ΝΟΤΙΑ ΖΩΦΟΡΟΣ
Στη νότια ζωφόρο εικονίζονται οι ιππείς, τα άρματα με τους αποβάτες και η πομπή της θυσίας στην οποία συμμετέχουν, οι πρεσβύτεροι, οι μουσικοί ή πινακοφόροι, και τα ζώα για τη θυσία με τους οδηγούς. Οι 60 ιππείς συμμετέχουν στην πομπή μάλλον κατά φυλές, γιατί είναι χωρισμένοι σε 10 ομάδες και η κάθε ομάδα διακρίνεται από την ιδιαίτερη ενδυμασία της. Αποτελείται από 47 λίθους με συνολικό μήκος 58,70 μ. Παρατηρώντας τα γλυπτά της ζωφόρου, το μυαλό των αρχαίων Ελλήνων ταξίδευε στους πρόσφατους πολέμους. Οι παραστάσεις αυτές δείχνουν πώς οι πολεμικές δραστηριότητες ενσωματώνονταν στην πομπή των Μεγάλων Παναθηναίων. Έτσι, παρατηρούμε:
1. Τη μεγάλη πορεία με τους ιππείς.
2. Το ίδιο.
3. Τους αποβάτες με τα άρματα τους. Οι αποβάτες ήταν μια ειδική κατηγορία στρατιωτών, οι οποίοι είχαν εκπαιδευτεί να ανεβαίνουν και να κατεβαίνουν από τα άρματα, ενώ αυτά κινούνταν, χωρίς να τραυματίζονται.
4. Μετά τα άρματα, ακολουθεί μια ομάδα ηλικιωμένων ανδρών που συζητούν και ακολουθούν νέοι και νέες που κρατούν διάφορα αντικείμςνα.
5. Τέλος, παρατηρούμε Αθηναίους πολίτες, που οδηγούν τα βόδια και τα πρόβατα για θυσία, προσφορά στη θεά Αθηνά.
Η έκρηξη της βόμβας του Μοροζίνι το 1687 προκάλεσε καταστροφές σε πολλούς λίθους. Έχουν χαθεί 12 λίθοι κι από αυτούς, τους 7 τους γνωρίζουμε μόνο από τα σχέδια του Carrey, ενώ για τους υπόλοιπους 5 δεν έχουμε καμιά πληροφορία. Οι λίθοι φυλάσσονται στο Βρετανικό Μουσείο και στο Μουσείο της Ακρόπολης.
ΛΙΘΟΣ Ν Ι
Παρά την κακή κατάσταση στην οποία βρίσκεται ο λίθος, διακρίνεται ο επόπτης και τρεις ιππείς, που φορούν αλωπεκή στο κεφάλι, κοντό χιτώνα, χλαμύδα κι εμβάδες (Μουσείο της Ακρόπολης, Βρετανικό Μουσείο).
ΛΙΘΟΣ Ν ΙΙ
Σε αρκετά κακή κατάσταση μας έχει σωθεί ο λίθος, διακρίνονται όμως τρεις ιππείς, που αποτελούν με τους τρεις ιππείς του προηγούμενου λίθου την πρώτη ομάδα (Μουσείο της Ακρόπολης).
ΛΙΘΟΣ Ν ΙΙΙ
Ο πρώτος ιππέας φορώντας χλαμύδα καλπάζει πάνω στο καμαρωτό άτι, γέρνοντας προς τα πίσω το γεροδεμένο κορμί του. Ο δεύτερος ιππέας φοράει κι αυτός χλαμύδα, μια και ανήκουν στην ίδια ομάδα, όμως η χλαμύδα είναι τυλιγμένη στο κορμί του. Διακρίνεται και το δεύτερο πόδι του από την πίσω πλευρά του αλόγου, το οποίο προχωρά ήρεμα (Βρετανικό Μουσείο).
ΛΙΘΟΣ Ν ΙV
Δύο ιππείς εικονίζονται σ’ αυτόν το λίθο. Ο πρώτος φοράει χλαμύδα και εξωμίδα, ενώ ο δεύτερος μόνο χλαμύδα (Μουσείο της Ακρόπολης).
ΛΙΘΟΣ Ν V
Στο λίθο παριστάνονταν τρεις ιππείς, ο πρώτος, όμως, δε διακρίνεται καθόλου. Ο δεύτερος που αποτελεί και τον τελευταίο της δεύτερης ομάδας, έχει γυρισμένο προς τα πίσω το κεφάλι του. Ο τρίτος, του οποίου δε σώζεται το κεφάλι, πρέπει να φορούσε χιτώνα ζωσμένο και εμβάδες, όπως και οι άλλοι ιππείς της τρίτης ομάδας (Βρετανικό Μουσείο).
ΛΙΘΟΣ Ν VΙ
Στο λίθο αυτό παριστάνονται δύο ιππείς της τρίτης ομάδας φορώντας χλαμύδα και εμβάδες. Όπως και οι περισσότεροι ιππείς της νότιας ζωφόρου, καλπάζουν σοβαροί κοιτώντας μπροστά (Βρετανικό Μουσείο).
ΛΙΘΟΣ Ν VΙΙ
Από τους τέσσερις ιππείς που εικονίζονταν στο λίθο αυτόν οι τρεις πρώτοι ανήκουν στην τρίτη ομάδα ενώ ο τέταρτος στην τέταρτη. Εκείνος που διακρίνεται καλύτερα απ’ όλους είναι ο δεύτερος ιππέας και ακριβώς πίσω του φαίνεται το σώμα του προηγούμενου. (Βρετανικό Μουσείο)
ΛΙΘΟΣ Ν VΙΙΙ
Από τους τρεις ιππείς του λίθου διακρίνονται οι δύο πρώτοι. Φορούν χιτώνα, χλαμύδα και εμβάδες.
ΛΙΘΟΣ Ν ΙΧ
Εδώ εικονίζονται οι δυο τελευταίοι ιππείς της τέταρτης ομάδας. Φορούν εμβάδες, χιτώνα και χλαμύδα. Στο κεφάλι του πρώτου διακρίνεται η ταινία. Καλπάζουν σοβαροί κοιτώντας μπροστά. Στην αριστερή άκρη του λίθου διακρίνεται ο λαιμός του άλογου και τα χέρια που κρατούν τα ηνία του ιππέα του προηγούμενου λίθου.
ΛΙΘΟΣ Ν Χ
Στον καλοδιατηρημένο αυτό λίθο διακρίνονται τρεις ιππείς που ανήκουν στην πέμπτη ομάδα. Φορούν χιτώνα, θώρακα, χλαμύδα και εμβάδες. Εκτός από τον πρώτο που φαίνεται ολόκληρος, από το δεύτερο διακρίνεται το κεφάλι, το χέρι και το δεξί πόδι του, ενώ από τον τρίτο το κεφάλι, το χέρι και ένα μέρος του μηρού του (Βρετανικό Μουσείο).
ΛΙΘΟΣ Ν ΧΙ
Με τους τρεις ιππείς του λίθου αυτό ολοκληρώνεται και η πέμπτη ομάδα ιππέων. Ο πρώτος ιππέας έχοντας το κεφάλι σε στάση 3/4 διαφοροποιείται από τους υπόλοιπους ιππείς, προσθέτοντας κάποια ποικιλία. Δε θα πρέπει να ξεχνάμε ότι τα ηνία ήταν ένθετα, γι’ αυτό και δε διακρίνονται σε κανένα άλογο (Βρετανικό Μουσείο).
ΛΙΘΟΣ Ν ΧΙΙ
Το κεφάλι και το χέρι του δεύτερου ιππέα και το πίσω μέρος του κεφαλιού του τρίτου ιππέα διακρίνονται σ’ αυτόν το λίθο. Τα υπόλοιπα μέρη είναι αποκρουσμένα. Φορούν θώρακα με επωμίδες και δερμάτινες πτέρυγες, εμβάδες (η ενδυμασία του φαίνεται καλύτερα στον επόμενο λίθο). Οι ιππείς αποτελούν την πρώτη τριάδα της έκτης ομάδας (Βρετανικό Μουσείο).
ΛΙΘΟΣ Ν ΧΙΙΙ
Εδώ εικονίζεται η δεύτερη τριάδα ιππέων της έκτης ομάδας. Ο πρώτος ιππέας επικαλύπτεται από το άλογο του προηγούμενου και διακρίνονται τα πόδια τα χέρια και το κεφάλι. Από τις οπές προκύπτει ότι φορούσε πρόσθετη ταινία. Ο δεύτερος ιππέας με την ενδυμασία της έκτης ομάδας, δηλαδή εμβάδες, θώρακα με επωμίδες και πτέρυγες φοράει στο κεφάλι αλωπεκή. Από τον τρίτο ιππέα διακρίνεται μετά βίας το σώμα (Βρετανικό Μουσείο).
ΛΙΘΟΣ Ν ΧΙV
Αν και σε αρκετά κακή κατάσταση ο λίθος, διακρίνεται στο κέντρο ένας ιππέας και δεξιά του ο επόμενος. Ανήκουν στην έβδομη ομάδα και φορούν κράνος αθηναϊκού τύπου, μικρό χιτώνα, χλαμύδα και μπότες. Στην αριστερή άκρη του λίθου διακρίνεται το άλογο και τα πόδια του ιππέα του προηγούμενου λίθου (Μουσείο της Ακρόπολης).
ΛΙΘΟΣ Ν ΧV
Εκτός από τον τρίτο ιππέα, που μόλις διακρίνεται γιατί είναι αρκετά αποκρουσμένος, οι άλλοι δύο ιππείς διατηρούνται σε καλύτερη κατάσταση. Στο κεφάλι του δεύτερου φαίνεται το κράνος με το επαυχένιο, προστατευτικό του αυχένα. Ανήκουν στην έβδομη ομάδα (Βρετανικό Μουσείο).
ΛΙΘΟΣ Ν ΧVΙ
Από το λίθο αυτό λείπει το πάνω μέρος. Ο ιππέας δεξιά ανήκει στην έβδομη ομάδα. Διακρίνεται ο χιτώνας, τα χέρια του και το πόδι με τις μπότες (Μουσείο της Ακρόπολης).
ΛΙΘΟΣ Ν ΧVΙΙ
Σ΄ έναν αρκετά καλοδιατηρημένο λίθο που φυλάσσεται στο Μουσείο της Ακρόπολης διακρίνονται αρκετά καλά δύο ιππείς και αποσπασματικά ο τρίτος. Ανήκουν στην όγδοη ομάδα και φορούν διπλοζωσμένο χιτώνα, δερμάτινη χλαμύδα και εμβάδες.
ΛΙΘΟΣ Ν ΧVΙΙΙ
Από το λίθο αυτό διακρίνεται καλύτερα το πόδι του μεσαίου ιππέα κι ένα μικρό τμήμα του τρίτου. Αποτελούν την πρώτη τριάδα της όγδοης ομάδας (Μουσείο της Ακρόπολης).
ΛΙΘΟΣ Ν ΧΙΧ
Οι ιππείς της ένατης ομάδας φορούν πέτασο, κοντό χιτώνα, χλαμύδα και εμβάδες. Εδώ διατηρείται σε καλή κατάσταση ο δεξιός ιππέας, τελευταίος της ομάδας του και εικονίζεται στο δεξιό μέρος του λίθου. Στο αριστερό μέρος βλέπουμε το άλογο και το δεξιό πόδι του ιππέα που εικονίζεται στον προηγούμενο λίθο (Βρετανικό Μουσείο).
ΛΙΘΟΣ Ν ΧΧ
Ένα μικρό τμήμα από το κεφάλι του πρώτου ιππέα έχει σωθεί καθώς και το κάτω μέρος του λίθου και φυλάσσονται στο Νέο Μουσείο της Ακρόπολης. Ο λίθος είναι γνωστός από το σχέδιο του Carrey. Εικονίζονται δύο ιππείς που ανήκουν στην ένατη ομάδα.
ΛΙΘΟΣ Ν ΧΧΙ
Ο λίθος αυτός που φυλάσσεται στο Βρετανικό Μουσείο, εκτός από το τμήμα με το κεφάλι του δεύτερου ιππέα, που φυλάσσεται στο Μουσείο της Ακρόπολης, διακρίνονται αρκετά καλά δύο ιππείς και ελάχιστα ο τελευταίος ιππέας. Ο πρώτος ιππέας φορά τον πέτασο που είναι όμως αποκρουσμένος. Ο δεύτερος έχει ριγμένο τον πέτασο στην πλάτη. Και οι τρεις ιππείς ανήκουν στην ένατη ομάδα.
ΛΙΘΟΣ Ν ΧΧΙΙΙ
Οι τρεις ιππείς που εικονίζονται ανήκουν στη δέκατη ομάδα και φορούν χιτώνα με κοντά μανίκια και εμβάδες. Ο λίθος φυλάσσεται στο Βρετανικό Μουσείο, εκτός από το τμήμα με τον τελευταίο ιππέα, που βρίσκεται στο Μουσείο της Ακρόπολης.
ΛΙΘΟΣ Ν ΧΧΙV
Εκτός από ελάχιστα θραύσματα ο λίθος έχει χαθεί και μας είναι γνωστός από τα σχέδια του Carrey. Εικονίζονται οι δύο πρώτοι ιππείς της δέκατης ομάδας. Στο λίθο αυτό τελειώνουν οι 60 ιππείς.
ΛΙΘΟΣ Ν ΧΧV
Ο λίθος ήταν ήδη αρκετά κατεστραμμένος όταν τον σχεδίασε ο Carrey και έλειπε το πάνω αριστερό μέρος. Σήμερα, όπως φαίνεται και στην εικόνα, σώζεται μόνο το κεντρικό τμήμα του. Εικονίζεται το τελευταίο άρμα της πομπής των αποβατών το οποίο είναι σταματημένο. Η μορφή που διακρίνεται δίπλα στο λαιμό του αλόγου είναι ενός επόπτη (Βρετανικό Μουσείο).
ΛΙΘΟΣ Ν ΧΧVΙ
Στο λίθο λαξεύτηκε το επόμενο άρμα των αποβατών, που κι αυτό βρίσκεται σε στάση. Μόλις διακρίνονται ο ηνίοχος και ο επόπτης. Ο αποβάτης στηρίζεται στο αριστερό του πόδι, έχοντας λυγισμένο και πλάγια το δεξί. Με το αριστερό χέρι κρατά την ασπίδα, ενώ το δεξί ακουμπά στο δεξιό μηρό, πιθανόν κρατώντας κάτι. Φοράει κοντό χιτώνα (Βρετανικό Μουσείο).
ΛΙΘΟΣ Ν ΧΧVΙΙ
Γνωστός μόνο από τα σχέδια του Carrey ο λίθος αυτό παριστάνει τον ηνίοχο, τον αποβάτη και τον επόπτη. Το άρμα είναι το τρίτο κατά σειρά και το πρώτο που βρίσκεται σε κίνηση.
ΛΙΘΟΣ Ν ΧΧVΙΙΙ
Γνωστός από τα σχέδια του Carrey ο λίθος, όπως και ο προηγούμενος, εικονίζει τον ηνίοχο, τον αποβάτη και τον επόπτη. Είναι το τέταρτο άρμα της πομπής των αποβατών.
ΛΙΘΟΣ Ν ΧΧΙΧ
Από το πέμπτο άρμα που εικονιζόταν στο λίθο αυτό διακρίνονται τα άλογα και ένα μέρος του τροχού του άρματος. (Βρετανικό Μουσείο)
ΛΙΘΟΣ Ν ΧΧΧΙ
Με τα άλογα να καλπάζουν και να ανεμίζει η χαίτη τους και τη χλαμύδα του αποβάτη να την έχει πάρει ο αέρας αποδίδεται αριστουργηματικά η ταχύτητα του έβδομου άρματος. Ο αποβάτης, φορώντας κράνος και χλαμύδα και κρατώντας με το αριστερό του χέρι την ασπίδα στρέφει προς τα πίσω το γεροδεμένο κορμί του. Πίσω του διακρίνεται ο ηνίοχος (Βρετανικό Μουσείο).
ΛΙΘΟΣ Ν ΧΧΧΙΙ
Στο λίθο αυτό εικονίζεται το όγδοο άρμα. Εικονίζεται ο επόπτης, αν και αποκρουσμένος, να κρατά με το αριστερό του χέρι το ιμάτιό του. Κάτω αριστερά διακρίνεται ο τροχός του άρματος που τρέχει.
ΛΙΘΟΣ Ν ΧΧΧΙΙΙ
Ο λίθος μας είναι γνωστός από τα σχέδια του Carrey. Εικονίζεται το ένατο άρμα με τον ηνίοχο, τον αποβάτη και τον επόπτη. Το άρμα μαζί με το επόμενο βρίσκονται σε στάση, όπως και τα δύο πρώτα.
ΛΙΘΟΣ Ν ΧΧΧΙV
Με το δέκατο άρμα που εικονίζεται σ’ αυτό το λίθο τελειώνει η πομπή των αποβατών. Ο επόπτης κρατά το άλογο του προηγούμενου άρματος. Με το αριστερό του χέρι συγκρατεί το ιμάτιο που έχει γλιστρήσει. Στο μέσο της σύνθεση ο ηνίοχος ανεβαίνει στο άρμα και πίσω από το άλογο ο επόπτης. Ο λίθος είναι γνωστός από τα σχέδια του Carrey.
ΛΙΘΟΣ Ν ΧΧΧV
Από το λίθο αυτό αρχίζει η πομπή των πρεσβυτέρων που ολοκληρώνεται σε τρεις λίθους (XXXV, XXXVI, XXXVII). Συνολικά εικονίζονται 18 γέροντες. Σύμφωνα με τις επικρατέστερες απόψεις οι 10 εκπροσωπούν τις δέκα φυλές και οι 8 είναι οι άρχοντες της πολιτείας. Στο λίθο εικονίζονται οι τέσσερις πρώτοι.
ΛΙΘΟΣ Ν ΧΧΧVΙ
Άλλες 9 μορφές εικονίζονται στο λίθο, από τον οποίο έχει σωθεί ένα τμήμα και φυλάσσεται στο Βρετανικό Μουσείο.
ΛΙΘΟΣ Ν ΧΧΧVΙΙ
Με τις πέντε μορφές τελειώνει η πομπή των πρεσβυτέρων. Η τελευταία μορφή, όπως και οι τρεις επόμενες θεωρήθηκαν από άλλους μελετητές ως κιθαριστές, από το σχήμα του σκεύους που κρατούν κι άλλοι ως πινακοφόροι. Οι πίνακες που κουβαλούν είναι είτε αναθηματικοί είτε έχουν γραμμένα τα πεπραγμένα των αθηναϊκών αρχών, οπότε αυτοί που τους φέρουν είναι γραμματείς ή ταμίες. Η δεύτερη άποψη συμπίπτει με την τελετή των Παναθηναίων, δεν ταυτίζεται όμως με την απεικόνιση της βόρεια ζωφόρου στην οποία συμμετέχουν κιθαριστές κι όχι πινακοφόροι. Το σωζόμενο τμήμα του λίθου φυλάσσεται στο Μουσείο της Ακρόπολης.
ΛΙΘΟΣ Ν ΧΧΧVΙΙΙ
Στο σχέδιο του λίθου εικονίζονται οι τρεις πινακοφόροι (δες τον προηγούμενο λίθο).
ΛΙΘΟΣ Ν ΧLVΙ
Από το λίθο αυτό ως και τον τελευταίο απεικονίζεται η πομπή των νέων που οδηγούν τα βόδια για τη θυσία. Τυλιγμένοι με ποικίλους τρόπους στα λεπτοϋφασμένα ιμάτια τους προχωρούν κοιτώντας μπροστά (Βρετανικό Μουσείο).
ΛΙΘΟΣ Ν ΧLVΙΙΙ
Η μονοτονία της πομπής των ήρεμων ζώων διαταράσσεται στο λίθο αυτό από ένα ατίθασο βόδι. Ο οδηγός του προσπαθεί να το συγκρατήσει τραβώντας το σκοινί. Στην προσπάθειά του αυτή στηρίζεται σ’ ένα βράχο και βάζει δύναμη με όλο το κορμί του. Το ιμάτιό του έχει γλιστρήσει από το σώμα του κι η μια άκρη του ήδη σέρνεται στο έδαφος ενώ η άλλη είναι τυλιγμένη στα χέρια του. Ο δεύτερος οδηγός, συμμετέχοντας στην προσπάθεια, προσπαθεί να πιάσει το ζώο από τα κέρατα, όπως φαίνεται από το τεντωμένο χέρι του (Βρετανικό Μουσείο).
ΛΙΘΟΣ Ν ΧLΙV
Στο λίθο εικονίζεται το τέταρτο βόδι που προορίζεται για τη θυσία. Ο οδηγός σε στάση 3/4 βαδίζοντας στρέφει το κεφάλι του προς τα πίσω, για να δει προφανώς τη σκηνή του προηγούμενου λίθου. Ο επόμενος οδηγός βρίσκεται πίσω από το βόδι και κοιτάζει μπροστά τον επόπτη που έχει γυρίσει προς τα πίσω και με σηκωμένο το δεξί χέρι δίνει κάποιο παράγγελμα (Βρετανικό Μουσείο).
ΛΙΘΟΣ Ν ΧLV
Πέντε μορφές και δύο βόδια εικονίζονται στο λίθο αυτό. Ο πρώτος οδηγός αριστερά προχωρά μπροστά, ενώ ο επόμενος οδηγός, σε κατενώπιον στάση, έχει γυρίσει το κεφάλι του προς τα πίσω και προσπαθεί να στερεώσει με το δεξί του χέρι την ταινία που φορά. Ακολουθούν άλλοι δύο οδηγοί και συνοδεύουν το δεύτερο βόδι. Η τελευταία μορφή είναι υπερβολικά αποκρουσμένη. Ενδιαφέρουσα είναι η θέση των κεφαλιών των βοδιών. Στον προηγούμενο λίθο είναι στραμμένο προς τα πάνω, ενώ σ’ αυτόν του πρώτου βρίσκεται σε ευθεία και του δεύτερου είναι λυγισμένο προς τα κάτω (Βρετανικό Μουσείο).
ΛΙΘΟΣ Ν ΧLVΙ
Άλλα δύο βόδια εικονίζονται εδώ. Από τον πρώτο οδηγό έχει σωθεί ένα μέρος του ιματίου του και από τον δεύτερο οδηγό το μισό από το πάνω μέρος του σώματός του. Έχει το κεφάλι του στραμμένο προς τα πίσω. Καλύτερη ήταν η μοίρα για τον τρίτο οδηγό που σώζεται σχεδόν ολόκληρος (Βρετανικό Μουσείο).
ΛΙΘΟΣ Ν ΧLVΙΙ
Ο αποσπασματικά σωσμένος αυτός λίθος είναι ο τελευταίος της νότιας ζωφόρου. Διακρίνονται καλύτερα οι δύο οδηγοί και ο επόπτης που στέκεται κατενώπιον και υποδέχεται την πομπή που πλησιάζει (Βρετανικό Μουσείο).
ΑΝΑΤΟΛΙΚΗ ΖΩΦΟΡΟΣ
Όπως ήδη είπαμε, τα δύο ρεύματα της πομπής, που παριστάνεται στις υπόλοιπες τρεις πλευρές, συναντιούνται και καταλήγουν στην ανατολική πλευρά. Έτσι, από τις δύο άκρες της ανατολικής ζωφόρου έρχονται, προς το κέντρο, δύο ομάδες κοριτσιών, που μεταφέρουν το πέπλο που θα παραδώσουν στο ναό. Αποτελείται από 8 ή 9 λίθους (σύμφωνα με τους ερευνητές οι λίθοι VII και VIII αποτελούσαν έναν ενιαίο λίθο). Ο πρώτος και ο τελευταίος λίθος έχουν μικρό μήκος, γιατί αποτελούν τις στενές πλευρές των λίθων της βόρειας και της νότιας ζωφόρου. Εικονίζονται συνολικά 63 μορφές: 12 θεοί, 10 ήρωες, 9 τελετάρχες και 32 κόρες. Δεν εικονίζεται κανένα ζώο γιατί η σκηνή εξαιτίας της παρουσίας των θεών είναι ιερή και δεν αρμόζει στο χώρο που παρίστανται οι θεοί να υπάρχουν και ζώα.
Οι κοπέλες κρατούν φιάλες (ρηχά αγγεία) και οινοχόες (κανάτες για το κρασί), ενώ μια από τις κοπέλες κρατά το θυμιατήρι, που χρειάζεται για τις θυσίες.
Επίσης απεικονίζονται κάποιες κοπέλες, που δεν κρατούν στα χέρια τους τίποτα. Πρόκειται για τις εργαστίνες, τις νέες που ύφαναν το ιερό πέπλο. Αμέσως μετά τις ομάδες των κοριτσιών, δεξιά κι αριστερά υπάρχουν δύο ομάδες ανδρών, για τους οποίους λέγεται είτε ότι είναι οι 10 ήρωες που έδωσαν το όνομα τους στις 10 φυλές της Αθήνας, είτε ότι πρόκειται για τους διοργανωτές της γιορτής.
Οι 12 θεοί και θεές είναι χωρισμένοι σε δύο ομάδες και καθισμένοι άνετα σε καθίσματα. Στην αριστερή ομάδα έχουμε: τον Ερμή που είναι ο αγγελιαφόρος των θεών, τον Διόνυσο που στρέφει το κεφάλι του για να παρατηρήσει την πομπή που πλησιάζει, τη Δήμητρα που ακουμπά το κεφάλι στο χέρι της έτσι που να εκφράζει τη θλίψη της για την απαγωγή της κόρης της, Περσεφόνης, από τον Άδη, τον Άρη που στηρίζει με τα χέρια του το ένα του πόδι, ενώ το άλλο ακουμπά στο κάθισμα, την Ίριδα, τη θηλυκή αγγελιαφόρο των θεών, που φτιάχνει τα μαλλιά της, την Ήρα, την προστάτιδα του γάμου, τον Δία που κάθεται στον πολυτελή θρόνο του, σε αντίθεση με τους άλλους θεούς που κάθονται σε απλά καθίσματα. Στη δεξιά ομάδα βλέπουμε την τιμώμενη θεά Αθηνά, τον Ήφαιστο που στρέφει το κεφάλι του προς την Αθηνά, τον Ποσειδώνα που ακουμπά τον ώμο του Απόλλωνα, ίσως για να τον ειδοποιήσει ότι η πομπή πλησιάζει, την Άρτεμη, τη θεά του κυνηγιού και την Αφροδίτη με το γιο της, τον Έρωτα. Βλέπουμε ότι οι θεοί απεικονίζονται πολύ μεγαλύτεροι από τους κοινούς θνητούς, για να εμπνέουν το δέος και το σεβασμό των πιστών.
Τέλος, στο κέντρο της παράστασης (5), βλέπουμε την κορύφωση της πομπής, με την παράδοση του ιερού πέπλου από ένα παιδί σ’ έναν άνδρα, μάλλον ιερέα. Το πέπλο αυτό ήταν μεγάλο όσο ένα ιστίο πλοίου! Η γυναίκα που βρίσκεται πίσω απ’ τον ιερέα είναι ιέρεια του ναού της Αθηνάς, στην οποία δύο κοπέλες φέρνουν δύο καθίσματα, ειδικά για τις θυσίες.
ΛΙΘΟΣ Α Ι
Εικονίζεται ένας επόπτης που στηρίζεται στο αριστερό του πόδι, ενώ έχει το δεξί στα πλάγια. Το κεφάλι του ήταν στραμμένο στ’ αριστερά κοιτάζοντας τα ζώα που έρχονται με τους οδηγούς τους. Με το ανασηκωμένο χέρι του ίσως να έκανε κάποιο νεύμα. Με το αριστερό του χέρι κρατά το ιμάτιο που καλύπτει το κάτω μέρος του σώματός του (Βρετανικό Μουσείο).
ΛΙΘΟΣ Α ΙΙ
Οι λίθοι II και III απεικονίζουν πομπή που την αποτελούν 16 κοπέλες και 2 άνδρες. Οι κόρες εδώ κρατούν φιάλες για σπονδή (Μουσείο της Ακρόπολης).
ΛΙΘΟΣ Α ΙΙΙ
Οι πρώτες πέντε κόρες κρατούν οινοχόες. Οι επόμενες πέντε κρατούν μια βάση που κρέμεται από ιμάντες. Δεν είναι απολύτως γνωστό τι βάσεις είναι αυτές. Οι δυο τελευταίες δεν κρατούν τίποτε στα χέρια τους. Πιθανόν να είναι οι εργαστίνες που ύφαναν τον πέπλο, τον οποίο τον έχουν παραδώσει. Οι δυο ανδρικές μορφές ίσως να είναι επώνυμοι ήρωες. Ο πρώτος κρατούσε μεταλλικό ραβδί, ένθετο και ο δεύτερος στηριζόταν σε βακτηρία, ενώ έχει σταυρωμένα τα πόδια του (Βρετανικό Μουσείο).
ΛΙΘΟΣ Α ΙV
Εικονίζονται 4 όρθιες ανδρικές μορφές που στηρίζονται σε ραβδιά και μάλλον δε συμμετέχουν στην πομπή. Σύμφωνα με την επικρατέστερες απόψεις είναι ή επώνυμοι ήρωες ή αξιωματούχοι που δέχονται την πομπή. Οι επόμενες μορφές που κάθονται σε δίφρους είναι θεοί του Ολύμπου. Πρώτος κάθεται ο Ερμής και ακολουθούν ο Διόνυσος, η Δήμητρα με τη δάδα και ο Άρης (Βρετανικό Μουσείο).
ΛΙΘΟΣ Α V
Συνεχίζοντας την απεικόνιση των θεών διακρίνουμε μια νεανική μορφή που πιθανόν να είναι η αγγελιαφόρος των θεών, η Ίρις και ακολουθούν η Ήρα και ο Δίας. Ο Δίας κάθεται άνετα στο θρόνο του ακουμπώντας το αριστερό του χέρι στην πλάτη του θρόνου (στο ερεισίνωτο). Το ιμάτιο που φοράει καλύπτει το κάτω μέρος του σώματός του. Η κλίση του πάνω μέρος του σώματος με τη θέση του αριστερού χεριού φανερώνουν μια διάθεση για στροφή προς τα αριστερά, που δεν έχει ολοκληρωθεί, γιατί παρακολουθεί την Ήρα. Η Ήρα ανασηκώνει το ιμάτιο από το κεφάλι της, μια κίνηση που είναι γνωστή ως «αποκάλυψη» και τη συναντούμε σε σκηνές συζύγου και νύφης.
Οι μορφές (31 και 32) απεικονίζουν νεαρές κόρες με χιτώνα και ιμάτιο που μεταφέρουν κάτι στο κεφάλι τους. Κάποιοι μελετητές υποστηρίζουν ότι μεταφέρουν δίφρους, συνεπώς πρόκειται για τις διφροφόρους, τις κόρες των μετοίκων που συνόδευαν τις κανηφόρους. Άλλοι μελετητές υποστηρίζουν ότι είναι αρρηφόροι, κορίτσια δηλαδή 7-11 χρονών που συμμετείχαν στην τελετή της αρχής της ύφανσης του πέπλου. Η γυναίκα που ακολουθεί θεωρείται πως είναι ιέρεια της Αθηνάς και ετοιμάζεται να πάρει αυτό που κουβαλάει η μορφή 32. Ο άνδρας που ακολουθεί ταυτίστηκε με τον άρχοντα βασιλέα. Φοράει κοντομάνικο χιτώνα και με τη βοήθεια ενός αγοριού διπλώνει ή ξεδιπλώνει τον πέπλο της Αθηνάς.
Ακολουθεί η απεικόνιση της δεύτερης ομάδας των θεών. Πρώτη κάθεται σε δίφρο η Αθηνά φορώντας πέπλο και έχοντας απλωμένο μπροστά το αριστερό πόδι και λυγισμένο προς τα πίσω το δεξί. Στα γόνατά της μάλλον κρατάει την αιγίδα. Στο δεξί της χέρι πρέπει να κρατούσε το δόρυ της. Η τελευταία μορφή του λίθου V πρέπει να είναι ο θεός Ήφαιστος. Είναι γενειοφόρος και κάθεται έχοντας στραφεί προς την Αθηνά έτοιμος να της μιλήσει. Κάτω από τη δεξιά του μασχάλη φαίνεται η βακτηρία του. (Βρετανικό Μουσείο – Μουσείο της Ακρόπολης).
ΛΙΘΟΣ Α V: ΚΕΦΑΛΙ ΙΡΙΔΑΣ
Θραύσμα μίας από τις ωραιότερες μορφές της ζωφόρου του Παρθενώνα, γεμάτης δροσιά και νεανική χάρη. Το θραύσμα προέρχεται από την επάνω αριστερή γωνία του τμήματος του λίθου V της ανατολικής ζωφόρου, που σήμερα βρίσκεται στο Βρετανικό Μουσείο. Η αγγελιοφόρος των θεών, Ίρις (ή Ήβη) είναι φτερωτή. Και στέκεται δίπλα στην Ήρα και το Δία, που περιμένουν καθιστοί την άφιξη της Παναθηναϊκής πομπής. Το σώμα της εικονίζεται από μπροστά, αλλά το κεφάλι της στρέφεται προς τα αριστερά του θεατή. Με το αριστερό της χέρι τακτοποιεί τα μαλλιά της, που λύθηκαν από το πέταγμα. Φορεί πέπλο, ζωσμένο στη μέση, πάνω από μακρύ απόπτυγμα, και ίσως κρατούσε ζωγραφιστή ταινία με το δεξί της χέρι.
ΛΙΘΟΣ Α VI: ΠΑΡΑΣΤΑΣΗ ΘΕΩΝ ΤΟΥ ΟΛΥΜΠΟΥ
Από τις ωραιότερες συνθέσεις της ζωφόρου του Παρθενώνα, η λίθινη πλάκα VI ανήκει στην ανατολική πλευρά, που επέστεφε τον πρόναο. Εικονίζονται οι θεοί του Ολύμπου που κάθονται ο ένας πίσω από τον άλλον σε δίφρους και περιμένουν όλοι μαζί την άφιξη της μεγαλόπρεπης πομπής των Παναθηναίων.
Από αριστερά προς τα δεξιά διακρίνονται: Πρώτος φαίνεται ο Ποσειδώνας, που έχει υψωμένο το αριστερό του χέρι με το οποίο κρατούσε πιθανότατα τρίαινα. Δίπλα στον Ποσειδώνα, κάθεται ο Απόλλων, που γυρίζει προς τα πίσω για να συνομιλήσει μαζί του. Από τις ειδικές οπές στα μαλλιά και στον βραχίονα φαίνεται ότι φορούσε δάφνινο στεφάνι στο κεφάλι και κρατούσε κλαδί δάφνης στο αριστερό του χέρι. Η θεά στα δεξιά του Απόλλωνα ταυτίζεται με την Άρτεμη. Τα μαλλιά της είναι μαζεμένα σε σάκο και με το δεξί της χέρι συγκρατεί τον χιτώνα που γλιστρά αποκαλύπτοντας τον ώμο της. Δίπλα της κάθεται η Αφροδίτη, με καλύπτρα στο κεφάλι. Η στενή σχέση των δύο θεών υπογραμμίζεται από την χειρονομία της Άρτεμης που πιάνει τον δεξιό βραχίονα της Αφροδίτης με το αριστερό της χέρι. Από την τελευταία θεά σώζονται μόνο μερικά θραύσματα. Η υπόλοιπη μορφή της, όπως και ο Έρωτας που στέκεται πλάι της, είναι ανασύνθεση από θραύσματα σύμφωνα με το παλαιότερο γύψινο εκμαγείο του τελευταίου πρωτοτύπου από τον Fauvel, με τις μορφές της Αφροδίτης και του Έρωτα που κρατεί σκιάδιο ακουμπώντας στα γόνατα της μητέρας του. Το θραύσμα με τα πόδια της Αρτέμιδος είναι εκμαγείο του πρωτοτύπου, που βρίσκεται στο Παλέρμο. Η λάξευση της σύνθεσης έχει αποδοθεί στον Αλκαμένη, μαθητή και στενό συνεργάτη του Φειδία.
ΛΙΘΟΣ Α VIα
Ακολουθεί μια ομάδα τεσσάρων ανδρών που έχουν στραμμένη την πλάτη τους στους θεούς και συζητούν μεταξύ τους. Στηρίζονται στη βακτηρία τους. Πιθανόν είναι τέσσερις ήρωες που ήταν μυθικοί βασιλείς της Αθήνας: ο Κέκροπας, ο Ερεχθέας, ο Πανδίονας και ο Αιγέας. Οι δύο τελευταίες μορφές είναι τελετάρχες που υποδέχονται την πομπή. Ο αριστερός είναι στραμμένος προς το κέντρο της ζωφόρου υποδεχόμενος το νότιο τμήμα της πομπής και με ανυψωμένο το δεξί του χέρι κάνει σήμα. Στηρίζεται στο δεξί του πόδι, ανασηκώνοντας το αριστερό. Με το αριστερό χέρι κρατά το ιμάτιο του που αφήνει ακάλυπτο το πάνω μέρος του σώματος, Ο δεύτερος είναι στραμμένος προς την αντίθετη μεριά και υποδέχεται το βόρειο τμήμα της πομπής. Το ιμάτιο αφήνει ακάλυπτο το δεξιό ώμο. Οι μορφές αποδίδονται στο γλύπτη Δημήτριο από την Αλωπεκή (Βρετανικό Μουσείο).
ΛΙΘΟΣ Α VΙΙ
Ο έβδομος λίθος ξεκινά με έναν τελετάρχη που κρατάει αντικείμενα για τη θυσία, που τα έφεραν οι δύο κόρες μπροστά του. Ακολουθεί νέος τελετάρχης που μάλλον κρατούσε κάτι στο δεξί χέρι του, ενώ με το δείκτη του αριστερού του χεριού ίσως να έδινε κάποιο παράγγελμα στις επόμενες δύο κόρες, που ίσως είναι εργαστίνες, αφού δεν κρατούν τίποτε στα χέρια τους. Η επόμενη κόρη κρατάει ομφαλωτή φιάλη, ενώ η τελευταία κόρη στρέφεται ελαφρά προς την κόρη που ακολουθεί (Παρίσι, Μουσείο του Λούβρου).
ΛΙΘΟΣ Α VΙΙΙ
Η πομπή συνεχίζεται με την κόρη που κρατάει θυμιατήρι, δύο κόρες που κρατούν οινοχόες και τις υπόλοιπες που κρατούν ομφαλωτές φιάλες (Βρετανικό Μουσείο).
Οι κόρες 62, 63 είναι γνωστές μόνο από τα σχέδια του Carrey και από ελάχιστα σπαράγματα της κόρης 63 που βρίσκονται στο Μουσείο της Ακρόπολης.
ΤΑ ΓΛΥΠΤΑ ΤΩΝ ΑΕΤΩΜΑΤΩΝ
Μετά τα τρίγλυφα και τις μετόπες έχουμε το γείσο, το αέτωμα με τα εναέτια γλυπτά (αυτά που βρίσκονται μέσα στο αέτωμα), που αποτελούνται από περίοπτες μορφές, μεγαλύτερες από το φυσικό μέγεθος στις κεντρικές σκηνές, που μειώνονται βαθμιαία προς τα άκρα υπακούοντας στο τριγωνικό σχήμα του αετώματος. Θεωρείται ότι ο Φειδίας δημιούργησε προπλάσματα (μοντέλα) των έργων σε μικρή κλίμακα. Η λάξευση των γλυπτών από τον Αλκαμένη και τον Αγοράκριτο και η τοποθέτησή τους στο κτήριο έγινε μεταξύ 438 και 432 π.Χ. Οι μορφές συνδυάζουν υψηλή ποιότητα σχεδίου και μεγάλη τεχνική επιδεξιότητα στην κατεργασία. Οι αετωματικές συνθέσεις των τριγωνικών χώρων στις στενές πλευρές της στέγης παριστάνουν σημαντικά για την Αθήνα μυθικά γεγονότα. Τα θέματα των συνθέσεων, η Γέννηση της Αθηνάς από το κεφάλι του πατέρα της Δία στο ανατολικό και η Έρις Αθηνάς και Ποσειδώνα για την προστασία της Αθήνας στο δυτικόαέτωμα, είναι γνωστά και από το έργο του Παυσανία, περιηγητή του 2ου αιώνα μ.Χ. Το μεγαλύτερο μέρος των γλυπτών των αετωμάτων αποσπάστηκε και μεταφέρθηκε στο Λονδίνο από τον λόρδο Elgin στα χρόνια 1801-1803, κατά τη διάρκεια της τουρκικής κυριαρχίας, και σήμερα βρίσκεται στο Βρετανικό Μουσείο. Τα υπόλοιπα γλυπτά είτε παρέμειναν στη θέση τους ή κατέπεσαν κι αποκαλύφθηκαν στις ανασκαφές που έγιναν μετά την ίδρυση του ελληνικού κράτους, από το 1833 και εξής, στην Ακρόπολη. Ακόμη, μεμονωμένες μορφές ή συμπλέγματα, σήμερα απαρτίζονται από τμήματά τους που είναι διεσπαρμένα σε διαφορετικά Μουσεία (Βρετανικό Μουσείο, Λούβρο και Μουσείο Ακρόπολης), όπως για παράδειγμα, οι κορμοί της Αθηνάς και του Ποσειδώνα από το Δυτικό αέτωμα. Άλλες μορφές μάς είναι γνωστές μόνο από τα σχέδια του J. Carrey.
ΑΝΑΤΟΛΙΚΟ ΑΕΤΩΜΑ
Τα γλυπτά που ανήκουν στο κέντρο αυτού του αετώματος καταστράφηκαν όταν ο Παρθενώνας είχε μετατραπεί σε χριστιανική εκκλησία με το κτίσιμο αψιδωτού σηκού στο ανατολικό άκρο. Γνωρίζουμε από περιγραφές ότι στο ανατολικό αέτωμα ο Φειδίας αναπαριστούσε τη γέννηση της Αθηνάς, που αναπήδησε σε πλήρη ανάπτυξη και με πλήρη οπλισμό από το κεφάλι του Δία.
Το κεντρικό μέρος πρέπει να συμπεριλάμβανε τις μορφές αυτών των θεών, και πιθανώς και της Ήρας, η μορφή της οποίας έχει ταυτιστεί με την όρθια «Πεπλοφόρο Wegner».
Τα γλυπτά, δεξιά και αριστερά, που σώθηκαν ανήκουν σε άλλους θεούς που παρακολουθούν το συμβάν, όρθιοι, καθιστοί ή ξαπλωμένοι, υπακούοντας στον τριγωνικό χώρο του αετώματος.
Τα άκρα του αετώματος κλείνουν με τα τέθριππα του Ηλίου που ανατέλλει και της Σελήνης που δύει και ορίζουν το χρονικό διάστημα της ημέρας της γέννησης της θεάς.
Η αναπαράσταση που εκτίθεται στο Μουσείο είναι μόνο μία από τις πολλές που έχουν κατά καιρούς προταθεί από τους ερευνητές. Η διάταξη των σωζόμενων μορφών στο αέτωμα από αριστερά προς τα δεξιά είναι η εξής: Ο ήλιος με το τέθριππο, Διόνυσος, Περσεφόνη, Δήμητρα, Άρτεμις, Ήρα, Ήφαιστος, Εστία, Διώνη, Αφροδίτη, Σελήνη, άλογο Σελήνης.
ΤΟ ΑΡΜΑ ΤΟΥ ΗΛΙΟΥ
Στο αριστερό άκρο του αετώματος εικονίζεται ο ήλιος με το άρμα του που αναδύεται από τη θάλασσα. Τα τεντωμένα χέρια του κρατούν τα χαλινάρια των τεσσάρων αλόγων του άρματος. Τα κύματα της θάλασσας διακρίνονται μέχρι το ύψος του λαιμού των αλόγων (Βρετανικό Μουσείο).
Ο ΔΙΟΝΥΣΟΣ
Δίπλα στο άρμα του ήλιου βρίσκεται ένας γυμνός νέος που είναι ξαπλωμένος πάνω στο δέρμα ενός θηρίου. Πρόκειται για το θεό Διόνυσο. Στο κομμένο χέρι του κρατούσε ένα κάνθαρο, αγγείο για κρασί. Κάποιοι μελετητές πιστεύουν πως πρόκειται για τον Ηρακλή και το δέρμα είναι η περίφημη λεοντή. Είναι το μόνο από εναέτια γλυπτά που διατήρησε το κεφάλι του. Εντύπωση προκαλεί η φυσική του διάσταση και οι αναλογίες των μελών του. Εκείνο που ξεχωρίζει είναι ο τρόπος που εξέχει το πόδι του από το όριο του αετώματος (Βρετανικό Μουσείο).
ΠΕΡΣΕΦΟΝΗ-ΔΗΜΗΤΡΑ
Λαξευμένες σε ενιαίο κομμάτι μαρμάρου κάθονται η Περσεφόνη και η Δήμητρα. Φορούν πέπλο και ιμάτιο πλούσια σε πτυχές. Η Δήμητρα (δεξιά) είναι στραμμένη προς το μέσο του αετώματος και σηκώνει ζωηρά το αριστερό χέρι, τονίζοντας έτσι το σημαντικό γεγονός (τη γέννηση της Αθηνάς) που διαδραματίζεται στο κέντρο του αετώματος. Έτσι όπως είναι τοποθετημένη λοξά, ένα αρκετά μεγάλο μέρος του σώματός της εξέχει από το αέτωμα. Η Περσεφόνη (αριστερά) κάθεται άνετα και κοιτά μπροστά. Το αριστερό της χέρι ακουμπά πάνω στο ώμο της Δήμητρας η οποία γέρνει ελαφρά πάνω της. Είναι θαυμαστή η χάρη με την οποία οι πτυχές των ρούχων δένουν με το σώμα αφήνοντας να διαγραφεί το σώμα. Πρόσεξε ιδιαίτερα το γόνατο της Δήμητρας (Βρετανικό Μουσείο).
ΑΡΤΕΜΗ
Κινείται στραμμένη προς τα αριστερά, ενώ γυρίζει το κεφάλι της προς το μέσο του αετώματος, για να δει τη γέννηση της Αθηνάς. Φοράει πέπλο που φτάνει ως τα πόδια της και ιμάτιο που ανεμίζει προς τα πίσω, τονίζοντας την ένταση της κίνησης. Το πόδι της προβάλλει ολόκληρο μέσα από το άνοιγμα του ρούχου, γι’ αυτό και λέγεται «φαινομηρίς» (Βρετανικό Μουσείο).
ΗΡΑ
Το υπερφυσικού μεγέθους άγαλμα της Ήρας βρέθηκε σε δύο κομμάτια και σε κακή κατάσταση. Δε βρισκόταν στο αέτωμα όταν ήρθε ο Carrey. Φοράει μακρύ πέπλο που είναι δεμένος αρκετά ψηλά. Το κεφάλι με τρεις σειρές οπών αποδίδεται στο ίδιο άγαλμα. Παρά τη φθορά του διακρίνεται για την εξαιρετική ποιότητά του (Μουσείο της Ακρόπολης).
ΗΦΑΙΣΤΟΣ
Από τον Ήφαιστο σώθηκε μόνο ένα μέρος του κορμού. Είναι στραμμένος προς τα δεξιά. Μόλις χτύπησε με το τσεκούρι το κεφάλι του Δία απ’ όπου ξεπετάχτηκε η Αθηνά (Μουσείο της Ακρόπολης).
ΕΣΤΙΑ
Η Εστία κάθεται και κοιτά μπροστά της, φορώντας λεπτό χιτώνα και βαρύτερο ιμάτιο. Η στάση της θυμίζει εκείνη της Περσεφόνης που βρίσκεται περίπου στο ανάλογο σημείο της αριστερής πλευράς του αετώματος. Οι πυκνές λεπτές και κάθετες πτυχές του χιτώνα διακόπτονται από τις οριζόντιες και πιο αραιές του χιτώνα για να συνεχίσουν ξανά κοντά στα πόδια. Επιμελώς ατημέλητα ο χιτώνας ξεφεύγει κοντά στο δεξιό ώμο αφήνοντας ένα μεγάλο άνοιγμα μπροστά στο λαιμό.
ΔΙΩΝΗ-ΑΦΡΟΔΙΤΗ
Πλησιάζοντας κοντά στη δεξιά άκρη του αετώματος σοφά τοποθετήθηκε η Διώνη με την κόρη της, την Αφροδίτη, ξαπλωμένη στην αγκαλιά της. Η Αφροδίτη παριστάνεται φορώντας λεπτό χιτώνα και ιμάτιο που σκεπάζει και το βράχο κι έχοντας ακουμπήσει νωχελικά στη μητέρα της τη Διώνη. Οι πλούσιες πτυχώσεις διαδέχονται τα σημείο που το ιμάτιο εφάπτεται στο σώμα αφήνοντας να διαγραφεί το κορμί της θεάς. Οι ώμοι προκλητικά (;) ακάλυπτοι. Ας μην ξεχνάμε εξάλλου ότι είναι η θεά του Έρωτα.
ΣΕΛΗΝΗ
Αν στο αριστερό άκρο του αετώματος συναντάμε τον ήλιο με το άρμα του που αναδύεται από τη θάλασσα, στο δεξιό άκρο συναντάμε τη σελήνη με το άρμα της που βυθίζεται στη θάλασσα. Ο κορμός της Σελήνης είχε πέσει από το αέτωμα και βρέθηκε στη διάρκεια των ανασκαφών. Έχει μια ελαφριά κλίση προς τα εμπρός και ο πέπλος είναι ζωσμένος σταυρωτά στο στήθος και στη μέση. Στον κόμπο της ζώνης διακρίνονται τρύπες, που σημαίνει ότι είχε πρόσθετα στολίδια (Μουσείο της Ακρόπολης).
Το άλογο της εικόνας είναι το τέταρτο από τα άλογα του άρματος και βρίσκεται στο Βρετανικό Μουσείο. Προβάλλοντας λοξά το κεφάλι προεξείχε από το αέτωμα. Αντίγραφό του βρίσκεται σήμερα τοποθετημένο στο αέτωμα του ναού.
ΔΥΤΙΚΟ ΑΕΤΩΜΑ
Το κεντρικό τμήμα του δυτικού αετώματος καταλάμβανε η μεγάλη φιλονικία του Ποσειδώνα και της Αθηνάς, για την προστασία της Αθήνας, από την οποία νικήτρια βγήκε η Αθηνά. Τους συνοδεύουν άρματα με δύο άλογα το καθένα, με ηνιόχους τη Νίκη για την Αθηνά και την Αμφιτρίτη για τον Ποσειδώνα. Πίσω από αυτά τρέχουν οι αγγελιοφόροι θεοί, Ερμής και Ίρις. Τις γωνίες καταλαμβάνουν ξαπλωμένες ή γονατιστές μορφές, και των δύο φύλων, να παρακολουθούν με ένταση την έκβαση της μονομαχίας, υποστηρίζοντας τον ένα ή την άλλη από τους υποψήφιους. Ανήκουν μάλλον σε παλιούς βασιλιάδες και ήρωες της Αττικής και τις οικογένειές τους. Ανάμεσά τους, στα αριστερά, έχει αναγνωριστεί ο ποταμός Ιλισός. Όπως και στην περίπτωση του Ανατολικού Αετώματος, η αναπαράσταση δείχνει πώς θα μπορούσε να είναι η σύνθεση του αετώματος, όταν τελείωσε το έργο γύρω στο 433 π.Χ. και είναι μόνο μία από αυτές που έχουν προταθεί κατά καιρούς από τους ειδικούς.
Το δυτικό αέτωμα σωζόταν σχεδόν ακέραιο μέχρι το 1674, χρονολογία που το σχεδίασε ο J. Carrey. Μετά την έκρηξη της οβίδας του Μοροζίνι και μέχρι την αρπαγή των γλυπτών από τον Έλγιν αρκετά αγάλματα κομματιάστηκαν. Ο Έλγιν αφαίρεσε τα περισσότερα αγάλματα και άφησε το σύμπλεγμα του Κέκροπα με την Πάνδροσο και την Καλλιρρόη. Ο Ιλισός, δύο κομμάτια από δύο γυναικείες μορφές και κάποια θραύσματα από τα πρόσωπα των αλόγων είχαν ήδη πέσει και βρέθηκαν αργότερα κατά τη διάρκεια των ανασκαφών.
Ο ΚΗΦΙΣΟΣ
Την αριστερή άκρη του αετώματος καταλαμβάνει ο Κηφισός, προσωποποίηση του αντίστοιχου ποταμού. Παριστάνεται γυμνός με το ιμάτιο του να γλιστρά από τον αριστερό ώμο. Το ιμάτιο φαίνεται καλύτερα στην πίσω όψη του αγάλματος. Στηριζόμενος στο αριστερό χέρι και στρέφοντας το κεφάλι του και το σώμα του προς το κέντρο του αετώματος, αποκτά το σώμα του μια ιδιαίτερη στάση. Μια στάση που την εκμεταλλεύτηκε στο έπακρο ο γλύπτης παίζοντας με τους μύες του σώματος. Η στάση του σώματος, το σφρίγος του, η πλαστικότητα παραπέμπουν σε ποτάμι, σε νερό που κυλάει (Βρετανικό Μουσείο).
ΚΕΚΡΟΠΑΣ-ΠΑΝΔΡΟΣΟΣ
Το επόμενο σωζόμενο άγαλμα μετά τον Κηφισό είναι το σύμπλεγμα του πρώτου μυθικού βασιλιά της Αθήνας Κέκροπα και της κόρης του Πανδρόσου. Ο Κέκροπας κάθεται στη γη και στηρίζεται στο αριστερό χέρι του, ενώ η γονατιστή του κόρη τον αγκαλιάζει. Παρά τη φανερή διάβρωση από την ατμοσφαιρική ρύπανση οι λεπτομέρειες της ανατομίας ή της πτυχολογίας φανερώνουν την έξοχη ποιότητά τους. Είναι σμιλεμένα στο ίδιο κομμάτι μάρμαρου. Στο σύμπλεγμα ανήκε και ένα φίδι, το οποίο ελισσόταν μπροστά στα πόδια του Κέκροπα (Μουσείο της Ακρόπολης).
ΕΡΜΗΣ
Καθώς κατευθυνόμαστε προς το κέντρο του αετώματος, πριν την Αθηνά συναντάμε τον αγγελιαφόρο των θεών, τον Ερμή. Δυστυχώς το άγαλμα είναι πολύ φθαρμένο. Το ρούχο του θεού είναι ορατό μόνο από πίσω. Κάποιες μικρές τρύπες που διακρίνονται ίσως στήριζαν κάποιο όπλο. Κινείται προς τους πρωταγωνιστές της σκηνής, την Αθηνά και τον Ποσειδώνα, ίσως για να αναγγείλει την απόφαση των θεών.
ΑΘΗΝΑ
Δυστυχώς από τις κεντρικές μορφές του αετώματος σώθηκαν μόνο ο κορμός του Ποσειδώνα, σε δύο κομμάτια (από τα οποία το μπρος βρίσκεται στο Μουσείο της Ακρόπολης και το πίσω στο Βρετανικό Μουσείο) και από την Αθηνά ο κορμός της (Βρετανικό Μουσείο), ένα μέρος του λαιμού και το πίσω μέρος του κεφαλιού. Το άγαλμα της Αθηνάς είχε ύψος περίπου 3,30 μ. Η αιγίδα ήταν περασμένη λοξά στο στήθος και είχε τρύπες στις οποίες ήταν στερεωμένα χάλκινα φίδια και το γοργόνειο στη μέση.
ΠΟΣΕΙΔΩΝΑΣ
Είναι φανερή η ένταση της στιγμής στο κορμί του Ποσειδώνα. Παριστάνεται να υψώνει το δεξί του χέρι προς τα πάνω με το οποίο θα κρατούσε την τρίαινα με την οποία κτύπησε το βράχο και ανάβλυσε αλμυρό νερό. Η δύναμη της κίνησης τον κάνει να λυγίζει το αριστερό του πόδι. Η προσπάθεια αυτή φανερώνεται με τη σειρά της στους μύες της κοιλιάς χαρίζοντας στο σώμα εντυπωσιακή ομορφιά. Το πίσω τμήμα του κορμού είναι γύψινο εκμαγείο από το πρωτότυπο στο Λονδίνο.
ΙΡΙΣ
Όπως ο Ερμής πλησίαζε την Αθηνά και τον Ποσειδώνα από τα αριστερά, έτσι πλησιάζει από τα δεξιά και η αγγελιαφόρος των θεών η Ίριδα. Η έντονη κίνηση αποτυπώνεται στον λεπτό, κοντό και χωρίς μανίκια χιτώνα, που ανεμίζει προς τα πίσω δημιουργώντας πλήθος πτυχώσεων στην κάτω δεξιά πλευρά, ενώ γίνεται ένα με το σώμα στο δεξιό μηρό και την κοιλιά. Την έντονη αυτή κίνηση ισορροπεί το γαλήνιο πρόσωπο. Στην πλάτη υπήρχαν ανοιχτά φτερά, που όμως έχουν χαθεί. Το κεφάλι βρίσκεται στο Μουσείο του Λούβρου και ο κορμός στο Βρετανικό Μουσείο.
ΑΜΦΙΤΡΙΤΗ
Η Αμφιτρίτη, οδηγώντας το άρμα του συζύγου της του Ποσειδώνα, κατευθύνεται προς το κέντρο του αετώματος. Φοράει χιτώνα χωρίς μανίκια, που είναι ψηλά ζωσμένος, συνήθεια όλων των ηνίοχων. Οι τρύπες που διακρίνονται γύρω στο λαιμό της στήριζαν διάφορα κοσμήματα (Βρετανικό Μουσείο).
ΩΡΕΙΘΥΙΑ
Πλησιάζοντας προς το δεξιό άκρο του αετώματος, συναντάμε, μετά την Αμφιτρίτη, την Ωρείθυια. Είναι κόρη του βασιλιά της Αθήνας Ερεχθέα που την έκλεψε ο Βορέας την ώρα που έπαιζε με τις ακόλουθές της στις όχθες του Ιλισού. Έτσι δικαιολογούνται και οι έντονες πτυχές του ρούχου της (Βρετανικό Μουσείο).
ΓΥΝΑΙΚΕΙΕΣ ΜΟΡΦΕΣ
Ένα μικρό κομμάτι έχει σωθεί από μια γυναικεία μορφή που καθόταν σε βράχο στραμμένη προς το κέντρο του αετώματος έχοντας στην αγκαλιά της ένα μικρό αγόρι. Δίπλα της κάθεται επίσης σε βράχο μια άλλη γυναικεία μορφή. Το τμήμα που σώζεται είναι από την πίσω πλευρά του. Και τα δύο βρέθηκαν κατά τη διάρκεια των ανασκαφών (Μουσείο της Ακρόπολης).
ΙΛΙΣΣΟΣ-ΚΑΛΛΙΡΡΟΗ
Αν στο αριστερό άκρο του αετώματος είναι τοποθετημένος ο Κηφισός, προσωποποίηση του ποταμού, στη δεξιά άκρη του αετώματος συναντάμε δύο μορφές που έχουν επίσης σχέση με το υγρό στοιχείο. Είναι ο Ιλισός, προσωποποίηση του ποταμού και η Καλλιρρόη, προσωποποίηση της πηγής.
Ο Ιλισός, είναι γονατιστός, σχεδόν γυμνός, με ιμάτιο που φαίνεται μόνο από τη πίσω πλευρά. Ίσως είχε ανυψωμένο το δεξί του χέρι. Η Καλλιρρόη ξαπλωμένη καλύπτει τη δεξιά γωνία του αετώματος. Δυστυχώς έχει καταστραφεί ολόκληρο το πάνω μέρος του σώματος.
Πηγές
Αρχαιολογία της Πόλης των Αθηνών
Ελληνική Βικιπαίδεια
Ελληνικός Πολιτισμός
Μουσείο Ακρόπολης
Υπηρεσία Συντήρησης Μνημείων Ακρόπολης
Υπουργείο Πολιτισμού
Windmills Travel & Tourism
http://history-pages.blogspot.gr/2012/05/blog-post_9799.html