Η ελληνική παρουσία στο Κέρας της Αφρικής

Tο ελληνικό χρώμα είναι έντονο στο Κέρας της Αφρικής και σε χώρες όπως η Αιθιοπία, Τζιμπουτί, Ερυθραία και Σομαλία, καθώς από βάθη των αιώνων ταξίδευαν Έλληνες εκεί, ενώ η μαζική μετανάστευση ξεκίνησε στα τέλη του 19ου αιώνα.

Oι Έλληνες ναυτικοί έγιναν ατρόμητοι εξερευνητές και πρωτοπόροι έμποροι και βιομήχανοι, έφτασαν στην αφιλόξενη γη, όπου οι θερμοκρασίες που το καλοκαίρι ξεπερνούν τους 50 βαθμούς, κατασκεύασαν έργα που αποτελούν ακόμα και σήμερα μέρος του αστικού τοπίου, επηρέασαν τις πολιτικές εξελίξεις και άφησαν το στίγμα τους στην πολιτιστική ζωή.
Με την ελληνική παρουσία στο Κέρας της Αφρικής ασχολείται στο τελευταίο του βιβλίο ο ιστορικός-ερευνητής Αντώνης Χαλδαίος, το οποίο τιτλοφορείται «Η ελληνική παρουσία στο Κέρας της Αφρικής».
Πολυπληθέστερη ήταν η ελληνική κοινότητα στην Αιθιοπία, όπου η μετανάστευση άρχισε να παίρνει μαζικό χαρακτήρα μετά το 1890, στα χρόνια της αυτοκρατορίας του Μένελικ Β΄, ο οποίος ξεκίνησε προσπάθεια να ανοικοδομήσει τη χώρα. Από Έλληνες εργολάβους και οικοδόμους φτιάχτηκε μεγάλο μέρος της Αντίς Αμπέμπα.
«Στο πλαίσιο του εκσυγχρονισμού και της ανοικοδόμησης υπήρξε ανάγκη για εξειδικευμένο προσωπικό. Πολλοί Έλληνες έφτασαν εκεί και εργάστηκαν στον κατασκευαστικό τομέα, ένα μεγάλο μέρος, δηλαδή, της Αντίς Αμπέμπα -της πρωτεύουσας της Αιθιοπίας- φτιάχτηκε από Έλληνες εργολάβους και οικοδόμους» δήλωσε στο ΑΠΕ-ΜΠΕ ο Αντώνης Χαλδαίος. Τα έργα που κατασκευάστηκαν από ελληνικά χέρια, όπως ναοί, το παλάτι του αυτοκράτορα Χαϊλέ Σελασιέ, γέφυρες, δρόμοι, αλλά και τα έργα Ελλήνων ζωγράφων και γλυπτών υπάρχουν μέχρι σήμερα.
Στο πλαίσιο της προσπάθειας του Μένελικ για την αναβάθμιση της ζωής στη χώρα, εντάσσεται και η έκδοση της πρώτης εφημερίδας στην αιθιοπική γλώσσα, το 1908, από έναν Έλληνα, τον Καββαδία.
Έμποροι καφέ, αλλά και όπλων
Αρκετά πίσω στον χρόνο πάει η παρουσία των Ελλήνων και στη γειτονική Ερυθραία, όπου ασχολήθηκαν με το εμπόριο και την αλιεία. Από το 1880 στη Μασάουα, ένα λιμάνι στην Ερυθρά Θάλασσα, ψάρευαν κοράλλια και εμπορεύονταν το αλάτι που υπήρχε σε εκείνες τις περιοχές. Τόσο στη Μασάουα, όσο και στην Ασμάρα, που έγινε η πρωτεύουσα της Ερυθραίας γύρω στο 1900, υπήρχαν πολλοί Έλληνες, οι οποίοι δημιούργησαν εμπορικές εταιρείες και τροφοδοτούσαν τα διερχόμενα πλοία.
Μεγάλο μέρος της δραστηριότητας των Ελλήνων στην Ερυθραία, στο Τζιμπουτί και στην Αιθιοπία ήταν το εμπόριο του καφέ. Ο καφές είναι το πιο σημαντικό εξαγώγιμο προϊόν της Αιθιοπίας, απ’ όπου οι Έλληνες το πουλούσαν στις μεγάλες ευρωπαϊκές χώρες. Ένας από τους μεγαλύτερους εμπόρους καφέ στην ευρύτερη περιοχή ήταν ο οίκος των Λιβιεράτων, που είχαν καταστήματα στην αραβική Χερσόνησο, στην Αιθιοπία και στο Τζιμπουτί και διοχέτευαν τον καφέ, αλλά και άλλα προϊόντα που έβγαζε η περιοχή, σε όλη την Ευρώπη μέχρι και την Αμερική.
Η τροφοδοσία των πλοίων ήταν η κύρια δραστηριότητα των Ελλήνων στο Τζιμπουτί, ένα λιμάνι το οποίο δημιουργήθηκε για να εξυπηρετήσει τα γαλλικά πλοία με προορισμό τη Μαδαγασκάρη.
Ένας μεγάλος αριθμός Ελλήνων έφτασε στο Τζιμπουτί και αργότερα στα νοτιοανατολικά της Αιθιοπίας, στα τέλη του 19ου αιώνα, την περίοδο της αυτοκρατορίας του Μένελικ, για την κατασκευή της σιδηροδρομικής γραμμής, η οποία ένωσε τη χώρα με την Αιθιοπία και ειδικά με τη Ντιριντάουα, που ήταν η πόλη που δημιουργήθηκε προκειμένου να περάσει ο σιδηρόδρομος.
Έλληνες έμποροι, όπως οι Δαλέπρας, Βαλέτζας, Καλός, Μουσάγιας, πωλούσαν όπλα στους Αιθίοπες, που μάχονταν εναντίον των Ιταλών, με τόξα και βέλη. Όπως ανέφερε ο Αντώνης Χαλδαίος, το 1896 η Αιθιοπία ήταν η πρώτη και μοναδική χώρα που κατάφερε να ανακόψει τους αποικιοκράτες της Αφρικής και παρέμεινε ανεξάρτητη, χάρη και στα πυροβόλα που προμηθεύτηκε από τους Έλληνες.

Οι Ιταλοί κατέλαβαν τελικά την Αιθιοπία, το 1936, και στην ηρωική προσπάθεια των Αιθιόπων συνέδραμαν και αρκετοί Έλληνες. Το 1940, όταν ξέσπασε ο πόλεμος στα ελληνοαλβανικά σύνορα, οι Έλληνες της Αιθιοπίας θεωρήθηκαν εχθροί των Ιταλών. Σε στρατόπεδα συγκέντρωσης που δημιουργήθηκαν για αυτόν τον λόγο οδηγήθηκαν 450 Έλληνες της Αιθιοπίας και της Ερυθραίας, οι οποίοι απελευθερώθηκαν όταν αυτή η περιοχή καταλήφθηκε από τον βρετανικό στρατό.
Έλληνες, όπως ο Σαρρής, εισήγαγαν την αμπελοκαλλιέργεια στην Αιθιοπία. Βιομήχανοι με μεγάλη παρουσία στη χώρα ήταν ο Σαρρής, ο Ζέκος και ο Μίχος, ενώ ο Mπολολάκος, ιδιοκτήτης ξενοδοχείου, προσέφερε πάρα πολλά στη Ντιριντάουα. Το πρώτο ξενοδοχείο που κατασκευάστηκε στο Τζιμπουντί στα τέλη του 19ου αιώνα ανήκε στον Αθανάσιο Ρήγα.
Τη δεκαετία του ’40 η ελληνική παρουσία έγινε ακόμα πιο έντονη και χαρακτηριστικό είναι ότι το 90% των καταστημάτων την Αντίς Αμπέμπα ήταν σε ελληνικά χέρια.
Πέρα από την εμπορική δραστηριότητα, οι Έλληνες είχαν σημαντικές θέσεις μέσα στην αυτοκρατορική αυλή. Γιατρός και κοντινός φίλος του τελευταίου αυτοκράτορα της Αιθιοπίας, Χαϊλέ Σελασιέ, ήταν ο Ιάκωβος Ζερβός, με καταγωγή από την Κεφαλονιά, ο οποίος διετέλεσε πρόξενος στο γενικό ελληνικό προξενείο.
Έλληνες και Αιθίοπες συμβιώνουν για αιώνες
Οι Έλληνες στο Κέρας της Αφρικής σύναψαν δεσμούς με γυναίκες από τον τοπικό πληθυσμό και προχώρησαν σε γάμους, με μεγαλύτερη συχνότητα απ’ ότι στις υπόλοιπες χώρες της ηπείρου με ελληνική παρουσία.
Στην Ερυθραία το 30% των Ελλήνων παντρεύτηκαν με ντόπιες, στην Αιθιοπία το ποσοστό ήταν 15 με 20%. Ένας μεγάλος αριθμός Ελλήνων και στην Αιθιοπία και στην Ερυθραία προέρχεται από μικτούς γάμους, ενώ σε κάποιες περιπτώσεις τα στοιχεία δεν καταχωρήθηκαν σε ελληνικό προξενείο, δηλαδή το παιδί δεν δηλώθηκε ως Έλληνας.
«Γενικά οι σχέσεις των Ελλήνων με τους Αιθίοπες και με τους Ερυθραίους είναι εξαιρετικές, κάτι παραπάνω από φιλικές σε αυτό βοηθάει πάρα πολύ το γεγονός της κοινής θρησκευτικής παράδοσης» σημείωσε ο Αντώνης Χαλδαίος. «Οι Έλληνες με τους Αιθίοπες συμβιώνουν για αιώνες, έχουν οι Αιθίοπες σε μεγάλη εκτίμηση τον ελληνικό πολιτισμό και την ιστορία της αρχαίας Ελλάδας, οπότε όλα αυτά βοηθούν στη συμπόρευση των δύο λαών» πρόσθεσε.
Η ελληνική παροικία σε αριθμούς
Η ελληνική παροικία στο Κέρας της Αφρικής ξεκίνησε με έναν μικρό αριθμό στις αρχές του 20ού αιώνα, γύρω στα 500 άτομα, αλλά λίγο πριν τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο έφτασε τα 3.500 άτομα. Οι περισσότεροι Έλληνες ήταν στην Αιθιοπία και οι μεγαλύτερες κοινότητες δημιουργήθηκαν στην πρωτεύουσα, Αντίς Αμπέμπα, και στη Ντιριντάουα.
Στην Ερυθραία και το Τζιμπουντί, η ελληνική παρουσία δεν ξεπέρασε ποτέ τα 400-500 άτομα και στη Σομαλία, μία χώρα με μικρό αριθμό Ευρωπαίων, ήταν γύρω στα 10 άτομα. Στο απόγειό της η ελληνική παροικία έφτασε το 1970, λίγο πριν την πτώση του Χαϊλέ Σελασιέ, οπότε ο αριθμός των Ελλήνων άγγιξε τα 7.000 άτομα. Με την πτώση του Χαϊλέ Σελασιέ το 1975 και τη μετάβαση στο καινούργιο πολιτικό καθεστώς, ξεκίνησαν εθνικοποιήσεις, εφαρμόστηκε περιορισμός στην κυκλοφορία των κατοίκων, οπότε ξεκίνησε η φυγή των Ελλήνων από την Αιθιοπία.
Στην Αιθιοπία η ελληνική κοινότητα παραμένει δραστήρια και εύρωστη μέχρι τις μέρες μας. Κατοικούν γύρω στα 100 άτομα ελληνικής καταγωγής και οι περισσότεροι είναι απόγονοι μικτών γάμων.
«Ένα από τα σημαντικά προβλήματα που αντιμετωπίζει η παροικία αυτήν την εποχή είναι ότι πολλοί από τους Έλληνες, απόγονοι των μικτών γάμων, δεν έχουν την ελληνική υπηκοότητα, με αποτέλεσμα να έχουν δυσκολία να έρθουν στην Ελλάδα» τόνισε ο ιστορικός.
Στο Τζιμπουτί αυτή τη στιγμή υπάρχουν γύρω στα 15 άτομα. Κάτω από πολύ δύσκολες συνθήκες ζουν οι λιγοστοί Έλληνες της Ερυθραίας, λόγω των πολιτικών συνθηκών και της δικτατορίας. Πριν από λίγο καιρό, το καθεστώς προσπάθησε να δεσμεύσει την κοινοτική περιουσία και το κτίριο της κοινότητας, το οποίο -παρά τις προσπάθειες των Ελλήνων- θεωρείται δύσκολο να παραμείνει σε ελληνικά χέρια.
Ο Ολυμπιακός… πρωταθλητής Αφρικής
Οι Έλληνες στην Αιθιοπία διακρίθηκαν και στον αθλητισμό. Ο αθλητικός σύλλογος «Ολυμπιακός» που ιδρύθηκε το 1944, με τμήματα ποδοσφαίρου και μπάσκετ, κέρδισε, από το 1952 έως το 1970, 18 πρωταθλήματα μπάσκετ, ενώ το 1964 αναδείχθηκε πρωταθλητής Αφρικής. Οι Έλληνες ήταν οι πρώτοι που εξερεύνησαν, στα τέλη του 19ου αιώνα, τις περιοχές στην Αιθιοπία και τη Σομαλία, όπου ακόμα και σήμερα ζουν πρωτόγονες φυλές, οι οποίες δεν επιτρέπουν την είσοδο των ξένων. Στόχος πρωτόγονων φυλών στην προσπάθεια να φτάσουν στη θάλασσα.
Το 1890 Έλληνες έμποροι, προσπαθώντας να βρουν τρόπο για να φτάσουν μέχρι τη θάλασσα αλλά και να εξερευνήσουν το άγνωστο, διέσχισαν αυτές τις περιοχές με καραβάνια, με καμήλες, μέσα στην έρημο και τη ζούγκλα, και ήρθαν αντιμέτωποι με επιθέσεις ντόπιων φυλών. Κάποιοι, μάλιστα, έχασαν τη ζωή τους κατά τη διάρκεια αυτών των εξερευνητικών εμπορικών αποστολών.
«Οι περιοχές της Μπέρμπερα ή της Ζέιλα στη Σομαλία εξερευνήθηκαν για πρώτη φορά από Έλληνες, πριν φτάσουν οι Βρετανοί που τις έκαναν αποικίες ή οι Ιταλοί. Και αυτό είναι κάτι που δείχνει αφενός τη διάθεση του να εξερευνήσεις το άγνωστο, αφετέρου τον τυχοδιωκτισμό που πολλές φορές σε κάνει να κάνεις πράγματα που είναι πέρα από ρεαλιστικά κριτήρια» υπογράμμισε.
Το βιβλίο του Αντώνη Χαλδαίου «Η ελληνική παρουσία στο Κέρας της Αφρικής» διατίθεται σε συμβολική τιμή από τον Σύλλογο Ελλήνων Αιθιοπίας https://www.facebook.com/ EllinoEthiopicClub/. Όλα τα έσοδα θα διατεθούν για την ενίσχυση των άπορων Ελλήνων μαθητών της Αιθιοπίας.
[ΑΠΕ-ΜΠΕ / Γ. Χατζηγεωργίου] Πρωτοσελιδα – Ειδήσεις