Η πόλωση στην προεκλογική εκστρατεία ΝΔ και ΣΥΡΙΖΑ αλλά και τα μηνύματα από το εξωτερικό έδωσαν στις εκλογές τη μορφή ενός δημοψηφίσματος. Αν το «ναι ή όχι» στο Μνημόνιο ή το Ευρώ ήταν και επισήμως το διακύβευμα των εκλογών, θα μιλούσαμε για το ένατο δημοψήφισμα στην ελληνική ιστορία.
Από τον Παναγιώτη Χριστόπουλο
Οι Ευρωπαίοι το έλεγαν ξεκάθαρα: Ψηφίζετε για την παραμονή σας ή όχι στο ευρώ. Αυτό, δηλαδή, που τούς είχε κάνει έξω φρενών (όπως και την πλειονότητα των Ελλήνων) όταν το ψέλλισε ο Γιώργος Παπανδρέου πέρσι το φθινόπωρο έγινε κοινός τόπος μισό χρόνο μετά. Και με το που είδαν πως η Νέα Δημοκρατία παίρνει τη νίκη και πιθανότατα θα σχηματίσει φιλοευρωπαϊκή κυβέρνηση, φρόντισαν να την επιβραβεύσουν το ίδιο κιόλας βράδυ με υποσχέσεις περί χρονικής παράτασης στην εφαρμογή των δύσκολων μεταρρυθμίσεων.
Η ίδια η Νέα Δημοκρατία μπορεί να μην χρησιμοποίησε την λέξη «δημοψήφισμα» στην εκστρατεία της, αλλά όλη της η ρητορική έθεσε ένα παρόμοιο (έστω «φοβιστικό» ερώτημα): Θέλετε να μείνουμε στο ευρώ ή όχι; Ο ΣΥΡΙΖΑ άλλαξε λίγο τις λέξεις και πούλησε το «Μνημόνιο ή όχι». Από την στιγμή που στο μυαλό των περισσότερων Ελλήνων η καταγγελία του Μνημονίου σήμαινε και έξοδο από το ευρώ, στην ουσία το ερώτημα «ευρώ ή δραχμή» δεν απείχε και πολύ από το να είναι το πραγματικό διακύβευμα των εκλογών. Όχι ποιος θα κυβερνήσει, αλλά τι νόμισμα θα έχουμε αύριο. Ναι, έμοιαζε με δημοψήφισμα κι ας το είπαμε εκλογές.
Και το τελικό αποτέλεσμα, με τους δύο πόλους τόσο κοντά μεταξύ τους, άφησε τελικά μια θολή εικόνα για το τι ακριβώς θα αποφάσιζε ο λαός αν το ερώτημα ετίθετο κανονικά σε ένα δημοψήφισμα. Σε καμμία από τις οκτώ προηγούμενες προηγούμενες περιπτώσεις της ελληνικής κοινοβουλευτικής ιστορίας όταν διενεργήθηκε δημοψήφισμα δεν βρέθηκε ποτέ τόσο κοντά ο πρώτος με τον δεύτερο…
1862: Ποιος θα είναι ο νέος βασιλιάς;
Ο Όθωνας ήταν πια έκπτωτος, ωστόσο οι μεγάλες δυνάμεις που στην ουσία κυβερνούσαν την Ελλάδα εκείνα τα χρόνια δεν έδωσαν στον ελληνικό λαό την ευκαιρία να εγκαθιδρύσει αβασίλευτη δημοκρατία. Αντί το ερώτημα του δημοψηφίσματος να είναι για το πολίτευμα ήταν το «ποιον θέλετε για βασιλιά»; Έτσι κι αλλιώς τα αποτελέσματα του δημοψηφίσματος (νικητής ήταν ο Άγγλος πρίγκηπας Αλφρέδος) δεν ελήφθησαν τελικά υπ’ όψιν. Την επόμενη χρονιά οι «προστάτιδες δυνάμεις» εγκατέστησαν τον Γεώργιο Α’ του οίκου Γλύξμπουργκ ως βασιλιά της Ελλάδας.
1920: Επιστροφή του Κωνσταντίνου Α’ στο θρόνο ή όχι;
Το πρώτο δημοψήφισμα της Ελλάδας, βέβαια, είχε ένα πολύ μακρινό για μας σήμερα ερώτημα, αλλά η ουσία του ήταν εξίσου σημαντική με το «ευρώ ή δραχμή». Γιατί η επιστροφή του σφόδρα γερμανόφιλου βασιλιά Κωνσταντίνου Α’ (όπως την αποφάσισε ο ελληνικός λαός) σήμαινε ότι οι συμμαχικές δυνάμεις -κυρίως οι Άγγλοι- όχι μόνο θα διέκοπταν την στήριξη της Ελλάδας στην Μικρασιατική Εκστρατεία, αλλά και θα άρχιζαν να ευνοούν τους Τούρκους. Το Κόμμα των Φιλελευθέρων του Ελευθέριου Βενιζέλου απείχε από το δημοψήφισμα. Δύο χρόνια αργότερα επήλθε η μικρασιατική καταστροφή.
1924: Κατάργηση ή όχι της μοναρχίας;
Με ποσοστό 69,95% ο ελληνικός λαός κηρύσσει έκπτωτο τον οίκο των Γλύξμπουργκ από τη χώρα και εγκαθιστά κοινοβουλευτική δημοκρατία, τέσσερα μόλις χρόνια από τότε που γύρισε πίσω τον Κωνσταντίνο Α’. Τα όσα μεσολάβησαν αυτήν την τετραετία ήταν τόσο συντριπτικά για τη χώρα, που έκαναν τους Έλληνες να ξεχάσουν γρήγορα την προηγούμενή τους απόφαση. Μεγάλο ρόλο στην κατάργηση της βασιλείας έπαιξε ο στρατός που είχε υποστεί τα πάνδεινα στην Μικρά Ασία και όχι μόνο απέσυρε την στήριξή του από το βασιλικό κόμμα, αλλά και ξεκίνησε σχεδόν «επανάσταση» εναντίον του.
1935: Επιστροφή της βασιλευόμενης δημοκρατίας ή όχι;
Το «νόθο» δημοψήφισμα του ’35, που διενεργήθηκε από την δικτατορική κυβέρνηση Κονδύλη ξαναγύρισε στην Ελλάδα τον οίκο των Γλύξμπουργκ (βασιλιάς ο Γεώργιος Β΄πλέον). Ήταν τόσο μεγάλη η έκταση της νοθείας που, σε σχέση με τις εκλογές που έλαβαν χώρα την επόμενη χρονιά, «ψήφισαν» 250.000 άνθρωποι παραπάνω (περίπου 20%)! Το «ναι» για την βασιλευόμενη δημοκρατία πήρε 98%…
1946: Γεώργιος Β’ ή Αβασίλευτη δημοκρατία;
Άλλο ένα δημοψήφισμα για τη μορφή του πολιτεύματος, με το ΚΚΕ μάλιστα να μετέχει κανονικά παρ’ ότι την ίδια χρονιά αρνήθηκε να κατεβεί στις βουλευτικές εκλογές. Το ερώτ
ημα του δημοψηφίσματος ήταν τριπλό: Υπέρ της επανόδου του Γεωργίου Β’ (πήρε 69%), κατά της επανόδου του – λευκό (20%), υπέρ της αβασίλευτης δημοκρατίας (πήρε 11%). Ο λόγος που ο Γεώργιος Β’ τα πήγε τόσο καλά δεν ήταν ότι ο ελληνικός λαός τον ήθελε πίσω, όσο ότι φοβόταν την επέλαση του ΚΚΕ. Όπως σήμερα η ψήφος στο ΣΥΡΙΖΑ μοιάζει να σημαίνει ψήφο στην δραχμή, έτσι και τότε τα υπόλοιπα κόμματα έκαναν εκστρατεία κατά των κομμουνιστών συνδέοντάς την αβασίλευτη δημοκρατία με ψήφο στο ΚΚΕ.
1968 & 1973: Ναι ή όχι στο νεό σύνταγμα;
Επρόκειτο, φυσικά, για το Σύνταγμα της Χούντας των Συνταγματαρχών και το αποτέλεσμα του δημοψηφίσματος ήταν εντελώς νοθευμένο και τις δύο φορές (92,21% ναι – 7.79% όχι, το ’68 και 78,43% ναι – 21,57% όχι, το ‘73).
1974: Βασιλευόμενη ή Αβασίλευτη δημοκρατία;
Για μία ακόμη φορά (την τελευταία) ο ελληνικός λαός θα κληθεί να ψηφίσει για το πολίτευμά του. Όταν ο Κωνσταντίνος Καραμανλής γύρισε στην Ελλάδα επανέφερε το Σύνταγμα του 1952, χωρίς όμως τις διατάξεις που αφορούσαν στην μορφή του πολιτεύματος. Τα κόμματα και ο Κωνσταντίνος είχαν συμφωνήσει να αποφασίσει ο λαός. Το 69,2% που πήρε η Αβασίλευτη δημοκρατία σήμανε μια νέα εποχή για την Ελλάδα, αυτό που ονομάζουμε «Μεταπολίτευση» και μια ηρεμία στα πολιτικά πράγματα που διαρκεί μέχρι και σήμερα. Ας ελπίσουμε πως η μεγάλη οικονομική κρίση στην Ελλάδα δεν θα επιφέρει και πολιτική αστάθεια στο άμεσο μέλλον.