Ομιλία του πρώην Πρωθυπουργού κ. Κώστα Καραμανλή
στην επετειακή εκδήλωση για τα 15 χρόνια κυκλοφορίας της εφημερίδας «δημοκρατία»
Πριν 15 χρόνια, 2 Δεκεμβρίου του 2010, κυκλοφορούσε το πρώτο φύλλο της «Δημοκρατίας»
Ήταν μια φιλότιμη, φιλόδοξη και παράτολμη προσπάθεια. Σε μια συγκυρία βαριά για τη χώρα. Σε συνθήκες αποτρεπτικές για την ανάληψη επιχειρηματικών ρίσκων. Τα κίνητρα της εκδοτικής ομάδας ήταν καθαρά. Τα περιέγραφε ο Γιάννης Φιλιππάκης στο σημείωμα της πρώτης σελίδας του πρώτου φύλλου. Έγραφε: «στόχος της εφημερίδας είναι να εστιάσει καθημερινά στον Έλληνα που σε αυτούς τους χαλεπούς καιρούς επιχειρεί να υπερασπισθεί την τιμή και την αξιοπρέπεια της χώρας του…»
Η εξέλιξη δικαίωσε την εκδοτική και συντακτική ομάδα της εφημερίδας. Παρά την γενικότερη κρίση των εντύπων παραδοσιακών μέσων και την υποχώρησή τους έναντι των ηλεκτρονικών, παρά την σημαντική πτώση που παρουσιάζουν οι κυκλοφορίες, το εγχείρημα του ομίλου αποδεικνύει ότι οι εφημερίδες καταφέρνουν και σήμερα να βάζουν την ατζέντα στο δημόσιο βίο, εκπληρώνοντας έτσι την αποστολή τους.
Εύχομαι στην «Δημοκρατία» αλλά και στην «Εστία» που γιορτάζει τα 150 χρόνια κυκλοφορίας, να συνεχίσουν για πολλά χρόνια να προσφέρουν στην ενημέρωση των πολιτών και την πολυφωνία. Με πλήρη ειδησεογραφία, με τολμηρή άποψη, έγκυρη ανάλυση, ασυμβίβαστη στα εθνικά θέματα και σε ζητήματα δημοσίου συμφέροντος. Μπορεί ενίοτε να διαφωνείς, μπορεί κάποτε να τη βρίσκεις υπέρ το δέον επιθετική το βέβαιο είναι ότι καθιερώθηκε ως μια δυνατή, ανεξάρτητη φωνή του Τύπου.
Χαίρομαι ιδιαίτερα που βρίσκομαι σε αυτή την συνάντηση μαζί με έναν πολιτικό, που μας χωρίζουν πολλά και γνωστά. Διαφορετική αφετηρία, διαφορετικά κόμματα, άλλες κυβερνήσεις, πολιτικές αντιπαραθέσεις, κοινοβουλευτικοί διαξιφισμοί.
Μας ενώνουν όμως περισσότερα. Η πίστη στο δημοκρατικό πολίτευμα, στον πολιτισμένο διάλογο, στην παράθεση στέρεης επιχειρηματολογίας. Ο σεβασμός στην άλλη άποψη. Η αγάπη για την πατρίδα, την υψηλή πολιτική, και μάλιστα με όρους «μεταπολιτικής» όπως την προσδιόρισε ο ίδιος. Η αγάπη για τα καλά Ελληνικά. Ίσως πάνω απ΄ όλα η αγάπη για τη Θεσσαλονίκη. Με άλλα λόγια έναν πολιτικό που χαίρεσαι να τον έχεις συνομιλητή.
Είτε ως συμπαίκτη είτε ως αντίπαλο.
Κυρίες και Κυρίοι
Συμπληρώθηκαν φέτος 51 χρόνια από την αποκατάσταση της Δημοκρατίας και 50 από την ψήφιση του Συντάγματος του 1975. Δύο μείζονα ιστορικά επιτεύγματα που φέρουν αμφότερα την σφραγίδα του Κωνσταντίνου Καραμανλή.
Μετά από μισό αιώνα έχουμε το προνόμιο να ανήκουμε στις γενιές των Ελλήνων που δεν βίωσαν τα νοσηρά φαινόμενα της πολιτικής μας ζωής πριν το 1974. Εκτροπές, πραξικοπήματα, δικτατορίες, διχασμοί και εμφύλιοι πόλεμοι. Είμαστε σε θέση να διακηρύσσουμε, πρώτοι στην ιστορία της νεότερης Ελλάδας, ότι το πολίτευμα είναι εδραιωμένο. Αυτό όμως προσδιορίζει και το μέγεθος της ευθύνης μας.
Για την μακροβιότητά του. Για την ποιότητά του. Για την άρτια θεσμική λειτουργία του.
Δεν αρκεί να λέμε ότι η Δημοκρατία υπάρχει. Οφείλουμε να εξετάζουμε αν λειτουργεί όπως πρέπει. Αν οι θεσμοί της παραμένουν ανθεκτικοί. Αν οι εγγυήσεις που συγκροτούν το Κράτος Δικαίου παραμένουν αξιόπιστες. Αν οι πολίτες εμπιστεύονται τους θεσμούς και το πολιτικό σύστημα. Γιατί θεμέλιο της Δημοκρατίας είναι η εμπιστοσύνη και η συμμετοχή των πολιτών. Γιατί χωρίς εμπιστοσύνη καμμιά Δημοκρατία δεν μπορεί να σταθεί όρθια.
Η αλήθεια είναι ότι ένα ολοένα διευρυνόμενοτμήμα της κοινωνίας θεωρεί ότι οι θεσμοί δεν λειτουργούν με την πληρότητα που απαιτείται. Ότι το Κοινοβούλιο υποβαθμίζεται. Ότι η Δικαιοσύνη επηρεάζεται. Ότι τα ΜΜΕ χειραγωγούνται. Ότι οι κυβερνήσεις δεν ακούνε και δεν καταλαβαίνουν. Ότι οι αποφάσεις λαμβάνονται ερήμην τους. Ότι η πολιτική ασκείται με όρους κλειστών συστημάτων, χωρίς έγνοια, χωρίς αναφορά, στις πραγματικές ανάγκες της κοινωνίας.
Όταν αυτή η αντίληψη γενικεύεται και παγιώνεται ως πεποίθηση, ακόμα κι αν δεν ανταποκρίνεται απολύτως στην πραγματικότητα, τότε οδηγούμαστε σε κρίση εμπιστοσύνης…
Κρίση αντιπροσώπευσης, κρίση αμφισβήτησης των θεσμών, κρίση απονομιμοποίησης του πολιτικού συστήματος. Τότε δοκιμάζεται η Δημοκρατία και η ποιότητά της.
Μη κρυβόμαστε. Τα φαινόμενα αυτά και υπαρκτά είναι και συνεχώς ογκούμενα. Σε όλον τον κόσμο, στην Ευρώπη και στην χώρα μας.
Κυρίες και Κύριοι
Η πολιτική ομαλότητα στην Ευρώπη, η άνθιση της Ευρωπαϊκής δημοκρατίας σε μεγάλο βαθμό στηρίχθηκε στην οικονομική πρόοδο που επετεύχθη στην μεταπολεμική περίοδο και πρωτίστως στην διάχυση των καρπών της ανάπτυξης σε ευρύτατα κοινωνικά στρώματα. Η διαρκής βελτίωση των μισθών και των συντάξεων, η συρρίκνωση της ανεργίας, η οικοδόμηση του κοινωνικού κράτους, η πίστη ότι οι συνθήκες ζωής και εργασίας, οι ευκαιρίες για τους νέους, η μέριμνα για τους ασθενέστερους θα βελτιώνονται συνεχώς ήταν το στέρεο θεμέλιο πάνω στο οποίο οικοδομήθηκε η Ευρώπη της πολιτικής σταθερότητας, της ήρεμης δημόσιας ζωής, της κοινωνικής συνοχής.
Οι σταθερές αυτές δεν υφίστανται πλέον. Η στρεβλή παγκοσμιοποίηση, οι ανώνυμες αγορές που υπερισχύουν πάσης πολιτικής ή κοινωνικής προτεραιότητας, η άκαμπτη δημοσιονομική πειθαρχία έχουν ναρκοθετήσει την μέγιστη των Ευρωπαϊκών κατακτήσεων. Όλο και μεγαλύτερα στρώματα βλέπουν το μέλλον δυσοίωνο, τις συνθήκες ζωής να δυσκολεύουν, τις ευκαιρίες να λιγοστεύουν, το κράτος πρόνοιας να συρρικνώνεται, τις υπηρεσίες δημόσιας υγείας και παιδείας να υποβαθμίζονται, τις κοινωνικές ανισότητες, αντί να αμβλύνονται, να οξύνονται και μάλιστα με ρυθμό καλπάζοντα. Τα πρόδρομα φαινόμενα των «γκέτο των πλουσίων» όπου οι λίγοι έχοντες και κατέχοντες θα διάγουν βίο πολυτελείας, αποκομμένοι, προστατευμένοι, φυλασσόμενοι και περιφρουρούμενοι, μακριά από την ευρεία κοινωνία, μοιάζουν εικόνες ενός κοντινού δυστοπικού μέλλοντος.
Η συσσώρευση πλούτου όμως στα χέρια ολίγων και η περιθωριοποίηση όλο και περισσοτέρων, η απίσχνανση της άλλοτε κραταιάς μεσαίας τάξης είναι νάρκη στα θεμέλια του δημοκρατικού πολιτεύματος, και πάντως σίγουρα της ποιότητας και της ευρυθμίας του.
Κυρίες και Κύριοι
Η μεγάλη αυτή κοινωνική ανατροπή, σε βάρος των πολλών και σε όφελος των ολίγων, έχει άμεση σχέση με την επιδείνωση του πολιτικού κλίματος στις περισσότερες Ευρωπαϊκές χώρες.
Ενώ τα προηγούμενα 60 χρόνια πρωταγωνιστούσαν πολιτικοί σχηματισμοί με παράδοση και ιστορία, μετριοπαθή λόγο και πρόγραμμα, διασφαλίζοντας ομαλή εναλλαγή στην εξουσία και πολιτική σταθερότητα, τα τελευταία χρόνια παρατηρείται ακριβώς το αντίθετο φαινόμενο.
Οι μεν παραδοσιακοί σχηματισμοί να περιθωριοποιούνται ή και να εξαερώνονται και φωνές πιο οξείες, ενίοτε και ακραίες, να παίρνουν το πάνω χέρι. Είναι εσφαλμένη και επιδερμική ανάλυση ότι αυτά οφείλονται σε ρηχή και ανεύθυνη πολιτική συμπεριφορά. Αντιθέτως, δείχνει την αποστροφή αυξανόμενων κοινωνικών ομάδων προς εκείνους που πίστεψαν και θεωρούν ότι τους πρόδωσαν και την ανάγκη τους να ακουστούν η δυσφορία και οι αγωνίες τους. Η απαξίωση της πολιτικής, η όξυνση του δημόσιου λόγου, η αυξανόμενη ένταση της πολιτικής συμπεριφοράς είναι ευθέως ανάλογη με την ανατροπή του Ευρωπαϊκού κοινωνικού μοντέλου στα μεταπολεμικά χρόνια. Η πολιτική οξύτητα όμως, οι ακρότητες και η τοξικότητα ακόμα και στην εκφορά λόγου είναι πρόσθετοι λόγοι ανησυχίας για την ομαλή και ποιοτική λειτουργία του δημοκρατικού πολιτεύματος.
Κυρίες και Κύριοι
Το Κοινοβούλιο δεν είναι χώρος τυπικών διαδικασιών, ούτε όργανο επικύρωσης αποφάσεων. Είναι, ή θα έπρεπε να είναι, ο τόπος όπου διεξάγεται ο ουσιαστικός διάλογος, η αντιπαράθεση ιδεών και προγραμμάτων, η νομοθέτηση, ο έλεγχος της εκτελεστικής εξουσίας. Η υποβάθμιση του ρόλου του, όταν συμβαίνει, είναι πλήγμα στην ποιότητα της Δημοκρατίας.
Απαξιώνεται η Βουλή στα μάτια των πολιτών όταν αισθάνονται ότι οι Εξεταστικές Επιτροπές για παράδειγμα λειτουργούν προσχηματικά ή παρελκυστικά.
Ο κίνδυνος σήμερα δεν προέρχεται από θορυβώδεις εκτροπές ή θεαματικές, ηχηρές συγκρούσεις. Αντιθέτως, προέρχεται από την αργόσυρτη, υπόγεια διολίσθηση προς την ανοχή και εξοικείωση σε φαινόμενα υποβάθμισης των κανόνων. Η ποιότητα της Δημοκρατίας δεν διαβρώνεται από μια και μόνη πράξη, αλλά από την σωρευτική επίδραση πολλών μικρών παρεκκλίσεων.
Κυρίες και Κύριοι
Το κύρος της Δικαιοσύνης είναι το θεμέλιο πάνω στο οποίο χτίζεται η εμπιστοσύνη των πολιτών. Η πίστη στην ανεξάρτητη και αδέκαστη Δικαιοσύνη είναι μείζων προϋπόθεση για την λειτουργία της Δημοκρατίας.
Κι όμως, τα τελευταία χρόνια έχει απλωθεί μια σκιά σε πολλές Ευρωπαϊκές κοινωνίες. Μια σκιά αμφισβήτησης, μια αίσθηση μεροληψίας υπέρ των ισχυρών, μια αντίληψη ότι και η Δικαιοσύνη δέχεται πιέσεις, επηρεασμό, απόπειρα χειραγώγησης.
Η αμφιβολία – και μόνο η αμφιβολία – αρκεί για να τραυματιστεί η πολιτική και κοινωνική συνοχή. Η ποιότητα της Δημοκρατίας δεν κινδυνεύει μόνο όταν η Δικαιοσύνη παύει να είναι ανεξάρτητη. Κινδυνεύει ήδη από την στιγμή που η ανεξαρτησία της τεθεί υπό αμφισβήτηση.
Η δικαστική διερεύνηση της υπόθεσης των τηλεφωνικών παρακολουθήσεων πολιτικών αρχηγών, υπουργών, ανώτερων στρατιωτικών, δημοσιογράφων και άλλων δεν έπεισε ότι δόθηκαν απαντήσεις στα καίρια ερωτήματα που προέκυψαν, αναφορικά με τη νομιμότητα, την σκοπιμότητα, τους λόγους που έγιναν, τις εγκρίσεις που δόθηκαν, το περιεχόμενό τους.
Ο χρόνος κύλησε, τα γεγονότα έπαψαν να απασχολούν την επικαιρότητα, η πολιτική αντιπαράθεση κόπασε. Για την μεγάλη πλειοψηφία των πολιτών όμως τα αναπάντητα ερωτήματα μένουν και ρίχνουν την σκιά της αμφισβήτησης στην εύρυθμη λειτουργία της Δικαιοσύνης.
Κυρίες και Κύριοι
Ένα ακόμη σοβαρό σύμπτωμα της θεσμικής κρίσης είναι και η υποβάθμιση του δημόσιου λόγου. Ο πολιτικός διάλογος διεξάγεται πια με όρους επικοινωνίας και θεάματος, έχοντας ως πρώτο στόχο την πρόκληση πρόσκαιρων εντυπώσεων. Η επιχειρηματολογία έχει αντικατασταθεί από την συνθηματολογία. Η αντιπαράθεση ιδεών , προτάσεων, προγραμμάτων υποχωρεί, η δεν ακούγεται,από τον θόρυβο των υπερβολών, των αστήρικτων κατηγοριών, των ύβρεων, των προσωπικών προσβολών, των θεωριών συνωμοσίας.
Κάπως έτσι ο δημόσιος λόγος χάνει και την ουσία του, αλλά και τη δύναμή του να φωτίζει προβλήματα και να οδηγεί σε λύσεις.
Η Δημοκρατία απαιτεί σοβαρότητα, νηφαλιότητα, μετριοπάθεια και υπευθυνότητα. Από όλους.
Ακόμα, καίριας σημασίας ζήτημα για την ποιότητα της Δημοκρατίας είναι η έγκυρη, ακριβής και αμερόληπτη ενημέρωση. Είναι αναγκαίος όρος για την ελεύθερη επιλογή, η οποία υπονομεύεται όταν η πληροφόρηση εξυπηρετεί σκοπιμότητες ή συμφέροντα. Οι ραγδαίες τεχνολογικές εξελίξεις στο πεδίο της επικοινωνίας, οι τεράστιες δυνατότητες του Διαδικτύου, οι ασύλληπτες εφαρμογές της τεχνητής νοημοσύνης, οι υπαρκτοί κίνδυνοι αποπροσανατολισμού, παραπληροφόρησης και διασποράς fake news, ο ρόλος της προπαγάνδας δεν μπορεί παρά να μας προβληματίζουν και να μας κινητοποιούν.
Πρέπει να θυμόμαστε πάντα ότι ο κανόνας είναι ένας και απαράβατος. Στις Δημοκρατίες η σωστή και έγκυρη πληροφόρηση οδηγεί τους πολίτες σε καλύτερες αποφάσεις.
Το μέγα ζήτημα της εποχής δεν είναι η ταχύτητα με την οποία διαδίδεται η πληροφορία.
Το μέγα ζήτημα είναι η δυνατότητα απόκρυψης ή υποβάθμισης της πληροφορίας, η οποία όταν φθάνει στους πολίτες εγκαίρως διαμορφώνει σκέψεις, προβληματισμούς, αποφάσεις. Οι πολίτες χρειάζονται το φως σε όλα τα θέματα του δημοσίου ενδιαφέροντος.
Καμιά σκοπιμότητα δεν είναι υπέρτερη. Η αποστολή του Τύπου δεν είναι να εξωραίζει καταστάσεις, ούτε να λιβανίζει τις εξουσίες. Είναι να τις ελέγχει με αυστηρότητα, όποιες και αν είναι, όσο ψηλά και αν βρίσκονται.
Κυρίες και Κύριοι
Τιμούμε σήμερα έναν ξεχωριστό Έλληνα. Έναν σκηνοθέτη που μας χάρισε σπουδαίες ταινίες, από τον Καβάφη και τον Ελ Γκρέκο ως τον Βαρβάκη και τον Καζαντζάκη. Έναν δημιουργό που δεν εξιστορεί απλώς, δεν διηγείται μόνο γεγονότα, δεν αρκείται να σκιαγραφεί χαρακτήρες, όσο σημαντικά και αν είναι, όσο περίτεχνα κι αν τα σκηνοθετεί. Αλλά που με το έργο του ζωντανεύει μια άλλη Ελλάδα. Την Ελλάδα της πίστης, της αυτοπεποίθησης, της καλλιέργειας, της γλώσσας, της σχέσης με το Θείο. Την Ελλάδα της εθνικής υπερηφάνειας, του φωτός και του λόγου. Την Ελλάδα που έχει πλήρη συναίσθηση της ιστορικής αποστολής της ως κιβωτός αξιών, πολιτισμού και παραδείγματος.
Αγαπητέ Γιάννη Σμαραγδή, είμαι βέβαιος ότι και με το καινούργιο σου έργο για τον Ιωάννη Καποδίστρια θα μας καθηλώσεις, θα μας ταρακουνήσεις, θα μας εμπνεύσεις.
Άλλωστε η επιλογή του θέματος μόνο τυχαία δεν είναι. Ο πρώτος Έλληνας κυβερνήτης και οι χαμένες ευκαιρίες της εποχής του. Η άνανδρη δολοφονία του για να μας θυμίζουν τα δεινά της διχόνοιας και των διχασμών μας, αλλά και τα επίχειρα της εξάρτησης από αλλοεθνή συμφέροντα.
Θερμά συγχαρητήρια!
Καλή επιτυχία!