Οι Εταίροι ήταν το επίλεκτο βαρύ ιππικό του Μακεδονικού στρατού από την εποχή του Φιλίππου Β΄ και πιο πριν, και απέκτησαν την μεγάλη τους φήμη με τις εκστρατείες του Μεγάλου Αλεξάνδρου.
Έχουν αναφερθεί ως το πιο αξιόπιστο ιππικό του αρχαίου κόσμου το οποίο ήταν ιδιαίτερα αποτελεσματικό στην κατά μέτωπο επίθεση και διάνοιξη διαδρόμων ανάμεσα στις τάξεις του εχθρού.
Έχει επίσης ειπωθεί πως αν η Μακεδονική φάλαγγα ήταν το αμόνι πάνω στο οποίο έσπαγαν οι σχηματισμοί των αντιπάλων, οι Εταίροι ήταν το σφυρί που τους χτυπούσε. Οι επίλεκτοι των Εταίρων γίνονταν μέλη της περιορισμένης προσωπικής σωματοφυλακής του Αλέξανδρου.
Ετυμολογία
Το όνομα της στρατιωτικής αυτής ομάδας πηγάζει από την λέξη Εταίρος, αυτός που βρίσκεται κοντά, με τη χρήση της λέξης να εννοεί αυτός που βρίσκεται κοντά στον βασιλιά. Οι Εταίροι -ή αλλιώς Σύντροφοι- μπορούσαν να είναι μέλη της Μακεδονικής αριστοκρατίας, ή, απλοί πολίτες Ελληνικής καταγωγής οι οποίοι απολάμβαναν της εμπιστοσύνης και φιλίας του εκάστοτε Μακεδόνα μονάρχη.
Τα Εταιρείδια, ήταν μια γιορτή της Βόρειας Ελλάδας και συσχετίζονταν με την ιερή σχέση ανάμεσα στον βασιλιά και τους Εταίρους και ακόμα και ο Ευριπίδης, ο διάσημος Αθηναίος δραματουργός, είχε τιμηθεί ως Εταίρος από τον Μακεδόνα βασιλιά Αρχέλαο Α΄.
Οι βασιλικοί φίλοι η αλλιώς οι βασιλικοί Εταίροι ήταν ισόβιοι και επιλέγονταν από τον βασιλιά μέσα από τα μέλη της Μακεδονικής αριστοκρατίας.
Εξοπλισμός
Το ιππικό των Εταίρων χρησιμοποιούσε μόνο τα καλύτερα άλογα, και του παρέχονταν ο καλύτερος διαθέσιμος οπλισμός. Τον καιρό του Αλεξάνδρου, ο καθένας από αυτούς διέθετε ένα ξυστόν και φορούσε μπρούτζινο θώρακα ή λινοθώρακα, επωμίδες και Βοιωτικά κράνη, χωρίς να διαθέτουν ασπίδα. Ήταν επίσης εξοπλισμένοι με κοπίδα ή ξίφος για μάχες σώμα με σώμα, καθώς και για την περίπτωση όπου το ξυστόν έσπαγε.
Οργάνωση
Στην εποχή του Φίλιππου Β και του Αλέξανδρου, οι Εταίροι ήταν οργανωμένοι σε 8 τοπικές ομάδες, που ονομάζονταν ίλες. Κάθε ίλη των εταίρων αποτελούνταν από 200 με 300 ιππείς και διοικούνταν από δύο επίλαρχους, μια και όπως λέει ο ιστορικός Αρριανός ο Αλέξανδρος δεν ήθελε κανένας, ούτε καν ο πιό κοντινός του φίλος να είναι το κέντρο της προσοχής. Όταν βρίσκονταν στα Σούσα και έλαβε ενισχύσεις, ο Αλέξανδρος οργάνωσε την κάθε ίλη σε δύο λόχους. Οι ονομασίες τους πήγαζαν είτε από το όνομα της γεωγραφικής περιοχής στην οποία είχαν συσταθεί, είτε από το όνομα του αρχηγού τους.
Η Βασιλική Ίλη διοικούνταν από τον ίδιο τον Αλέξανδρο και περιείχε περίπου τον διπλάσιο αριθμό ιππέων από τις άλλες ίλες, γύρω στους 400. Οι ίλες αυτές μερικές φορές συνδυάζονταν σε ομάδες των δύο, τριών ή και τεσσάρων ιλών για τον σχηματισμό ιππαρχίας, η οποία διοικούνταν από τον ίππαρχο, αν και το σύνολο των εταίρων διοικούνταν από τον ίδιο τον Αλέξανδρο.
Κατά τις βαλκανικές εκστρατείες του Αλέξανδρου βόρεια της Μακεδονίας, εμφανίζονται αναφορές για Εταίρους της Άνω Μακεδονίας, της Κεντρικής Μακεδονίας, και της Αμφίπολης. Κατά την προέλαση στον Γρανικό, μια ίλη η οποία διοικούνταν από τον Σωκράτη της Μακεδονίας, είχε ως προέλευση την Απολλωνία της λίμνης Βόλβης. Κατά την μάχη της Ισσού, ο Αρριανός αναφέρει ονομαστικά την ίλη της Ανθεμούς(σημερινή Γαλάτιστα), μια από την μη ταυτοποιημένη περιοχή της Λεύγης, καθώς και μια από την Πιερία.
Ο Θεόπομπος περιγράφοντας τους Εταίρους των μέσων του 4ου αιώνα π.Χ., αναφέρει πως δεν ξεπερνούσαν τους 800 και πως η προέλευση τους ήταν ανάμικτη, με μερικούς από τη Μακεδονία, άλλους από τη Θεσσαλία, και άλλους από άλλα μέρη της Ελλάδας.
Έως το 338 π.Χ., ο Αλέξανδρος εμφανίζεται να έχει συγκεντρώσει γύρω στους 2600 ιππείς στους Εταίρους. Καθώς οι δυνάμεις του Αλέξανδρου προχωρούσαν προς την Ινδία, οι βάρβαροι των γύρω περιοχών στελέχωναν όλο και περισσότερο το ιππικό των Εταίρων, και η λιποταξία που σημειώθηκε στην πόλη της Ώπις είναι πιθανό πως, μερικώς τουλάχιστον, προκλήθηκε από αυτό το λόγο. Σε κάποια στιγμή υπήρξαν πέντε ιππαρχίες, οι τέσσερις στελεχωμένες αποκλειστικά από ξένους, και μία ανάμικτη με Έλληνες και Ασιάτες.
Στρατιωτικές τακτικές
Οι Εταίροι πιθανώς ήταν το πρώτο ιππικό εξειδικευμένο στην κατά μέτωπο επίθεση και ισχυρό κλονισμό και διάσπαση των αντιπάλων, ως στρατεύματα κλονισμού, και ήταν ικανοί να διασπάσουν μαζικά τις πυκνές εχθρικές γραμμές, αν και τέτοιου είδους χρήση περιγράφεται σπάνια στις αρχαίες πηγές. Τα άλλα ιππικά της εποχής, συνήθως χρησιμοποιούσαν ακόντια και απέφευγαν να εμπλακούν σε παρατεταμένες μάχες παρά χρησιμοποιούνταν περισσότερο για καταδίωξη, αιφνιδιασμό ή παρενόχληση του εχθρού.
Κατά την μάχη, ακολουθούσαν την τακτική του σφυριού και του αμονιού, όπου οι Εταίροι χρησιμοποιούνταν ως το σφυρί, και συνδύαζαν τις επιθέσεις τους με την Μακεδονική φάλαγγα η οποία λειτουργούσε ως το αμόνι, με τον εχθρό να βρίσκεται στη μέση. Έτσι η φάλαγγα ακινητοποιούσε τον αντίπαλο στη θέση του, ενώ οι Εταίροι επιτίθονταν από τα πλάγια ή από πίσω.
Ο Αλέξανδρος οδηγούσε προσωπικά την επίθεση στην κεφαλή της βασιλικής ίλης των Εταίρων, η οποία είχε συνήθως τον σχηματισμό σφήνας. Κατά την κορύφωση της μάχης, οι Εταίροι συνήθως πολεμούσαν στη δεξιά πτέρυγα του Μακεδονικού στρατού, δίπλα στους Υπασπιστές, οι οποίοι φρουρούσαν τις ακάλυπτες πλευρές των φαλαγγών. Το ελαφρύτερου τύπου ιππικό, χρησιμοποιούνταν επίσης για την προστασία των πλευρών της φάλαγγας. Υπό την καθοδήγηση του Αλεξάνδρου, η συμβολή των Εταίρων υπήρξε καθοριστική στις περισσότερες μάχες στην Ασία.
Επιρροή
Ελληνιστικά βασίλεια
Το ιππικό των Εταίρων των Διαδόχων, ήταν ακόμα βαρύτερα εξοπλισμένο. Οι Εταίροι των Σελευκιδών φορούσαν κάπως ελαφρύτερο αλλά αρκετά παρόμοιο εξοπλισμό με τους κατάφρακτους κατά την μάχη της Μαγνησίας το 190 π.Χ., ο οποίος αποτελούνταν από μερική θωράκιση του αλόγου και θωράκιση των χεριών και των ποδιών του ιππέα. Οι Εταίροι των Πτολεμαίων είχαν επίσης και μια μεγάλη στρόγγυλη ασπίδα, σε αντίθεση με τους Εταίρους του Φίλιππου και Αλέξανδρου και γενικά της παλιάς Μακεδονίας.
Ο τίτλος των Εταίρων δεν χρησιμοποιήθηκε από τους Σελευκίδες με την αρχική του έννοια, αλλά αντικαταστάθηκε με διάφορους και ποικίλους βαθμούς της έννοιας φίλοι του βασιλιά. Παρόλα αυτά, ο τίτλος Εταίροι χρησιμοποιούνταν για τους σκοπούς της οργάνωσης του βαρέως ιππικού. Οι Σελευκίδες ήταν οι μόνοι που διατήρησαν το όνομα, μια και οι δυναστείες των Αντιγονιδών και των Πτολεμαίων είχαν διαφορετικά ονόματα για τα επίλεκτα σώματα ιππικού τους.
Ανατολική Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία / Βυζάντιο
Η Εταιρεία ήταν σώμα μισθοφόρων κατά την περίοδο της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας, με το όνομα να σημαίνει η Συντροφιά, σε αντιστοιχία με την ονομασία των Συντρόφων της αρχαίας Μακεδονίας. Η αυτοκρατορική Εταιρεία αποτελούνταν κυρίως από ξένους, και είχαν τον ρόλο της αυτοκρατορικής φρουράς μαζί με τα αντίστοιχα τάγματα τον 9ο με 12ο αιώνα μ.Χ..