Οι εκλογές της Τουρκίας ανέδειξαν έναν αμφισβητία του Ερντογάν;

Η άνοδος του Ekrem Imamoglu – Ιδού η παγίδα μπροστά από τον Ερντογάν. Εάν επιτύχει να εξαναγκάσει μια επαναληπτική ψηφοφορία στην Κωνσταντινούπολη, διακινδυνεύει να υπονομεύσει την πίστη των ίδιων των οπαδών του στην κάλπη.

Τις παραμονές των δημαρχιακών εκλογών της Κωνσταντινούπολης, ο υποψήφιος της αντιπολίτευσης Ekrem Imamoglu προσήλκυε μικρά πλήθη κομματικών πιστών σε χαμηλής εμβέλειας συγκεντρώσεις της καμπάνιας του. Δύο μέρες μετά την εκπληκτική νίκη του, χιλιάδες υποστηρικτές συνωθούνταν στον κατά τεκμήριο νικητή καθώς απέτιε τιμές στο μαυσωλείο του ιδρυτή της σύγχρονης κοσμικής Τουρκίας.
Η επίσκεψη στον τάφο του Mustafa Kemal Ataturk είναι μια παράδοση για τους νικητές των εκλογών στην Τουρκία. Για τον Imamoglu, ήταν επίσης μια πράξη ανυπακοής. Έχει ξεσπάσει μια πικρή διαμάχη μεταξύ των υποστηρικτών του και εκείνων του κυβερνώντος Κόμματος Δικαιοσύνης και Ανάπτυξης (ΑΚΡ) για την μικρής διαφοράς υπεροχή του στην ψηφοφορία. Ο 48χρονος αμφισβητίας δίνει ενέργεια στο άλλοτε ετοιμοθάνατο Ρεπουμπλικανικό Λαϊκό Κόμμα (CHP). Εξορισμένο από την εξουσία για τέσσερις δεκαετίες, το CHP είναι τώρα εντυπωσιακά κοντά στο να ελέγξει τις μεγαλύτερες πόλεις της Τουρκίας.
Ο Imamoglu και ο αντίπαλός του, πρώην πρωθυπουργός Binali Yildirim, αμφότεροι αυτοανακηρύχθηκαν δήμαρχοι της Κωνσταντινούπολης. Τους χωρίζει λιγότερο από το 0,2% των πάνω από οκτώ εκατομμύρια ψήφων. Μια ανακαταμέτρηση έχει εισέλθει στην δεύτερη εβδομάδα της, και η ανησυχία αυξάνεται μέσα στην αντιπολίτευση για το αν το AKP θα παραιτηθεί από την 25ετή κατοχή του στην Κωνσταντινούπολη εάν η τελική καταμέτρηση επιβεβαιώσει τη νίκη του Imamoglu.
Ο πρόεδρος Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν έχει βουτήξει στον καυγά. Βλέπει αποδείξεις για «οργανωμένα εγκλήματα» που αλλοιώνουν την ψηφοφορία και έχει πει ότι υποστηρίζει το αίτημα του κόμματός του να ακυρώσει η εκλογική επιτροπή τα αποτελέσματα της Κωνσταντινούπολης εξ’ ολοκλήρου. Μια εφημερίδα που βρίσκεται κοντά στο κυβερνών κόμμα κατήγγειλε ένα «εκλογικό πραξικόπημα»˙ μια άλλη είδε μηχανορραφίες διεθνών συνωμοτών πίσω από την ξαφνική ανάδυση του Imamoglu. Και ένας εισαγγελέας στην βόρεια πόλη της Σαμψούντας μελετά μια ποινική καταγγελία εναντίον του Imamoglu για την επίσκεψη στο μαυσωλείο του Ατατούρκ.
Η αντίδραση είναι μια περίπτωση ζηλοφθονίας, λέει ο Imamoglu. Το ΑΚΡ «αναζητά ένα αντίδοτο μετά την απώλειά του στις κάλπες, επειδή δεν είναι συνηθισμένο να χάνει», μου είπε. «Αφότου [το AKP] διοίκησε την πόλη για 25 χρόνια, οι άνθρωποι ανέπτυξαν μια νοοτροπία ότι ποτέ δεν θα αλλάξει. Αυτό δείχνει ότι η δημοκρατία δεν δούλευε. [Αλλά] στους δρόμους, βλέπω την ανάγκη για ελπίδα, και αυτή η ελπίδα που συνδέεται με μένα μου έδωσε μεγάλη ευθύνη».
Πριν από τις εκλογές, ο Imamoglu ήταν ένας άγνωστος περιφερειακός δήμαρχος ενός απομακρυσμένου προαστίου της Κωνσταντινούπολης. Η καμπάνια του απευθύνθηκε στα παράπονα επί της καθημερινότητας, όπως η κυκλοφοριακή συμφόρηση και η δημιουργία θέσεων εργασίας. Μετά την ψηφοφορία, έχει δείξει μια πιο σκληρή πλευρά, πραγματοποιώντας αυτοσχέδιες συνεντεύξεις Τύπου για να κατηγορήσει το ΑΚΡ ότι «ενεργεί σαν να του έχουν πάρει τα παιχνίδια του», παρόλο που έχει επίσης προσπαθήσει να προβάλει μια αίσθηση ομαλότητας για να καθησυχάσει ένα νευρικό κοινό.
Για το ΑΚΡ, οι αυτοδιοικητικές εκλογές του περασμένου μήνα δεν ήταν καθόλου κανονικές. Το κόμμα υπέστη την πιο σοβαρή εκλογική ήττα στα 16 χρόνια του στην εξουσία, καθώς μια ασυνήθιστα ενωμένη αντιπολίτευση ακούμπησε στην εκτεταμένη οικονομική δυσαρέσκεια για να ελέγξει την Άγκυρα και εννέα επαρχιακές πρωτεύουσες.
Το -με ισλαμιστικές ρίζες- AKP και οι υπερεθνικιστές εταίροι του εξακολουθούν να εξασφαλίζουν την πλειοψηφία των ψηφισάντων και θα παραμείνουν στο τιμόνι της εθνικής κυβέρνησης για άλλα τέσσερα χρόνια. Αλλά η μείωση της στήριξης του AKP στα πολιτικά και οικονομικά κέντρα της Τουρκίας εκθέτει ρωγμές στην αστική του βάση. Η εξασθένιση αυτή απειλεί επίσης την μακρόχρονη πρακτική του AKP να απονέμει κερδοφόρα έργα δημοτικών υποδομών σε επιχειρήσεις πιστές στον Ερντογάν.
Η απώλεια της Κωνσταντινούπολης δεν θα αποτελούσε μόνο οικονομικό χτύπημα στο AKP˙ θα ήταν επίσης ένα βαθύ προσωπικό πλήγμα στον Ερντογάν. Μεγάλωσε σε μια φτωχή παράκτια γειτονιά στην πόλη και κέρδισε εθνική αναγνώριση όταν έγινε δήμαρχος το 1994, θέτοντας το σκηνικό για την εκλογή του ως πρωθυπουργός το 2003 και ως πρόεδρος το 2014.
Από τότε που κέρδισε την εξουσία, ο Ερντογάν έχει κυβερνήσει την Τουρκία με μια όλο και πιο σφιχτή λαβή. Αφότου απέκρουσε ένα στρατιωτικό πραξικόπημα το 2016, ξεκίνησε μια σαρωτική καταστολή όσων εκείνος κατηγόρησε για την υποκίνησή του, φυλακίζοντας δεκάδες χιλιάδες αντιπάλους του. Πέρυσι, κέρδισε την εκλογή του σε μια προεδρία με τεράστιες νέες εξουσίες και μικρή κοινοβουλευτική εποπτεία. Απολαμβάνει την ακλόνητη υποστήριξη από έναν εύκαμπτο Τύπο, σχεδόν το σύνολο του οποίου διοικείται από την κυβέρνηση ή από εταιρείες κοντά σε αυτήν.
Κατά τις τοπικές εκλογές, ο Ερντογάν έκανε αδυσώπητη εκστρατεία υπέρ των υποψηφίων δημάρχων του, μετατρέποντας αυτό που θα ήταν ένας συνήθης διαγωνισμός μεταξύ δημοτικών διαχειριστών σε δημοψήφισμα για το αυταρχικό στυλ κυριαρχίας του. Στις εκδηλώσεις της [προεκλογικής] εκστρατείας, ο ήπιας συμπεριφοράς Γιλντιρίμ ήταν εν πολλοίς παραγκωνισμένος, [αποτελώντας] μόνο την πράξη ανοίγματος [της εκδήλωσης] πριν ο Ερντογάν ανέβει στην σκηνή για να προειδοποιήσει ότι η επιβίωση του έθνους διακυβεύεται και να κατηγορήσει την αντιπολίτευση ότι συνδέεται με «τρομοκράτες» επειδή προσέγγισε ένα φιλοκουρδικό κόμμα.
Παρά τους θεατρινισμούς του Ερντογάν, πολλοί ψηφοφόροι προχώρησαν και τιμώρησαν το ΑΚΡ για πολιτικές που έχουν εξαπολύσει τον πληθωρισμό και την ανεργία. Παρόλο που ο Ιμάμογλου συγκρατήθηκε από το να επιτεθεί στον Ερντογάν, ο οποίος παραμένει ο πιο δημοφιλής πολιτικός της Τουρκίας, σφυροκόπησε μια κυρίαρχη ελίτ που μένει ασφαλής στα «παλάτια» της, ενώ «η Κωνσταντινούπολη βρίσκεται σε έναν φαύλο κύκλο πείνας, φτώχειας και ανεργίας». Εν πολλοίς αγνοημένος από τα μέσα μαζικής ενημέρωσης, ο Ιμάμογλου στράφηκε στο Facebook γα να μεταδώσει ζωντανά τις επισκέψεις του στις αγορές στους δρόμους, όπου αγκάλιαζε οπαδούς και αντιμετώπιζε ευγενικά τους αφοσιωμένους υποστηρικτές του ΑΚΡ που αρνούνταν να σφίξουν το χέρι του.
Οι θρησκευόμενοι ψηφοφόροι απέφευγαν για πολύ καιρό το κεντρώο CHP, απωθούμενοι από την άκαμπτη κοσμική ιδεολογία του και την ανιαρή, ελιτίστικη εικόνα του. Αλλά η υποψηφιότητα του Ιμάμογλου, ενός Μουσουλμάνου που είχε προγραμματίσει τον χρόνο του στην διαδρομή της εκστρατείας του για να παρακολουθεί τις προσευχές της Παρασκευής, επέτρεψε στο CHP, ταπεινωμένο από τόσα χρόνια στην πολιτική έρημο, να διευρύνει την ελκυστικότητά του. Διοίκησε την Άγκυρα και την Κωνσταντινούπολη στην δεκαετία του 1970 και από τότε βρίσκεται στην αντιπολίτευση επίσης στο κοινοβούλιο.
«Ο Imamoglu δεν φέρει τα βάρη ενός κλασσικού πολιτικού του CHP», δήλωσε ο Akif Beki, πρώην σύμβουλος Τύπου του Ερντογάν, ο οποίος τώρα γράφει μια στήλη στην συντηρητική εφημερίδα Karar. «Οι προσπάθειες να τον δυσφημήσουν, λέγοντας ότι είναι εχθρός του azan [το κάλεσμα στην προσευχή] ή ότι θα γκρεμίσει τζαμιά, απλά δεν κολλάνε».
Ο Imamoglu μεγάλωσε σε μια θρησκευόμενη οικογένεια στην συντηρητική περιοχή της Μαύρης Θάλασσας, και παρακολούθησε μαθήματα Κορανίου στο δημοτικό σχολείο. Στο πανεπιστήμιο, η πολιτική του μετατοπίστηκε προς τα αριστερά. Εντάχθηκε στο CHP και λίγα χρόνια αργότερα, το 2014, ανέτρεψε τον αξιωματούχο του ΑΚΡ για να γίνει δήμαρχος της άχαρης μεσοαστικής περιοχής Beylikduzu της Κωνσταντινούπολης. Ως δήμαρχος, κέρδισε εύσημα για την κατασκευή πάρκων και μιας εγκατάστασης με σύγχρονη βιβλιοθήκη και αίθουσα συναυλιών. Στις θρησκευτικές αργίες, μοίραζε παραδοσιακά γλυκά στους κατοίκους.
Το CHP λέει ότι θέλει να κερδίσει ψήφους από όλο το πολιτικό φάσμα και σχημάτισε συμμαχία με ένα μικρό δεξιό κόμμα για τις εκλογές του περασμένου μήνα. Ο υποψήφιος στην Άγκυρα – ο οποίος αντιμετώπισε επίσης μια επανακαταμέτρηση, αλλά ανακηρύχθηκε νικητής αυτή την εβδομάδα μετά από μια πολύ πιο αποφασιστική νίκη- προέρχεται από ένα ακροδεξιό κίνημα.
Το CHP καλωσόρισε επίσης την υποστήριξη εκατομμυρίων Κούρδων ψηφοφόρων, οι οποίοι πιθανώς βάρυναν στις εκλογές στην Κωνσταντινούπολη, αφότου το αριστερό Λαϊκό Δημοκρατικό Κόμμα, το οποίο βασίζεται συντριπτικά σε Κούρδους, υποστήριξε σιωπηρά το CHP με το να μην προωθήσει υποψηφίους σε δυτικές πόλεις. «Πιστεύω ότι οι εκλογές αυτές τερματίζουν την περίοδο κατά την οποία οι εκλογές κερδίζονταν με πόλωση … και δείχνουν ότι ένας ενωτικός υποψήφιος είναι μια αξιόλογη επιδίωξη», δήλωσε ο Ιμάμογλου.
Το CHP μπορεί να επανέρχεται στην παλιά παροιμία που λέει ότι όλες οι πολιτικές είναι τοπικές. Απομακρύνεται από την «από πάνω προς τα κάτω» προσέγγιση για την παράδοση πολυπόθητων θέσεων σε κομματικούς και πρώην γραφειοκράτες, μου είπε ο Emre Erdogan, ένας πολιτικός επιστήμονας στο Πανεπιστήμιο Bilgi της Κωνσταντινούπολης. «Στον Imamoglu, βρήκε έναν πολιτικό που ξεκίνησε από την τοπική πολιτική, με φυσικά αντανακλαστικά και που πραγματικά ξέρει το πώς να επικοινωνεί με τους απλούς ανθρώπους», είπε.
Αυτή η σχέση με τον κόσμο είναι κάτι που ο Imamoglu μοιράζεται με τον Ερντογάν. Ορισμένοι παρατηρητές πιστεύουν ότι ο αμφισβητίας έχει εθνικές φιλοδοξίες. «Όπως ο Ερντογάν, ο Ιμάμογλου πιστεύει ότι κατέχει τη μυστική φόρμουλα για συνεχή πολιτική επιτυχία», δήλωσε ο Εμρέ Ερντογάν.
Ο Canan Kaftancioglu, επικεφαλής στρατηγιστής της εκστρατείας του CHP στην Κωνσταντινούπολη, είπε ότι η εκστρατεία και η μάχη της επανακαταμέτρησης έχουν δώσει στο CHP έναν νέο οδικό χάρτη. Το αν το κόμμα θα αναπτύξει αυτό το σχέδιο μάχης σε μια επαναληπτική ψηφοφορία στην Κωνσταντινούπολη τους επόμενους μήνες ή στις γενικές εκλογές το 2023 μένει να το δούμε.
«Συνήθως υπήρχε μια αντίληψη ότι το CHP δεν δούλευε αρκετά σκληρά, ότι εγκατέλειπε εύκολα», είπε ο Kaftancioglu. «Αυτή την φορά, έχουμε καταστήσει σαφές ότι είμαστε σε αυτό μέχρι το τέλος, έως ότου ο Imamoglu λάβει την εντολή του. Αυτή η στρατηγική, όχι μόνο έχει εδραιώσει και κινητοποιήσει την βάση μας, αλλά έχει κερδίσει και τον σεβασμό των ψηφοφόρων του ΑΚΡ».
Αυτή είναι η παγίδα μπροστά από τον Ερντογάν. Εάν επιτύχει να εξαναγκάσει μια επαναληπτική ψηφοφορία στην Κωνσταντινούπολη, διακινδυνεύει να υπονομεύσει την πίστη των ίδιων των οπαδών του στην κάλπη. Παρ’ όλες τις επικρίσεις που αντιμετωπίζει ο Ερντογάν για την διάβρωση της δημοκρατίας της Τουρκίας, η δική του εντολή προέρχεται από αυτό που ονομάζει «εθνική βούληση»: Τις 15 διαδοχικές εκλογικές νίκες του.
«Δεν υπάρχει τίποτα που μπορεί να γίνει, παρά να παραδεχθούμε ότι χάσαμε το βασίλειο της Ιστανμπούλ», δήλωσε ο Mehmet Kaya, ένας 59χρονος καταστηματάρχης και υποστηρικτής του AKP και των προκατόχων του. «Εάν ακυρώσουν αυτές τις εκλογές για να διεξάγουν άλλες, θα ψηφίσουμε υπέρ του Imamoglu. Οι Τούρκοι πάντα στέκονται δίπλα στους καταπιεσμένους».
Ayla Jean Yackley
foreignaffairs