ΠΙΝΑΚΑΣ: ΗΡΩΕΣ ΤΗΣ ΑΡΓΟΝΑΥΤΙΚΗΣ ΕΚΣΤΡΑΤΕΙΑΣ
Οι δύο πρωτες στήλες αφορούν τους ήρωες της εκστρατείας και την πόλη προέλευσης τους σύμφωνα με τους αρχαίους συγγραφείς. Συνέταξα και πρόσθεσα την τρίτη στήλη του πίνακα, προκειμένου να παρουσιάσω τα φύλα-φορείς των παραδόσεων ή λατρειών των αντίστοιχων ηρώων ή τα φύλα που κατοικούσαν τις αναφερόμενες πόλεις. Ο Ηρακλής αναφέρεται ως Θηβαίος, ωστόσο ήταν ήρωας των Αχαιών, ίσως και ο Υλας. Γι’ αυτό τον
λόγο αντιστοιχώ στη Θήβα τους Καδμείους, οι οποίοι την ήλεγχαν με βεβαιότητα επί Αργοναυτικών.
ΗΡΩΑΣ/ ΠΕΡΙΟΧΗ Ή ΠΟΛΗ/ ΦΥΛΟ ΠΡΟΕΛΕΥΣΗΣ
ΘΕΣΣΑΛΙΑ
Ιάσων/ Ιωλκός/ Μινύες
Ακαστος/ Ιωλκός/ Μινύες
Αδμητος/ Φερές/ Μινύες
Πηλέας/ Φθία/ Αχαιοί
Αιθαλίδης/ Αλόπη/ Αχαιοί
Ε(ύ)ρυτος/ Αλόπη/ Αχαιοί
Εχίων/ Αλόπη/ Αχαιοί
Ευρυδάμας/ Κτιμένη/ Δόλοπες
Αστερίων/ Πειρεσίες/ Λαπίθες
Πολύφημος/ Λάρισα/ Λαπίθες
Κόρωνος/ Γυρτών/ Λαπίθες
Ιφικλος/ Φυλάκη/ Μινύες
Μόψος/ Τίταρος/ Λαπίθες
ΘΡΑΚΗ
Ορφέας/ -/ Θράκες
Κάλαϊς/ -/ Θράκες
Ζήτης/ -/ Θράκες
ΑΙΤΩΛΙΑ
Μελέαγρος/ Καλυδών/ Αιτωλοί(;)
Λαοκόων/ Καλυδών/ Αιτωλοί(;)
Ιφικλος/ Πλευρών/ Αιτωλοί(;)
ΛΟΚΡΙΣ
Ευρυτίων/ Οπούς/ Λοκροί
Μενοίτιος/ Οπούς/ Λοκροί
Οϊλεύς/ Ναρύκη/ Λοκροί
Ιφιτος/ ΦΩΚΙΣ/ Φωκείς
ΒΟΙΩΤΙΑ
Ηρακλής/ Θήβα/ Καδμείοι
Υλας/ Θήβα/ Καδμείοι
Εργίνος/ Ορχομενός/ Μινύες
Τίφυς/ Τίφα (Σίφαι)/ Μινύες
ΕΥΒΟΙΑ
Ιφιτος/ Οιχαλία/ Αβαντες
Κλυτίος/ Οιχαλία/ Αβαντες
Κάνθος/ Κήρινθος/ Ελλοπες
ΑΤΤΙΚΗ
Βούτης/ Αθήνα/ Λαπίθες
Φάληρος/ Αθήνα/ Λαπίθες
Τελαμών/ ΣΑΛΑΜΙΝΑ/ Αχαιοί
Αγκαίος/ ΣΑΜΟΣ/ Κεφαλλήνες(;)
ΚΟΡΙΝΘΙΑ
Φλ(ε)ίας/ Φλειούς/ Αρκάδες
ΑΡΓΟΛΙΣ
Ταλαός/ Αργος/ Δαναοί(;)
Λεώδοκος/ Αργος/ Δαναοί(;)
Αρήιος / Αργος/ Δαναοί(;)
Ιδμων/ Αργος/ Δαναοί(;)
Αργος/ Αργος/ Δαναοί(;)
Ναύπλιος/ Ναύπλιο/ Δαναοί(;)
Παλαιμόν(ιος)/ Λέρνα (;)/ Δαναοί(;)
ΑΡΚΑΔΙΑ
Αγκαίος/ Τεγέα/ Αρκάδες
Αμφιδάμας/ Τεγέα/ Αρκάδες
Κηφεύς/ Τεγέα/ Αρκάδες
ΑΧΑΪΑ(ΑΙΓΙΑΛΕΙΑ)
Αμφίων/ Πελλήνη/ Ιωνες
Αστέριος/ Πελλήνη/ Ιωνες
Αυγείας/ ΗΛΙΣ/ Λαπίθες
ΜΕΣΣΗΝΙΑ
Ιδας/ Αρήνη/ Καύκωνες(;)
Λυγκεύς/ Αρήνη/ Καύκωνες(;)
Περικλύμενος/ Πύλος/ Μινύες
ΛΑΚΩΝΙΑ
Κάστωρ / Σπάρτη/ Αχαιοί
Πολυδεύκης/ Σπάρτη/ Αχαιοί
Εύφημος/ Ταίναρο/ Μινύες
Πέρα από τα συνήθη αρχαιολογικά και τα άλλα στοιχεία, στο παρόν άρθρο και σε επόμενα, θα κινηθω προς την κατεύθυνση της επεξήγησης των μεταγενέστερων ελληνικών μύθων σχετικά με τη Μυκηναϊκή περίοδο, πίσω από τους οποίους «κρύβονται» συχνά ιστορικές αλήθειες. Παρότι η επεξήγηση των αρχαίων μύθων ως μυθολογική απόδοση ιστορικών συμβάντων είναι υποθετική, η συγκεκριμένη προτεινόμενη ερμηνεία τους είναι δημοφιλής σε πολλούς ιστορικούς-αρχαιολόγους και ερευνητές και συχνά (αν όχι συνήθως) επαληθεύεται από την αρχαιολογική σκαπάνη.
Οι Μινύες και οι Λαπίθες υπήρξαν ίσως τα πρώτα ελληνικά φύλα που επεξέτειναν την επιρροή τους σε εκτεταμένα τμήματα της Ελλάδας. Παρότι δεν είχαν εγκαθιδρύσει κάποιο είδος ηγεμονίας, η ισχύς τους συγκριτικά με εκείνη των άλλων φύλων είναι εμφανής. Πριν από εκείνους, πιθανώς οι Δαναοί υπήρξαν ο ισχυρότερος λαός της χώρας, όμως τα σχετικά τεκμήρια (αρχαιολογικά, μυθολογικά κ.ά.) είναι ανεπαρκή για την υποστήριξη αυτής της εκδοχής, όπως και για τον ακριβή εντοπισμό των εκτάσεων που ήλεγχαν. Τα αργολικά κέντρα (Λέρνα, Αργος κ.ά.) υπήρξαν η κοιτίδα της δαναϊκής ισχύος.
Οι Μινύες από το λίκνο τους στην κεντρική Θεσσαλία, εξαπλώθηκαν αρχικά στη νοτιοανατολική Θεσσαλία και έπειτα σε αρκετές περιοχές στη νοτιότερη Ελλάδα, φθάνοντας έως την πελοποννησιακή χερσόνησο του Ταινάρου. Ανέπτυξαν τα ανακτορικά κέντρα τους και τον εξελιγμένο πολιτισμό τους στην Ιωλκό της Θεσσαλίας, στον Ορχομενό και στον Γλα (εξάρτηση του Ορχομενού) της δυτικής Βοιωτίας και στην πελοποννησιακή Πύλο. Ειδικά οι Ορχομένιοι Μινύες κατασκεύασαν ένα εντυπωσιακό αποχετευτικό σύστημα για την αποξήρανση τμήματος της λίμνης Κωπαϊδος. Ήταν επίσης δεξιοτέχνες της στρατιωτικής αρχιτεκτονικής. Εκείνοι μάλλον έκτισαν την ακρόπολη του Γλα σε νησί της Κωπαϊδος, της πλέον εκτεταμένης (σε εμβαδόν) μυκηναϊκής ακρόπολης.
Οι μινυακοί μύθοι της αποδημίας του Ορχομένιου Φρίξου στην Κολχίδα του Εύξεινου Πόντου και της Αργοναυτικής εκστρατείας με επικεφαλής τον Ιάσονα, οργανωμένης κυρίως από ήρωες της Ιωλκού, πιθανώς υποδηλώνουν προσπάθειες των Μινύων να ανακαλύψουν νέους εμπορικούς δρόμους και πρώτες ύλες στις χώρες του Εύξεινου (ίσως επειδή κατά την περίοδο της ακμής τους, το νότιο Αιγαίο ελεγχόταν από το μινωικό ναυτικό αποτρέποντας έτσι τις θαλάσσιες εκστρατείες στα νότια). Προφανώς η Τροία της εποχής (κάποια φάση της Τροίας VI) δεν ήταν ακόμη τόσο ισχυρή ώστε να αποτρέπει τον διάπλου του Ελλησπόντου, όπως μάλλον κατόρθωνε στην εποχή πριν τα Τρωικά.
Ο πρώτος μινυακός μύθος σχετικά με το “χρυσόμαλλο δέρας” , εκείνος του Φρίξου και της Ελλης, αντικατοπτρίζει μία πρώτη προσπάθεια των Μινύων, μάλλον εκείνων του Ορχομενού επειδή από εκεί προέρχεται αυτό το επεισόδιο, να εξερευνήσουν την Προποντίδα και τον Ευξεινο Πόντο και να εκμεταλλευθούν τον φυσικό πλούτο τους. Ομως είναι πιθανότερο ότι τελέσθηκε από μία συνεργασία Ορχομενού και Ιωλκού, ίσως υπό την αιγίδα του πρώτου. Υποθέτω την παρουσία και Μινύων της Ιωλκού επειδή διέθεταν καταλληλότερα επίνεια από τον Ορχομενό και μάλλον μεγαλύτερη ναυτική εμπειρία. Το τέλος της Ελλης και η τελική παραμονή του Φρίξου και του χρυσόμαλλου δέρατος του μύθου στην Κολχίδα, αντικατοπτρίζει μάλλον την αποτυχία της πρώτης μινυακής ναυτικής εκστρατείας. Η παραμονή του Φρίξου στην Κολχίδα αντανακλά την επιλογή των επιζώντων της αποστολής να παραμείνουν εκεί, ειδικά αν βρέθηκαν και σε κατάσταση αιχμαλωσίας. Εχει προταθεί ότι το χρυσόμαλλο δέρας αντιστοιχεί ίσως σε πλώρη της αρχηγίδας (ναυαρχίδας) της πρώτης μινυακής αποστολής, η οποία είχε μορφή κριού με χρυσό χρωματισμό. Ισως όμως αντιπροσωπεύει τον πλούτο της Κολχίδος σε πολύτιμα και άλλα μέταλλα (χρυσό, άργυρο, σίδηρο κ.ά.) για τα οποία ενδιαφέρονταν οι Μινύες. Οι αναφερόμενες πιθανές εκστρατείες τοποθετούνται συνήθως στους 15ο-14ο αι. π.Χ.
Τα ονόματα των Αργοναυτών, η καταγωγήτους από πόλεις ή περιοχές της Ελλάδας και η προέλευση τους από τα διάφορα φύλα σημειώνονται στον ανωτέρω πίνακα που συνέταξα. Ο Κατάλογος των Αργοναυτών έχει θεωρηθεί δικαιολογημένα ένας κατάλογος της πολιτειακής υπόστασης της πρωτομυκηναϊκής Ελλάδας, πριν την υπερίσχυση των Αχαιών στη χώρα. Είναι επομένως ένα πολύτιμο και αρκετά παλαιότερο αντίστοιχο του Καταλόγου των αχαϊκών Νηών της Ιλιάδας.
Η Αργώ, το σκάφος των Αργοναυτών, σε κλασσικό πλέον πίνακα του Κ. Βολανάκη (source: Wikipedia).
.
Ο μύθος των Αργοναυτικών αναφέρει ότι οι 54 περίπου Αργοναύτες ταξίδευσαν με μία πεντηκόντορο, την περίφημη Αργώ, όμως ο Στράβων αποκαλύπτει (ή υποθέτει βάσιμα) σε χωρίο του ότι στην πραγματικότητα ο Ιάσων οδηγούσε έναν στόλο πλοίων («… καθάπερ τον Ιάσονα όνπερ και μέχρι της Αρμενίας και της Μηδίας εκ των Κόλχων στρατευσάντα, αφέντα τας ναυς», Γεωγρ. Ι, 3). Σύμφωνα με τον μύθο οι Αργοναύτες, ουσιαστικά οι ναυτικές μοίρες από διάφορες ελλαδικές περιοχές, συγκεντρώθηκαν στις Παγασές, το επίνειο της Ιωλκού. Η Αργώ αντιπροσωπεύει μάλλον την αρχηγίδα του κοινού στόλου. Οι ήρωες που προέρχονταν από περιοχές της ελλαδικής ενδοχώρας (Τεγέα, Λάρισα κ.ά.) ή περιοχές χωρίς ναυτική παράδοση (Ηλις κ.α.), μάλλον αντιπροσωπεύουν αποσπάσματα που επιβιβάσθηκαν σε πλοία τα οποία τους παραχώρησαν οι ναυτικές πόλεις, μαζί με τους πλοηγούς.
Η Ιωλκός οργάνωσε τη νέα εκστρατεία στον Εύξεινο και για αυτό τον λόγο η συγκέντρωση του στόλου έγινε στις Παγασές. Ωστόσο δεν πρέπει να παραβλεφθεί και η άριστη γεωστρατηγική θέση του Παγασητικού κόλπου ως ορμητήριο για μια ναυτική εκστρατεία στο Βόρειο Αιγαίο και στη συνέχεια στον Ελλήσποντο, στην Προποντίδα και στον Εύξεινο Πόντο. Ο Παγασητικός προσφέρει ασφαλές ορμητήριο σε έναν στόλο διαθέτοντας μόνο μία πρόσβαση και επιπρόσθετα βρίσκεται πλησιέστερα στον Ελλήσποντο, τον πρώτο στόχο των Αργοναυτών, από οποιοδήποτε άλλο ασφαλές σημείο ελλιμενισμού της ηπειρωτικής περιοχής που ήλεγαν οι Μινύες και οι άλλοι Μυκηναίοι.
Οι Αργοναύτες στάθμευσαν πρώτα στη Λήμνο, όπου ο Ιάσων συνδέθηκε ερωτικά με τη βασίλισσα Υψιπύλη, από την οποία απέκτησε δύο γιους. Ενας από αυτούς, ο Εύηνος, βασίλευε στο νησί κατά τον Τρωικό πόλεμο. Το συγκεκριμένο επεισόδιο ερμηνεύεται ενίοτε ως αποικισμός της Λήμνου και της γειτονικής Ιμβρου από Μινύες (Τόυνμπη, Μάιρς κ.α.)……
–
ΣΥΝΕΧΕΙΑ ΣΤΟ Β΄ ΜΕΡΟΣ
–
Περικλής Δεληγιάννης
–
