Σε μια σύγχρονη ευρωπαϊκή δημοκρατία, η επιλογή «μικρό» ή «μεγάλο» Ναυτικό αποτελεί αποκλειστικά πολιτική απόφαση της εκάστοτε εκλεγμένης κυβέρνησης, που βασίζεται στην αξιολόγηση του περιβάλλοντος ασφαλείας της χώρας και στις απαιτήσεις επίτευξης των εθνικών αντικειμενικών σκοπών.
- Του Περικλή Ζορζοβίλη
Ομως, η υλοποίηση της απόφασης απαιτεί τη διάθεση των αναγκαίων οικονομικών, βιομηχανικών, τεχνολογικών και ανθρώπινων πόρων. Σε αντίθετη περίπτωση, ακόμη και αν υπάρχει εκπεφρασμένη κυβερνητική βούληση, η απόφαση καθίσταται κενή ουσιαστικού περιεχομένου και τελικά εκφυλίζεται σε εθνικό μύθο.
Επίσης, η υλοποίηση της απόφασης απαιτεί χρόνο. Δεν είναι αγώνας ταχύτητας, αλλά μαραθώνιος συστηματικού προγραμματισμού, με διάρκεια μεγαλύτερη, πολλαπλάσια, του τυπικού βίου μιας κυβέρνησης. Δυστυχώς, τα νέας κατασκευής πολεμικά πλοία επιφανείας και τα υποβρύχια δεν «βρίσκονται» έτοιμα προς πώληση στο «ράφι» και μετά τη λήξη του Ψυχρού Πολέμου, ούτε ως πλεόνασμα στους στόλους συμμαχικών κρατών (εκτός αν πρόκειται για αυτά που έχοντας εξαντλήσει τον επιχειρησιακό τους βίο οδεύουν προς παροπλισμό).
Σχεδόν αμέσως μετά την ανάληψη των καθηκόντων του υπουργού Εθνικής Αμυνας από τον Νίκο Δένδια άρχισε η δημόσια συζήτηση περί «μικρού» ή «μεγάλου» Ναυτικού, που έχει έντονο άρωμα προσπάθειας να προκαταληφθούν οι εξελίξεις.
Πρόκειται για μια παραπλανητική συζήτηση που αποφεύγει την ουσία του ζητήματος: ότι, δηλαδή, με συντηρητικούς υπολογισμούς θα απαιτηθούν περί τα 18 δισ. ευρώ ώστε μέχρι το 2034 να ικανοποιηθούν οι προβλέψεις της Δομής Δυνάμεων 2020-2034 για φρεγάτες, κορβέτες και υποβρύχια, και ταυτόχρονα να έχουν μέχρι τότε παροπλιστεί πολεμικά πλοία που έχουν σήμερα ηλικία 40 έως 50 ετών.
Επίσης, η συζήτηση ευτελίζει σε συνθηματολογία ένα κρίσιμο ζήτημα για την εθνική άμυνα. Με ύποπτο και ανεύθυνο τρόπο όσοι ασπάζονται το πολύ συγκεκριμένο -και προδήλως στρεβλό- περιεχόμενο που ορισμένοι αποδίδουν στο «μεγάλο» Ναυτικό ενδύονται τον ρόλο του… καλού και του πατριώτη, ενώ οι υπόλοιποι απειλούνται με εξοβελισμό στο πυρ το εξώτερο (στην ηπιότερη εκδοχή).
Το «μικρό» ή «μεγάλο» Ναυτικό σαφώς έχει ποσοτική διάσταση, αλλά πλέον δεν ζούμε στην εποχή των τριήρων, που πρέπει να εμβολίσουν τον εχθρό για να τον βυθίσουν. Η πλήρης λειτουργικότητα των συστημάτων πρόωσης, των αισθητήρων και των όπλων, δηλαδή η ενισχυμένη επιχειρησιακή αποτελεσματικότητα, είναι πιο σημαντική από τις «πλώρες».
Υπενθυμίζεται ότι ο όρος «μικρό Ναυτικό» δεν προήλθε από παρθενογένεση. Για πρώτη φορά είχε δει το φως της δημοσιότητας τον Σεπτέμβριο του 2022, όταν άρθρο ψηφιακής εφημερίδας είχε επιτεθεί στον τότε αρχηγό Στόλου, αντιναύαρχο Παναγιώτη Λυμπέρη, ως κύριο -δήθεν- εκφραστή αυτής της επιλογής.
Σε ταχεία χρονική διαδοχή καταγράφηκαν αναφορές για:
- Εγγραφο του Γενικού Επιτελείου Εθνικής Αμυνας (ΓΕΕΘΑ), στο οποίο διατάσσεται ο… εκπρόσωπός του, το Γενικό Επιτελείο Ναυτικού (ΓΕΝ), να πραγματοποιήσει έρευνα αγοράς για τη διαπίστωση της διαθεσιμότητας μεταχειρισμένων πλοίων για την όσο το δυνατόν ταχύτερη ένταξή τους στον Στόλο, για να αυξηθεί η αριθμητική δύναμη του Στόλου («πλώρες») και να προωθηθεί η επίτευξη των οροφών που προβλέπει η Δομή Δυνάμεων 2020-2034.
- Υποβολή αμερικανικής πρότασης για την πώληση τεσσάρων πλοίων μάχης παρακτίων (LCS: Littoral Combat Ship), τύπου Freedom, που παροπλίζονται από το ναυτικό των ΗΠΑ αντί 500.000.000 ως 600.000.000 ευρώ. Σύμφωνα με άλλη εκδοχή, το ελληνικό αίτημα που υπεβλήθη στις ΗΠΑ, εκτός των τεσσάρων LCS τύπου Freedom, περιλαμβάνει και δύο καταδρομικά κατευθυνόμενων βλημάτων τύπου Ticonderoga, ηλικίας από 29 έως 37 έτη.
- Συνεδρίαση του Ανώτατου Ναυτικού Συμβουλίου (ΑΝΣ) την προηγούμενη Τετάρτη με θέμα τη λήψη απόφασης σχετικά με τα LCS (που τελικά για διάφορους λόγους διαψεύσθηκαν).
- Τη για πολλοστή φορά επαναβεβαίωση της υψηλής προτεραιότητας του εκσυγχρονισμού μέσης ζωής (ΕΜΖ) των φρεγατών τύπου MEKO-200HN (προϋπολογισμού 600.000.000 ευρώ).
- Το «πάγωμα» του προγράμματος προμήθειας τριών νέων κορβετών, ύψους περίπου 1,6 δισ. ευρώ, και την υποκατάστασή τους από τα προαναφερθέντα LCS, ώστε να εξοικονομηθούν πόροι για τη χρηματοδότηση εξοπλιστικών προγραμμάτων των άλλων Κλάδων.
Η εμφάνιση στο προσκήνιο των LCS φαίνεται να αποτελεί την επαναδρομολόγηση σχεδιασμών που η συμφωνία μεταξύ Αυστραλίας, Ηνωμένου Βασιλείου και ΗΠΑ (AUKUS) και η σχετιζόμενη εν συνεχεία επιλογή των γαλλικών φρεγατών FDI-HN για το Πολεμικό Ναυτικό δεν επέτρεψαν την υλοποίησή τους.
Η διαδικασία επαναδρομολόγησης φαίνεται ότι απέκτησε δυναμική τον περασμένο Νοέμβριο, κατά τη διάρκεια της επίσκεψης στην Κρήτη του υπουργού Ναυτικών των ΗΠΑ Carlos Del Toro. Οπως είχε τότε ανακοινωθεί, ο Del Toro είχε συνομιλίες με τον τότε υπαρχηγό ΓΕΕΘΑ, αντιναύαρχο Ιωάννη Δρυμούση (νυν αρχηγός ΓΕΝ), και τον τότε διευθυντή του Κλάδου Στρατηγικής – Πολιτικής – Αμυντικού Σχεδιασμού και Δυνατοτήτων του ΓΕΕΘΑ, υποναύαρχο Φραγκίσκο Λελούδα (νυν αντιναύαρχο, υπαρχηγό ΓΕΕΘΑ).
Στις συνομιλίες δεν είχε προσκληθεί αντιπροσωπία του Πολεμικού Ναυτικού, ούτε έγινε συνάντηση του Del Toro με τον τότε αρχηγό ΓΕΝ, αντιναύαρχο Στυλιανό Πετράκη. Στη συνέχεια, όμως, στο πλαίσιο υπηρεσιακής αλληλογραφίας του ναυτικού των ΗΠΑ με το ΓΕΝ, διαπιστώθηκε ότι μεταξύ των θεμάτων αμοιβαίου ενδιαφέροντος που είχαν συζητηθεί ήταν η προμήθεια μεταχειρισμένων πλοίων από τα αποθέματα του ναυτικού των ΗΠΑ.
Σε ό,τι αφορά αυτά καθαυτά τα LCS, πρέπει να σημειωθεί ότι σε επιχειρησιακό και οικονομικό επίπεδο τα έχει εντελώς απαξιώσει ο πιο ορκισμένος εχθρός τους, το ναυτικό των ΗΠΑ, στην προσπάθειά του να εξασφαλίσει τη συγκατάθεση των νομοθετικών σωμάτων των ΗΠΑ στον παροπλισμό μιας κατηγορίας πλοίων που σχεδιάστηκαν για να επιχειρούν στο στρατηγικό περιβάλλον των αρχών της δεκαετίας του 2000.
Με βάση τις πολλαπλές αναφορές περί πιθανών παρεμβάσεων για την ενίσχυση του οπλισμού των LCS πριν από την πώλησή τους στη χώρα μας, συνάγεται -και μόνο διά της ατόπου- το συμπέρασμα ότι στην παρούσα διαμόρφωσή τους τα πλοία δεν ικανοποιούν τις απαιτήσεις του Πολεμικού Ναυτικού και ότι σε καμία περίπτωση δεν μπορούν να θεωρηθούν ισότιμων επιχειρησιακών δυνατοτήτων με τις κορβέτες ώστε να τις υποκαταστήσουν.
Διαφορετικά, δεν θα έπρεπε να είχαν αξιολογηθεί στο πλαίσιο του προγράμματος των νέων κορβετών; Υπενθυμίζεται ότι από το Πολεμικό Ναυτικό έχει αξιολογηθεί -και τελικά απορριφθεί- μόνο το καλύτερα εξοπλισμένο έκδοχο του LCS τύπου Freedom, που είχε προταθεί στο πρόγραμμα των νέων φρεγατών (MMSC – HF2: Hellenic Future Frigate).
Το σημείο εκκίνησης για τη Δομή Δύναμης 2020-2034
Σύμφωνα με όσα έχουν δει το φως της δημοσιότητας, η Δομή Δυνάμεων 2020-2034 προβλέπει τις ακόλουθες οροφές για το Πολεμικό Ναυτικό, που θεωρητικά θα πρέπει να επιτευχθούν έως το καταληκτικό έτος της (το 2034): 12 φρεγάτες, έξι κορβέτες και 10 υποβρύχια.
Προκειμένου να γίνει πλήρως αντιληπτό το μέγεθος του εγχειρήματος, συνοπτικά περιγράφουμε το σημείο εκκίνησης, δηλαδή τι διαθέτει σήμερα ο Στόλος στις τρεις κατηγορίες:
- 13 φρεγάτες, εκ των οποίων:
* τέσσερις τύπου MEKO-200HN / «ΥΔΡΑ» με ηλικία από 25 έως 31έτη και
* εννέα τύπου Standard / «ΕΛΛΗ» με ηλικία από 40 έως 44 έτη.
Μέχρι σήμερα έχουν παραγγελθεί τρεις φρεγάτες τύπου FDI-HN / «ΚΙΜΩΝ» και εφόσον ασκηθεί και το δικαίωμα προαίρεσης -αν και η συμβατική καταληκτική ημερομηνία έχει παρέλθει- για την τέταρτη, έως και τον Δεκέμβριο του 2027 οπότε προβλέπεται η παράδοσή της, θα έχουν παροπλιστεί ισάριθμες Standard.
Στο ίδιο χρονικό ορόσημο, η ηλικία των «ΥΔΡΑ» θα κυμαίνεται από 29 έως 35 έτη, ενώ ακόμη και στην περίπτωση που τελικά αποφασιστεί η υλοποίηση του ΕΜΖ, πιθανά το πρόγραμμα δεν θα έχει ολοκληρωθεί σε όλα τα πλοία. Οι δε Standard που θα έχουν απομείνει θα έχουν ηλικία από 44 έως 48 έτη.
- Μηδέν κορβέτες. Εφόσον έως το τέλος του έτους αποφασιστεί η υλοποίηση του τρέχοντος προγράμματος, τα επόμενα τέσσερα με πέντε χρόνια θα έχουν ενταχθούν στον Στόλο τρεις μονάδες.
- 10 υποβρύχια. Τέσσερα τύπου «ΠΑΠΑΝΙΚΟΛΗΣ» (Type 214), ηλικίας από επτά έως 13 ετών, ένα τύπου «ΩΚΕΑΝΟΣ», ηλικίας εννέα ετών μετά τον ΕΜΖ του, τρία τύπου «ΠΟΣΕΙΔΩΝ» (Type 209/1200), ηλικίας 43 έως 44 ετών, και δύο τύπου «ΓΛΑΥΚΟΣ» (Type 209/1100), ηλικίας 51 ετών. Τη δεδομένη στιγμή απόλυτη προτεραιότητα θα πρέπει να είναι η κατά το συντομότερο δυνατόν έναρξη του προγράμματος ΕΜΖ των τεσσάρων υποβρυχίων τύπου «ΠΑΠΑΝΙΚΟΛΗΣ». Αλλιώς υπάρχει ισχυρή πιθανότητα να βιώσουμε εκ νέου το παράδοξο του ΕΜΖ των φρεγατών «ΥΔΡΑ».
Προσγείωση στην πραγματικότητα
Στον πίνακα παρουσιάζονται οι τρέχουσες οροφές σε πλοία επιφανείας (αντιτορπιλικά, φρεγάτες, κορβέτες) και υποβρύχια των ναυτικών δυνάμεων πέντε ευρωπαϊκών χωρών (Βρετανία, Γαλλία, Γερμανία, Ισπανία και Ιταλία), της Τουρκίας και τριών χωρών της περιοχής Ασίας – Ειρηνικού (Αυστραλία, Ιαπωνία και Νότια Κορέα). Οι τρεις τελευταίες, όπως και η χώρα μας, αντιμετωπίζουν αυξημένη απειλή και η ναυτική ισχύς, όπως ισχύει και στη δική μας περίπτωση, είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με την ασφάλεια και την ευημερία τους.
Στη δεξιά στήλη του πίνακα παρατίθεται η εκτίμηση του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου (ΔΝΤ) για το ΑΕΠ κάθε χώρας για το τρέχον έτος και με αυτόν τον τρόπο συσχετίζεται με τις οροφές στις διάφορες κατηγορίες πλοίων. Με βάση την ίδια πηγή, η εκτίμηση για το ελληνικό ΑΕΠ το 2023 είναι ότι θα ανέλθει στα 218 δισ. ευρώ. Από τον πίνακα διαπιστώνεται ότι το ελληνικό ΑΕΠαντιπροσωπεύει ποσοστό:
- 7,56% του βρετανικού (6 αντιτορπιλικά, 11 φρεγάτες και 10 υποβρύχια, στο σύνολό τους πυρηνοκίνητα),
- 7,97% της γαλλικού (2 αντιτορπιλικά, 19 φρεγάτες και 10 υποβρύχια, στο σύνολό τους πυρηνοκίνητα),
- 5,94% του γερμανικού (11 φρεγάτες, 5 κορβέτες και 6 υποβρύχια),
- 16% του ισπανικού (11 φρεγάτες, 1 κορβέτα και 2 υποβρύχια),
- 11% του ιταλικού (4 αντιτορπιλικά, 10 φρεγάτες και 8 υποβρύχια),
- 23% του τουρκικού (16 φρεγάτες, 4 κορβέτες και 13 υποβρύχια),
- 13,97% του αυστραλιανού (3 αντιτορπιλικά, 8 φρεγάτες και 6 υποβρύχια),
- 5,64% του ιαπωνικού (36 αντιτορπιλικά, 11 φρεγάτες και 22 υποβρύχια) και
- 13,88% του νοτιοκορεατικού (12 αντιτορπιλικά, 13 φρεγάτες, 5 κορβέτες και 20 υποβρύχια).
Επισημαίνεται ότι σχεδόν όλες οι χώρες του πίνακα έχουν πολύ αναπτυγμένη βιομηχανία στους τομείς της σχεδίασης, ανάπτυξης και ναυπήγησης πλοίων επιφανείας και υποβρυχίων αλλά και του συνόλου των συστημάτων που απαιτεί ο εξοπλισμός τους (πρόωσης, αισθητήρων, διοίκησης και ελέγχου, αυτοματισμούς, επικοινωνιών, όπλων, κ.ά.) καθώς και της ολοκλήρωσής τους (integration). Με άλλα λόγια, δεν έχουν μόνο δυνατότητα σχεδίασης και ναυπήγησης αλλά -το κυριότερο και πολύ σημαντικότερο οικονομικά- και εξοπλισμού σε υψηλό ή απόλυτο βαθμό, δεδομένο που δυστυχώς δεν ισχύει για τη χώρα μας.
Χωρίς πόρους οι σχεδιασμοί παραμένουν φαντασιώσεις
Οι φιλόδοξοι σχεδιασμοί, οι μεγαλοστομίες και η συνθηματολογία έχουν μηδενικό κόστος αλλά και αξία. Δυστυχώς, τα δεδομένα είναι αμείλικτα. Χωρίς διάθεση των απαραίτητων πόρων οι σχεδιασμοί παραμένουν φαντασιώσεις.
Για παράδειγμα, η αναβάθμιση και η ενίσχυση του ελληνικού υποβρυχιακού στόλου ώστε περί το 2034 να επιτευχθεί η προβλεπόμενη οροφή των 10 μονάδων επιβάλλουν τη ναυπήγηση έξι νέων υποβρυχίων και φυσικά τον έγκαιρο ΕΜΖ των τεσσάρων τύπου «ΠΑΠΑΝΙΚΟΛΗΣ». Το 2034 το «ΩΚΕΑΝΟΣ» θα έχει ολοκληρώσει 20 χρόνια υπηρεσίας από τον ΕΜΖ και 54 χρόνια από την αρχική ένταξή του σε υπηρεσία στις 1 Ιανουαρίου 1980, οπότε θα είναι υπό απόσυρση. Με συντηρητική εκτίμηση το κόστος προμήθειας ανέρχεται σε περίπου 4,2 δισ. ευρώ για τα έξι νέα υποβρύχια και απαιτείται επιπλέον περί το 1 δισ. ευρώ για τον ΕΜΖ των «ΠΑΠΑΝΙΚΟΛΗΣ» και την προμήθεια των αναγκαίων όπλων (τορπίλες, εκτοξευόμενα από υποβρύχια κατευθυνόμενα βλήματα κατά στόχων επιφανείας και ξηράς, δέσμια ή συνεργαζόμενα μη επανδρωμένα υποβρύχια οχήματα, αντίμετρα τορπιλών, κ.λπ.). Δηλαδή, για την επόμενη δεκαετία θα πρέπει να διατεθούν συνολικά 5,2 δισ. ευρώ.
Αντίστοιχα, το κόστος για την προμήθεια έξι κορβετών υπολογίζεται από 3,2 δισ. έως 3,6 δισ. ευρώ.
Το κόστος του ΕΜΖ των φρεγατών τύπου MEKO-200HN / «ΥΔΡΑ» ανέρχεται σε 0,6 δισ. ευρώ), ενώ για την άσκηση της option της τέταρτης φρεγάτας τύπου FDI-HN σε 0,92 δισ. ευρώ.
Το κόστος προμήθειας τεσσάρων νέων φρεγατών, ώστε με τις τέσσερις FDI-HN και τις τέσσερις εκσυγχρονισμένες ΜΕΚΟ-200HN να επιτευχθεί η οροφή των 12 μονάδων, ανέρχεται σε 4 δισ. ευρώ.
Στην περίπτωση που δεν υλοποιηθεί ο ΕΜΖ των MEKO-200HN / «ΥΔΡΑ» και δεν ασκηθεί η option της τέταρτης FDI-HN, η προμήθεια εννέα νέων φρεγατών εκτιμάται ότι θα έχει κόστος περί τα 9 δισ. ευρώ.
Δηλαδή, προκειμένου το καταληκτικό έτος 2034 να επιτευχθούν οι οροφές της Δομής Δυνάμεων 2020 -2034, το συνολικό εκτιμώμενο κόστος μόνο για κύρια πλοία επιφανείας (φρεγάτες, κορβέτες) και υποβρύχια ανέρχεται για την επόμενη δεκαετία σε 14 έως 18,5 δισ. ευρώ, ανάλογα με τις επιλογές!
Ο σοβαρός σχεδιασμός και η ανεπίτρεπτη σπατάλη
Ασχέτως προθέσεων, επιθυμιών, αποφάσεων ή -ακόμα χειρότερα- αναγκών, η επίτευξη και σε βάθος χρόνου η διατήρηση οροφών κύριων αμυντικών υλικών, η υψηλή διαθεσιμότητά τους και η αναβάθμιση των επιχειρησιακών δυνατοτήτων τους κατά τη διάρκεια του επιχειρησιακού τους βίου αποτελούν μαραθώνιο σχεδιασμού και προγραμματισμού, και συστηματικής διάθεσης πιστώσεων.
Μαγικές λύσεις δεν υπάρχουν, ενώ η προσπάθεια επίτευξης ποσοτικών στόχων με την εισαγωγή σε υπηρεσία οπλικών συστημάτων που δεν ικανοποιούν πλήρως τις επιχειρησιακές απαιτήσεις αποτελεί σε βάθος χρόνου ανεπίτρεπτη σπατάλη πόρων.