Πριν παραθέσουμε το άρθρο της Μαρίας Σεφέρου, οφείλουμε να ομολογήσουμε ότι το Ζάλογγο έχει έναν εκρηκτικό συνδυασμό φυσικής ομορφιάς που αγγίζει τα όρια του μεταφυσικού ως τόπος Θυσίας με ένα μοναδικό για την ανθρωπότητα τελετουργικό. Κρίμα που ο Evan είναι μακριά. Ο φακός του θα μπορούσε να προσδώσει λίγο από αυτό το μεγαλείο.
Την Καθαρή Δευτέρα είχα την καλή τύχη να βρεθώ στο Ζάλογγο, κι εκεί, κάτω από τον ιερό βράχο-σύμβολο του απόλυτου ηρωισμού, και καθώς ατένιζα το γιγαντιαίο επιβλητικό μνημείο (υπό επισκευή), ένιωσα απερίγραπτη συγκίνηση και δέος, καθώς η φαντασία μου προσπαθούσε να συλλάβει την εικόνα της υπέρτατης θυσίας.
Πιστεύω, όμως, ότι ακόμη και η πιο ευαίσθητη ψυχή δεν θα μπορέσει ποτέ να νιώσει έστω κάτι λίγο απ’ αυτό που ένιωθαν οι ηρωικές Σουλιώτισσες. Όχι! Η επιλογή αυτή των ηρωίδων δεν ήταν πράξη απελπισίας. Δεν ήταν αυτοκτονία λόγω δειλίας. Ήταν ένα απαράμιλλα ηρωικό πέταγμα προς την ελευθερία! Ήταν μια γιγάντια υπέρβαση που συγκλόνισε την εποχή εκείνη την παγκόσμια κοινή γνώμη και συνεχίζει να συγκλονίζει μέχρι και σήμερα τις ψυχές εκείνων που μελετούν Ελληνική ιστορία. Ήταν ένα άλμα προς την αθανασία, που ενέπνευσε τον εθνικό μας ποιητή Διονύσιο Σολωμό να γράψει:
Τες εμάζωξε εις το μέρος
του Τσαλόγγου το ακρινό
της ελευθεριάς ο έρως
και τες έμπνευσε χορό.Τέτοιο πήδημα δεν το είδαν
ούτε γάμοι, ούτε χαρές,
και άλλες μέσα τους επήδαν
αθωότερες ζωές.
Τα φορέματα εσφυρίζαν
και τα ξέπλεκα μαλλιά,
κάθε γύρο που εγυρίζαν
από πάνου έλειπε μια.
Χωρίς γόγγυσμα κι αντάρα
πάρα εκείνη μοναχά,
οπού έκαναν με την κάρα,
με τα στήθια, στα γκρεμά.
(Απόσπασμα από το ποίημα του Διονυσίου Σολωμού «Εις το θάνατο του Λόρδου Μπάυρον»)
Ο νους και η καρδιά του σύγχρονου ανθρώπου δε θα μπορέσουν ποτέ να χωρέσουν το ηθικό μεγαλείο, τον έρωτα για την ελευθερία και την αξιοπρέπεια και την ψυχική δύναμη των ηρωίδων αυτών, που στις 18 του Δεκέμβρη 1803 έσυραν το χορό του θανάτου τραγουδώντας, αφού πρώτα πέταξαν τα παιδιά τους στο βάραθρο! Προτίμησαν ένα φρικτό αλλά δοξασμένο θάνατο από τη σκλαβιά, την ταπείνωση και την ατίμωση στο χαρέμι του βλοσυρού και διεφθαρμένου Αλή Πασά.
ούτε γάμοι, ούτε χαρές,
και άλλες μέσα τους επήδαν
αθωότερες ζωές.
και τα ξέπλεκα μαλλιά,
κάθε γύρο που εγυρίζαν
από πάνου έλειπε μια.
πάρα εκείνη μοναχά,
οπού έκαναν με την κάρα,
με τα στήθια, στα γκρεμά.
Είναι κρίμα που η σύγχρονη Ελλάδα δε μπόρεσε ή δε θέλησε να στήσει εκεί ένα μεγαλοπρεπέστερο και καλλιτεχνικότερο μνημείο, δίδοντας στις μορφές των ηρωϊκών γυναικών του Σουλίου τη χάρη, π.χ., των Καρυάτιδων, με τις αντίστοιχες τοπικές ενδυμασίες του 1800. Λυπάμαι και ζητώ συγνώμη, αλλά προσωπικά δε μπορώ να διακρίνω καμία χάρη στις γιγαντιαίες αφαιρετικές μορφές των ηρωίδων που φιλοτέχνησε το 1956-57 ο γλύπτης Γεώργιος Ζογγολόπουλος, με χρήματα από μαθητικό έρανο που έγινε τελικά πανελλήνιος. Εκείνο που βλέπω, και το διαπιστώνω σε όλα τα έργα αφηρημένης “τέχνης”, είναι προχειρότητα και ατεχνία.
Έστω… Είναι κρίμα όμως και ακόμη μεγαλύτερο έγκλημα της Ελληνικής Πολιτείας που λόγω έλλειψης συντήρησης άφησε τις λίθινες μορφές των ηρωικών Σουλιωτισσών να διαβρωθούν και να ακρωτηριαστούν. Αλλά τι μπορεί να περιμένει κανείς από μια χώρα της οποίας ο πρώην Πρόεδρος της Δημοκρατίας Κωστής Στεφανόπουλος, όταν επισκέφτηκε το Ζάλογγο, πέταξε κοτσάνες σαν κι αυτή: «Οι ευτυχείς λαοί δεν έχουν Ιστορία ή δεν έχουν τουλάχιστον τόσο σκληρή, τόσο ματωμένη, τόσο δύσκολη όσο είναι η δική μας» .. . Και να σκεφτεί κανείς ότι επί της προεδρίας του τα γκάλοπ έδειχναν ότι ήταν ο πιο δημοφιλής Έλληνας, άσχετο τώρα αν προηγουμένως δεν είχε ψηφιστεί ούτε για Βουλευτής. Θ’ αφήσω την κριτική της επιπόλαιας και, κατ’ εμέ, βλάσφημης αυτής φράσης στον αναγνώστη, για να μην παρεκτραπώ.
Ευτυχώς την τελευταία στιγμή πριν από την κατάρρευση έχει αρχίσει το έργο αποκατάστασης με πόρους 450.000 ευρώ, από το Πρόγραμμα Ιnterreg, και φορέα εκτέλεσης τον Δήμο Ζαλόγγου. Αναρωτιέμαι, όμως, χωρίς πανελλήνιο μαθητικό έρανο και χωρίς τα προγράμματα της Κοινοτικής Πρωτοβουλίας INTERREG που συγχρηματοδοτούνται από το Ευρωπαϊκό Ταμείο Περιφερειακής Ανάπτυξης, δε μπορεί η Ελληνική Πολιτεία να τιμήσει δεόντως τους ήρωες και τις ηρωίδες της και να χρηματοδοτήσει αυτοτελώς τα ιερά μνημεία τους; Και, για να ’χουμε καλό ρώτημα, πόσα από αυτά τα 450.000 ευρώ θα πάνε για την αποκατάσταση του μνημείου; Ένας Θεός μόνο ξέρει…
Και μια και τόφερε η κουβέντα για το Θεό, στους πρόποδες του ιερού βράχου του Ζαλόγγου χτίστηκε η μονή του Αγίου Δημητρίου. Θα μου πεις λείπει ο Μάρτης από τη Σαρακοστή; Εκεί λοιπόν μπήκα κι εγώ για να μάθω για την ιστορία του μοναστηριού και να μιλήσω με καμιά καλόγρια. Η μόνη καλόγρια που συνάντησα μέσα στην εκκλησία ήταν μια πανύψηλη κοπέλα, μαθηματικός παρακαλώ, με γλυκύτητα στο πρόσωπο και μεγάλα εκφραστικά μάτια. Ήταν μαυροφορεμένη αλλά δε φορούσε μαντήλα επειδή ήταν ακόμη δόκιμη. Προσευχόταν, μου είπε, να την αξιώσει ο Θεός να γίνει μοναχή! Φαινόταν ειλικρινής, δηλαδή ειλικρινά πεπλανημένη, ότι ο μοναχισμός ήταν η ύψιστη υπηρεσία που μπορούσε ο πιστός να προσφέρει στον Κύριο. Και, όπως ομολόγησε, τον αγαπούσε πολύ τον Κύριο.
Τη ρώτησα πώς τον φαντάζεται τον Κύριο και πού πίστευε ότι βρισκόταν, και μου απάντησε ότι ο Κύριος είναι παντού. Της είπα ότι βρίσκεται και παντού και μέσα μας, διότι όπως λέει η Γραφή, «Σεις είσθε ναός Θεού ζώντος», και πρόσθεσα ότι ο Θεός δεν έχει ανάγκη καμιάς υπηρεσίας από τον άνθρωπο, μέσα ή έξω από τις εκκλησίες και τα μοναστήρια. Η μόνη υπηρεσία στην οποία ευαρεστείται ο Θεός είναι η υπηρεσία του ανθρώπου προς το συνάνθρωπο. Όμως, με το να φυλακίζεται κάποιος στα μοναστήρια δεν είναι ο αποτελεσματικότερος τρόπος για να υπηρετήσει κανείς τους συνανθρώπους του.
Η δόκιμη καλόγρια έδειχνε να παρακολουθεί τα λόγια μου με προσοχή, όμως μου απάντησε ότι τα λέω αυτά επειδή δεν έχω γνωρίσει το μεγαλείο του μοναχισμού. Είχα να της πω κι άλλα, αλλά δεν ήθελα να τη σκανδαλίσω. Στον ελάχιστο χρόνο που διέθετα, αφού ο αρχηγός του γκρουπ είχε αρχίσει να μας καλεί προς αναχώρηση, της είπα ότι αν ποτέ στο μέλλον νιώσει ότι είχε πάρει λάθος απόφαση ν’ ακολουθήσει το μοναχισμό, να φύγει χωρίς να φοβηθεί ότι ο Θεός θα την τιμωρήσει, όπως θα της πει η ηγουμένη. Αν όντως αγαπάς τον Κύριο και δεν ήλθες εδώ από το φόβο κάποιας μεταφυσικής κόλασης, ή για να βρεις καταφύγιο και ασφάλεια δραπετεύοντας από μια ταραγμένη και εν πολλοίς διεφθαρμένη κοινωνία, το Πνεύμα του Θεού θα σε καθοδηγήσει στην ελευθερία. “Θα γνωρίσετε την αλήθεια και η αλήθεια θα σας ελευθερώσει” λέει η Γραφή. Και ποια ελευθερία μπορεί κανείς να γευθεί μέσα στα ασφυκτικά δεσμά του μοναχισμού;
Τελειώνοντας παραθέτω τα λόγια του Ιησού που απηύθυνε προς το Θεό προσευχόμενος για τους μαθητές του: «Δεν παρακαλώ να τους απομακρύνεις από τον κόσμο, αλλά να τους διαφυλάξεις από τον πονηρό. (…) Όπως απέστειλες εμένα στον κόσμο, και εγώ απέστειλα αυτούς στον κόσμο. (…) Και δεν παρακαλώ μονάχα γι’ αυτούς, αλλά και για εκείνους που θα πιστέψουν σε μένα δια μέσου του λόγου τους·» (Κατά Ιωάννη 17: 15-20)
Είναι, λοιπόν, σαφές ότι ο Ιησούς ήθελε τους μαθητές του μαχητές της Αλήθειας και της Δικαιοσύνης και φορείς της Αγάπης μέσα στον κόσμο, τον οποίο ως «άλας της γης» με τα λόγια και τις πράξεις τους θα αλάτιζαν για να μη σαπίσει. Δυστυχώς, όμως, το σάπισμα της κοινωνίας έχει προχωρήσει σε μεγάλο βαθμό, επειδή η Εκκλησία πρόδωσε την αποστολή της μαζί μ’ εκείνον που αποκαλεί Κύριο και Θεός της. Ο μοναχισμός, λοιπόν, είναι σκλαβιά που, στην καλύτερη περίπτωση, πηγάζει από την πλάνη ως προς το τι περιμένει ο Θεός από εκείνους που ισχυρίζονται ότι τον αγαπούν περισσότερο από τους άλλους. Και οτιδήποτε έχει τις ρίζες του στην πλάνη δεν οδηγεί στο Φως και στην ελευθερία αλλά στο σκοτάδι και στη δουλεία, με πλείστες όσες άλλες παρενέργειες που δυστυχώς βλέπουμε στη ζωή πολλών μοναχών και καλογριών.