Μανώλης Κοττάκης
Αι χείρες σου εποίησάν με και έπλασάν με, συνέτισόν με και μαθήσομαι τας εντολάς σου. Ελέησόν με, Κύριε» (Στάσις Β ́, Hχος πλ. α ́)
«Επλανήθην ως πρόβατον απολωλός, ζήτησον τον δούλον σου ότι τας εντολάς σου ουκ επελαθόμην» (Στάσις Γ’, Hχος πλ. δ ́)
«Των Αγίων ο χορός εύρε πηγήν της ζωής και θύραν Παραδείσου εύρω καγώ, την οδό διά της μετανοίας, το απολωλός πρόβατον εγώ είμι, ανακάλεσέ με, Σωτήρ, και σώσεν με» (Νεκρώσιμα Ευλογητάρια, Ηχος πλ. α ́)
Τα ανωτέρω αποσπάσματα της εξοδίου ακολουθίας εψάλησαν χθες στη Μητρόπολη Αθηνών, κατά τη διάρκεια της θρησκευτικής κηδείας που επέλεξε για να αποχαιρετήσει τον άνθρωπό της η οικογένεια του Κώστα Σημίτη. Γνωρίζοντας τη μεθοδικότητα του ανδρός, έχουμε τη βεβαιότητα ότι τίποτε δεν συνέβη χωρίς την έγκρισή του. Προφανώς και εκείνος επέλεξε τη θρησκευτική κηδεία, προφανώς επέλεξε να μην εκτεθεί η σορός του σε λαϊκό προσκύνημα (γιατί θα το θεωρούσε… λαϊκισμό), προφανώς δεν ήθελε κιλλίβαντα και πυροβολισμούς – ήταν ξένο προς την ιδιοσυγκρασία του. Σε κάθε περίπτωση, το γεγονός είναι εντυπωσιακό και αξιοσημείωτο. Ο άνθρωπος που δίχασε τον ελληνικό λαό για να διαγράψει το θρήσκευμα από τις αστυνομικές ταυτότητες και συγκρούστηκε σφοδρά με την Εκκλησία της Ελλάδος, έχοντας ως συνέπεια τη δραματική μείωση της δημοτικότητάς του, επέλεξε ως ύστατο «χαίρε» να κηδευτεί με την ταυτότητα του χριστιανού ορθοδόξου. Ούτε πολιτική κηδεία ούτε, πολύ περισσότερο, καύση της σορού του ήταν η επιλογή του, αν και με το φιλελεύθερο προφίλ που καλλιεργούσε σε κανέναν δεν θα προκαλούσε εντύπωση μια τέτοια απόφαση. Στα μάτια μας αυτό ομοιάζει με έμπρακτη αυτοκριτική για όλα όσα συνέβησαν το 2001. Και, σε μεγάλο βαθμό, η επιλογή αυτή στέλνει στον ελληνικό λαό το μήνυμα ότι η Ορθοδοξία, η Εκκλησία, η παράδοσή μας στο τέλος επικρατούν, και ας έχουν προηγουμένως κατασυκοφαντηθεί.
Ο Αρχιεπίσκοπος Χριστόδουλος μου είχε πει, όταν τον επισκέφθηκα το καλοκαίρι του 2007 στο Αρεταίειο μαζί με τον Γιώργο Παπαθανασόπουλο, ότι «στο τέλος η Εκκλησία θριαμβεύει, παιδί μου». Αναφερόταν στην εξομολογητική συνάντηση που είχε με τον τότε πρόεδρο του Συνασπισμού Αλέκο Αλαβάνο, ο οποίος, συνοδευόμενος από τον βουλευτή του Θανάση Λεβέντη, τον επισκέφθηκε κατ’ ουσίαν για να τον αποχαιρετήσει. ∆εν γνωρίζουμε ποια ήταν τα συναισθήματα των πρώην υπουργών του ΠΑΣΟΚ που βρέθηκαν χθες στη Μητρόπολη στη θέα της σορού του πρωθυπουργού ενώπιον των ιεραρχών και του Αρχιεπισκόπου Ιερωνύμου, οι οποίοι, πλην Ευάγγελου Βενιζέλου, επετίθεντο τότε λάβροι στο «παπαδαριό», στη «∆εξιά του Κυρίου» και στον Αρχιεπίσκοπο Χριστόδουλο. Το πιθανότερο… αμηχανία.
Ο τρόπος που αποχαιρετούμε όμως τους νεκρούς μας, σύμφωνα με τη θρησκευτική μας παράδοση, είναι ιερός και τελικώς δύσκολα παρακάμπτεται. Το να επιλέξει κανείς να ταφεί άψαλτος, με πολιτική κηδεία, να ριφθεί στην πυρά ή να σκορπιστεί η στάχτη του στα κύματα και οι φίλοι του να πιουν πικρό καφέ ή κονιάκ στη μνήμη του γύρω από μια φωτογραφία του αυτό δεν είναι αποχαιρετισμός.
Αναθεώρηση
Ο αποχαιρετισμός χωρίς προσευχή, χωρίς μια λέξη για «αντίο», χωρίς προορισμό, χωρίς σημείο «συνάντησης» δεν είναι αποχαιρετισμός. Θα επαναλάβουμε αυτά που γράφαμε από αυτή εδώ τη θέση τον Οκτώβριο του 2023 – και χαιρόμαστε που ο εκλιπών και η οικογένειά του αποφάσισαν να αναθεωρήσουν.
«Αὐτός εἶναι ὁ νέος ἀποχαιρετισμός! Κάπου, στό πουθενά. Στό ὄνομα τῆς ἀτομικῆς ἐλευθερίας καθενός καί τοῦ κατά πῶς θέλει νά διατίθεται τό σῶμα του, καταργοῦμε παραδόσεις καί ἔθιμα πού μᾶς ἔρχονται κατ’ εὐθεῖαν ἀπό τήν ἀρχαιότητα καί συνεχίστηκαν μέ ἄλλο τελετουργικό ἀπό τήν Ὀρθοδοξία. Ἡ μεγάλη κοινωνία ὑποχωρεῖ στήν ἀτομική ἐλευθερία. Δέν ζοῦμε μεταξύ ἄλλων. Ἀποφασίζουμε νά φύγουμε σά νά ζήσαμε ὅλη μας τήν ζωή μόνοι. Ἐάν κοιτάξουμε τήν ἱστορία μας καί τήν συγκρίνουμε μέ αὐτό πού ζοῦμε τώρα, θά διαπιστώσουμε ὅτι ἀντέξαμε, δέν ἀλλοιωθήκαμε καί δέν μεταλλαχθήκαμε ἐπί ὑποτέλειας, Κατοχῆς καί Τουρκοκρατίας, ἐπειδή ἤμασταν χάρις στήν πίστη μας καί τήν γλῶσσα μας ἕνα γένος ὁμοιογενές. Καί πότε διαλυόμαστε; Τώρα! Αὐτό πού καταφέραμε μέ συγκολλητική οὐσία τήν γλῶσσα, τήν θρησκεία καί τήν κοινή καταγωγή ἐπί δουλοπαροικίας τό χάνουμε σήμερα ἐπί… ἐλευθερίας. Δέν εἶναι φοβερό; Νά σώζεις τήν ταυτότητά σου ὡς δοῦλος καί νά τήν χάνεις ὡς ἐλεύθερος; Καί ὅμως, ἰσχύει. Τό τέλος τῶν θρησκευτικῶν γάμων καί ἡ ἀντικατάστασή τους ἀπό κάτι νομικά παλιόχαρτα πού ἔχουν ἐλάχιστη πνευματικότηταμ ὅπως τό σύμφωνο συμβίωσης, τό τέλος τῶν βαπτίσεων, τό λάδι τῶν ὁποίων ἀντικαταστάθηκε ἀπό τήν ἄνοστη ὀνοματοδοσία καί τήν ἐγγραφή στά ληξιαρχεῖα, ἡ κατάργηση τῆς ὀρθόδοξης κηδείας μέ τό τελετουργικό της καί ἡ ἀντικατάστασή της ἀπό τήν ὑψικάμινο, ἡ κατάργηση τῆς ἐπιλογῆς νά ἀναγράφεται τό θρήσκευμα στήν ταυτότητα, ἡ ἀντικατάσταση τοῦ θρησκευτικοῦ ἀπό τόν πολιτικό ὅρκο, πού ἀπαλείφει κάθε ἀναφορά στήν Ἁγία Τριάδα, ἡ προώθηση τῆς οὐδετεροθρησκείας μέσα στά σχολεῖα καί τά πανεπιστήμια μέ τήν ἐκδίωξη κάθε τί χριστιανικοῦ, ἡ νέα μόδα νά μήν δίνεται φῦλο στούς γονεῖς γιά νά μήν θίγονται οἱ ὁμοφυλόφιλοι (γονέας Α καί γονέας Β), ἡ ἀλλοίωση παραδοσιακῶν ἐννοιῶν (τό καλάθι τοῦ νοικοκυριοῦ), ὁ “μοντέρνος” νόμος γιά τήν συνεπιμέλεια πού ἀμφισβητεῖ τήν πρωτοκαθεδρία τῆς μητρός στήν ἀνατροφή τοῦ τέκνου, ὅλα αὐτά τά ὡραῖα συντείνουν στό ἑξῆς: στό νά μετατραποῦμε σέ ἕνα ἄχρωμο Ἔθνος. Ἔθνος πού δέν ὑπῆρξε ποτέ στήν ἱστορία μέ τά δικά του ἰδιαίτερα χαρακτηριστικά. Ἔθνος πού δέν μπορεῖς νά τό ξεχωρίσεις ἀπό τά γειτονικά του. Δυστυχῶς, δύο εἶναι τά “Ἔθνη” τῆς νέας ἐποχῆς: ἔθνος εἶναι τό ἄτομο καί οἱ ἐπιθυμίες του χωρίς τήν παραμικρή ἔγνοια γιά τήν συλλογική μοῖρα. Ἔθνος εἶναι ἡ ὁμάδα. Ἄν ἀνήκεις στήν ὁμάδα τῶν ἀποτεφρωτῶν, τῶν δικαιωματιστῶν, τῶν ἀνθρώπων πού διακηρύσσουν ὡς ταυτότητά τους τόν διαφορετικό σεξουαλικό τους προσανατολισμό, τότε νομίζεις ὅτι ἀνήκεις σέ ἕνα Ἔθνος μέ συνιστῶσες μέσα σέ κάθε κράτος. Ὁριζόντιο “πολυ- Έθνος”.
Δέν ἔχω πρόβλημα μέ τίς διαφορετικές ταυτότητες. Ζῶ μαζί τους. Πλοῦτος εἶναι. Μέ τούς μοναχικούς δρόμους μέσα στίς ὀργανωμένες κοινωνίες ἔχω πρόβλημα. Μέ τό νά μήν κοιτᾶμε ὅλοι μαζί πρός μία κοινῶς ἀποδεκτή κατεύθυνση, παρά τίς διαφορές μας. Ἄν οἱ διαφορετικές ταυτότητες ἐντάσσονται ἁρμονικά μέσα στήν μεγάλη κοινωνία καί δέν θέλουν νά τήν καταργήσουν, ζήτω. Ἀλλά ἐμεῖς ἐδῶ τείνουμε νά γίνουμε Ἔθνος χωρίς σπονδυλική στήλη. Ἀμφίθυμον. Ξέπνοον. Χωρίς διάθεση νά ὑπερασπιστοῦμε τήν ἐπικράτεια». Καταληκτικώς: εάν ο άθεος Σημίτης έγινε στα στερνά του ένθεος, ας αξιοποιήσουμε την τελευταία επιθυμία του.