670 έτη από την εγκαθίδρυση της "Δημοκρατίας της Θεσσαλονίκης"

Φέτος, συμπληρώνονται 670 χρόνια από την επανάσταση των ‘Ζηλωτών’ στη Θεσσαλονίκη και την ανακήρυξη της Δημοκρατίας της Θεσσαλονίκης!
1342 μ.Χ.: Οι Τούρκοι έχουν ολοκληρώσει την κατάκτηση της Βιθυνίας και της Μ.Ασίας από τους Βυζαντινούς και ήδη έχουν αρχίσει τις επιδρομές στη Θράκη.
Ο Σέρβος Στέφανος Δουσάν συνέχιζε την επεκτατική πολιτική των προκατόχων του και κατέλαβε την Έδεσσα.
Και εμείς;
Τα γνωστά! Η Αυτοκρατορία μας βούλιαζε, οι εχθροί αλώνιζαν και εμείς αλληλοεξωντονόμασταν. Εμφύλιοι πόλεμοι, ο πρώτος (1321-1328), μεταξύ του Αυτοκράτορα
Ανδρόνικου Β´ Παλαιολόγου και του εγγονού του, Ανδρόνικου Γ´ (που φαίνεται να είχε και την υποστήριξη των λαϊκών στρωμάτων, υποσχόμενος μείωση της βαριάς φορολογίας), και ο δεύτερος (1341-1347+), μεταξύ των υποστηρικτών του Ιωάννη Ε’, του ανήλικου υιού του Ανδρόνικου Γ´, και του πανίσχυρου Ιωάννη Καντακουζηνού (που θεωρείτο ‘αντιβασιλέας’ και ‘σφετεριστής’ του θρόνου) και που είχε κέντρο της εξουσίας του το Διδυμότειχο.
Σε αυτό το χάος να προσθέσουμε και την λαϊκή δυσφορία. Ο διανοούμενος Αλέξανδρος Μακρεμβολίτης το 1343 έγραφε πως “αν μπορούσαν οι πλούσιοι θα άρπαζαν και τον ήλιο και θα στερούσαν από τους φτωχούς την απόλαυσή του”! (“χάρις δε θεώ, ότι και τον ήλιον εί κατασχείν ηδυνήθητε, ουδέ της τούτου άν ημάς ηξιώσατε απολαύσεως.”)
Δυσφορία που είχε βρει και έκφραση και στις θρησκευτικές δοξασίες!
Απ´ τη μία οι Ησυχαστές, γενικά πιό κοντά στους ευγενείς (τον Ιω. Καντακουζηνό), που πίστευαν πως με το πηγούνι κολλημένο στο στέρνο, βλέποντας τον ομφαλό και προσευχόμενοι ασταμάτητα, αυτό από μόνο του αρκούσε για να δούνε το ‘άκτιστον’ Θείον φως!
Απ´ την άλλη, οι ‘Ζηλωτές’, που εξέφραζαν το ‘δήμο’, τα ευρύτερα λαϊκά στρώματα, με ηγέτη τον άρχοντα Μιχαήλ Παλαιολόγο και μετά (όταν δολοφονήθηκε ο Μιχαήλ) τον Ανδρέα Παλαιολόγο. Βάση της δύναμής τους ήταν η συντεχνία των ‘Παραθαλασσίων’, δηλαδή των ναυτικών. Όπως και στην αρχαία Αθήνα με τους ‘Παραλίους’, η τάξη των ναυτικών ήταν πρωτοπόρα στη διεύρυνση της Δημοκρατίας!
Το 1343, οι Ζηλωτές επαναστάτησαν, κυρίευσαν την ακρόπολη της Θεσσαλονίκης, φόνευσαν πολλούς ευγενείς και εγκατέστησαν το δικό τους ιδιότυπο καθεστώς! Δήμευσαν τις περιουσίες των πλουσίων, ίσως και της εκκλησίας (αν και είναι πιθανό, οι χωρικοί που καλλιεργούσαν κτήματα των Μονών, απλά να τα καλλιεργούσαν πλέον χωρίς να αποδίδουν νοίκι στις Μονές ή φόρο), επεδίωξαν διοικητική αυτονομία (κάτι που φαίνεται να οδήγησε σε κάποια απομόνωση του καθεστώτος), ενώ φαίνεται πως ασκούσαν κάποιου είδους συλλογική διοίκηση.
(Γράφω ‘φαίνεται’ γιατί δεν είναι σαφείς και απόλυτα αξιόπιστες οι πηγές)
Αλλά η φθορά και η παρακμή δεν άργησαν. Διώξεις αντιπάλων, απομόνωση, αυθαιρεσίες, κακοδιαχείριση, πολυφωνία, οι συνεχείς πόλεμοι στην ενδοχώρα με την επακόλουθη φτώχεια, ο συνασπισμός των πλουσιωτέρων, η μεσαία τάξη που εθίγετο από το νομοθετικό και διοικητικό αλαλούμ, είχαν προκαλέσει μεγάλη δυσαρέσκεια, είχαν αποδυναμώσει τους Ζηλωτές και έδωσαν την ευκαιρία, το 1349, στο νέο αυτοκρατορικό διοικητή, Θεόδωρο Μετοχίτη, σε σύμπραξη μάλιστα με τους ναυτικούς, τους πρώην συμμάχους των Ζηλωτών, να ανατρέψει το καθεστώς. Ακολούθησαν φυσικά, φυλακίσεις, διώξεις και εξορίες των Ζηλωτών και των συνοδοιπόρων τους!
Είναι η πρώτη φορά που στο Βυζάντιο και ίσως σε όλη την μεσαιωνική Δύση που εγκαθιδρύθηκε τέτοιο ‘δημοκρατικό’ καθεστώς. (Κάτι παραπλήσιο είχε πάει να γίνει στην Γένουα=Τζένοβα, λίγα χρόνια πιό πριν, αλλά σε πολύ μικρότερη έκταση.)
Αξίζει, οι λόγιοί μας να το μελετήσουν εκτενέστερα. Ίσως και με κάποιο διεθνές συμπόσιο στην Συμπρωτεύουσα!
Πέτρος Δούκας
Πρωτοσελιδα – Ειδήσεις