Η ντομάτα αποτελεί ένα από τα αγαπημένα μας λαχανικά και συνάμα το βασικό συστατικό της παραδοσιακής και φημισμένης χωριάτικης σαλάτας. Εκτός όμως από την ιδιαίτερη γεύση της, περιέχει πολύτιμα θρεπτικά συστατικά με αναγνωρισμένη δράση στον ανθρώπινο οργανισμό.
Ανάμεσα στα θρεπτικά συστατικά της είναι η βιταμίνη C, το β-καροτένιο, το κάλιο και, φυσικά, το λυκοπένιο (φυσική χρωστική που προσδίδει το χαρακτηριστικό κόκκινο χρώμα στην ντομάτα). Σε αυτή τη συγκεκριμένη ουσία, μάλιστα, οφείλεται και το κόκκινο χρώμα άλλων τροφών, όπως του γκουάβα, του κόκκινου γκρέιπφρουτ και του καρπουζιού, το οποίο -σημειωτέον- έχει 40% περίπου περισσότερο λυκοπένιο από την ντομάτα!
Παρ’ όλα αυτά, η ντομάτα και τα προϊόντα που προκύπτουν από την επεξεργασία της θεωρούνται σαφέστατα οι πιο άμεσες πηγές λυκοπενίου για τον ανθρώπινο οργανισμό, μια και η περίοδος κατανάλωσής της στη διάρκεια του έτους είναι πιο ευρεία από εκείνη του καρπουζιού.
Η σπουδαιότητα του λυκοπενίου
Το λυκοπένιο, για το οποίο γίνεται τόσος λόγος τα τελευταία χρόνια, αποτελεί την ισχυρότερη λιποδιαλυτή αντιοξειδωτική ουσία που προσλαμβάνει ο άνθρωπος μέσω της τροφής. Ανήκει στην οικογένεια των καροτενοειδών που απαριθμεί πάνω από 600 μέλη και, σε αντίθεση με το β-καροτένιο, δεν μετατρέπεται στον οργανισμό μας σε βιταμίνη Α (όπως λάθος διατείνονται μερικοί), αλλά δρα αυτούσια και εξειδικευμένα.
Σύμφωνα με ερευνητικά δεδομένα το λυκοπένιο, μέσω της αντιοξειδωτικής δράσης του, δηλαδή της δυνατότητας να δεσμεύει ελεύθερες ρίζες οξυγόνου (μόρια με ιδιαίτερα βλαπτική επίδραση στο κύτταρο), αποτρέπει την οξείδωση της κακής χοληστερόλης LDL (γεγονός με εξέχουσα σημασία, αν αναλογιστούμε πως η εν λόγω οξείδωση αποτελεί ένα από τα κύρια στάδια της διαδικασίας της αρτηριοσκληρωτικής βλάβης).
Η πρώτη επιστημονική αναφορά σχετικά με το λυκοπένιο και το ρόλο που διαδραματίζει στην προστασία από καρδιαγγειακά νοσήματα δημοσιεύτηκε στην έγκυρη εφημερίδα Lipids, από Καναδούς ερευνητές και με επικεφαλής τον S. Agarwal. Οι επιστήμονες απέδειξαν πως το λυκοπένιο προστατεύει την LDL χοληστερόλη από οξείδωση, ενώ αξιοσημείωτη ήταν η επισήμανσή τους ότι η συγκεκριμένη δράση του λυκοπενίου ενισχύεται σημαντικά από την ύπαρξη ενός άλλου καροτενοειδούς, της λουτεΐνης, που υπάρχει στο σπανάκι και το καλαμπόκι.
Αντικαρκινική δράση
Προσφάτως ο Dr. E. Giovannucci (από την ιατρική σχολή του Harvard) επιθεώρησε 72 επιδημιολογικές μελέτες και κατέληξε στο ότι 57 από αυτές εστίαζαν στην προστατευτική δράση που έχει η κατανάλωση της ντομάτας έναντι πολλών μορφών καρκίνου, με τις περισσότερες να αναφέρονται στην ντομάτα και τον καρκίνο του προστάτη (το λυκοπένιο συσσωρεύεται στο σώμα μας σε διάφορους ιστούς, ένας εκ των οποίων είναι και ο προστάτης).
Ερευνητές από το Πανεπιστήμιο της Βέρνης ανέφεραν σε μελέτη τους ότι το λυκοπένιο μαζί με τη βιταμίνη Ε μπορεί εργαστηριακά να αναστείλει την ανάπτυξη δύο διαφορετικών τύπων προστατικών καρκινικών κυττάρων. Σε άλλη μελέτη αποδείχθηκε πως οι άνδρες με το μεγαλύτερο ποσοστό λυκοπενίου στον οργανισμό τους είχαν το μικρότερο ρίσκο για καρκίνο του προστάτη. Στο ίδιο πόρισμα κατέληξε και άλλη επιδημιολογική μελέτη που εξέταζε τη συχνότητα κατανάλωσης ντομάτας και προϊόντων με βάση αυτή (πάστα και σάλτσα ντομάτας) και στην οποία έλαβαν μέρος 48.000 άνδρες.
Παρ’ όλα αυτά αξίζει να σημειωθεί ότι άλλες μελέτες απέτυχαν να αποδείξουν κάποια προστατευτική δράση του λυκοπενίου έναντι του καρκίνου του προστάτη. Η αιτία σε αυτό ίσως κρύβεται στο γεγονός ότι τα καροτενοειδή δρουν συνδυαστικά μεταξύ τους και με τρόπο που δεν έχει αποσαφηνιστεί πλήρως. Επίσης, είναι γεγονός πως ουσίες όπως η βιταμίνη C, η βιταμίνη Ε και η Ν-ακετυλοκυστεΐνη επηρεάζουν άμεσα τη δράση του λυκοπενίου.
Έτσι ενισχύεται για ακόμα μια φορά η άποψη των διαιτολόγων που δεν συστήνουν μεμονωμένα λυκοπένιο ή β-καροτένιο, αλλά τροφές που εμπεριέχουν και λυκοπένιο και β-καροτένιο και βιταμίνη C (και πιθανώς και άλλες άγνωστες μέχρι σήμερα ουσίες), όπως για παράδειγμα η ντομάτα!
Πέρα όμως από τον καρκίνο του προστάτη, η ντομάτα φαίνεται να παίζει σημαντικό ρόλο στην προστασία και έναντι άλλων μορφών καρκίνου, όπως του γαστρεντερικού σωλήνα. Μάλιστα, προσφάτως Ιάπωνες ερευνητές αποφάνθηκαν πως ο χυμός ντομάτας προσφέρει σημαντική προστατευτική δράση έναντι μιας καρκινογόνου ουσίας, της Ν-μεθυλονιτροζουρίας, που έχει συσχετιστεί με καρκινογενέσεις στο παχύ έντερο.
Όλα τα ερευνητικά στοιχεία που υπάρχουν για το λυκοπένιο και την ντομάτα έχουν κεντρίσει τα βλέμματα μεγάλων βιομηχανιών τα τελευταία χρόνια και στην Ιαπωνία έχει ήδη ξεκινήσει ο εμπλουτισμός προϊόντων β (κυρίως με τη μορφή χυμών και αναψυκτικών) με λυκοπένιο ντομάτας.
Κλείνοντας, αξίζει να τονίσουμε πως η θέρμανση μπορεί ακόμα και να πενταπλασιάσει την απορρόφηση του λυκοπενίου από τις ντομάτες. Πιο συγκεκριμένα, φαίνεται πως με τη θερμική επεξεργασία της ντομάτας διασπώνται τα κύτταρα στα οποία βρίσκεται το λυκοπένιο, με αποτέλεσμα αυτό να απορροφάται και να βιοδιατίθεται καλύτερα.
Άλλες έρευνες δείχνουν πως η προσθήκη λίπους μπορεί να αυξήσει ακόμη περισσότερο την απορρόφηση και τη βιοδιαθεσιμότητα του λυκοπενίου της ντομάτας. Ίσως λοιπόν να έφτασε η ώρα για την πλήρη απενοχοποίηση της φρέσκιας σάλτσας ντομάτας, που τόσα χρόνια συνοδεύει τη αγαπημένης μας μακαρονάδα γεμίζοντάς μας τύψεις…
Κωνσταντίνος Ξένος – Κλινικός Διαιτολόγος
olivemagazine