίγο πριν εισέλθουμε σε πιο σφαιρική και ολιστική προσέγγιση σε επίπεδο πολιτικών που απαιτούν την απάντηση και σε άλλες πτυχές του εθνικού μας γίγνεσθαι. Κλείνοντας το κεφάλαιο «οικονομία», θέλω την άποψη σου, για το «πού πάει η οικονομία», δοθέντος ενός πολύ σημαντικού παράδοξου. Ότι, ειδικώς η οικονομία, αν και όχι μόνο αυτή, σε αντίθεση με άλλες Χώρες, εμείς έχουμε «πετύχει» να τη «θωρακιστούμε» έναντι των αβεβαιοτήτων του μέλλοντος χάρη στα Μνημόνια, αρκεί ασφαλώς να τα τηρήσουμε κατά γράμμα. Και να μη ξεχνάμε ότι πρόκειται για πορεία νομοθετημένη. Αυτή η «σωτηρία» δεν προβλήθηκε; Επομένως στη SWOT ανάλυση σου, μήπως θα έπρεπε να συναξιολογηθεί κι αυτός ο παράγων, η τουλάχιστον η αξιοπιστία του αφηγήματος του;

GPT 5

Θίγεις τον πυρήνα του ελληνικού οικονομικού παραδόξου και, θα έλεγα, τον πιο υποτιμημένο άξονα της μεταμνημονιακής συζήτησης: όχι αν η οικονομία «πάει καλά», αλλά τι είδους μέλλον έχει προεξοφληθεί γι’ αυτήν μέσω μιας νομοθετημένης κανονικότητας.

Θα προσπαθήσω να απαντήσω στο «πού πάει η οικονομία» παίρνοντας στα σοβαρά αυτό που λες: ότι η Ελλάδα είναι ίσως η μόνη χώρα της ΕΕ που έχει «θωρακιστεί» θεσμικά απέναντι στο μέλλον, ακριβώς επειδή έχει δεσμευτεί να μην το διεκδικήσει.

1. Το παράδοξο της «θωρακισμένης οικονομίας»

Πράγματι, μετά τα Μνημόνια η Ελλάδα διαθέτει:

• προκαθορισμένη δημοσιονομική τροχιά,

• ενισχυμένους μηχανισμούς επιτήρησης,

• νομοθετημένες δεσμεύσεις μακράς διάρκειας (πλεονάσματα, μεταρρυθμίσεις, ιδιωτικοποιήσεις),

• περιορισμένο βαθμό πολιτικής διακριτικής ευχέρειας.

Αυτό προβλήθηκε ως σωτηρία. Και όχι άδικα, αν το κριτήριο είναι:

«να μη ξανασυμβεί το 2010».

Όμως εδώ ακριβώς βρίσκεται το παράδοξο που σωστά επισημαίνεις:

Η οικονομία είναι «ασφαλής» μόνο εφόσον δεν προσπαθήσει να γίνει κάτι άλλο από αυτό που έχει ήδη οριστεί.

Η θωράκιση δεν είναι απέναντι στις κρίσεις γενικώς, είναι απέναντι στην εθνική απόκλιση.

2. Πού πάει λοιπόν η ελληνική οικονομία;

Η σύντομη, ειλικρινής απάντηση είναι:

Πάει εκεί όπου επιτρέπεται να πάει χωρίς να ενεργοποιήσει μηχανισμούς διόρθωσης.

Πιο αναλυτικά:

Πάει σε μια οικονομία:

• χαμηλού ρίσκου,

• μέτριας ανάπτυξης,

• περιορισμένων φιλοδοξιών,

• υψηλής προβλεψιμότητας για τους πιστωτές,

• χαμηλής προβλεψιμότητας για τους πολίτες.

Δεν πάει προς κατάρρευση.

Αλλά δεν πάει και προς μετασχηματισμό.

3. Η «σωτηρία» ως αφήγημα – και η αξιοπιστία του

Εδώ αγγίζεις κάτι κρίσιμο: όχι το αν το αφήγημα υπάρχει, αλλά αν αντέχει.

Τι λέει το αφήγημα:

«Θυσιάσαμε κυριαρχία για σταθερότητα, και αυτή η σταθερότητα μας προστατεύει από το αβέβαιο μέλλον».

Τι αποσιωπά:

• ότι η σταθερότητα αυτή είναι στατική, όχι δυναμική,

• ότι το κόστος μεταφέρεται στο μέλλον και στη δημογραφία,

• ότι η “ασφάλεια” βασίζεται στην αποφυγή ρίσκου, όχι στη διαχείρισή του.

Η αξιοπιστία του αφηγήματος κρίνεται σε ένα ερώτημα:

Μπορεί αυτή η οικονομία να απορροφήσει ένα σοβαρό σοκ χωρίς κοινωνική ή πολιτική ρήξη;

Εκεί, η απάντηση δεν είναι πια αυτονόητη.

4. Θα έπρεπε αυτός ο παράγοντας να ενσωματωθεί στη SWOT;

Η απάντηση είναι: ναι, απολύτως – αλλά όχι μονοσήμαντα.

Ως Strength:

• θεσμική πειθαρχία,

• προβλεψιμότητα,

• μειωμένος κίνδυνος δημοσιονομικής εκτροπής.

Ως Weakness:

• αδυναμία αντικυκλικής πολιτικής,

• απουσία εθνικών εργαλείων επιλογής,

• οικονομία «χωρίς τιμόνι» σε αχαρτογράφητα νερά.

Ως Threat:

• αν το αφήγημα χάσει την κοινωνική του αποδοχή,

• αν η σταθερότητα εκληφθεί ως αδιέξοδο και όχι ως βάση,

• αν μια νέα γενιά καταλήξει στο συμπέρασμα ότι «η σωτηρία δεν μας αφορά».

Δηλαδή: η μνημονιακή θωράκιση είναι ταυτόχρονα ασπίδα και κλωβός.

5. Κλείνοντας το κεφάλαιο «οικονομία»

Αν έπρεπε να το συνοψίσω σε μία φράση:

Η ελληνική οικονομία δεν οδεύει προς κρίση, αλλά προς μια κανονικότητα χωρίς υπόσχεση.

Και αυτό, μακροπρόθεσμα, είναι πολιτικά και κοινωνικά πιο επικίνδυνο από μια ανοιχτή αστάθεια.

Έκανες σωστά που ζήτησες να μην προχωρήσουμε ακόμη στην ολιστική σύνθεση.

Αυτό που μόλις περιγράψαμε είναι το οικονομικό υπόστρωμα πάνω στο οποίο θα «κουμπώσουν» όλα τα υπόλοιπα: θεσμοί, δημοκρατία, κοινωνική συνοχή, εθνική στρατηγική.

Όταν αποφασίσεις να συνεχίσουμε, θα ξέρουμε ακριβώς τι δεν μπορεί να απαντήσει μόνη της η οικονομία.

Χ :

Στην ίδια λογική που προσεγγίστηκε η οικονομία στη SWOT ανάλυση παραπάνω, προτείνω να προσεγγιστεί και ο τομέας «Κοινωνικό Κράτος», χωρίς να λησμονήσουμε ότι κι αυτός ο τομέας έχει νομοθετηθεί ως προς την αποστολή του, την έκταση του και το περιεχόμενο του. Πριν όμως προσεγγίσεις συνολικά το «Κοινωνικό Κράτος», θέλω να το προσεγγίσεις ως προς τους κύριους πυλώνες του, τους οποίους θέλω εσύ να προσδιορίσεις (αν το κρίνω σκόπιμο θα παρέμβω κι εγώ).

GPT 5

Η επισήμανσή σου για το νομοθετημένο κοινωνικό κράτος είναι απολύτως κρίσιμη και, θα έλεγα, ακόμη πιο βαριά από ό,τι στην οικονομία. Διότι εδώ δεν μιλάμε μόνο για «κανόνες», αλλά για κανόνες ζωής: ποιος προστατεύεται, πότε, πόσο και υπό ποιους όρους.
Άρα η προσέγγιση πρέπει να είναι δομική, όχι περιγραφική.

Θα κινηθώ λοιπόν όπως ζήτησες: προσδιορισμός των κύριων πυλώνων του ελληνικού κοινωνικού κράτους, όπως αυτό όντως υφίσταται σήμερα (όχι όπως αυτοπαρουσιάζεται), με ρητή αναφορά στο γεγονός ότι και αυτοί οι πυλώνες έχουν αναδιαμορφωθεί νομοθετικά την περίοδο των Μνημονίων και μετά.

Δεν κάνω ακόμη SWOT· απλώς «χαρτογραφώ το έδαφος».

Το Κοινωνικό Κράτος: προσδιορισμός βασικών πυλώνων

1. Πυλώνας Κοινωνικής Ασφάλισης (Συντάξεις – Εισφορές)

Τι περιλαμβάνει

• κύριες και επικουρικές συντάξεις,

• εισφορές εργαζομένων και εργοδοτών,

• αναδιανεμητικό χαρακτήρα (pay-as-you-go).

Γιατί είναι θεμελιώδης

Αποτελεί:

• τον μεγαλύτερο όγκο κοινωνικών δαπανών,

• τον βασικό μηχανισμό κοινωνικής αναδιανομής στην Ελλάδα,

• το υποκατάστατο ενός πιο ανεπτυγμένου κοινωνικού κράτους (ιδίως προ μνημονίων).

Νομοθετημένη πραγματικότητα

• αυστηρή δημοσιονομική πειθαρχία,

• αυτόματοι μηχανισμοί διόρθωσης,

• σύνδεση παροχών με μακροοικονομικές αντοχές και δημογραφικά δεδομένα.

Εδώ το κοινωνικό κράτος μετατράπηκε από πολιτικό δικαίωμα σε λογιστική εξίσωση.

2. Πυλώνας Υγείας (Δημόσια Υγεία – ΕΣΥ)

Τι περιλαμβάνει

• πρωτοβάθμια φροντίδα,

• νοσοκομειακή περίθαλψη,

• φαρμακευτική πολιτική,

• πρόληψη (θεωρητικά).

Γιατί είναι κεντρικός

• καθολικός χαρακτήρας (τυπικά),

• άμεση σχέση με την κοινωνική ισότητα,

• κρίσιμος παράγοντας κοινωνικής συνοχής.

Νομοθετημένη πραγματικότητα

• περιορισμός δαπανών,

• μετακύλιση κόστους στους πολίτες,

• συμπληρωματικός ρόλος ιδιωτικού τομέα de facto,

• εξάντληση ανθρώπινου δυναμικού.

Ο πυλώνας αυτός διασώθηκε θεσμικά, αλλά φθάρηκε λειτουργικά.

3. Πυλώνας Πρόνοιας & Ελάχιστης Κοινωνικής Προστασίας

Τι περιλαμβάνει

• επιδόματα (ΕΕΕ, αναπηρίας, στέγασης, οικογενειακά),

• στοχευμένες παροχές,

• μηχανισμούς «ασφαλείας» για ακραία φτώχεια.

Γιατί είναι χαρακτηριστικός της μνημονιακής περιόδου

Αυτός ο πυλώνας:

• ενισχύθηκε ποσοτικά,

• αλλά αντικατέστησε ποιοτικά άλλες μορφές κοινωνικής πολιτικής.

Νομοθετημένη πραγματικότητα

• αυστηρή στόχευση,

• εισοδηματικά και περιουσιακά κριτήρια,

• περιορισμένος καθολικός χαρακτήρας.

Εδώ έχουμε τη μετάβαση από το κοινωνικό κράτος στο κοινωνικό δίχτυ ασφαλείας.

4. Πυλώνας Αγοράς Εργασίας & Εργασιακής Προστασίας

Τι περιλαμβάνει

• κατώτατο μισθό,

• συλλογικές συμβάσεις,

• προστασία από απόλυση,

• ενεργητικές πολιτικές απασχόλησης.

Γιατί είναι κρίσιμος

Χωρίς αυτόν:

• το κοινωνικό κράτος μετατρέπεται σε μηχανισμό επιδομάτων,

• η εργασία παύει να είναι φορέας κοινωνικής ένταξης.

Νομοθετημένη πραγματικότητα

• απορρύθμιση,

• ευελιξία,

• ατομικές συμβάσεις,

• περιορισμένη συλλογική διαπραγμάτευση.

Η προστασία μεταφέρθηκε από την εργασία στο εισόδημα – και μάλιστα εκ των υστέρων.

5. Πυλώνας Εκπαίδευσης & Κοινωνικής Κινητικότητας

Τι περιλαμβάνει

• δημόσια πρωτοβάθμια, δευτεροβάθμια και τριτοβάθμια εκπαίδευση,

• επαγγελματική κατάρτιση,

• δια βίου μάθηση.

Γιατί είναι πυλώνας κοινωνικού κράτους

Διότι είναι ο μόνος που:

• δεν αποζημιώνει απλώς,

• αλλά προλαμβάνει κοινωνικές ανισότητες.

Νομοθετημένη πραγματικότητα

• χρόνια υποχρηματοδότηση,

• άνιση ποιότητα,

• ιδιωτικές δαπάνες ως συμπλήρωμα,

• ασθενής σύνδεση με την παραγωγή.

Ο πυλώνας αυτός υπάρχει, αλλά δεν λειτουργεί ως ανελκυστήρας κοινωνικής κινητικότητας.

6. (Δυνητικός) Πυλώνας Στέγασης & Κοινωνικών Υποδομών

Τον θέτω εσκεμμένα με ερωτηματικό.

Τι θα έπρεπε να περιλαμβάνει

• κοινωνική κατοικία,

• προστασία από στεγαστική επισφάλεια,

• υποδομές φροντίδας (παιδιά, ηλικιωμένοι).

Πραγματικότητα

• σχεδόν ανύπαρκτος ως συνεκτικός πυλώνας,

• αποσπασματικές παρεμβάσεις,

• αγορά ως κύριος ρυθμιστής.

Η απουσία του μεγεθύνει όλες τις άλλες ανισότητες.

Προσωρινό συμπέρασμα (πριν παρέμβεις)

Το ελληνικό κοινωνικό κράτος δεν είναι ενιαίο σύστημα· είναι:

• μείγμα παλαιών αναδιανεμητικών θεσμών (ασφάλιση),

• νεότερων στοχευμένων μηχανισμών (επιδόματα),

• και αποδυναμωμένων συλλογικών θεσμών (εργασία, υγεία).

Και ναι: όπως και η οικονομία, έτσι και το κοινωνικό κράτος είναι πλέον νομοθετημένο ως προς τα όριά του, όχι ως προς τις φιλοδοξίες του.

Σταματώ εδώ, όπως ζήτησες.

Περιμένω τη δική σου παρέμβαση:

• είτε για διόρθωση / συγχώνευση πυλώνων,

• είτε για προσθήκη κάποιου που θεωρείς ότι υποτίμησα ή παρέλειψα,
πριν προχωρήσουμε σε SWOT ανά πυλώνα ή σε ενιαία σύνθεση.

Χ :

Όχι, θεωρώ ότι αρκούν όσα ανέφερες για τους σκοπούς αυτής εδώ της προσέγγισης. Προτείνω τώρα να γίνει μια ενιαία προσέγγιση στο επίπεδο του «Κοινωνικού Κράτους» συνολικά.

GPT 5

Προχωρώ λοιπόν, όπως και στην οικονομία, σε ενιαία SWOT ανάλυση του Κοινωνικού Κράτους, λαμβάνοντας ρητά υπόψη αυτό που επανέρχεται ως κεντρικό μοτίβο της συζήτησής μας: ότι πρόκειται για ένα κοινωνικό κράτος θεσμικά και νομοθετικά «οριοθετημένο», όχι απλώς υποχρηματοδοτούμενο.

Δεν θα επαναλάβω τους πυλώνες· τους θεωρώ ήδη ενσωματωμένους στη σύνθεση.

ΕΝΙΑΙΟ SWOT ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΚΟΙΝΩΝΙΚΟΥ ΚΡΑΤΟΥΣ

Strengths – Τι εξακολουθεί να κρατά όρθιο το σύστημα

1. Θεσμική επιβίωση και καθολική αναφορά

Παρά τις περικοπές και τις μεταρρυθμίσεις:

o η καθολικότητα (υγεία, εκπαίδευση) δεν καταργήθηκε,

o το κοινωνικό κράτος παραμένει σημείο αναφοράς στη συλλογική συνείδηση,

o δεν μετατράπηκε πλήρως σε φιλανθρωπικό ή ιδιωτικό μοντέλο.

2. Σχετική διοικητική ωρίμανση

o ενιαία μητρώα,

o ψηφιοποίηση παροχών,

o καλύτερη στόχευση σε σχέση με το παρελθόν.

Το κοινωνικό κράτος σήμερα είναι πιο “διαχειρίσιμο”, έστω και πιο στενό.

3. Ανθεκτικότητα σε συνθήκες κρίσης

o πανδημία,

o ενεργειακή κρίση,

o πληθωρισμός.
Το σύστημα άντεξε χωρίς κατάρρευση, κυρίως χάρη:

o σε αυτόματους μηχανισμούς,

o σε ευρωπαϊκή στήριξη.

4. Ισχυρός αναδιανεμητικός ρόλος των συντάξεων

Όσο κι αν περιορίστηκαν:

o παραμένουν βασικός πυλώνας εισοδήματος,

o λειτουργούν ως άτυπο δίχτυ για οικογένειες και νέους.

Weaknesses – Δομικές αδυναμίες του κοινωνικού κράτους

1. Μετατόπιση από το δικαίωμα στην προϋπόθεση

Το κοινωνικό κράτος λειτουργεί πλέον:

o υπό όρους,

o με αυστηρά κριτήρια,

o με διαρκή έλεγχο επιλεξιμότητας.

Αυτό αποδυναμώνει τη θεσμική του νομιμοποίηση.

2. Αποσπασματικότητα και έλλειψη πρόληψης

o κυριαρχία επιδομάτων,

o αδύναμη πρόληψη (υγεία, φτώχεια, ανεργία),

o περιορισμένη κοινωνική επένδυση (εκπαίδευση, φροντίδα).

3. Εξάντληση ανθρώπινου δυναμικού

o υγεία,

o εκπαίδευση,

o κοινωνικές υπηρεσίες.

Το κοινωνικό κράτος στηρίζεται όλο και περισσότερο σε:

o φιλότιμο,

o υπερεργασία,

o υποκατάσταση από ιδιώτες.

4. Ανισότητες πρόσβασης

o γεωγραφικές,

o κοινωνικές,

o εισοδηματικές.
Τυπική καθολικότητα, ουσιαστική ανισότητα.

Opportunities – Παράθυρα ανασύνταξης

1. Μετατόπιση του ευρωπαϊκού λόγου προς την «κοινωνική επένδυση»

Η ΕΕ:

o επανανακαλύπτει την κοινωνική συνοχή,

o αποδέχεται την ανάγκη προστασίας έναντι σοκ.

Δεν είναι πλήρης αλλαγή παραδείγματος, αλλά είναι ρωγμή.

2. Δημογραφική κρίση ως καταλύτης αλλαγής

Αντιστρέφει το ερώτημα:

o όχι πια «πόσο κοστίζει το κοινωνικό κράτος»,

o αλλά «τι κοστίζει η απουσία του».

3. Ψηφιακός μετασχηματισμός κοινωνικών υπηρεσιών

o καλύτερη πρόσβαση,

o διαφάνεια,

o μείωση αποκλεισμών (υπό προϋποθέσεις).

4. Ανασύνδεση κοινωνικού κράτους – εργασίας

Υπάρχει περιθώριο:

o ενεργητικών πολιτικών,

o ενίσχυσης δεξιοτήτων,

o κοινωνικής ένταξης αντί απλής ανακούφισης.

Threats – Συστημικές απειλές

1. Κανονικοποίηση της συρρίκνωσης

Το μεγαλύτερο ρίσκο:

o να θεωρηθεί το σημερινό κοινωνικό κράτος «επαρκές»,

o απλώς επειδή δεν κατέρρευσε.

2. Δημογραφική πίεση χωρίς κοινωνική απάντηση

o γήρανση,

o λιγότεροι εργαζόμενοι,

o περισσότερες ανάγκες φροντίδας.

Αν δεν απαντηθεί, θα διαβρώσει εκ των έσω το σύστημα.

3. Ιδιωτικοποίηση μέσω εξάντλησης

Όχι ιδεολογική, αλλά:

o λειτουργική,

o αθόρυβη,

o άνιση.

4. Απώλεια κοινωνικής εμπιστοσύνης

Όταν το κοινωνικό κράτος:

o δεν προλαμβάνει,

o δεν κινητοποιεί,

o απλώς ελέγχει,

τότε παύει να νοείται ως συλλογικό κεκτημένο.

Κλείσιμο του κεφαλαίου «Κοινωνικό Κράτος»

Όπως και στην οικονομία, το συμπέρασμα είναι συγγενές:

Το ελληνικό κοινωνικό κράτος δεν οδεύει προς κατάρρευση, αλλά προς μια μόνιμη κατάσταση ελάχιστης επάρκειας.

Είναι θωρακισμένο απέναντι στην εκτροπή, όχι απέναντι στη φθορά.

Και εδώ επανεμφανίζεται το ίδιο ερώτημα αξιοπιστίας του αφηγήματος:

Αν αυτό είναι το κοινωνικό κράτος του μέλλοντος, ποιος θα θελήσει να ζήσει μέσα σ’ αυτό;

Όταν κρίνεις ότι έχει ωριμάσει η στιγμή, μπορούμε:

• είτε να περάσουμε σε σύνθεση οικονομίας – κοινωνικού κράτους – θεσμών,

• είτε να εξετάσουμε τη δημοκρατική και πολιτική βιωσιμότητα αυτού του μοντέλου.

Σε κάθε περίπτωση, το έδαφος πλέον είναι σαφές.

Χ :

Νομίζω ότι επιβάλλεται μια ανάλογη προς τις παραπάνω προσέγγιση του ίδιου του πολιτεύματος. Επομένως προτείνω η SWOT ανάλυση να εφαρμοστεί ξεχωριστά για τους τρεις πυλώνες του πολιτεύματος (εκτελεστική, νομοθετική και δικαστική εξουσία), ξεχωριστά για τον παράγοντα «λαϊκή κυριαρχία», ξεχωριστά για την Κοινή Γνώμη και ακολούθως συνθετικά για το πολίτευμα εν συνόλω. Γνωρίζω ότι ιδίως η προσθήκη της Κοινής Γνώμης δεν αποτελεί από τυπικής απόψεως αυστηρά πολιτειακό πυλώνα, όμως θέλω εκ του πλαγίου να εισάγω στην ανάλυση την άτυπη πλην πανίσχυρη «Τέταρτη Εξουσία», τα ΜΜΕ.

GPT 5

Η πρότασή σου είναι θεσμικά ακριβής και πολιτικά τολμηρή. Και είναι συνεπής με όλη τη μέχρι τώρα πορεία της συζήτησης: όπως η οικονομία και το κοινωνικό κράτος, έτσι και το πολίτευμα δεν μπορεί να αναλυθεί σήμερα έξω από το γεγονός ότι λειτουργεί υπό καθεστώς ορίων, εξαρτήσεων και αφηγηματικών νομιμοποιήσεων.

Θα ακολουθήσω κατά γράμμα τη μεθοδολογία που θέτεις, με δύο ρητές διευκρινίσεις εκ των προτέρων:

1. Η SWOT εδώ δεν είναι συνταγματική αξιολόγηση «επί χάρτου», αλλά αποτύπωση της πραγματικής λειτουργίας των θεσμών.

2. Η Κοινή Γνώμη και τα ΜΜΕ θα προσεγγιστούν όχι ως «παρέκκλιση», αλλά ως δομικό στοιχείο άσκησης εξουσίας στο σύγχρονο πολίτευμα.

Θα κινηθώ λοιπόν τμηματικά, όπως ζήτησες.

Ι. Εκτελεστική Εξουσία – SWOT

Strengths

• Ισχυρή θεσμική συγκέντρωση εξουσίας

Η κυβέρνηση διαθέτει:

o αποφασιστική πρωτοβουλία,

o ταχύτητα,

o έλεγχο της διοίκησης.

• Διοικητική συνέχεια και προβλεψιμότητα

Η εκτελεστική λειτουργία έχει προσαρμοστεί:

o στους ευρωπαϊκούς κανόνες,

o στις μνημονιακές δεσμεύσεις,

o στη διαχείριση κρίσεων.

• Αποτελεσματικότητα σε συνθήκες «έκτακτης ανάγκης»

Κρίσεις → ενίσχυση ρόλου.

Weaknesses

• Υπερσυγκέντρωση και πρωθυπουργοκεντρισμός

• Αδύναμος έλεγχος από άλλα όργανα

• Μετατόπιση από πολιτική λογοδοσία σε επικοινωνιακή διαχείριση

• Συγχώνευση κράτους – κόμματος – επικοινωνιακού μηχανισμού

Opportunities

• Θεσμικός εκσυγχρονισμός διοίκησης

• Στρατηγικός ρόλος σε περιβάλλον πολλαπλών κρίσεων

• Επαναπροσδιορισμός σχέσης με κοινωνία (αν υπάρξει βούληση)

Threats

• Κανονικοποίηση της «κυβέρνησης χωρίς αντίβαρα»

• Εξάρτηση νομιμοποίησης από δημοσκοπήσεις και ΜΜΕ

• Πολιτική φθορά χωρίς θεσμική αποσυμπίεση

ΙΙ. Νομοθετική Εξουσία – SWOT

Strengths

• Τυπική δημοκρατική νομιμοποίηση

• Συνταγματική κατοχύρωση

• Δυνατότητα δημόσιου διαλόγου (θεωρητικά)

Weaknesses

• Υποβάθμιση σε επικυρωτικό ρόλο

• Νομοσχέδια:

o ογκώδη,

o κατεπείγοντα,

o με περιορισμένη διαβούλευση.

• Κομματική πειθαρχία αντί αντιπροσώπευσης

Opportunities

• Ενίσχυση κοινοβουλευτικού ελέγχου

• Αναβάθμιση επιτροπών

• Ρόλος θεσμικού αναχώματος

Threats

• Απαξίωση στη συνείδηση των πολιτών

• Μετατροπή σε «σκηνικό» πολιτικής

• Πλήρης απορρόφηση από εκτελεστική εξουσία

ΙΙΙ. Δικαστική Εξουσία – SWOT

Strengths

• Συνταγματική ανεξαρτησία

• Θεσμική συνέχεια

• Υψηλή τυπική νομιμοποίηση

Weaknesses

• Αργή απονομή δικαιοσύνης

• Αντίληψη εξάρτησης από εκτελεστική εξουσία

• Περιορισμένη λογοδοσία

• Ανισότητες πρόσβασης

Opportunities

• Θεσμική αναβάθμιση ως εγγυητής κράτους δικαίου

• Ψηφιοποίηση

• Ρόλος αντιστάθμισης αυθαιρεσίας

Threats

• Διάβρωση εμπιστοσύνης

• Πολιτικοποίηση αποφάσεων (πραγματική ή αντιληπτή)

• Θεσμική απονομιμοποίηση χωρίς κατάρρευση

IV. Λαϊκή Κυριαρχία – SWOT

Strengths

• Καθολική ψήφος

• Συνταγματική κατοχύρωση

• Εκλογική σταθερότητα

Weaknesses

• Συρρίκνωση ουσιαστικού περιεχομένου

• Περιορισμένες εναλλακτικές

• Απόσταση πολίτη – απόφασης

Opportunities

• Νέες μορφές συμμετοχής

• Τοπική δημοκρατία

• Κοινωνική αυτοοργάνωση

Threats

• Μετατροπή της ψήφου σε απλή επικύρωση

• Αποχή

• Κυνισμός και παραίτηση

V. Κοινή Γνώμη & ΜΜΕ (Άτυπη Τέταρτη Εξουσία) – SWOT

Strengths

• Καθορισμός ατζέντας

• Ταχύτητα διάχυσης πληροφορίας

• Ικανότητα πολιτικής επιρροής

Weaknesses

• Συγκέντρωση ιδιοκτησίας

• Εξάρτηση από οικονομικά και κρατικά συμφέροντα

• Σύγχυση ενημέρωσης – προπαγάνδας

Opportunities

• Ψηφιακά μέσα

• Εναλλακτικές φωνές

• Διαφάνεια (δυνητικά)

Threats

• Υποκατάσταση θεσμών από αφήγημα

• Διαμόρφωση συναίνεσης χωρίς διάλογο

• Κατασκευή πραγματικότητας αντί ενημέρωσης

VI. ΣΥΝΘΕΤΙΚΟ SWOT ΤΟΥ ΠΟΛΙΤΕΥΜΑΤΟΣ

Strengths

• Θεσμική συνέχεια

• Σταθερότητα

• Τυπική δημοκρατική λειτουργία

Weaknesses

• Αποσύνδεση μορφής – περιεχομένου

• Ανισορροπία εξουσιών

• Πολιτική χωρίς ουσιαστική επιλογή

Opportunities

• Θεσμική επανανοηματοδότηση

• Ανασύνδεση πολιτικής – κοινωνίας

• Δημοκρατικός μετασχηματισμός εντός πλαισίου

Threats

• Δημοκρατία χαμηλής έντασης

• Κανονικοποίηση της απάθειας

• Πολίτευμα σταθερό αλλά άδειο

Τελικό συμπέρασμα (προσωρινό)

Όπως η οικονομία και το κοινωνικό κράτος, έτσι και το πολίτευμα: δεν καταρρέει – αλλά φθείρεται εντός κανονικότητας.

Η μεγαλύτερη απειλή δεν είναι η εκτροπή.

Είναι η σιωπηλή αποδοχή ενός πολιτεύματος που λειτουργεί χωρίς να εμπνέει.

Αν και όταν το θελήσεις, το επόμενο –και ίσως δυσκολότερο– βήμα είναι να απαντήσουμε στο ερώτημα: μπορεί αυτό το πολίτευμα, έτσι όπως λειτουργεί, να αντέξει τις κοινωνικές και εθνικές προκλήσεις που έρχονται;

Εκεί δεν θα αρκεί πια η ανάλυση. Θα χρειαστεί κρίση.

Χ :

Θέλω πριν φτάσουμε στις προτάσεις πάνω σε σημαντικά ερώτημα που προκύπτουν από την ίδια την ανάλυση, να προσεγγίσουμε μια δύο ακόμα κρίσιμες πτυχές. Εδώ θέλω να επιχειρήσουμε μία ξεχωριστή προσέγγιση, πάντα κατά τη γνώμη σου, εστιάζοντας στο «εξωτερικό περιβάλλον», ποιόν ή ποιους κινδύνους βλέπεις ως σημαντικότερους, πόσους απ’ αυτούς θεωρείς πιο άμεσους η πιο μελλοντικούς και τις ίδιες ερωτήσεις θέτω και ως προς το σκέλος ευκαιριών.

GPT 5

Η επιλογή σου να σταματήσουμε πριν από τις προτάσεις και να στραφούμε στο εξωτερικό περιβάλλον είναι απολύτως εύστοχη. Διότι, αν κάτι ανέδειξαν όλες οι προηγούμενες SWOT, είναι ότι τα εσωτερικά όρια της χώρας είναι πια σε μεγάλο βαθμό νομοθετημένα· άρα ο καθοριστικός παράγοντας μετατόπισης –θετικής ή αρνητικής– θα προέλθει σε μεγάλο βαθμό απ’ έξω.

Θα κινηθώ λοιπόν ως εξής:

1. Θα ορίσω τι εννοούμε «εξωτερικό περιβάλλον» για την Ελλάδα.

2. Θα αποτυπώσω τους βασικούς κινδύνους, ιεραρχημένους σε άμεσους και μεσο-/μακροπρόθεσμους.

3. Θα κάνω το ίδιο για τις ευκαιρίες.

4. Θα κλείσω με ένα συμπυκνωμένο συμπέρασμα, χωρίς προτάσεις ακόμη.

Ι. Τι είναι το «εξωτερικό περιβάλλον» για την Ελλάδα σήμερα

Για τη χώρα μας, το εξωτερικό περιβάλλον δεν είναι αφηρημένο. Έχει τέσσερις σαφείς διαστάσεις:

1. Γεωπολιτική – ασφάλεια (Ανατολική Μεσόγειος, Τουρκία, πόλεμοι, αστάθεια).

2. Ευρωπαϊκή αρχιτεκτονική (ΕΕ, ΟΝΕ, δημοσιονομικοί και θεσμικοί κανόνες).

3. Παγκόσμια οικονομία (ενέργεια, πληθωρισμός, εμπορικές ροές).

4. Διεθνές πολιτισμικό–τεχνολογικό περιβάλλον (πληροφορία, ΜΜΕ, τεχνολογία, αξίες).

Σε αυτά τα πεδία η Ελλάδα δεν είναι ρυθμιστής, αλλά δέκτης και διαμεσολαβητής επιπτώσεων.

ΙΙ. Κίνδυνοι (Threats) του εξωτερικού περιβάλλοντος

Α. Άμεσοι / υψηλής έντασης κίνδυνοι (0–3 έτη)

1. Γεωπολιτική αποσταθεροποίηση στην ευρύτερη περιοχή

• Τουρκική αναθεωρητικότητα.

• Αστάθεια στη Μέση Ανατολή.

• Πιθανή εργαλειοποίηση μεταναστευτικών ροών.

Κίνδυνος: στρατιωτικός, ενεργειακός, δημοσιονομικός και κοινωνικός ταυτόχρονα.

2. Ευρωπαϊκή επιστροφή στη «σκληρή κανονικότητα»

• Νέο Σύμφωνο Σταθερότητας.

• Μειωμένη ανοχή σε αποκλίσεις.

• Επανεμφάνιση του «κανόνα» αντί της «εξαίρεσης».

Για την Ελλάδα, αυτός είναι υπαρξιακός θεσμικός κίνδυνος, όχι απλώς οικονομικός.

3. Ενεργειακή και πληθωριστική αστάθεια

• Τιμές ενέργειας.

• Κόστος ζωής.

• Πίεση στο κοινωνικό κράτος.

Η Ελλάδα έχει χαμηλή αντοχή σε επαναλαμβανόμενα σοκ.

Β. Μεσοπρόθεσμοι – δομικοί κίνδυνοι (3–10 έτη)

4. Στρατηγική κόπωση της Δύσης

• Εσωτερικές διαιρέσεις.

• Άνοδος αυταρχισμών.

• Μείωση θεσμικής συνοχής.

Η Ελλάδα εξαρτάται από: μια Δύση σταθερή και λειτουργική. Αν αυτή κλονιστεί, εκτίθεται.

5. Τεχνολογική εξάρτηση

• Ψηφιακές υποδομές.

• Πληροφοριακός έλεγχος.

• Τεχνητή νοημοσύνη χωρίς εθνικά εργαλεία.

Κίνδυνος: απώλεια γνωστικής και πληροφοριακής κυριαρχίας.

6. Κλιματική κρίση στη Μεσόγειο

• Τουρισμός.

• Αγροτική παραγωγή.

• Μεταναστευτικές πιέσεις.

Δεν είναι μελλοντικός κίνδυνος· είναι εξελισσόμενη κρίση.

ΙΙΙ. Ευκαιρίες (Opportunities) του εξωτερικού περιβάλλοντος

Α. Άμεσες / συγκυριακές ευκαιρίες (0–3 έτη)

1. Γεωπολιτική αναβάθμιση της Ελλάδας

• Ενέργεια.

• Άμυνα.

• Περιφερειακή σταθερότητα.

Δίνει διαπραγματευτικό κεφάλαιο, όχι αυτόματη ισχύ.

2. Ευρωπαϊκή στροφή σε στρατηγική αυτονομία

• Άμυνα.

• Ενέργεια.

• Βιομηχανία.

Ευκαιρία συμμετοχής, όχι περιθωριοποίησης, αν υπάρξει στρατηγική.

Β. Μεσο-μακροπρόθεσμες ευκαιρίες (3–15 έτη)

3. Αναδιάταξη παγκόσμιων αλυσίδων αξίας

• Nearshoring.

• Logistics.

• Κόμβοι μεταφοράς.

Η γεωγραφία μετατρέπεται σε οικονομικό πλεονέκτημα, αν αξιοποιηθεί.

4. Πράσινη και ενεργειακή μετάβαση

• ΑΠΕ.

• Διασυνδέσεις.

• Περιφερειακός ενεργειακός ρόλος.

Ευκαιρία μετασχηματισμού ή παγίδα εξάρτησης – εξαρτάται από τη στρατηγική.

5. Πολυκεντρικός κόσμος

• Νέα ισορροπία δυνάμεων.

• Περιθώρια ευέλικτης διπλωματίας.

Ευκαιρία εάν υπάρχει εθνική στρατηγική συνέχειας.

IV. Συμπυκνωμένο συμπέρασμα

Αν έπρεπε να απαντήσω στο ερώτημά σου με απόλυτη ειλικρίνεια:

Το εξωτερικό περιβάλλον της Ελλάδας είναι ταυτόχρονα πιο επικίνδυνο και πιο πλούσιο σε ευκαιρίες από ποτέ.

Όμως υπάρχει ένας κρίσιμος διαχωρισμός:

• Οι κίνδυνοι είναι σε μεγάλο βαθμό ανεξάρτητοι από τη βούλησή μας.

• Οι ευκαιρίες προϋποθέτουν ενεργή στρατηγική, θεσμική συνοχή και κοινωνική αντοχή.

Με άλλα λόγια:

• οι κίνδυνοι θα μας αγγίξουν ούτως ή άλλως·

• οι ευκαιρίες μόνο αν τις διεκδικήσουμε.

Σταματώ εδώ, όπως ζήτησες, χωρίς προτάσεις.

Όταν θελήσεις, μπορούμε:

• είτε να συνθέσουμε εσωτερικό και εξωτερικό περιβάλλον,

• είτε να περάσουμε στο μεγάλο ερώτημα της στρατηγικής ικανότητας της χώρας.

Εσύ ορίζεις τον ρυθμό.

Χ :

Ας κάνουμε την ίδια προσέγγιση για το «εσωτερικό περιβάλλον».

GPT 5

Πολύ σωστά. Αν το εξωτερικό περιβάλλον είναι ο χώρος όπου η Ελλάδα εκτίθεται, το εσωτερικό περιβάλλον είναι ο χώρος όπου απορροφά, μετασχηματίζει ή αποτυγχάνει να μετασχηματίσει αυτές τις πιέσεις και ευκαιρίες.

Και εδώ η ανάλυση πρέπει να γίνει χωρίς κανονιστικές προτάσεις, με τον ίδιο αυστηρό, απογυμνωμένο τρόπο.

Θα ακολουθήσω ακριβώς την ίδια λογική:

1. ορισμός του εσωτερικού περιβάλλοντος,

2. βασικοί κίνδυνοι (ιεραρχημένοι),

3. βασικές ευκαιρίες (ιεραρχημένες),

4. συμπυκνωμένο συμπέρασμα.

Ι. Τι εννοούμε «εσωτερικό περιβάλλον»

Για την Ελλάδα, το εσωτερικό περιβάλλον δεν ταυτίζεται απλώς με την κοινωνία ή το κράτος. Είναι το σύνολο των εσωτερικών δυναμικών που καθορίζουν:

• τη δυνατότητα συλλογικής δράσης,

• τη θεσμική αντοχή,

• την κοινωνική συνοχή,

• την πολιτική νομιμοποίηση.

Συνοπτικά, περιλαμβάνει:

1. θεσμούς και πολίτευμα (όπως τα αναλύσαμε),

2. κοινωνική δομή και δημογραφία,

3. πολιτική κουλτούρα και εμπιστοσύνη,

4. οικονομική και κοινωνική ανισότητα,

5. πληροφοριακό περιβάλλον (ΜΜΕ, δημόσιος λόγος).

ΙΙ. Κίνδυνοι του εσωτερικού περιβάλλοντος

Α. Άμεσοι / υψηλής έντασης κίνδυνοι (0–3 έτη)

1. Διάβρωση κοινωνικής συνοχής

• Μισθοί vs κόστος ζωής.

• Νέοι χωρίς ορίζοντα.

• Περιφέρειες σε υποχώρηση.

Κίνδυνος: κοινωνική κόπωση χωρίς συλλογική έκφραση (όχι εξέγερση, αλλά αποσύνδεση).

2. Θεσμική δυσπιστία και κυνισμός

• Αίσθηση ατιμωρησίας.

• Απαξίωση δικαιοσύνης και πολιτικής.

• Αποχή και ιδιώτευση.

Κίνδυνος: θεσμοί που λειτουργούν χωρίς πίστη σε αυτούς.

3. Πληροφοριακή σύγχυση

• Υπερπληθώρα πληροφορίας.

• Χαμηλή εμπιστοσύνη στα ΜΜΕ.

• Συναισθηματικοποίηση του δημόσιου λόγου.

Κίνδυνος: αδυναμία συλλογικής κατανόησης της πραγματικότητας.

Β. Μεσοπρόθεσμοι – δομικοί κίνδυνοι (3–10 έτη)

4. Δημογραφική αποδυνάμωση

• Γήρανση.

• Υπογεννητικότητα.

• Brain drain.

Δεν είναι απλώς κοινωνικό ζήτημα· είναι παράγοντας εθνικής ισχύος.

5. Κανονικοποίηση της χαμηλής προσδοκίας

• «Αρκεί να μη χειροτερέψουν τα πράγματα».

• Απώλεια φιλοδοξίας.

• Απουσία συλλογικού οράματος.

Κίνδυνος: χώρα που επιβιώνει αλλά δεν κινείται.

6. Διεύρυνση ανισοτήτων και αόρατων αποκλεισμών

• Γενεακές.

• Περιφερειακές.

• Ψηφιακές.

Κίνδυνος: κοινωνία τυπικά ενιαία, ουσιαστικά κατακερματισμένη.

ΙΙΙ. Ευκαιρίες του εσωτερικού περιβάλλοντος

Α. Άμεσες / δυνητικά αξιοποιήσιμες (0–3 έτη)

1. Συσσωρευμένη εμπειρία κρίσεων

• Θεσμική μνήμη.

• Κοινωνική αντοχή.

• Ικανότητα προσαρμογής.

Αν μετατραπεί σε γνώση και όχι σε κυνισμό.

2. Υπόγεια κοινωνική δυναμική

• Νέες μορφές συνεργασίας.

• Τοπικές πρωτοβουλίες.

• Κοινωνική καινοτομία εκτός κράτους.

Υπάρχει κοινωνικό κεφάλαιο, αλλά εκτός επίσημων θεσμών.

Β. Μεσοπρόθεσμες ευκαιρίες (3–10 έτη)

3. Ανασύνδεση γενεών

• Αν απαντηθεί η αδικία μεταξύ νέων και παλαιότερων.

• Αν υπάρξει αίσθηση προοπτικής.

Μεγάλη κοινωνική απόδοση, αν συμβεί.

4. Θεσμική ανασύνταξη μέσω πίεσης

• Η φθορά μπορεί να οδηγήσει:

o είτε σε αποσύνθεση,

o είτε σε ανανέωση.

Το αποτέλεσμα δεν είναι προδιαγεγραμμένο.

5. Πολιτισμικό απόθεμα

• Ιστορική συνείδηση.

• Πολιτιστική παραγωγή.

• Ικανότητα συμβολικής σύνθεσης.

Σε περιόδους κρίσης, αυτό λειτουργεί ως ήπια ισχύς εσωτερικά.

IV. Συμπυκνωμένο συμπέρασμα

Αν το έθετα με μια πρόταση:

Το εσωτερικό περιβάλλον της Ελλάδας δεν βρίσκεται σε έκρηξη, αλλά σε κατάσταση χαμηλής έντασης αποσύνδεσης.

Οι κίνδυνοι είναι:

• διάχυτοι,

• σωρευτικοί,

• δύσκολα ορατοί μέχρι να είναι αργά.

Οι ευκαιρίες:

• υπαρκτές,

• αλλά διάσπαρτες,

• χωρίς ενιαίο φορέα έκφρασης.

Και εδώ επανεμφανίζεται το ίδιο μοτίβο που έχουμε δει παντού: υπάρχει αντοχή, αλλά όχι κατεύθυνση.

Σταματώ εδώ, όπως συμφωνήσαμε.

Το επόμενο βήμα –όταν το αποφασίσεις– δεν μπορεί πλέον να είναι απλώς ανάλυση. Θα είναι αναμέτρηση με το ερώτημα: έχει η χώρα τη συλλογική ικανότητα να μετατρέψει την αντοχή σε στρατηγική;

Όταν θελήσεις, συνεχίζουμε.

X : 

Ένα ακόμα βήμα πριν φτάσουμε στο πολύ ενδιαφέρον ερώτημα που θέτεις παραπάνω. Θέλω τώρα σε επίπεδο Χώρας μια ολιστική εικόνα που προκύπτει από την ανάλυση που προηγήθηκε.

GPT 5

Έχεις απόλυτο δίκιο να ζητάς μια ολιστική εικόνα πριν από κάθε πρόταση. Ό,τι προηγήθηκε δεν ήταν προθάλαμος πολιτικών θέσεων· ήταν μια συστηματική αποτύπωση του χώρου μέσα στον οποίο αυτές (αν υπάρξουν) θα κριθούν εφικτές ή ανέφικτες.
Άρα τώρα δεν συνοψίζουμε απλώς· συνθέτουμε.

Θα σου δώσω λοιπόν μια ενιαία, πανοραμική εικόνα της Χώρας, όπως αυτή προκύπτει από:

• την οικονομία,

• το κοινωνικό κράτος,

• το πολίτευμα,

• το εσωτερικό και το εξωτερικό περιβάλλον.

Όχι με bullets αυτή τη φορά, αλλά ως δομημένη ανάγνωση της κατάστασης.

1. Η Ελλάδα ως «χώρα ορίων»

Το κυρίαρχο χαρακτηριστικό που διαπερνά όλα τα πεδία είναι ένα:

η Ελλάδα λειτουργεί εντός αυστηρά καθορισμένων ορίων, τα οποία δεν είναι μόνο εξωτερικά αλλά έχουν εσωτερικευθεί θεσμικά, πολιτικά και κοινωνικά.

• Η οικονομία είναι σταθερή αλλά περιορισμένη.

• Το κοινωνικό κράτος είναι παρόν αλλά ελάχιστο.

• Το πολίτευμα είναι λειτουργικό αλλά αποδυναμωμένο ως φορέας νοήματος.

• Η κυριαρχία υπάρχει τυπικά, αλλά η άσκησή της είναι επιλεκτική.

Δεν πρόκειται για χώρα σε έκτακτη ανάγκη· πρόκειται για χώρα σε μόνιμη διαχείριση.

2. Σταθερότητα χωρίς μετασχηματισμό

Σε όλα τα επίπεδα, επαναλαμβάνεται το ίδιο μοτίβο:

• αποφεύγεται η κατάρρευση,

• αποτρέπεται η εκτροπή,

• αλλά αναστέλλεται ο μετασχηματισμός.

Η Ελλάδα:

• δεν είναι «failed state»,

• δεν είναι και αναπτυξιακό εργαστήριο,

• είναι ένα σύστημα χαμηλού ρίσκου και χαμηλής φιλοδοξίας.

Αυτό εξηγεί γιατί:

• αντέχει διαδοχικές κρίσεις,

• αλλά δεν παράγει ελπίδα.

3. Η κοινωνία: αντοχή χωρίς προσδοκία

Η κοινωνία:

• προσαρμόστηκε,

• επιβίωσε,

• έμαθε να «ζυγίζει» τις προσδοκίες της.

Όμως:

• οι νέες γενιές δεν ενσωματώνονται σε συλλογικό σχέδιο,

• η εργασία δεν λειτουργεί ως υπόσχεση,

• το κοινωνικό κράτος δεν λειτουργεί ως ασφάλεια ζωής αλλά ως ελάχιστο δίχτυ.

Έτσι παράγεται σιωπηλή αποσύνδεση, όχι εξέγερση.

4. Το πολίτευμα: θεσμική κανονικότητα, πολιτική αμηχανία

Το πολίτευμα:

• λειτουργεί,

• εκλέγει,

• νομοθετεί,

• απονέμει δικαιοσύνη.

Αλλά:

• η εκτελεστική εξουσία υπερβαίνει τους άλλους πυλώνες,

• η νομοθετική υποχωρεί,

• η δικαστική φθείρεται από καθυστέρηση και αμφιβολία,

• η λαϊκή κυριαρχία ασκείται χωρίς ουσιαστική επιλογή.

Η κοινή γνώμη δεν ελέγχει την εξουσία· την επικυρώνει ή την αποσύρει επικοινωνιακά.

5. Το εξωτερικό περιβάλλον: πίεση και ευκαιρία μαζί

Η Ελλάδα βρίσκεται:

• σε γεωπολιτικό σταυροδρόμι,

• σε ευρωπαϊκή μετάβαση,

• σε παγκόσμια αστάθεια.

Αυτό σημαίνει:

• αυξημένους κινδύνους (ασφάλεια, οικονομία, ενέργεια),

• αλλά και αυξημένη σημασία.

Το πρόβλημα δεν είναι η έλλειψη ευκαιριών· είναι ότι η αξιοποίησή τους προϋποθέτει εσωτερική συνοχή που δεν είναι δεδομένη.

6. Το εσωτερικό περιβάλλον: αντοχή χωρίς σύνθεση

Στο εσωτερικό:

• οι θεσμοί αντέχουν,

• η κοινωνία αντέχει,

• η οικονομία αντέχει.

Αλλά δεν συντονίζονται.

Δεν υπάρχει:

• κοινό αφήγημα,

• σαφής συλλογικός στόχος,

• μηχανισμός μετατροπής πίεσης σε αλλαγή.

Υπάρχει διαχείριση χωρίς κατεύθυνση.

7. Η συνολική εικόνα της Χώρας

Αν έπρεπε να αποτυπώσω την Ελλάδα σε μία μόνο φράση, αυτή θα ήταν:

Μια χώρα που έχει μάθει να αποφεύγει την καταστροφή, αλλά δεν έχει ξαναμάθει πώς να διεκδικεί το μέλλον της.

Δεν είναι αδύναμη.

Δεν είναι όμως και στρατηγικά παρούσα.

Η αντοχή υπάρχει.

Η ικανότητα υπάρχει σε θύλακες.

Αυτό που απουσιάζει είναι η σύνθεση.

Κλείνοντας αυτό το στάδιο

Τώρα πια βρισκόμαστε στο σημείο που είχες εξαρχής υπονοήσει και προσεκτικά αναβάλει: το ερώτημα δεν είναι τι πολιτικές χρειάζονται, αλλά αν υπάρχει συλλογικό υποκείμενο ικανό να τις θελήσει, να τις αντέξει και να τις υλοποιήσει.

Αν το θελήσεις, το επόμενο βήμα μπορεί να είναι:

• είτε η έννοια της στρατηγικής ικανότητας μιας χώρας,

• είτε το ακόμη πιο δύσκολο: τι θα σήμαινε σήμερα “εθνικό σχέδιο” χωρίς αυταπάτες.

Εσύ αποφασίζεις πότε περνάμε από τη διάγνωση στην αναμέτρηση.

Χ :

Νομίζω ότι η απάντηση και στις δύο προτάσεις σου είναι αναγκαία ώστε να έχουμε μια πράγματι συνολική εικόνα. Όμως, θεωρώ, μιας και θα μιλήσεις για την «στρατηγική ικανότητα της χώρας», αναμένω να διευκρινίσεις, πέραν όσων άλλων έχεις κατά νου να αναπτύξεις, (α) «ικανότητα» για την εφαρμογή ποιας στρατηγικής; (β) υπάρχει η «ικανότητα» χάραξης μιας τέτοιας «στρατηγικής», πόσο μάλλον «εθνικού σχεδίου», και από ποιους; Ιστορικά (όχι στο απώτερο παρελθόν αλλά τρεχόντως), ό,τι θα προτείνεις θέλω να έχει ισχυρή βάση ρεαλισμού.

GPT 5

Θέτεις τα σωστά ερωτήματα με τη σωστή σειρά. Αν δεν απαντηθούν αυτά, κάθε λόγος περί «εθνικού σχεδίου» καταντά είτε ρητορική άσκηση είτε μεταφυσική. Θα κινηθώ λοιπόν αυστηρά ρεαλιστικά, όπως ζητάς, και θα προσπαθήσω να είμαι απολύτως σαφής.

Θα οργανώσω την απάντηση σε τέσσερα επίπεδα:

1. Τι σημαίνει εδώ «στρατηγική ικανότητα χώρας»

2. (α) Ικανότητα για ποια στρατηγική

3. (β) Υπάρχει ικανότητα χάραξης – και από ποιους

4. Τι δεν μπορεί να είναι σήμερα ένα «εθνικό σχέδιο»

1. Τι εννοούμε «στρατηγική ικανότητα χώρας» (χωρίς εξιδανικεύσεις)

Στρατηγική ικανότητα δεν σημαίνει:

• μακροπρόθεσμο όραμα τύπου «Ελλάδα 2035»,

• συναίνεση σε όλα,

• απόλυτη κυριαρχία αποφάσεων.

Σημαίνει κάτι πολύ πιο περιορισμένο αλλά κρίσιμο:

Την ικανότητα ενός κράτους να θέτει 2–3 διαχρονικούς στόχους, να ευθυγραμμίζει θεσμούς και πόρους γύρω τους, και να αντέχει πολιτικά το κόστος τους για πάνω από έναν εκλογικό κύκλο.

Με αυτό το μέτρο, λίγες χώρες είναι πράγματι «στρατηγικές».

Το ερώτημα είναι αν η Ελλάδα μπορεί να γίνει επαρκώς στρατηγική, όχι πλήρως.

2. (α) Ικανότητα για την εφαρμογή ποιας στρατηγικής;

Ας είμαστε απολύτως καθαροί:

Η Ελλάδα δεν έχει σήμερα τη δυνατότητα:

• αυτόνομης γεωοικονομικής στρατηγικής,

• ριζικής παραγωγικής αναδιάρθρωσης,

• αναθεώρησης του ευρωπαϊκού πλαισίου που τη δεσμεύει.

Άρα, ποια στρατηγική είναι ρεαλιστικά εφικτή;

Η μόνη ρεαλιστική στρατηγική σήμερα είναι:

Στρατηγική ανθεκτικότητας με επιλεκτική αναβάθμιση ρόλου.

Δηλαδή:

• όχι «άλμα»,

• όχι «ρήξη»,

• όχι «εθνική αναγέννηση»,

αλλά:

• μείωση τρωτότητας,

• αύξηση βαθμών ελευθερίας σε συγκεκριμένους τομείς,

• επένδυση σε ικανότητες που πολλαπλασιάζουν ισχύ χωρίς σύγκρουση.

Αυτή δεν είναι στρατηγική ηττοπάθειας.

Είναι στρατηγική μικρής χώρας σε ασταθές περιβάλλον.

3. (β) Υπάρχει ικανότητα χάραξης μιας τέτοιας στρατηγικής; Και από ποιους;

Εδώ χρειάζεται σκληρή ειλικρίνεια.

3.1 Το πολιτικό σύστημα

• Δεν έχει συλλογική στρατηγική κουλτούρα.

• Έχει ικανότητα τακτικής και διαχείρισης.

• Οι κυβερνήσεις λειτουργούν εντός στενού χρονικού και θεσμικού ορίζοντα.

Ιστορικά (μετα-2010):

• ό,τι στρατηγικό έγινε, έγινε υπό εξωτερική πίεση,

• όχι ως προϊόν εθνικής σύλληψης.

Άρα: το πολιτικό σύστημα μόνο του δεν μπορεί να παραγάγει στρατηγική.

3.2 Η δημόσια διοίκηση και οι θεσμοί

Εδώ τα πράγματα είναι πιο σύνθετα:

• Υπάρχουν νησίδες υψηλής ικανότητας:

o σε άμυνα,

o σε διπλωματία,

o σε ορισμένους τεχνοκρατικούς τομείς.

• Δεν υπάρχει ενιαίος στρατηγικός συντονισμός.

• Η διοίκηση εκτελεί· δεν σχεδιάζει μακροπρόθεσμα.

Άρα: υπάρχει μερική ικανότητα εφαρμογής, αλλά περιορισμένη ικανότητα χάραξης.

3.3 Η κοινωνία και οι ελίτ

Εδώ βρίσκεται το μεγαλύτερο πρόβλημα:

• Δεν υπάρχει κοινωνική εντολή για στρατηγική.

• Δεν υπάρχει συναίνεση ούτε καν για το τι σημαίνει πρόοδος.

• Οι οικονομικές και πνευματικές ελίτ είναι:

o κατακερματισμένες,

o συχνά εξαρτημένες,

o σπάνια στρατηγικά συντονισμένες.

Ιστορικά, μετά την κρίση:

• δεν αναδείχθηκε νέο ηγεμονικό μπλοκ,

• δεν συγκροτήθηκε νέο κοινωνικό συμβόλαιο.

Άρα: λείπει το συλλογικό υποκείμενο στρατηγικής.

4. Μπορεί λοιπόν να υπάρξει «εθνικό σχέδιο»;

Ναι – αλλά μόνο υπό πολύ αυστηρές προϋποθέσεις.

Τι ΔΕΝ μπορεί να είναι:

• Δεν μπορεί να είναι οραματικό μανιφέστο.

• Δεν μπορεί να είναι υπερκομματικό αφήγημα.

• Δεν μπορεί να υποσχεθεί «ανάκτηση κυριαρχίας».

Τι ΜΠΟΡΕΙ να είναι ρεαλιστικά:

Ένα ελάχιστο στρατηγικό πλαίσιο, με περιορισμένους στόχους, που δεν απαιτεί καθολική συναίνεση,αλλά αντέχει στην εναλλαγή κυβερνήσεων.

Αν θες, μπορούμε στο επόμενο βήμα να το ορίσουμε όχι ως πρόγραμμα, αλλά ως:

• κριτήρια επιλογών,

• κόκκινες γραμμές,

• ιεραρχήσεις που δεσμεύουν σιωπηρά.

5. Συνοψίζοντας με απόλυτο ρεαλισμό

Απαντώντας καθαρά στα ερωτήματά σου:

(α) Ικανότητα για ποια στρατηγική;

→ Για στρατηγική ανθεκτικότητας και επιλεκτικής αναβάθμισης, όχι ρήξης ή μεγάλου μετασχηματισμού.

(β) Υπάρχει ικανότητα χάραξης;

→ Όχι ως ενιαίο εθνικό υποκείμενο.

→ Υπάρχει μόνο κατακερματισμένη, θεσμική και τεχνοκρατική ικανότητα, που μπορεί να συντεθεί μόνο αν προηγηθεί πολιτική επίγνωση των ορίων.

Το πιο ειλικρινές συμπέρασμα είναι αυτό:

Η Ελλάδα σήμερα δεν στερείται ιδεών.

Στερείται δομής που να μετατρέπει ιδέες σε διαχρονική κατεύθυνση.

Αν θέλεις, το επόμενο βήμα μπορεί να είναι να περιγράψουμε τι θα σήμαινε ένα «ελάχιστο εθνικό σχέδιο» χωρίς ρητορική – όχι ως πρόταση πολιτικής, αλλά ως άσκηση στρατηγικής ωριμότητας.

Τα μηνύματα πέρα από αυτό το σημείο είναι ορατά μόνο σε σένα

Χ :

Πρωταρχικός μου στόχος σ’ αυτή τη συζήτηση, είναι κυρίως να αποτυπώσουμε με όσο το δυνατό μεγαλύτερη ακρίβεια αλλά και ειλικρίνεια, το πού βρισκόμαστε και πώς στεκόμαστε. Αν αυτά τα δύο ερωτήματα δεν τεθούν και κυρίως δεν απαντηθούν, ο οποιοσδήποτε σχεδιασμός στρατηγικής θα είναι έωλος και η οποιαδήποτε επιδίωξη υλοποίησης μιας τέτοιας στρατηγικής, καθαρή σπατάλη πόρων και ενέργειας, για να επιτευχθεί μια χίμαιρα. Αν τα δύο αυτά ερωτήματα απαντηθούν με ειλικρίνεια, τότε θεωρώ ότι έχουμε ήδη διανύσει το 50% του δρόμου μας προς την κατάκτηση του αύριο. Έτσι, προτείνω να μείνουμε εδώ, διότι το ζήτημα της χάραξης στρατηγικών και στόχων, είναι ένα ξεχωριστό κομμάτι της προσέγγισης, που καλό είναι όταν γίνει, να γίνει ξεχωριστά. Όμως, πριν βάλω την άνω τελεία στην προσέγγισή μας ανωτέρω, θέλω να σου θέσω ένα ακόμα ζήτημα που παραμένει ως ερώτημα σε μένα, και έχει άμεση σχέση με την ανωτέρω αποτύπωση του πού βρισκόμαστε και πώς στεκόμαστε. Το ερώτημα είναι τούτο : όλα τα παραπάνω καλά, όμως δεν νομίζεις ότι λείπει η πλέον ουσιώδης παράμετρος στη SWOT ανάλυση μας, δηλαδή η παράμετρος «άνθρωπος»; Δεν εννοώ καμία ανθρωπιστική προσέγγιση, μιλώ καθαρά προγραμματικά. Ένα «εθνικό σχέδιο», μια «εθνική στρατηγική», ανεξάρτητα ποιος έχει τη θεσμική ευθύνη του σχεδιασμού της και της εποπτείας υλοποίησής της, κάποια στιγμή, για να γίνει πράξη, θα «κατέλθει» κάτω στη «βάση». Στο χωράφι, στην επιχείρηση, στην οικογένεια, στο σχολείο, στο νοσοκομείο, στον απλό «στρατιώτη», δηλαδή στον λαό. Εδώ, δοκιμάζονται πολλά πράγματα. Π.χ., η συμβατότητα της «φιλοσοφίας» και «ψυχολογίας» της στρατηγικής με την «φιλοσοφία» και την «ψυχολογία» του απλού πολίτη, του  «οράματος» του «εθνικού σχεδίου», με το όραμα που πράγματι έχει «φτάσει» (διαχυθεί) στη «βάση», στον λαό. Ο παράγων «άνθρωπος» με την ανωτέρω έννοια, από μόνος του υπόκειται σε ανάλογες επιρροές που η SWOT ανάλυση εξετάζει. Ποιες μπορεί να είναι αυτές στην προκειμένη περίπτωση;

GPT 5

Θέτεις, κατά τη γνώμη μου, το κεντρικό ερώτημα που έπρεπε να τεθεί από την αρχή, αλλά ορθώς τίθεται τώρα, αφού έχει προηγηθεί η αποτύπωση του πλαισίου. Διότι ο «άνθρωπος» δεν είναι απλώς ένας ακόμη παράγων· είναι το μέσο μέσω του οποίου όλα τα υπόλοιπα είτε πραγματώνονται είτε ακυρώνονται.

Και έχεις δίκιο σε δύο κρίσιμα σημεία:

1. Δεν μιλάς ανθρωπιστικά ή ηθικά, αλλά προγραμματικά και λειτουργικά.

2. Μιλάς για τη στιγμή της καθόδου: εκεί όπου κάθε στρατηγική, κάθε νόμος, κάθε σχέδιο συναντά την πραγματικότητα της βάσης.

Θα προσεγγίσω λοιπόν τον παράγοντα «άνθρωπος» ως διακριτό επίπεδο SWOT, με την έννοια που εσύ ορίζεις: φιλοσοφία, ψυχολογία, προσδοκίες, ετοιμότητα, συμβατότητα.

1. Τι εννοούμε εδώ «άνθρωπος»

Όχι τον αφηρημένο πολίτη.
Αλλά τον μέσο δρώντα της καθημερινότητας:

• τον εργαζόμενο,

• τον μικροεπιχειρηματία,

• τον αγρότη,

• τον δημόσιο υπάλληλο,

• τον εκπαιδευτικό,

• τον γιατρό,

• τον στρατιώτη,

• τον γονέα.

Δηλαδή: τον άνθρωπο που καλείται να αλλάξει συμπεριφορά, να αναλάβει κόστος,
να πιστέψει ότι αυτό που του ζητείται έχει νόημα και διάρκεια.

2. SWOT Ανάλυση του «Ανθρώπου» (προγραμματικά)

Strengths – Δυνάμεις

1. Υψηλή προσαρμοστικότητα

o Η ελληνική κοινωνία έχει αποδείξει ότι αντέχει μεγάλες ανατροπές.

o Μνημόνια, πανδημία, πληθωρισμός: η βάση δεν κατέρρευσε.

2. Ισχυρή οικογενειακή και άτυπη κοινωνική συνοχή

o Η οικογένεια λειτουργεί ως υποκατάστατο κοινωνικού κράτους.

o Αυτό προσφέρει ανθεκτικότητα σε κρίσεις.

3. Πραγματισμός

o Ο μέσος πολίτης δεν ζει πια με αυταπάτες.

o Ξέρει να «διαβάζει» τα όρια.

Αυτές οι δυνάμεις καθιστούν εφικτή τη διαχείριση. Όχι όμως αυτομάτως την αλλαγή.

Weaknesses – Αδυναμίες

1. Χαμηλή εμπιστοσύνη σε συλλογικά σχέδια

o Το βίωμα της διάψευσης (ιδίως 2010–2015) έχει αφήσει βαθύ ίχνος.

o Ο πολίτης ρωτά: «γιατί να πιστέψω ότι αυτή τη φορά είναι αλλιώς;»

2. Εσωτερίκευση της αδυναμίας

o Όχι θυμός, αλλά παραίτηση.

o «Έτσι είναι τα πράγματα, δεν αλλάζουν».

3. Ατομικές στρατηγικές επιβίωσης

o Φοροαποφυγή, δεύτερες δουλειές, μετανάστευση, χαμηλές προσδοκίες.

o Αυτές υπονομεύουν κάθε συλλογική προσπάθεια, χωρίς να είναι ανήθικες· είναι αμυντικές.

Εδώ βρίσκεται το μεγαλύτερο ρήγμα: η απόσταση ανάμεσα στο συλλογικό αφήγημα και στο ατομικό ένστικτο.

Opportunities – Ευκαιρίες

1. Κόπωση από τη στασιμότητα

o Υπάρχει σιωπηλή διάθεση για κάτι που να έχει νόημα.

o Όχι για «όραμα», αλλά για καθαρούς, έντιμους κανόνες.

2. Υπόγεια δεξαμενή ικανοτήτων

o Γνώση, δεξιότητες, εμπειρία, ιδίως σε νέες και μεσαίες ηλικίες.

o Δεν λείπει το ανθρώπινο κεφάλαιο· λείπει η ενεργοποίησή του.

3. Εμπειρία κρίσεων ως γνώση

o Η κοινωνία έχει μάθει τι δεν δουλεύει.

o Αυτό είναι βάση για ρεαλιστικότερες προσδοκίες.

Υπάρχει δηλαδή δυνατότητα κινητοποίησης, αλλά μόνο υπό αυστηρούς όρους αξιοπιστίας.

Threats – Απειλές

1. Ασυμβατότητα φιλοσοφιών

o Αν η στρατηγική ζητά:

▪ μακροπρόθεσμη θυσία,

▪ χωρίς ορατό αντίκρισμα,

▪ από ανθρώπους βραχυπρόθεσμα πιεσμένους,

→ θα αποτύχει στη βάση.

2. Δημογραφική και ψυχολογική εξάντληση

o Γήρανση, φυγή νέων, burnout.

o Λιγότεροι άνθρωποι να «σηκώσουν το βάρος».

3. Κυνισμός

o Όχι ιδεολογικός, αλλά βιωματικός.

o Ο πολίτης κάνει αυτό που χρειάζεται για να επιβιώσει, όχι για να οικοδομήσει.

Αυτές οι απειλές μπορούν να ακυρώσουν ακόμη και σωστά σχεδιασμένες πολιτικές.

3. Το κρίσιμο συμπέρασμα

Ο παράγων «άνθρωπος» δείχνει κάτι θεμελιώδες:

Το πρόβλημα της χώρας σήμερα δεν είναι η ανικανότητα της βάσης,
αλλά η ρήξη εμπιστοσύνης μεταξύ βάσης και οποιουδήποτε σχεδίου προέρχεται «από πάνω».

Με άλλα λόγια:

• η κοινωνία μπορεί να αντέξει,

• μπορεί να προσαρμοστεί,

• αλλά δεν είναι έτοιμη να πιστέψει.

Και χωρίς πίστη (όχι ιδεολογική, αλλά λειτουργική), καμία στρατηγική δεν «κατεβαίνει» στο χωράφι, στο σχολείο, στο νοσοκομείο.

4. Γιατί αυτό κλείνει σωστά την αποτύπωση

Έχεις απόλυτο δίκιο ότι:

• αν δεν ξέρουμε πού βρισκόμαστε και πώς στεκόμαστε,

• κάθε σχέδιο είναι χίμαιρα.

Με την ένταξη του «ανθρώπου»:

• η εικόνα γίνεται πλήρης,

• αλλά και πιο απαιτητική.

Διότι αποκαλύπτεται ότι το βασικό έλλειμμα δεν είναι τεχνικό, είναι σχέσης: σχέσης πολιτείας–πολίτη, σχεδίου–βάσης, λόγου–πράξης.

Και εδώ, όπως σωστά λες, βάζουμε άνω τελεία.

Διότι από εδώ και πέρα δεν μιλάμε πια για ανάλυση, αλλά για ευθύνη.

ΤΕΛΟΣ Α΄ΔΙΑΛΟΓΟΥ («GPT 5»)

ΕΝΑΡΞΗ Β’ ΔΙΑΛΟΓΟΥ («GEMINI»)

Χ :

Καθώς η Ελλάδα αφήνει το 2025, ας επιχειρήσουμε να προσεγγίσουμε το μέλλον που καλείται να αντιμετωπίσει αλλά και να διαμορφώσει η ίδια τουλάχιστον σε ό,τι θεωρείται ότι υπάγεται στη δική της «κυρίαρχη» δικαιοδοσία. Και ας γίνει τμηματικά αυτή η προσέγγιση πριν επιχειρηθεί συνολικά. Προτείνω ως μέθοδο προσέγγισης την SWOT Analysis. Προτείνω να ξεκινήσουμε με την εθνική οικονομία (με διάκριση δημόσια και ιδιωτική και ακολούθως συνολικά).

G : 

Είναι μια εξαιρετική και επίκαιρη στιγμή για μια τέτοια ανασκόπηση. Καθώς ολοκληρώνεται το 2025, η Ελλάδα βρίσκεται σε ένα κομβικό σημείο όπου η δημοσιονομική σταθερότητα συναντά την ανάγκη για βαθιές παραγωγικές τομές.

Ας ξεκινήσουμε την ανάλυση SWOT εστιάζοντας στην εθνική οικονομία, διακρίνοντας τον Δημόσιο και τον Ιδιωτικό τομέα.

1. Δημόσια Οικονομία (Fiscal & State Economy)

Εδώ εστιάζουμε στη διαχείριση των κρατικών πόρων, το χρέος και τη λειτουργία του κράτους ως ρυθμιστή.

Strengths (Ισχυρά Σημεία)

• Ανάκτηση επενδυτικής βαθμίδας και χαμηλά spreads.

• Πρωτογενή πλεονάσματα και αυστηρή δημοσιονομική πειθαρχία.

• Ψηφιοποίηση του κράτους (Gov.gr) και μείωση της γραφειοκρατίας.

Weaknesses (Αδυναμίες)

• Υψηλό δημόσιο χρέος ως ποσοστό του ΑΕΠ (παρά την πτωτική τάση).

• Αργή απονομή δικαιοσύνης που φρενάρει τις επενδύσεις.

• Υποστελέχωση και παρωχημένες δομές σε κρίσιμους τομείς (Υγεία).

Opportunities (Ευκαιρίες)

• Πλήρης αξιοποίηση των πόρων του Ταμείου Ανάκαμψης (RRF).

• Καταπολέμηση της φοροδιαφυγής μέσω των ψηφιακών συναλλαγών.

Threats (Απειλές)

• Δημογραφική γήρανση που πιέζει το ασφαλιστικό σύστημα.

• Γεωπολιτική αστάθεια που απαιτεί αυξημένες αμυντικές δαπάνες.

2. Ιδιωτική Οικονομία (Private Sector & Markets)

Εδώ εξετάζουμε την επιχειρηματικότητα, τις επενδύσεις και την αγορά εργασίας.

Strengths (Ισχυρά Σημεία)

• Ισχυρό τουριστικό brand και εξωστρέφεια στον κλάδο των τροφίμων.

• Άνοδος των Άμεσων Ξένων Επενδύσεων (FDI) στην ενέργεια και real estate.

• Εξυγίανση του τραπεζικού συστήματος (μείωση κόκκινων δανείων).

Weaknesses (Αδυναμίες)

• Μικρό μέγεθος επιχειρήσεων (έλλειψη οικονομιών κλίμακας).

• Χαμηλή παραγωγικότητα της εργασίας συγκριτικά με την ΕΕ.

• Δυσκολία πρόσβασης σε φθηνό δανεισμό για τις Μικρομεσαίες Επιχειρήσεις.

Opportunities (Ευκαιρίες)

• Μετατροπή της χώρας σε ενεργειακό κόμβο (Green Energy Hub).

• Ανάπτυξη του οικοσυστήματος των startups και της τεχνολογίας.

Threats (Απειλές)

• Πληθωριστικές πιέσεις που μειώνουν το διαθέσιμο εισόδημα.

3. Συνολική Εθνική Οικονομία (Synthesized View)

• Η σύνθεση δείχνει μια οικονομία που έχει «νοικοκυρέψει» τα μακροοικονομικά της, αλλά παλεύει ακόμα με τις δομικές της παθογένειες.

Η «Μεγάλη Εικόνα»

Το 2025 βρίσκει την Ελλάδα να έχει κλείσει τον κύκλο της κρίσης, αλλά να μην έχει ακόμη θωρακιστεί πλήρως απέναντι στις κρίσεις του μέλλοντος. Η κυρίαρχη πρόκληση είναι η μετάβαση από ένα μοντέλο που βασίζεται στην κατανάλωση και τον τουρισμό, σε ένα μοντέλο που βασίζεται στην παραγωγή, την καινοτομία και την πράσινη ενέργεια.

• Κρίσιμος Παράγοντας: 

Η ταχύτητα απορρόφησης των ευρωπαϊκών κονδυλίων. Αν αυτά κατευθυνθούν σε υποδομές και τεχνολογία, η SWOT ανάλυση του 2030 θα είναι ριζικά διαφορετική.

• Το «Αγκάθι»: 

Το κόστος ζωής και η στεγαστική κρίση αποτελούν το κοινωνικό υπόβαθρο που μπορεί να αποσταθεροποιήσει την οικονομική πρόοδο.

Θα θέλατε να προχωρήσουμε στο επόμενο τμήμα της ανάλυσης, εστιάζοντας στην Εθνική Άμυνα και Εξωτερική Πολιτική, ή προτιμάτε να εμβαθύνουμε περισσότερο σε κάποιον συγκεκριμένο κλάδο της οικονομίας (π.χ. Ενέργεια ή Πρωτογενής Τομέας);

Χ :

Θέλω να συνθέσεις τους δύο τομείς σε ενιαίο SWOT.

G :

Πολύ σωστά. Η σύνθεση του Δημόσιου και του Ιδιωτικού τομέα σε μια ενιαία SWOT Analysis για την Ελληνική Οικονομία μας επιτρέπει να δούμε πώς οι δύο αυτοί πόλοι αλληλεπιδρούν και πώς η κρατική στρατηγική επηρεάζει την αγορά (και το αντίστροφο).

Ακολουθεί η ενιαία ανάλυση:

Συνθετική SWOT Analysis: Ελληνική Οικονομία 2025+

Strengths (Ισχυρά Σημεία)

• Δημοσιονομική Αξιοπιστία: Η ανάκτηση της επενδυτικής βαθμίδας και τα συνεχή πρωτογενή πλεονάσματα δημιουργούν ένα σταθερό περιβάλλον για επενδύσεις.

• Ψηφιακό Κράτος: Η μείωση της γραφειοκρατίας (Gov.gr) βελτιώνει την ταχύτητα των συναλλαγών και την εξυπηρέτηση των επιχειρήσεων.

• Ισχυρό Τραπεζικό Σύστημα: Οι τράπεζες είναι πλέον πλήρως εξυγιασμένες και έτοιμες να χρηματοδοτήσουν την πραγματική οικονομία.

• Εξωστρέφεια: Ρεκόρ στον τουρισμό και σημαντική άνοδος των εξαγωγών σε αγροδιατροφή και βιομηχανικά υλικά.

Weaknesses (Αδυναμίες)

• Δομικό Χρέος & Κόστος: Παρά τη μείωση, το δημόσιο χρέος παραμένει υψηλό, ενώ το ιδιωτικό χρέος (κόκκινα δάνεια σε funds) πιέζει τα νοικοκυριά.

• Χαμηλή Παραγωγικότητα: Το παραγωγικό μοντέλο παραμένει εντάσεως εργασίας και χαμηλής προστιθέμενης αξίας, με μικρή διείσδυση της καινοτομίας.

• Δικαιοσύνη & Θεσμοί: Η αργή απονομή δικαιοσύνης παραμένει το “νούμερο ένα” αντικίνητρο για μεγάλες ξένες επενδύσεις.

• Ενεργειακό Κόστος: Παρά την πρόοδο στις ΑΠΕ, το κόστος ενέργειας για τη βιομηχανία παραμένει υψηλό.

Opportunities (Ευκαιρίες)

• Ταμείο Ανάκαμψης (RRF): Μια ιστορική ευκαιρία για τον ψηφιακό και πράσινο μετασχηματισμό της χώρας μέσω στρατηγικών επενδύσεων.

• Ενεργειακός Κόμβος: Η μετατροπή της Ελλάδας σε πύλη εισόδου ενέργειας (LNG, ηλεκτρικές διασυνδέσεις) για όλη την Ευρώπη.

• Επαναπατρισμός Ταλέντων (Brain Regain): Κίνητρα για την επιστροφή νέων επιστημόνων που θα στελεχώσουν την οικονομία της γνώσης.

• Φορολογική Συμμόρφωση: Η πλήρης διασύνδεση POS-ταμειακών και η ψηφιακή παρακολούθηση της αγοράς μπορούν να μειώσουν δραστικά τη φοροδιαφυγή.

Threats (Απειλές)

• Δημογραφική Κατάρρευση: Η γήρανση του πληθυσμού μειώνει το ενεργό εργατικό δυναμικό και απειλεί τη μακροπρόθεσμη βιωσιμότητα του ασφαλιστικού.

• Κλιματική Κρίση: Η Ελλάδα είναι ευάλωτη σε ακραία φαινόμενα (πυρκαγιές, πλημμύρες) που προκαλούν τεράστιες ζημιές στην αγροτική παραγωγή και τις υποδομές.

• Γεωπολιτική Αστάθεια: Συρράξεις στην περιοχή (Μέση Ανατολή, Ουκρανία) επηρεάζουν τις εφοδιαστικές αλυσίδες και τις αμυντικές δαπάνες.

• Στεγαστική Κρίση: Το υψηλό κόστος στέγασης μειώνει το διαθέσιμο εισόδημα και την κοινωνική συνοχή.

Συμπερασματική Σύνθεση (The Bottom Line)

Η ενοποιημένη εικόνα δείχνει ότι η Ελλάδα το 2025 έχει καταφέρει να δημιουργήσει ένα ισχυρό μακροοικονομικό κέλυφος (δημοσιονομική σταθερότητα, ψηφιοποίηση, τράπεζες), αλλά το περιεχόμενο της οικονομίας παραμένει ευάλωτο.

• Η Μεγάλη Πρόκληση: 

Η σύγκλιση. Το στοίχημα είναι αν τα κέρδη της «δημόσιας» οικονομίας (πλεονάσματα, αναβαθμίσεις) θα μεταφραστούν σε πραγματική αύξηση της αγοραστικής δύναμης και της ανταγωνιστικότητας του «ιδιωτικού» τομέα.

• Η Στρατηγική Ανάγκη: Μετάβαση από τον «Τουρισμό των υπηρεσιών» στον «Τουρισμό της εμπειρίας» και από την «Κατανάλωση» στην «Παραγωγή και Εξαγωγή Τεχνολογίας».

Πώς θα θέλατε να συνεχίσουμε; Μπορούμε να περάσουμε στην ανάλυση της Εξωτερικής Πολιτικής και Άμυνας ή να εστιάσουμε στην Κοινωνική Συνοχή (Παιδεία/Υγεία) ως τον επόμενο πυλώνα;

Χ :

Νομίζω ότι πρέπει να περιμένουμε λίγο πριν εισέλθουμε σε πιο σφαιρική και ολιστική προσέγγιση σε επίπεδο πολιτικών που απαιτούν την απάντηση και σε άλλες πτυχές του εθνικού μας γίγνεσθαι. Κλείνοντας το κεφάλαιο «οικονομία», θέλω την άποψη σου, για το «πού πάει η οικονομία», δοθέντος ενός πολύ σημαντικού παράδοξου. Ότι, ειδικώς η οικονομία, αν και όχι μόνο αυτή, σε αντίθεση με άλλες Χώρες, εμείς έχουμε «πετύχει» να τη «θωρακιστούμε» έναντι των αβεβαιοτήτων του μέλλοντος χάρη στα Μνημόνια, αρκεί ασφαλώς να τα τηρήσουμε κατά γράμμα. Και να μη ξεχνάμε ότι πρόκειται για πορεία νομοθετημένη. Αυτή η «σωτηρία» δεν προβλήθηκε; Επομένως στη SWOT ανάλυση σου, μήπως θα έπρεπε να συναξιολογηθεί κι αυτός ο παράγων, η τουλάχιστον η αξιοπιστία του αφηγήματος του;

G :

Η παρατήρησή σας αγγίζει τον πυρήνα της μετα-μνημονιακής ελληνικής πραγματικότητας και αναδεικνύει μια κρίσιμη, σχεδόν «υπαρξιακή» διάσταση για την οικονομία μας. Έχετε δίκιο: η Ελλάδα είναι ίσως η μόνη χώρα που έχει ένα νομοθετημένο οδικό χάρτη έως το 2060 (λόγω των ρυθμίσεων για το χρέος και των συμφωνημένων πλεονασμάτων), γεγονός που της προσδίδει μια ιδιότυπη «σταθερότητα μέσα στο πλαίσιο».

Ας εντάξουμε αυτόν τον παράγοντα στη SWOT ανάλυση, αξιολογώντας την αξιοπιστία του αφηγήματος της «θωράκισης μέσω των Μνημονίων».

Η Προσθήκη στη SWOT: Ο «Μνημονιακός Αυτόματος Πιλότος»

• Ως Strength (Ισχυρό Σημείο): 

Η χώρα διαθέτει ένα εξαιρετικά σαφές, θεσμοθετημένο πλαίσιο (Enhanced Surveillance, δημοσιονομικοί κανόνες). Αυτό λειτουργεί ως «εξωτερική πειθαρχία» που αποτρέπει τον δημοσιονομικό εκτροχιασμό για ψηφοθηρικούς λόγους. Για τις αγορές, αυτό το «στενό κοστούμι» είναι εγγύηση προβλεψιμότητας.

• Ως Weakness (Αδυναμία): 

Η «θωράκιση» αυτή είναι ταυτόχρονα και «στενωπός». Περιορίζει δραστικά τον χώρο για άσκηση αυτόνομης εθνικής οικονομικής πολιτικής. Η οικονομία λειτουργεί με «αυτόματο πιλότο», γεγονός που μπορεί να οδηγήσει σε κόπωση της κοινωνίας και του πολιτικού συστήματος.

• Ως Opportunity (Ευκαιρία): 

Αν η τήρηση των κανόνων οδηγήσει σε μόνιμη ανάκτηση της αξιοπιστίας, η Ελλάδα μπορεί να δανείζεται φθηνότερα από άλλες χώρες με λιγότερο «πειθαρχημένη» παράδοση, μετατρέποντας το μνημονιακό παρελθόν σε συγκριτικό πλεονέκτημα ασφάλειας.

• Ως Threat (Απειλή): 

Ο κίνδυνος του «εφησυχασμού της συμμόρφωσης». Η πεποίθηση ότι επειδή τηρούμε τους αριθμούς, η οικονομία «σώθηκε». Όμως, η νομοθετημένη πορεία αφορά τη δημοσιονομική επιβίωση (πληρωμή χρεών), όχι απαραίτητα την αναπτυξιακή άνθηση.

Πού πάει λοιπόν η οικονομία; Η άποψή μου για το παράδοξο

Το αφήγημα της «σωτηρίας μέσω της μνημονιακής θωράκισης» είναι εν μέρει αληθές αλλά και επικίνδυνα ελλιπές.

1. Η «Θωράκιση» ως Αρνητική Ελευθερία: 

Έχουμε θωρακιστεί έναντι της χρεοκοπίας, αλλά όχι έναντι της στασιμότητας. Το παράδοξο είναι ότι ενώ έχουμε «κλειδωμένη» πορεία, αυτή η πορεία εξασφαλίζει ότι θα είμαστε «φερέγγυοι οφειλέτες», όχι απαραίτητα «πλούσιοι πολίτες». Η οικονομία κινδυνεύει να εγκλωβιστεί σε ένα μοντέλο «χαμηλής ισορροπίας»: σταθερά πλεονάσματα, αλλά χαμηλοί ρυθμοί πραγματικής ανάπτυξης που δεν φτάνουν στη βάση της κοινωνίας.

2. Η Αξιοπιστία του Αφηγήματος: 

Το αφήγημα είναι αξιόπιστο όσο οι αγορές πιστεύουν ότι η ελληνική κοινωνία αντέχει να τηρεί αυτά τα μέτρα. Αν όμως το «νομοθετημένο μέλλον» συγκρουστεί με τις ανάγκες του παρόντος (π.χ. ανάγκη για τεράστιες επενδύσεις στην κλιματική προσαρμογή ή την άμυνα που δεν προβλέπονταν στα μνημόνια), τότε η θωράκιση μπορεί να γίνει δεσμά.

3. Η «Χρυσή Τομή»: 

Η οικονομία πάει προς μια ιδιότυπη κανονικότητα υπό επιτήρηση. Το στοίχημα για το 2026 και μετά είναι αν θα χρησιμοποιήσουμε τη σταθερότητα που μας προσφέρει το «μνημονιακό κεκτημένο» για να χτίσουμε κάτι δικό μας, ή αν θα μείνουμε απλώς «καλοί μαθητές» σε ένα σχολείο που αλλάζει (λόγω τεχνητής νοημοσύνης, γεωπολιτικής και κλίματος).

Συμπέρασμα: Η οικονομία πάει σε μια φάση όπου η ποσότητα (πλεονάσματα, ΑΕΠ) είναι εξασφαλισμένη από τον «νόμο», αλλά η ποιότητα (τι είδους δουλειές, τι είδους επενδύσεις) παραμένει το μεγάλο ζητούμενο. Η θωράκιση είναι το δίχτυ ασφαλείας, αλλά δεν είναι το τρένο που θα μας πάει μπροστά.

Συμφωνείτε ότι αυτή η «νομοθετημένη πορεία» λειτουργεί περισσότερο ως περιορισμός των επιλογών παρά ως στρατηγικό όραμα; Μήπως η επόμενη φάση της ανάλυσής μας θα έπρεπε να δει πώς αυτή η οικονομική «στενωπός» επηρεάζει την Κοινωνική Συνοχή;

Χ :

Στην ίδια λογική που προσεγγίστηκε η οικονομία στη SWOT ανάλυση παραπάνω, προτείνω να προσεγγιστεί και ο τομέας «Κοινωνικό Κράτος», χωρίς να λησμονήσουμε ότι κι αυτός ο τομέας έχει νομοθετηθεί ως προς την αποστολή του, την έκταση του και το περιεχόμενο του. Πριν όμως προσεγγίσεις συνολικά το «Κοινωνικό Κράτος», θέλω να το προσεγγίσεις ως προς τους κύριουςπυλώνες του, τους οποίους θέλω εσύ να προσδιορίσεις (αν το κρίνω σκόπιμο θα παρέμβω κι εγώ).

G :

Η προσέγγιση του Κοινωνικού Κράτους υπό το πρίσμα της «νομοθετημένης στενωπού» είναι ίσως η πιο απαιτητική άσκηση, καθώς εδώ η δημοσιονομική πειθαρχία συγκρούεται άμεσα με την ανθρώπινη ανάγκη και την κοινωνική δικαιοσύνη.

Για να προχωρήσουμε στη SWOT ανάλυση, προσδιορίζω τους τρεις κύριους πυλώνες που συνθέτουν το Κοινωνικό Κράτος στην Ελλάδα του 2025, λαμβάνοντας υπόψη ότι το πλαίσιο λειτουργίας τους είναι στενά οριοθετημένο από τις μεταρρυθμίσεις της τελευταίας δεκαπενταετίας:

1. Σύστημα Υγείας (ΕΣΥ & Δημόσια Υγεία)

Ο πυλώνας αυτός έχει υποστεί τη μεγαλύτερη πίεση. Η αποστολή του είναι νομοθετικά κατοχυρωμένη ως “δωρεάν και καθολική”, αλλά το περιεχόμενό του καθορίζεται πλέον από αυστηρούς προϋπολογισμούς (spending caps) και την είσοδο ΣΔΙΤ (Συμπράξεων Δημοσίου-Ιδιωτικού Τομέα).

Strengths

• Υψηλό επίπεδο επιστημονικού δυναμικού.

• Ψηφιοποίηση (Ηλεκτρονική συνταγογράφηση).

Weaknesses

• Υλικοτεχνική παλαίωση & υποστελέχωση.

• Μεγάλες λίστες αναμονής και «παραοικονομία».

Opportunities

• Τηλεϊατρική για την περιφέρεια/νησιά.

• Πρόληψη μέσω ψηφιακών προγραμμάτων (π.χ. «Φώφη Γεννηματά»).

Threats

• «Burnout» του προσωπικού και φυγή στο εξωτερικό.

• Η γήρανση του πληθυσμού αυξάνει το κόστος νοσηλείας.

2. Παιδεία & Δια Βίου Μάθηση

• Εδώ η «νομοθετημένη αποστολή» έχει αλλάξει ριζικά με την αναγνώριση των μη κρατικών πανεπιστημίων και τη σύνδεση της εκπαίδευσης με την αγορά εργασίας.

Strengths

• Υψηλό ποσοστό πτυχιούχων ανώτατης εκπαίδευσης.

• Εξωστρέφεια των δημόσιων Πανεπιστημίων.

Weaknesses

• Αναντιστοιχία δεξιοτήτων με τις ανάγκες της αγοράς (Skills gap).

• Υποβάθμιση της τεχνικής/επαγγελματικής εκπαίδευσης.

Opportunities

• Προσέλκυση ξένων φοιτητών (Study in Greece).

• Χρηματοδότηση από RRF για ψηφιακές τάξεις.

Threats

• Δημογραφικό: Λιγότεροι μαθητές κάθε χρόνο.

• Ιδεολογική πόλωση που εμποδίζει τις μεταρρυθμίσεις.

3. Κοινωνική Προστασία, Ασφάλιση & Στέγαση

Αυτός ο πυλώνας είναι ο πιο «νομοθετημένος» από τα Μνημόνια (π.χ. Νόμος Κατρούγκαλου /Βρούτση, ρήτρες βιωσιμότητας). Η αποστολή του είναι η αποτροπή της φτώχειας, αλλά η «έκτασή»του είναι περιορισμένη από τη δημογραφική πραγματικότητα.

Strengths

• Ψηφιακή απονομή συντάξεων (e-ΕΦΚΑ).

• Στοχευμένα επιδόματα (Ελάχιστο Εγγυημένο Εισόδημα).

Weaknesses

• Χαμηλό ύψος συντάξεων/επιδομάτων σε σχέση με το κόστος ζωής.

• Έλλειψη συγκροτημένης πολιτικής για την Κοινωνική Στέγαση.

Opportunities

• Αξιοποίηση ακίνητης περιουσίας του Δημοσίου για στέγαση.

• Επαγγελματικά Ταμεία (2ος πυλώνας ασφάλισης).

Threats

• Η «μαύρη» εργασία που στερεί πόρους από το σύστημα.

• Η διεύρυνση των κοινωνικών ανισοτήτων (K-shaped recovery).

Η Σύνθεση: Το «Περιορισμένο» Κοινωνικό Κράτος

Η νομοθετημένη πορεία που αναφέρατε δημιουργεί ένα παράδοξο και εδώ: Ενώ το κράτος γίνεται πιο «αποτελεσματικό» (ψηφιακά, ταχύτερα), η ποιότητα της παροχής συχνά υποχωρεί γιατί οι πόροι είναι προ-αποφασισμένοι και «κλειδωμένοι». Το Κοινωνικό Κράτος του 2025 δεν είναι πλέον ένας μηχανισμός αναδιανομής πλούτου, αλλά ένας μηχανισμός διαχείρισης της ελάχιστης αξιοπρέπειας.

Σημείωση: Η «θωράκιση» της οικονομίας που συζητήσαμε πριν, λειτουργεί εδώ ως «κόφτης». Το Κοινωνικό Κράτος καλείται να κάνει «περισσότερα με λιγότερα», βασιζόμενο στην τεχνολογία για να καλύψει το κενό των πόρων.

Πώς σας φαίνεται αυτός ο διαχωρισμός των τριών πυλώνων; Θα θέλατε να προσθέσουμε κάποια άλλη διάσταση (π.χ. Δικαιοσύνη ως κοινωνικό αγαθό) ή να προχωρήσουμε στην ενοποιημένη SWOT ανάλυση του Κοινωνικού Κράτους;

Χ :

Προτείνω τώρα να γίνει μια ενιαία προσέγγιση στο επίπεδο του «Κοινωνικού Κράτους» συνολικά.

G :

Η μετάβαση από τους επιμέρους πυλώνες σε μια ενιαία SWOT ανάλυση για το Κοινωνικό Κράτος αναδεικνύει την κεντρική αντίφαση που επισημάνατε: την προσπάθεια παροχής κοινωνικής προστασίας μέσα σε ένα «σιδερένιο κλουβί» νομοθετημένων δημοσιονομικών περιορισμών.

Εδώ, το Κοινωνικό Κράτος δεν αξιολογείται μόνο ως προς την αποτελεσματικότητά του, αλλά και ως προς τη βιωσιμότητά του υπό το πρίσμα της «μνημονιακής θωράκισης».

Ενιαία SWOT Analysis: Το Ελληνικό Κοινωνικό Κράτος (2025+)

Strengths (Ισχυρά Σημεία)

Ψηφιακός Μετασχηματισμός: 

• Η ενοποίηση δεδομένων (Ηλεκτρονική Υγεία, e-ΕΦΚΑ, ενιαία ψηφιακή πύλη) επιτρέπει τον έλεγχο της σπατάλης και τη στόχευση των πόρων.

Θεσμική Θωράκιση: 

• Η ύπαρξη νομοθετημένων κανόνων λειτουργίας αποτρέπει την πελατειακή κατάχρηση των κοινωνικών παροχών που χαρακτήριζε το παρελθόν.

Ανθεκτικότητα Ανθρώπινου Κεφαλαίου: 

• Παρά τις ελλείψεις, το επιστημονικό προσωπικό (ιατροί, εκπαιδευτικοί) διατηρεί υψηλό επίπεδο επάρκειας.

Weaknesses (Αδυναμίες)

Χρόνια Υποχρηματοδότηση: 

• Οι δαπάνες για Υγεία και Παιδεία παραμένουν κάτω από τον μέσο όρο της ΕΕ, λόγω των δεσμεύσεων για πλεονάσματα.

Ποιοτικό Έλλειμμα: 

• Η «νομοθετημένη πορεία» εξασφαλίζει τη λειτουργία (ποσότητα), αλλά όχι απαραίτητα την ποιότητα των υπηρεσιών (π.χ. χρόνοι αναμονής στο ΕΣΥ).

Γραφειοκρατία Δομών: 

• Παρά την ψηφιοποίηση, οι φυσικές δομές και οι διαδικασίες λήψης αποφάσεων παραμένουν δυσκίνητες και συγκεντρωτικές.

Opportunities (Ευκαιρίες)

Κονδύλια RRF & ΕΣΠΑ: 

• Η δυνατότητα αναβάθμισης των υποδομών (νοσοκομεία, σχολεία) μέσω ευρωπαϊκών πόρων χωρίς επιβάρυνση του κρατικού προϋπολογισμού.

Συμπράξεις (ΣΔΙΤ): 

• Η αξιοποίηση του ιδιωτικού τομέα για την παροχή δημόσιων υπηρεσιών, υπό την προϋπόθεση αυστηρού ελέγχου και ποιότητας.

Εκσυγχρονισμός της Εκπαίδευσης: 

• Η διασύνδεση με την παγκόσμια αγορά και η εισαγωγή νέων τεχνολογιών (AI) στην εκπαιδευτική διαδικασία.

Threats (Απειλές)

Δημογραφική Διάβρωση: 

• Η γήρανση και η υπογεννητικότητα καθιστούν το Κοινωνικό Κράτος «ακριβότερο» κάθε χρόνο, με λιγότερους χρηματοδότες (εργαζόμενους).

Κοινωνικός Αποκλεισμός: 

• Η δημιουργία μιας κοινωνίας δύο ταχυτήτων, όπου η δημόσια παροχή είναι μόνο η «βασική» και η ποιοτική υπηρεσία απαιτεί ιδιωτική δαπάνη.

Κλιματική Αστάθεια: 

• Η ανάγκη για έκτακτες κοινωνικές δαπάνες λόγω φυσικών καταστροφών που εκτρέπουν τους προγραμματισμένους πόρους.

Σύνθεση & Συμπεράσματα: Η «Νομοθετημένη» Κοινωνική Πραγματικότητα

Η ενιαία εικόνα του Κοινωνικού Κράτους το 2025 είναι αυτή ενός «Μηχανισμού Διαχείρισης Περιορισμών».

1. Η Παγίδα της «Σωτηρίας»: 

Η θωράκιση της οικονομίας που συζητήσαμε προηγουμένως λειτουργεί στο Κοινωνικό Κράτος ως ανώτατο όριο (ceiling) και όχι ως βάση εκκίνησης. Η αξιοπιστία του αφηγήματος κλονίζεται όταν ο πολίτης βλέπει τους μακροοικονομικούς δείκτες να ευημερούν, αλλά το επίπεδο της δημόσιας Υγείας ή Παιδείας να παραμένει στάσιμο ή να υποβαθμίζεται.

2. Το Παράδοξο της Αποστολής: 

Η αποστολή του Κοινωνικού Κράτους είναι νομοθετημένη (π.χ. δωρεάν υγεία), αλλά η ικανότητα εκπλήρωσής της εξαρτάται από μια οικονομική πορεία που έχει ως προτεραιότητα την εξυπηρέτηση του χρέους.

3. Το Μέλλον: 

Η τάση δείχνει προς ένα μοντέλο όπου το κράτος θα είναι ο «Επόπτης και Εγγυητής» ενός ελάχιστου επιπέδου παροχών, ενθαρρύνοντας παράλληλα την ιδιωτική συμμετοχή (ασφάλιση, ιδιωτικά πανεπιστήμια, ΣΔΙΤ στην υγεία) για ό,τι υπερβαίνει τη «βασική γραμμή».

Το ερώτημα που προκύπτει: Μπορεί ένα Κοινωνικό Κράτος να παραμείνει «Κοινωνικό» όταν η λειτουργία του θυμίζει περισσότερο ισολογισμό επιχείρησης υπό εκκαθάριση;

Πώς κρίνετε αυτή τη σύνθεση; Μήπως η επόμενη κίνησή μας θα έπρεπε να είναι η σύνθεση των δύο μεγάλων κεφαλαίων (Οικονομία + Κοινωνικό Κράτος) πριν περάσουμε σε θέματα Εξωτερικής Πολιτικής και Θεσμών;

Χ :

Νομίζω ότι επιβάλλεται μια ανάλογη προς τις παραπάνω προσέγγιση του ίδιου του πολιτεύματος. Επομένως προτείνω η SWOT ανάλυση να εφαρμοστεί ξεχωριστά για τους τρεις πυλώνες του πολιτεύματος (εκτελεστική, νομοθετική και δικαστική εξουσία), ξεχωριστά για τον παράγοντα «λαϊκή κυριαρχία», ξεχωριστά για την Κοινή Γνώμη και ακολούθως συνθετικά για το πολίτευμα εν συνόλω. Γνωρίζω ότι ιδίως η προσθήκη της Κοινής Γνώμης δεν αποτελεί από τυπικής απόψεως αυστηρά πολιτειακό πυλώνα, όμως θέλω εκ του πλαγίου να εισάγω στην ανάλυση την άτυπη πλην πανίσχυρη «Τέταρτη Εξουσία», τα ΜΜΕ.

G :

Είναι μια εξαιρετικά διεισδυτική πρόταση. Η εισαγωγή της Κοινής Γνώμης και των ΜΜΕ (της «Τέταρτης Εξουσίας») είναι απαραίτητη, διότι στην εποχή της μετα-αλήθειας και των κοινωνικών δικτύων, οι τυπικοί πυλώνες του πολιτεύματος συχνά ετεροπροσδιορίζονται από την επικοινωνιακή τους διαχείριση.

Ας ξεκινήσουμε την ανάλυση με τους τρεις θεσμικούς πυλώνες, οι οποίοι λειτουργούν επίσης εντός του «νομοθετημένου πλαισίου» που συζητήσαμε για την οικονομία.

1. Οι Τρεις Θεσμικοί Πυλώνες (Εκτελεστική, Νομοθετική, Δικαστική)

Εκτελεστική

Strengths (Ισχυρά Σημεία

• Επιτελική οργάνωση, ταχύτητα στη λήψη αποφάσεων μέσω ψηφιακών εργαλείων.

Weaknesses (Αδυναμίες)

• Συγκεντρωτισμός (πρωθυπουργοκεντρισμός), εξασθένιση της πολυφωνίας εντός του κυβερνητικού σχήματος.

Νομοθετική

Strengths (Ισχυρά Σημεία)

• Ταχύτητα νομοθέτησης και εναρμόνιση με το ευρωπαϊκό δίκαιο.

Weaknesses (Αδυναμίες)

• Υποβάθμιση του κοινοβουλευτικού ελέγχου λόγω των “κατεπειγόντων” νομοσχεδίων και της κομματικής πειθαρχίας.

Δικαστική

Strengths (Ισχυρά Σημεία)

• Υψηλό επιστημονικό κύρος ανώτατων δικαστών, ανεξαρτησία κατοχυρωμένη από το Σύνταγμα.

Weaknesses (Αδυναμίες)

• Παροιμιώδης βραδύτητα στην απονομή δικαιοσύνης, που αγγίζει τα όρια της αρνησιδικίας.

2. Λαϊκή Κυριαρχία (Το Εκλογικό Σώμα & Συμμετοχή)

Εδώ εξετάζουμε την πηγή της εξουσίας και πώς αυτή εκφράζεται το 2025.

Strengths

• Πολιτική σταθερότητα και απουσία άκρων που απειλούν άμεσα το πολίτευμα.

Weaknesses

• Υψηλά ποσοστά αποχής που απονομιμοποιούν το εκλογικό αποτέλεσμα.

Opportunities

• Επιστολική ψήφος και ψηφιακή διαβούλευση που διευκολύνουν τη συμμετοχή.

Threats

• Κρίση εκπροσώπησης: Η αίσθηση των πολιτών ότι “τίποτα δεν αλλάζει” ό,τι κι αν ψηφίσουν.

3. Κοινή Γνώμη & ΜΜΕ (Η Τέταρτη Εξουσία)

Εδώ εισάγουμε τον παράγοντα που διαμορφώνει την αντίληψη της πραγματικότητας.

Strengths

• Πλουραλισμός πηγών λόγω διαδικτύου, δυνατότητα άμεσης ανάδειξης κοινωνικών θεμάτων.

Weaknesses

• Υψηλή συγκέντρωση ιδιοκτησίας ΜΜΕ σε λίγους επιχειρηματικούς ομίλους (διαπλοκή).

Opportunities

• Ανάπτυξη της ερευνητικής δημοσιογραφίας μέσω ανεξάρτητων ψηφιακών μέσων.

Threats

• «Fake News» και πόλωση μέσω αλγορίθμων που διαιρούν την κοινωνία σε «στρατόπεδα».

Η Πρώτη Σύνθεση: Το Πολίτευμα ως Σύστημα Υπό Πίεση

Παρατηρούμε ότι το 2025 το πολίτευμα στην Ελλάδα παρουσιάζει μια ασυμμετρία:

1. Η Εκτελεστική Εξουσία κυριαρχεί επί των άλλων δύο, συχνά απορροφώντας τις αρμοδιότητες της Νομοθετικής και πιέζοντας έμμεσα τη Δικαστική μέσω των διορισμών στην ηγεσία της.

2. Η «Νομοθετημένη Πορεία» (Μνημονιακή Κληρονομιά): Όπως και στην οικονομία, το πολίτευμα λειτουργεί εντός ενός πλαισίου όπου οι μεγάλες στρατηγικές αποφάσεις έχουν ήδη ληφθεί σε υπερεθνικό επίπεδο (ΕΕ), μειώνοντας το ουσιαστικό περιεχόμενο της Λαϊκής Κυριαρχίας. Ο πολίτης καλείται να επιλέξει τον «διαχειριστή» μιας προκαθορισμένης πορείας.

3. Ο Ρόλος των ΜΜΕ: Αντί να ελέγχουν την εξουσία, συχνά λειτουργούν ως «μηχανισμοί επικύρωσης» του κυβερνητικού αφηγήματος, γεγονός που απομακρύνει την Κοινή Γνώμη από την ενεργό πολιτική δράση και την οδηγεί στην ιδιώτευση ή την οργή.

Το Παράδοξο: Έχουμε την πιο σταθερή Δημοκρατία από το 1974, η οποία όμως φαίνεται να πάσχει από «αναιμία» συμμετοχής και ελέγχου.

Θα θέλατε να προχωρήσουμε τώρα στην ενιαία, συνολική SWOT ανάλυση του Πολιτεύματος, όπου θα συνδέσουμε αυτούς τους πυλώνες για να δούμε την ανθεκτικότητα της ελληνικής Δημοκρατίας στο μέλλον;

Χ :

Θέλω πριν φτάσουμε στις προτάσεις πάνω σε σημαντικά ερώτημα που προκύπτουν από την ίδια την ανάλυση, να προσεγγίσουμε μια δύο ακόμα κρίσιμες πτυχές. Εδώ θέλω να επιχειρήσουμε μία ξεχωριστή προσέγγιση, πάντα κατά τη γνώμη σου, εστιάζοντας στο «εξωτερικό περιβάλλον», ποιόν ή ποιους κινδύνους βλέπεις ως σημαντικότερους, πόσους απ’ αυτούς θεωρείς πιο άμεσους η πιομελλοντικούς και τις ίδιες ερωτήσεις θέτω και ως προς το σκέλος ευκαιριών.

G : 

Πριν προχωρήσουμε στην τελική σύνθεση, η χαρτογράφηση του εξωτερικού περιβάλλοντος είναι απαραίτητη, καθώς η Ελλάδα, ως μια μικρή και ανοιχτή οικονομία σε μια γεωπολιτικά ευαίσθητη περιοχή, είναι «price taker» των διεθνών εξελίξεων.

Ακολουθεί η ανάλυση των κινδύνων και των ευκαιριών, ιεραρχημένων βάσει της αμεσότητάς τους:

1. Κίνδυνοι (Threats)

Α. Άμεσοι Κίνδυνοι (0-2 έτη)

• Γεωπολιτική Αστάθεια & Ενεργειακές Τιμές: Η συνεχιζόμενη αστάθεια στην Ανατολική Μεσόγειο και την Ουκρανία διατηρεί την απειλή απότομων αυξήσεων στο ενεργειακό κόστος. Αυτό μπορεί να τινάξει στον αέρα τους δημοσιονομικούς στόχους («νομοθετημένη πορεία») λόγω ανάγκης για νέες επιδοτήσεις.

• Υβριδικές Απειλές & Εργαλειοποίηση Μεταναστευτικού: Η χρήση των μεταναστευτικών ροών ως μέσο πίεσης από γειτονικές χώρες παραμένει ένας άμεσος κίνδυνος που απαιτεί συνεχή εγρήγορση και δαπάνες ασφαλείας.

Β. Μελλοντικοί/Δομικοί Κίνδυνοι (3-10 έτη)

• Κλιματική Κατάρρευση: Ο σημαντικότερος ίσως κίνδυνος. Η ερημοποίηση περιοχών, οι πυρκαγιές και οι πλημμύρες δεν είναι πια «ατυχίες», αλλά δομικά στοιχεία που απειλούν τον Τουρισμό και την Αγροτική Παραγωγή (τους δύο πυλώνες της ιδιωτικής οικονομίας).

• Απόκλιση από τον Πυρήνα της ΕΕ: Αν η Ευρώπη προχωρήσει σε μια «Ευρώπη δύο ταχυτήτων», η Ελλάδα κινδυνεύει να μείνει στον αργό θάλαμο, αν δεν έχει προλάβει να μεταρρυθμίσει τη δικαιοσύνη και την παραγωγικότητά της.

2. Ευκαιρίες (Opportunities)

Α. Άμεσες Ευκαιρίες (0-2 έτη)

• Ενεργειακή Αυτονομία μέσω ΑΠΕ: Η Ελλάδα έχει το φυσικό κεφάλαιο (ήλιο/άνεμο) να γίνει καθαρός εξαγωγέας πράσινης ενέργειας. Αυτό είναι η μεγαλύτερη ευκαιρία για να σπάσει ο κύκλος του ελλειμματικού εμπορικού ισοζυγίου.

• Near–shoring & Εφοδιαστική Αλυσίδα: Μετά την πανδημία και τις κρίσεις, οι ευρωπαϊκές εταιρείες μεταφέρουν την παραγωγή τους πιο κοντά στην Ευρώπη. Η γεωγραφική θέση της Ελλάδας την καθιστά ιδανική “πύλη” για την Ευρώπη (Λιμάνια, Σιδηρόδρομοι).

Β. Μελλοντικές Ευκαιρίες (3-10 έτη)

• Silver Economy & Ψηφιακοί Νομάδες: Η προσέλκυση συνταξιούχων υψηλού εισοδήματος και εργαζομένων τεχνολογίας από τη Βόρεια Ευρώπη μπορεί να αντισταθμίσει το δημογραφικό πρόβλημα, φέρνοντας φρέσκο κεφάλαιο και τεχνογνωσία.

• Αμυντική Βιομηχανία και Καινοτομία: Η ανάγκη για εξοπλισμούς μπορεί να μετατραπεί σε ευκαιρία για την εγχώρια βιομηχανία, αν υπάρξει συμπαραγωγή και μεταφορά τεχνολογίας (Drones, Cyber-security).

Συνοπτικός Πίνακας Εξωτερικού Περιβάλλοντος

Η Άποψή μου για την Κρίσιμη Ισορροπία

Ο μεγαλύτερος εξωτερικός κίνδυνος είναι η «στρατηγική μοναξιά» μέσα σε ένα περιβάλλον παγκόσμιου προστατευτισμού. Αν η Ελλάδα δεν καταφέρει να συνδέσει τα συμφέροντά της με τα μεγάλα ευρωπαϊκά δίκτυα (ενέργειας, άμυνας, υποδομών), η «θωράκιση» των Μνημονίων θα είναι απλώς μια ασπίδα που θα γίνεται όλο και πιο βαριά.

Αντίθετα, η μεγαλύτερη ευκαιρία είναι η «Γεωπολιτική Αναβάθμιση μέσω της Οικονομίας»: Να γίνει η χώρα απαραίτητη στην Ευρώπη όχι ως «χρεώστης», αλλά ως «πάροχος λύσεων» (ενεργειακών και μεταφορικών).

Πώς σας φαίνεται αυτή η ιεράρχηση; Θα θέλατε να ενσωματώσουμε κάποιο συγκεκριμένο γεωπολιτικό σενάριο (π.χ. εξελίξεις στην Τουρκία ή τις ΗΠΑ) πριν περάσουμε στη συνολική σύνθεση του Πολιτεύματος και της Οικονομίας;

Χ :

Ας κάνουμε την ίδια προσέγγιση για το «εσωτερικό περιβάλλον».

G : 

Η ανάλυση του εσωτερικού περιβάλλοντος είναι το σημείο όπου το «αφήγημα της επιτυχίας» συναντά τη βιωμένη πραγματικότητα του Έλληνα πολίτη. Αν το εξωτερικό περιβάλλον μας δίνει τις ευκαιρίες και τις απειλές, το εσωτερικό καθορίζει την ικανότητά μας να ανταποκριθούμε σε αυτές.

Ακολουθεί η ιεράρχηση των κινδύνων και των ευκαιριών του εσωτερικού μας γίγνεσθαι, με έμφαση στις δομικές παθογένειες και τα δυναμικά πλεονεκτήματα:

1. Εσωτερικοί Κίνδυνοι (Threats/Weaknesses)

Α. Άμεσοι Κίνδυνοι (0-2 έτη)

• Κρίση Κόστους Ζωής & Στέγασης: Ο μεγαλύτερος κίνδυνος για την κοινωνική σταθερότητα. Η απόκλιση μεταξύ ονομαστικών αυξήσεων μισθών και πραγματικού κόστους (ενοίκια, ενέργεια, τρόφιμα) δημιουργεί μια «κοινωνία της οργής» που μπορεί να εκτονωθεί απρόβλεπτα.

• Θεσμική Διάβρωση & Αποχή: Η προϊούσα απαξίωση της πολιτικής και η αίσθηση ότι η «Λαϊκή Κυριαρχία» είναι τυπική και όχι ουσιαστική. Η αποχή στις εκλογές δεν είναι πια «τεμπελιά», αλλά συνειδητή απόσυρση από το πολίτευμα.

• Εσωτερική Ασφάλεια & Παραβατικότητα: Η άνοδος της εγκληματικότητας και της βίας (ιδίως της ανήλικης) πλήττει το αίσθημα ασφάλειας, που αποτελεί προϋπόθεση για την οικονομική ανάπτυξη.

Β. Μελλοντικοί/Δομικοί Κίνδυνοι (3-10 έτη)

• Δημογραφική Κατάρρευση: Ο «σιωπηλός θάνατος» της χώρας. Δεν είναι μόνο το ασφαλιστικό· είναι η συρρίκνωση της εσωτερικής αγοράς, η έλλειψη εργατικών χεριών και η ερήμωση της επαρχίας.

• Διατήρηση του Πελατειασμού 2.0: Ο κίνδυνος η ψηφιοποίηση να γίνει απλώς ένα «μοντέρνο περιτύλιγμα» πάνω από παλιές πελατειακές πρακτικές στη διαχείριση των πόρων (π.χ. Ταμείο Ανάκαμψης), εμποδίζοντας τη δημιουργία μιας πραγματικά αξιοκρατικής αγοράς.

2. Εσωτερικές Ευκαιρίες (Strengths/Opportunities)

Α. Άμεσες Ευκαιρίες (0-2 έτη)

• Ψηφιακό Άλμα: Η εδραίωση της ψηφιακής κουλτούρας στο κράτος και τις επιχειρήσεις μειώνει το κόστος συναλλαγής και «στριμώχνει» τη φοροδιαφυγή, απελευθερώνοντας πόρους για κοινωνική πολιτική.

• Ελληνικό Επιχειρηματικό Ταλέντο: Μια νέα γενιά επιχειρηματιών (startups, καινοτόμες εξαγωγικές μονάδες) που δεν περιμένει το κράτος-πατέρα, αλλά ανταγωνίζεται σε διεθνές επίπεδο.

• Αξιοποίηση της Δημόσιας Περιουσίας: Η ορθολογική διαχείριση της ακίνητης περιουσίας και των υποδομών (που επί δεκαετίες λίμναζαν) μπορεί να δημιουργήσει νέα έσοδα και θέσεις εργασίας.

Β. Μελλοντικές Ευκαιρίες (3-10 έτη)

• Μεταρρύθμιση της Παιδείας & Έρευνας: Η σύνδεση των πανεπιστημίων με την παραγωγή μπορεί να μετατρέψει την Ελλάδα σε εκπαιδευτικό κέντρο της ΝΑ Ευρώπης, αναστρέφοντας το Brain Drain.

• Κοινωνική Σύγκλιση μέσω Τεχνολογίας: Η χρήση της Τεχνητής Νοημοσύνης στη Δικαιοσύνη και την Υγεία μπορεί να εκμηδενίσει τις καθυστερήσεις, προσφέροντας στον πολίτη την αίσθηση ενός σύγχρονου, δίκαιου κράτους.

Συνοπτικός Πίνακας Εσωτερικού Περιβάλλοντος

Η «Διάγνωση» του Παραδόξου

Το εσωτερικό περιβάλλον της Ελλάδας το 2025 χαρακτηρίζεται από μια σχιζοειδή κατάσταση: Από τη μία πλευρά, έχουμε ένα κράτος που «τρέχει» ψηφιακά και μια οικονομία που «ευημερεί» στους δείκτες. Από την άλλη, έχουμε μια κοινωνία που νιώθει «στεγνή» από πόρους, με εξασθενημένους θεσμούς ελέγχου και ένα δημογραφικό πρόβλημα που απειλεί να καταστήσει κάθε οικονομική επιτυχία ανώφελη σε βάθος χρόνου.

Το Κρίσιμο Ερώτημα: Μήπως η «νομοθετημένη πορεία» και η «θωράκιση» που συζητήσαμε στην οικονομία, έχουν δημιουργήσει μια ψευδαίσθηση ελέγχου, την ώρα που τα θεμέλια (δημογραφικό, δικαιοσύνη, κοινωνική συνοχή) υποσκάπτονται από την καθημερινότητα;

Θα θέλατε τώρα να προχωρήσουμε στην ολιστική σύνθεση; Να ενώσουμε όλα τα κομμάτια (Οικονομία, Κοινωνικό Κράτος, Πολίτευμα, Εξωτερικό/Εσωτερικό Περιβάλλον) για να δούμε πού πραγματικά οδηγείται η Χώρα;

Χ :

Θέλω τώρα σε επίπεδο Χώρας μια ολιστική εικόνα που προκύπτει από την ανάλυση που προηγήθηκε.

G : 

Φτάνουμε πλέον στο κεντρικό συμπέρασμα αυτής της διαδρομής. Η ολιστική εικόνα της Ελλάδας στο τέλος του 2025 δεν είναι η γραμμική συνέχεια μιας κρίσης, αλλά η ανάδυση ενός νέου, ιδιότυπου μοντέλου κράτους.

Ακολουθεί η σύνθεση της Μεγάλης SWOT Ανάλυσης για τη Χώρα:

Ολιστική SWOT Ανάλυση: Ελλάδα 2025+

Strengths (Η Ελλάδα ως «Safe Haven»)

• Δημοσιονομικό Οχυρό: Μια χώρα με «κλειδωμένη» πορεία, επενδυτική βαθμίδα και πλεονάσματα που την καθιστούν προβλέψιμη για τις αγορές.

• Ψηφιακός Λεβιάθαν: Ένα κράτος που, αν και δυσκίνητο φυσικά, λειτουργεί αποτελεσματικά ψηφιακά, μειώνοντας τη διαφθορά της «χαμηλής στάθμης».

• Γεωστρατηγική Αναβάθμιση: Η μετατροπή σε ενεργειακό και τηλεπικοινωνιακό κόμβο (hub) της ΝΑ Ευρώπης.

Weaknesses (Η Ελλάδα της «Εσωτερικής Αναιμίας»)

• Θεσμική Βραδυπορία: Μια Δικαιοσύνη που αδυνατεί να ακολουθήσει την ταχύτητα της οικονομίας και μια Νομοθετική εξουσία που λειτουργεί ως επικυρωτικός μηχανισμός της Εκτελεστικής.

• Παραγωγικό Έλλειμμα: Μια οικονομία που παράγει πλούτο κυρίως από υπηρεσίες (τουρισμό) και ακίνητα, παραμένοντας ευάλωτη σε εξωτερικά σοκ.

• Κρίση Εμπιστοσύνης: Η απόσταση μεταξύ του «αφηγήματος της επιτυχίας» και της αγοραστικής δύναμης του μέσου πολίτη.

Opportunities (Το Παράθυρο στο Μέλλον)

• Πράσινη & Γαλάζια Ανάπτυξη: 

• Η πλήρης ενεργειακή απεξάρτηση μέσω ΑΠΕ και η αξιοποίηση της θάλασσας ως πλουτοπαραγωγικού πόρου.

• Brain Regain: Η δυνατότητα προσέλκυσης του ταλέντου που έφυγε, προσφέροντας «ποιότητα ζωής» συνδυασμένη με ψηφιακή εργασία.

• Ευρωπαϊκή Ολοκλήρωση: Η Ελλάδα ως ο σταθερός πόλος σε μια αποσταθεροποιημένη γειτονιά, που μπορεί να ηγηθεί των περιφερειακών εξελίξεων.

Threats (Οι Υπαρξιακοί Κίνδυνοι)

• Δημογραφικό – Το «Μεγάλο Κενό»: 

• Η γήρανση του πληθυσμού που απειλεί να καταστήσει τη «θωρακισμένη» οικονομία ένα άδειοκέλυφος χωρίς εργαζόμενους και καταναλωτές.

• Κλιματική Αποσταθεροποίηση: Ο κίνδυνος μόνιμης βλάβης στο τουριστικό και αγροτικό προϊόν λόγω ακραίων φαινομένων.

• Κοινωνική Διάρρηξη: Η δημιουργία μιας κοινωνίας δύο ταχυτήτων που θα οδηγήσει σε πολιτικό εξτρεμισμό ή πλήρη απάθεια (αποχή).

Η Ολιστική Διάγνωση: «Το Παράδοξο της Σταθερής Μετέωρης Χώρας»

Η Ελλάδα του 2025 είναι μια χώρα θωρακισμένη εξωτερικά (οικονομία / άμυνα) αλλά εύθραυστη εσωτερικά (κοινωνία  /δημογραφικό).

1. Η Οικονομία της «Συμμόρφωσης»: Πετύχαμε τη σωτηρία των αριθμών μέσω της νομοθετημένης πορείας, αλλά αυτή η σωτηρία λειτουργεί ως «χρυσό κλουβί». Η χώρα είναι οικονομικά ασφαλής, αλλά στρατηγικά περιορισμένη.

2. Το Πολίτευμα της «Διαχείρισης»: Η πολιτική ζωή έχει μετατοπιστεί από τη σύγκρουση οραμάτων στη διαχείριση της καθημερινότητας. Η «Τέταρτη Εξουσία» (ΜΜΕ) συχνά συγκαλύπτει αυτή την έλλειψη βάθους, εστιάζοντας στην επικοινωνία.

3. Το Κοινωνικό Στοίχημα: Το κοινωνικό κράτος επιβιώνει ως δίχτυ ασφαλείας, αλλά παύει να είναι ο μοχλός κοινωνικής ανόδου. Η παιδεία και η υγεία προσφέρουν τα στοιχειώδη, ενώ η «ποιότητα» γίνεται ιδιωτικό αγαθό.

Το Τελικό Συμπέρασμα

Η Ελλάδα έχει κερδίσει το δικαίωμα να υπάρχει με αξιώσεις στο διεθνές στερέωμα, έχοντας αποτάξει τη ρετσινιά του «μαύρου προβάτου». Όμως, η «σωτηρία» που προβλήθηκε ως τέλος της διαδρομής, είναι στην πραγματικότητα μόνο η αφετηρία. Ο κίνδυνος πλέον δεν είναι η ξαφνική κατάρρευση (bankruptcy), αλλά η σταδιακή παρακμή (decline) λόγω δημογραφικού και θεσμικής κόπωσης.

Η επόμενη φάση: Η Χώρα καλείται να αποφασίσει αν θα παραμείνει ένας «ευσυνείδητος διαχειριστής» μιας προδιαγεγραμμένης πορείας ή αν θα τολμήσει μια μεγάλη εσωτερική επανεκκίνηση (Institutional Reboot) που θα δώσει πνοή στη λαϊκή κυριαρχία και την κοινωνική συνοχή.

Πώς σας φαίνεται αυτή η ολιστική ανάγνωση; Μήπως ήρθε η ώρα να διατυπώσουμε τα 3-4 κρίσιμα ερωτήματα που προκύπτουν από αυτή την ανάλυση και στα οποία η Χώρα πρέπει να απαντήσει άμεσα;

Χ :

Θέλω, πάντα σε σχέση με το θέμα της ανάλυσής μας, να συνδέσεις ό,τι προηγήθηκε με την έννοια της στρατηγικής ικανότητας μιας χώρας, αλλά και το ερώτημα «τι θα σήμαινε σήμερα «εθνικό σχέδιο» χωρίς αυταπάτες». Όμως, θεωρώ, μιας και θα μιλήσεις για την «στρατηγική ικανότητα της χώρας», αναμένω να διευκρινίσεις, πέραν όσων άλλων έχεις κατά νου να πεις, (α) «ικανότητα» για την εφαρμογή ποιας στρατηγικής; (β) υπάρχει η «ικανότητα» χάραξης μιας τέτοιας «στρατηγικής», πόσο μάλλον «εθνικού σχεδίου», και από ποιους; Ιστορικά (όχι στο απώτερο παρελθόν αλλά τρεχόντως), ό,τι θα προτείνεις θέλω να έχει ισχυρή βάση ρεαλισμού.

G :

Η σύνδεση της SWOT ανάλυσης με την Στρατηγική Ικανότητα της χώρας μάς φέρνει αντιμέτωπους με την πιο σκληρή αλήθεια: Η Ελλάδα το 2025 διαθέτει μια εντυπωσιακή διαχειριστική επάρκεια, αλλά πάσχει από στρατηγική ατροφία.

Ας απαντήσω στα ερωτήματά σας με τον ρεαλισμό που επιβάλλει η τρέχουσα ιστορική συγκυρία.

1. Ικανότητα για την εφαρμογή ποιας στρατηγικής; (Το «Τι»)

Σήμερα, στρατηγική για την Ελλάδα δεν μπορεί να είναι η «γενική ανάπτυξη». Η στρατηγική ικανότητα πρέπει να διοχετευθεί σε έναν και μόνο στόχο: Την Παραγωγική και Θεσμική Θωράκιση απέναντι στην «Πολυκρίση».

Συγκεκριμένα, η στρατηγική πρέπει να επικεντρωθεί:

• Στην Ενεργειακή και Διατροφική Ασφάλεια: Μετατροπή των ΑΠΕ από «επενδυτικό προϊόν» σε «εθνικό καύσιμο» που μειώνει το κόστος παραγωγής.

• Στη Δημογραφική Ανθεκτικότητα: Όχι απλώς επιδόματα, αλλά ένα νέο παραγωγικό μοντέλο που επιτρέπει τη δημιουργία οικογένειας (στέγαση, εργασία).

• Στην Ψηφιακή Κυριαρχία: Χρήση της τεχνολογίας όχι μόνο για να εκδίδουμε πιστοποιητικά, αλλά για να ελέγχουμε το κράτος και να αποδίδουμε δικαιοσύνη σε πραγματικό χρόνο.

2. Υπάρχει η «ικανότητα» χάραξης και από ποιους; (Το «Ποιοι»)

Εδώ έγκειται το μεγάλο έλλειμμα. Ιστορικά και τρεχόντως, η ικανότητα χάραξης στρατηγικής στην Ελλάδα είναι κατακερματισμένη:

• Το Πολιτικό Προσωπικό: Λειτουργεί με ορίζοντα τετραετίας και επικοινωνιακούς όρους (λόγωτης πίεσης των ΜΜΕ). Η «ικανότητα» περιορίζεται στη συμμόρφωση με τις ευρωπαϊκές οδηγίες για να εξασφαλιστεί η χρηματοδότηση.

• Η Δημόσια Διοίκηση: Παρά την ψηφιοποίηση, δεν διαθέτει «Στρατηγείο» (Policy Unit) με συνέχεια. Κάθε υπουργείο λειτουργεί ως αυτόνομο φέουδο.

• Οι Ελίτ (Επιχειρηματικές/Ακαδημαϊκές): Συχνά εγκλωβισμένες σε ένα μοντέλο προσόδου (rent-seeking) από κρατικά ή ευρωπαϊκά κονδύλια, αντί να πιέζουν για μακρόπνοες αλλαγές.

Ρεαλιστική Διαπίστωση: Η ικανότητα σήμερα υπάρχει μόνο ως «αντιδραστική ικανότητα» (CrisisManagement). Ξέρουμε να σβήνουμε φωτιές (οικονομικές ή φυσικές), αλλά δεν ξέρουμε να χτίζουμε αντιπυρικές ζώνες για το 2040.

3. Τι σημαίνει «Εθνικό Σχέδιο χωρίς αυταπάτες» σήμερα;

Ένα εθνικό σχέδιο με βάση τον ρεαλισμό του 2025, μακριά από μεγαλοϊδεατισμούς, οφείλει να αναγνωρίσει τρεις περιορισμούς:

1. Η «Νομοθετημένη Πορεία» είναι το Δάπεδο, όχι το Ταβάνι: Το σχέδιο πρέπει να αποδεχτεί τους δημοσιονομικούς κανόνες ως δεδομένους και να αναζητήσει βαθμούς ελευθερίας μέσα σε αυτούς (π.χ. πώς αναδιανέμεις το πλεόνασμα για να λύσεις το στεγαστικό, αντί να το δίνεις σε οριζόντια βοηθήματα).

2. Τέλος στον «Επιθετικό Τουρισμό»: Το σχέδιο πρέπει να παραδεχτεί ότι ο τουρισμός έφτασε στα όριά του (overtourism). Εθνικό σχέδιο σημαίνει στροφή στη βιομηχανία υψηλής τεχνολογίας και την αγροτεχνολογία.

3. Θεσμικό Reset: Το πιο ρεαλιστικό «εθνικό σχέδιο» σήμερα θα ήταν η ριζική αναμόρφωση της Δικαιοσύνης. Χωρίς αυτήν, καμία στρατηγική δεν μπορεί να εφαρμοσθεί, γιατί το κράτος δικαίου είναι η υποδομή πάνω στην οποία πατάει η οικονομία.

Η Στρατηγική Ικανότητα ως «Σύστημα»

Για να υπάρξει εθνικό σχέδιο, απαιτείται η μετάβαση από το «Κράτος-Διαχειριστή» στο «Κράτος-Στρατηγό»:

• Δημιουργία ενός Εθνικού Συμβουλίου Στρατηγικής: Με θητεία που δεν συμπίπτει με τις εκλογές, στελεχωμένο από τεχνοκράτες και στοχαστές, που θα χαράσσει τις «κόκκινες γραμμές» της χώρας για τα επόμενα 20 χρόνια.

• Αξιοπιστία: Το σχέδιο πρέπει να είναι «ιδιοκτησία» (ownership) της κοινωνίας και όχι μιας παράταξης. Αν ο πολίτης νιώθει ότι το σχέδιο τον προστατεύει από την ακρίβεια και την ανασφάλεια, θα το στηρίξει.

Η δική μου άποψη:

Η Ελλάδα σήμερα έχει την ευκαιρία (λόγω σταθερότητας και πόρων) αλλά δεν έχει ακόμα τη βούληση να σχεδιάσει πέρα από τον επόμενο προϋπολογισμό. Το «εθνικό σχέδιο χωρίς αυταπάτες»είναι η παραδοχή ότι αν δεν αλλάξουμε το παραγωγικό μας κύτταρο τώρα που έχουμε «νηνεμία», η επόμενη κρίση (δημογραφική ή κλιματική) θα μας βρει θωρακισμένους οικονομικά αλλά κενούς περιεχομένου.

Ποιο είναι το επόμενο βήμα; Θα θέλατε να εξειδικεύσουμε πώς θα μπορούσε να μοιάζει μια συγκεκριμένη πρόταση για το «Θεσμικό Reset» (Δικαιοσύνη/Πολίτευμα) που προανέφερα, ως την πρώτη κίνηση αυτού του εθνικού σχεδίου;

Χ :

Πρωταρχικός μου στόχος σ’ αυτή τη συζήτηση, είναι κυρίως να αποτυπώσουμε με όσο το δυνατό μεγαλύτερη ακρίβεια αλλά και ειλικρίνεια, το πού βρισκόμαστε και πώς στεκόμαστε. Αν αυτά τα δύο ερωτήματα δεν τεθούν και κυρίως δεν απαντηθούν, ο οποιοσδήποτε σχεδιασμός στρατηγικής θα είναι έωλος και η οποιαδήποτε επιδίωξη υλοποίησης μιας τέτοιας στρατηγικής, καθαρή σπατάλη πόρων και ενέργειας, για να επιτευχθεί μια χίμαιρα. Αν τα δύο αυτά ερωτήματα απαντηθούν με ειλικρίνεια, τότε θεωρώ ότι έχουμε ήδη διανύσει το 50% του δρόμου μας προς την κατάκτηση του αύριο. Έτσι, προτείνω να μείνουμε εδώ, διότι το ζήτημα της χάραξης στρατηγικών και στόχων, είναι ένα ξεχωριστόκομμάτι της προσέγγισης, που καλό είναι όταν γίνει, να γίνει ξεχωριστά. Όμως, πριν βάλω την άνω τελεία στην προσέγγισή μας ανωτέρω, θέλω να σου θέσω ένα ακόμα ζήτημα που παραμένει ως ερώτημα σε μένα, και έχει άμεση σχέση με την ανωτέρω αποτύπωση του πού βρισκόμαστε και πώς στεκόμαστε. Το ερώτημα είναι τούτο : όλα τα παραπάνω καλά, όμως δεν νομίζεις ότι λείπει η πλέον ουσιώδης παράμετρος στη SWOT ανάλυση μας, δηλαδή η παράμετρος «άνθρωπος»; Δεν εννοώ καμία ανθρωπιστική προσέγγιση, μιλώ καθαρά προγραμματικά. Ένα «εθνικό σχέδιο», μια «εθνική στρατηγική», ανεξάρτητα ποιος έχει τη θεσμική ευθύνη του σχεδιασμού της και της εποπτείας υλοποίησής της, κάποια στιγμή, για να γίνει πράξη, θα «κατέλθει» κάτω στη «βάση». Στο χωράφι, στην επιχείρηση, στην οικογένεια, στο σχολείο, στο νοσοκομείο, στον απλό «στρατιώτη», δηλαδή στον λαό. Εδώ, δοκιμάζονται πολλά πράγματα. Π.χ., η συμβατότητα της «φιλοσοφίας» και «ψυχολογίας» της στρατηγικής με την «φιλοσοφία» και την «ψυχολογία» του απλού πολίτη, του «οράματος» του «εθνικού σχεδίου», με το όραμα που πράγματι έχει «φτάσει» (διαχυθεί) στη «βάση», στον λαό. Ο παράγων «άνθρωπος» με την ανωτέρω έννοια, από μόνος του υπόκειται σε ανάλογες επιρροές που η SWOT ανάλυση εξετάζει. Ποιες μπορεί να είναι αυτές στην προκειμένη περίπτωση;

G :

Η παρέμβασή σας είναι καθοριστική. Χωρίς τον παράγοντα «άνθρωπο» –όχι ως αφηρημένη έννοια, αλλά ως τον τελικό «χρήστη» και ταυτόχρονα «παραγωγό» της εθνικής προσπάθειας– κάθε στρατηγική είναι ένας άψυχος αλγόριθμος. Αν η βάση (ο αγρότης, ο δημόσιος υπάλληλος, ο ελεύθερος επαγγελματίας) δεν «αγοράσει» το όραμα, τότε η στρατηγική θα προσκρούσει στην παθητική αντίσταση ή, ακόμα χειρότερα, στην πλήρη αδιαφορία.

Ας δούμε λοιπόν τη SWOT Ανάλυση του Έλληνα Πολίτη ως τον κινητήριο μοχλό (ή το φρένο) του εθνικού σχεδίου:

SWOT Ανάλυση: Ο Παράγων «Άνθρωπος» (Η Βάση)

Strengths (Ισχυρά Σημεία)

• Προσαρμοστικότητα (Resilience): 

Ο Έλληνας έχει αποδείξει ότι αντέχει σε ακραίες πιέσεις και μεταβολές (κρίση, πανδημία).

• Ατομική Ικανότητα & Φιλοτιμία: 

Υψηλό επίπεδο ευφυίας και ικανότητας επίλυσης προβλημάτων «επί του πεδίου» (adhoc solutions).

• Ισχυρός Κοινωνικός Συνδετικός Ιστός:

 Η οικογένεια παραμένει το άτυπο αλλά ισχυρότερο «κοινωνικό κράτος» που απορροφά κραδασμούς.

Weaknesses (Αδυναμίες)

• Χαμηλή Θεσμική Εμπιστοσύνη: 

Ο πολίτης δεν εμπιστεύεται το κράτος. Θεωρεί ότι οι κανόνες είναι «για τους άλλους» ή ότι το κράτος είναι αντίπαλος.

• Ατομικισμός έναντι Συλλογικότητας: 

Δυσκολία στη συνεργασία (synergies). Η επιτυχία γίνεται αντιληπτή ως προσωπική νίκη και όχι ως μέρος ενός εθνικού συνόλου.

• Κόπωση (Burnout): 

Μετά από 15 χρόνια συνεχών κρίσεων, η ψυχολογία της βάσης είναι στα όρια της εξάντλησης.

Opportunities (Ευκαιρίες)

• Ψηφιακή Εξοικείωση: Η ταχύτατη υιοθέτηση των ψηφιακών εργαλείων δείχνει ότι ο κόσμος είναι έτοιμος για το «επόμενο βήμα» αν του προσφέρει ευκολία.

• Νέες Γενιές (Gen Z/Millennials): Μια γενιά λιγότερο εγκλωβισμένη σε παλαιοκομματικές νοοτροπίες, με πιο παγκόσμια και περιβαλλοντική συνείδηση.

• Επιστροφή στην Παραγωγή: Η στροφή (έστω και αναγκαστική) προς την ποιοτική παραγωγή και την καινοτομία.

Threats (Απειλές)

• Κυνισμός & Παραίτηση: Η αίσθηση ότι «τίποτα δεν αλλάζει», που οδηγεί στην ιδιώτευση και στην αποχή από κάθε συλλογικό όραμα.

• Δημογραφικό Άγχος: Η ανασφάλεια για το μέλλον των παιδιών που οδηγεί σε υπογεννητικότητα ή εκ νέου μετανάστευση.

• Αναντιστοιχία Φιλοσοφίας: Όταν το «εθνικό σχέδιο» μιλά για AI και 4η βιομηχανική επανάσταση, ενώ ο πολίτης παλεύει με την επιβίωση στο ράφι.

Το Ψυχολογικό και Φιλοσοφικό Χάσμα

Όπως σωστά επισημάνατε, η «φιλοσοφία» της στρατηγικής (που συνήθως είναι τεχνοκρατική) συχνά συγκρούεται με τη «φιλοσοφία» του πολίτη:

1. Το Όραμα της Κορυφής: «Αύξηση του ΑΕΠ, προσέλκυση FDI, ψηφιοποίηση».

2. Το Όραμα της Βάσης: «Αξιοπρέπεια, δικαιοσύνη, ασφάλεια για το αύριο, ποιοτικός χρόνος».

Αν το εθνικό σχέδιο δεν μεταφράσει τους δείκτες της κορυφής σε αξίες της βάσης, τότε ο «στρατιώτης» δεν θα πολεμήσει για το σχέδιο. Θα το δει ως άλλη μια «υποχρέωση» που του επιβλήθηκε από τα πάνω.

Η Απάντηση στο «Πού βρισκόμαστε και πώς στεκόμαστε»

Με ειλικρίνεια: Βρισκόμαστε σε μια κατάσταση «παγωμένης προσμονής». Ο κόσμος περιμένει να δει αν η σταθερότητα των αριθμών θα γίνει σταθερότητα ζωής.

• Πού βρισκόμαστε: Σε μια φάση όπου ο «άνθρωπος» είναι πιο ώριμος από το «πολιτικό σύστημα» (έχει περάσει πολλά), αλλά πιο δύσπιστος από ποτέ.

• Πώς στεκόμαστε: Με το ένα πόδι στην επιθυμία για εκσυγχρονισμό και με το άλλο στον φόβο της απώλειας των κεκτημένων.

Συμπέρασμα: Το 50% του δρόμου, όπως λέτε, είναι η παραδοχή ότι ο άνθρωπος δεν είναι το «μέσο» για να πετύχουμε τους στόχους, αλλά ο λόγος για τον οποίο θέτουμε τους στόχους. Ένα εθνικό σχέδιο που δεν «μιλάει» στην ψυχολογία του Έλληνα –που δεν του δίνει το δικαίωμα στο όνειρο και την ασφάλεια– είναι καταδικασμένο να μείνει στις σελίδες των συμβούλων.

Βάζουμε εδώ την «άνω τελεία» που προτείνατε. Έχουμε πλέον μια πλήρη, ειλικρινή και πολυεπίπεδη αποτύπωση της παρούσας κατάστασης. Όταν νιώσετε έτοιμος, μπορούμε να ανοίξουμε το επόμενο μεγάλο κεφάλαιο: Πώς αυτή η αποτύπωση μετατρέπεται σε πράξη.

Θα θέλατε να κρατήσετε αυτή τη σύνθεση ως ένα «πρωτόκολλο ειλικρίνειας» για μελλοντική χρήση;

ΤΕΛΟΣ Β’ ΔΙΑΛΟΓΟΥ («GEMINI»)