Σαρανταλείτουργο ονομάζεται η επί σαράντα συνεχείς ημέρες προσφορά της Θείας Ευχαριστίας υπέρ ζώντων και κεκοιμημένων. Πρόκειται για την δεύτερη μακρά περίοδος νηστείας μετά την Μεγάλη Τεσσαρακοστή.
Σαρανταλείτουργο συνήθως τελείται κατά τις σαράντα ήμερες της νηστείας των Χριστουγέννων. Ακόμη κι όταν κάποιος αδελφός απέλθει απ’ αυτήν την ζωήν, κυρίως σε μοναστήρια, οι Πατέρες τελούν σαρανταλείτουργο. Κι αυτό γίνεται, γιατί σύμφωνα με την Παράδοση των Αγίων Πατέρων «Μνημονεύονται αυτοί που φεύγουν από εμάς κι οδεύουν προς τον Κύριο, απ’ αυτήν την τελευταία ημέρα (ενν. της κοιμήσεώς τους) μέχρι την τεσσαρακοστή, καθημερινά μέσα στη Θεία Λειτουργία»
Νηστεύουμε για να συνηθίσουμε στην εγκράτεια. Για να εξασκήσουμε τον εαυτό μας να συγκρατείται και να μην παρασύρεται στην αμαρτία, στις κακές πράξεις, στους πειρασμούς.
Η νηστεία του Σαρανταημέρου των Χριστουγέννων γίνεται ως εξής:
Ἀπό 15 έως 21 Νοεμβρίου κατάλυσις ελαίου, εκτός Τετάρτης και Παρασκευής.
Την 21 Νοεμβρίου, εορτή των Εισοδίων της Θεοτόκου, κατάλυσις ιχθύος όποια ημέρα και αν τύχη.
Αν δε νηστέψουμε δε μπορούμε να συγκρατηθούμε και στα άλλα πάθη (ψέματα, κλεψιές, κακές κουβέντες). Τετάρτη νηστεύουμε σε ανάμνηση της Τετάρτης που πάρθηκε η καταδικαστική απόφαση κατά του Κυρίου και Παρασκευή σε ανάμνηση της ημέρας του θανάτου Του. Οι μοναχοί νηστεύουν, επίσης, και κάθε Δευτέρα σε ανάμνηση της γιορτής των Αγίων Αγγέλων.
Από 21 Νοεμβρίου έως 17 Δεκεμβρίου: Τα Σάββατα και τις Κυριακές κατάλυσις ιχθύος. Δευτέρα, Τρίτη και Πέμπτη κατάλυσις ελαίου. Την Παραμονή των Χριστουγέννων 24ην Δεκεμβρίου δεν καταλύουμε έλαιον και οίνον εκτός αν τύχει Σάββατο ή Κυριακή.