Η πτώση του Abdelaziz Bouteflika -Οι Αλγερινοί θέλουν την χώρα τους πίσω

Οι απλοί Αλγερινοί θεώρησαν ότι η χώρα τους είχε κλαπεί από τις πολιτικές και επιχειρηματικές ελίτ αυτού που αποκαλούσαν ως «το σύστημα», ακριβώς όπως, μετά την ανεξαρτησία της από την Γαλλία το 1962, είχε κλαπεί από τους «βαρόνους» του μονοκομματικού κράτους του Εθνικού Απελευθερωτικού Μετώπου.

Το κίνημα ξεκίνησε με συνθήματα «Όχι σε πέμπτη εντολή!». Ο Abdelaziz Bouteflika, πρόεδρος της Αλγερίας από το 1999 και μόλις λίγες μέρες πριν τα 82α γενέθλιά του, προετοιμαζόταν να κατέβει σε εκλογές για πέμπτη θητεία, και οι Αλγερινοί αποφάσισαν ότι ως εδώ ήταν αρκετά.
Στα μέσα Φεβρουαρίου, ξεκίνησαν διαδηλώσεις εναντίον του Bouteflika σε δύο επαρχιακές πόλεις στην ανατολική Αλγερία, την Bordj Bou Arréridj και την Kherrata. Την Παρασκευή 22 Φεβρουαρίου, δεκάδες χιλιάδες άνθρωποι βγήκαν στους δρόμους στην πρωτεύουσα, στο Αλγέρι και σε άλλες πόλεις. Οι δημόσιοι τηλεοπτικοί και ραδιοφωνικοί σταθμοί προσπάθησαν να αγνοήσουν τις ειδήσεις αυτές, αλλά ανώτεροι δημοσιογράφοι παραιτήθηκαν και διοργάνωσαν την δική τους διαμαρτυρία την επόμενη εβδομάδα.
Τις επόμενες πέντε Παρασκευές, οι διαδηλώσεις διογκώθηκαν, πρώτα με εκατοντάδες χιλιάδες και έπειτα με εκατομμύρια ανθρώπους να διαδηλώνουν για να διαμαρτυρηθούν για το καθεστώς σε κάθε κωμόπολη και πόλη σε ολόκληρη την χώρα. Κατά την διάρκεια της εβδομάδας, βετεράνοι του στρατού, πυροσβέστες, δικαστές, δημοσιογράφοι, δικηγόροι, φοιτητές και δάσκαλοι κατέβηκαν στους δρόμους. Το λαϊκό κίνημα (ή hirak), επέμεναν οι διαδηλωτές, ήταν ειρηνικό (silmia) και πολιτικο-κεντρικό (madania). Ήταν ξαφνικό, αυθόρμητο και συντριπτικό. Έπιασε τελείως απροετοίμαστο ένα εφησυχασμένο και αρτηριοσκληρωτικό καθεστώς.
Οι décideurs της Αλγερίας, αυτού που αποφασίζουν στο παρασκήνιο στα στρατόπεδα και στις υπηρεσίες ασφαλείας και οι πολιτικοί και επιχειρηματικοί συνεργάτες τους, απέτυχαν να αποφασίσουν. Έχοντας διαχειριστεί την χώρα για 30 χρόνια, δεν μπόρεσαν να επινοήσουν μια εναλλακτική λύση αντί του γηράσκοντα προέδρου.
Ο ΓΗΡΑΣΚΩΝ ΠΡΟΕΔΡΟΣ
Μια κλίκα στρατηγών έφερε τον Μπουτεφλίκα στην εξουσία το 1999 για να γυρίσει την σελίδα σε μια δεκαετία αιματηρής σύγκρουσης. Αυτή η «σκοτεινή δεκαετία», όπως είναι γνωστή στην Αλγερία, ξεκίνησε τον Ιανουάριο του 1992, όταν ο στρατός, που ήταν το πραγματικό κέντρο εξουσίας μετά την ανεξαρτησία το 1962, ακύρωσε τις πρώτες πολυκομματικές βουλευτικές εκλογές της χώρας για να αποτρέψει μια ισλαμική νίκη. Το πραξικόπημα πυροδότησε μια βίαιη ισλαμική εξέγερση, η οποία με την σειρά της διολίσθησε σε έναν βίαιο εμφύλιο πόλεμο. Ο Bouteflika ήρθε με μια πλατφόρμα «εθνικής συμφιλίωσης» και παρόλο που οι εκλογές του το 1999 αναγνωρίστηκαν ως νόθες, είχε αρχικά κάποια πραγματική δημοτικότητα. Ήταν ένας χαρισματικός υπουργός Εξωτερικών στην δεκαετία του ’70, και πολλοί Αλγερινοί τον ταύτιζαν ακόμα με εκείνη την πιο ευτυχισμένη εποχή της κρατικής οικοδόμησης και της εθνικής υπερηφάνειας. Στις πρώτες δύο θητείες του (1999- 2009), ο Μπουτεφλίκα όχι μόνο κατέστειλε την βία, αλλά έβαλε την χώρα πάλι στον χάρτη.
Ούτε ο Μπουτεφλίκα ήταν απλώς το δημόσιο πρόσωπο του στρατού. Απομάκρυνε τους στρατηγούς από το πραξικόπημα του 1992 και δημιούργησε το δικό του κέντρο εξουσίας. Μετά το τέλος της δεύτερης θητείας του το 2009, οι υποστηρικτές του τροποποίησαν το σύνταγμα για να του επιτρέψουν να κατεβεί στις εκλογές για μια τρίτη θητεία. Αυτός και ο μικρότερος αδελφός του Said δημιούργησαν ένα δίκτυο επιχειρηματικών και πολιτικών συνεργατών, μια «φυλή Bouteflika», γύρω από την προεδρία. Ο παρεοκρατικός καπιταλισμός άκμασε σε μια οικονομία πλημμυρισμένη με έσοδα από πετρέλαιο και φυσικό αέριο, μια ανθίζουσα αγορά καταναλωτικών αγαθών, και επικερδείς συμφωνίες εισαγωγών.
Αλλά ο Μπουτεφλίκα γερνούσε, και το 2013 είχε ένα σοβαρό εγκεφαλικό επεισόδιο. Ήταν καταφανώς άρρωστος κατά τις προεδρικές εκλογές του 2014, αλλά δεν υπήρχε αξιόπιστη εναλλακτική λύση. Οι Αλγερινοί -ειδικά το 54% του πληθυσμού που είναι κάτω των 30 ετών και οι οποίοι έχουν ελάχιστη ή καθόλου μνήμη της δεκαετίας του 1990- άρχισαν να θυμώνουν. Παρά το γεγονός ότι είναι ένα πολυκομματικό σύστημα, το καθεστώς ήλεγχε -και περιοδικά, μέσω εκλογών, αναδιένειμε- αυστηρά τις προσβάσεις, τα προνόμια και τους πόρους. Οι απλοί Αλγερινοί θεώρησαν ότι η χώρα τους είχε κλαπεί από τις πολιτικές και επιχειρηματικές ελίτ αυτού που αποκαλούσαν ως «το σύστημα», ακριβώς όπως, μετά την ανεξαρτησία της από την Γαλλία το 1962, είχε κλαπεί από τους «βαρόνους» του μονοκομματικού κράτους του Εθνικού Απελευθερωτικού Μετώπου.
Οι Αλγερινοί δεν φοβούνταν να διαφωνούν. Η προεδρία του Bouteflika αντιμετώπισε συνεχείς, χαμηλού επιπέδου, τοπικές διαμαρτυρίες σχεδόν από την αρχή και ένα μεγάλο περιφερειακό κίνημα διαμαρτυρίας στην ορεινή περιοχή Kabylia, όπου ομιλούνται τα βερβερικά, το 2001. Το κοινό που είχαν αυτές οι διαμαρτυρίες ήταν ένα βασικό αίτημα για μια διακυβέρνηση πιο υπεύθυνη και με περισσότερη λογοδοσία.
Το 2011, τέτοιες διαδηλώσεις ήταν ενδημικές και επίμονες, αλλά σε αντίθεση με την Τυνησία ή την Αίγυπτο, στην Αλγερία δεν συνενώθηκαν σε ένα εθνικό κίνημα. Ήταν ένας τρόπος για έναν απογοητευμένο πληθυσμό να εμπλακεί εποικοδομητικά με ένα κράτος που είχε τα χρήματα για να αντιμετωπίσει τις άμεσες, τμηματικές απαιτήσεις. Αυτό που δεν διέθετε το κράτος ήταν ένα οξυδερκές σχέδιο για την αντιμετώπιση του βαθύτερου προβλήματος, πόσω μάλλον για την διαχείριση της αναπόφευκτης μετάβασης από τον Bouteflika σε έναν διάδοχο.
Η ανακοίνωση τον Φεβρουάριο ότι ο πρόεδρος, ο οποίος έλαβε ιατρική περίθαλψη στην Γενεύη, θα κατέβει στις εκλογές και πάλι, χρησίμευσε ώστε να συγκεντρωθούν όλες οι τοπικές δυσαρέσκειες της Αλγερίας γύρω από ένα μόνο σημείο: «Όχι πέμπτη εντολή!» Αλλά αυτό ήταν μόνο το άμεσο αίτημα: Υποκείμενο ήταν ήδη ένα μαξιμαλιστικό, που φτάνει στην καρδιά του ζητήματος: «Ο χρόνος τελείωσε για όλους!» και «Σύστημα, φύγε!».
ΤΕΛΕΙΩΣΕ Ο ΧΡΟΝΟΣ;
Οι φετινές διαδηλώσεις, που φωτογραφήθηκαν άφθονα και μεταδόθηκαν σε κινητά τηλέφωνα μέσω των μέσων κοινωνικής δικτύωσης, αποτέλεσαν ένα πανηγύρι λαϊκών τραγουδιών, ποδοσφαιρικών ύμνων και εφευρετικών, πνευματωδών αφισών. Σθεναρά συνθήματα στα αραβικά, τα βερβερικά, τα γαλλικά και τα αγγλικά έχουν κοσμήσει τα πλακάτ των διαδηλωτών και τα πανό που κρέμονται από μπαλκόνια, μαζί με την πανταχού παρούσα εθνική σημαία. Έχουν συμμετάσχει ολόκληρες οικογένειες: Τα πλήθη των διαδηλωτών περιλαμβάνουν όχι μόνο τους νέους αλλά τους γονείς και τους παππούδες τους. Το hirak, για αυτά τα εκατομμύρια των Αλγερινών, ήταν μια συνειδητή, εσκεμμένη επανοικειοποίηση του δημόσιου χώρου και των εθνικών συμβόλων. Πορτρέτα των μαρτύρων του επαναστατικού πολέμου της ανεξαρτησίας, που πολέμησαν κατά της γαλλικής αποικιοκρατίας από το 1954 έως το 1962, ήταν εμφανή σε διαδηλώσεις. Η φυσική κατοχή των δρόμων -και η οργανωμένη πράξη του καθαρισμού τους, κατά ομάδες, αφότου τελείωναν οι διαδηλώσεις- έχει εκτελέσει ένα από τα κεντρικά αιτήματα του κινήματος: Ο αλγερινός λαός να πάρει την χώρα του πίσω.
Μεταξύ των πιο επίμονων συνθημάτων, τραγουδιών και hashtags, δύο ξεχωρίζουν ιδιαίτερα: Ytnahaw ga! (Ξεφορτωθείτε τους όλους!) και Klitou el-bled ya sarraqin, (Εσείς κλέφτες έχετε φάει την χώρα). Τέλος, στις 2 Απριλίου, ο αρχηγός του στρατού, ο στρατηγός Ahmed Gaid Salah, επανέλαβε το αίτημά του, που πρωτοέκανε την προηγούμενη εβδομάδα, να απομακρυνθεί ο Bouteflika από το αξίωμα λόγω ιατρικής ανικανότητας. Αυτή την φορά, είπε ότι θα πρέπει να εφαρμοστεί «αμέσως». Ο Bouteflika, του οποίου ο εσωτερικός κύκλος καθυστερούσε επανειλημμένα από τις 22 Φεβρουαρίου, παραιτήθηκε εκείνο το βράδυ. Μια εβδομάδα νωρίτερα, ο Gaid Salah, αναγνωριζόταν ακόμα ως κύριος σύμμαχος του προέδρου και σημαντικό πρόσωπο στον κύκλο του. Τώρα εγκαταλείπει την «φυλή» του Μπουτεφλίκα. Εξέχοντες, πλούσιοι επιχειρηματίες που συνδέονται με τον πρόεδρο έχουν συλληφθεί. Λίγες μέρες αργότερα, ο αρχηγός εσωτερικής ασφάλειας και πληροφοριών, ο οποίος αναφερόταν άμεσα στον πρόεδρο, απολύθηκε και το γραφείο του επανενσωματώθηκε στον στρατό. Με το να εγκαταλείψουν τον πρόεδρο και να ανατρέψουν την κλίκα του, οι αρχηγοί του στρατού -οι οποίοι υπήρξαν οι τελικοί décideurs ήδη από την ανεξαρτησία [της χώρας]- αναμφισβήτητα ελπίζουν να σώσουν το σύστημα.
Το αν μπορούν να το κάνουν ή όχι, μένει να το δούμε. Ο Gaid Salah είναι 79 ετών. Όπως και ο Μπουτεφλίκα, είναι ένας από τους τελευταίους εναπομείναντες βετεράνους της επαναστατικής γενιάς, που έχει κυβερνήσει την χώρα για μισό αιώνα αλλά απέδειξε ότι ήταν ανίκανος να οργανώσει την δική του διαδοχή. Ένα άλλο δημοφιλές σύνθημα έχει γίνει «1962, χώρα απελευθερωμένη˙ 2019, λαός απελευθερωμένος!».
Στις 5 Απριλίου, μόλις λίγες μέρες μετά την απομάκρυνση του Bouteflika, οι Αλγερινοί ξανακατέβηκαν στους δρόμους σε μεγαλύτερους αριθμούς από ποτέ. Δεν θέλουν μόνο να δουν την πλάτη ενός ασθενούς προέδρου[που φεύγει] -θέλουν την χώρα τους πίσω.
Ο JAMES McDOUGALL διδάσκει ιστορία στο Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης και είναι ο συγγραφέας του βιβλίου με τίτλο A History of Algeria (Cambridge Univeristy Press, 2017).
foreignaffairs