Το ζήτημα των υποδομών στην Ελλάδα είναι μία αρκετά «πονεμένη» υπόθεση που έχει περάσει από χίλια μύρια κύματα. Κοινός παρονομαστής είναι ότι κάποιοι άνθρωποι δούλεψαν σκληρά και κάτω από εξαιρετικά αντίξοες συνθήκες ώστε να ανασυγκροτηθεί το οδικό δίκτυο, οι γέφυρες ακόμα και βασικές κτιριακές μονάδες.
Και όταν μιλάμε για εποχές μετά από πολεμικές συρράξεις (και η χώρα μας είχε εμπλακεί σε αρκετές) η ανάγκη για ανακατασκευή κατεστραμμένων υποδομών είναι εξαιρετικά σημαντική.
Σε δυσπρόσιτα μέρη της ελληνικής επαρχίας, κυρίως ημι-ορεινών και ορεινών περιοχών οι πιο ηλικιωμένοι αναφέρουν κάποια φορά με νοσταλγία ότι το «τάδε γεφύρι το έφτιαξε ο στρατός». Και όταν λένε ο στρατός εννοούν οι «θρυλικές» Στρατιωτικές Υπηρεσίες των Μικτών Ομάδων Μηχανημάτων Ανασυγκροτήσεως (Μ.Ο.Μ.Α.), που έφτιαξαν από το μηδέν σε πολλές περιπτώσεις, γεφύρια, δρόμους και άλλα πολλά όπως τις εγκαταστάσεις της ΔΕΗ στην Πτολεμαΐδα.
H καταστροφή και η ερήμωση, ειδικά της υπαίθρου, κατά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο γέννησε μία ανάγκη ζωτικής σημασίας. Αυτή τη ζωτική ανάγκη κλήθηκαν να καλύψουν τα «παιδιά της ανάγκης» των Μ.Ο.Μ.Α., όπως τα έλεγαν.
Η ιστορική αναδρομή των Μικτών Ομάδων και η σημασία των «παιδιών της ανάγκης»
Το Γενικό Επιτελείο Στρατού στην σελίδα με την Ιστορία του Σώματος του Μηχανικού με δύο μικρές παραγράφους σκιαγραφεί την σημαντικότητα των Μ.Ο.Μ.Α.
«Το Μηχανικό συγκροτήθηκε επί του πρώτου κυβερνήτη της Ελλάδας Ιωάννη Καποδίστρια την 28η Ιουλίου 1829 και ονομάστηκε “Σώμα Αξιωματικών Οχυρωματοποιίας και Αρχιτεκτονικής” με έδρα το Ναύπλιο. Αποστολή του ήταν η σύνταξη μελετών και σχεδίων για την κατασκευή, συντήρηση και βελτίωση των οχυρωματικών έργων, Στρατιωτικών και Δημοσίων κτιρίων, γεφυρών και οδών».
Και συνεχίζει σε άλλο σημείο: «Μετά την απελευθέρωση και τη λήξη του εμφυλίου πολέμου το Μηχανικό ανέλαβε την περισυλλογή-εξουδετέρωση των εκατοντάδων χιλιάδων ναρκών, βλημάτων πυροβολικού και όλμων και λοιπών πυρομαχικών που είχαν διασπαρεί κατά τη διάρκεια των συρράξεων. Σημαντικότατη είναι η συνεισφορά του Μηχανικού στις συμφορές που έπληξαν τη χώρα από τις κατά καιρούς θεομηνίες, ιδίως δε στους καταστροφικούς σεισμούς της περιόδου 1953 – 1999. Ιδιαίτερης σημασίας είναι και η προσφορά της Στρατιωτικής Υπηρεσίας Κατασκευής Έργων Ανασυγκροτήσεως (ΣΥΚΕΑ), με τις Μικτές Ομάδες Μηχανημάτων Ανασυγκροτήσεως (ΜΟΜΑ), στην ταχύτερη ανασυγκρότηση και ανάπτυξη ολόκληρης της Ελλάδας από το 1957 έως το 1992».
Οι εν λόγω θρυλικές μονάδες λοιπόν ήταν υπεύθυνες εν πολλοίς για το γεγονός ότι πολλά ορεινά χωριά απέκτησαν δρόμο που τα ένωναν με την υπόλοιπη Ελλάδα και τα μεγαλύτερα αστικά κέντρα.
Οι καταστροφές που άφησε πίσω ο Β’ Παγκόσμιος Πόλεμος ήταν σχεδόν ολοκληρωτικές. Ειδικά σε μία χώρα σαν την Ελλάδα η οικονομία της οποίας δεν είχε καταφέρει ποτέ να σταθεί πραγματικά στα πόδια της μετά και τις συνεχείς πολεμικές διενέξεις από το 1821 και έπειτα. Συν το γεγονός ότι η χώρα μας δεν πέρασε ποτέ στην πραγματικότητα από την «βιομηχανική εποχή». Οι παραγωγικές της δυνάμεις ήταν ο πρωτογενείς τομέας και η αγροτοκτηνοτροφία.
Οι καταστροφές αυτές σε συνδυασμό με το απαρχαιωμένο εναπομείναν οδικό δίκτυο και το γεγονός πως σε πολλά μέρη δεν ήταν δυνατό για οικονομικούς και τεχνικούς λόγους να εμπλακούν ιδιώτες εργολάβοι, κατέστησαν επιτακτική την ανάγκη να αναλάβει το έργο αυτό το κράτος.
Το κράτος όμως τα πρώτα μεταπολεμικά χρόνια ήταν και εκείνο υπό κατάρρευση. Ο στρατός έμοιαζε σαν την μόνη εφικτή λύση λόγω των τεχνικών γνώσεων και της ύπαρξης έμπειρου ανθρώπινου δυναμικού στο Μηχανικό. Έτσι οι Μ.Ο.Μ.Α. ενεπλάκησαν στην κατασκευή έργων που απαιτούνταν σε όλη την επικράτεια.
Σύμφωνα με καταγραφές από εν αποστρατεία αξιωματικούς που έχουν ασχοληθεί και ιστορικά με το έργο των Μ.Ο.Μ.Α. αυτό δεν έμενε μόνο στα έργα οδοποιίας αλλά και σε άλλα έργα υποδομής όπως αεροδρόμια, εγγειοβελτιωτικά μικρά έργα κοινής ωφέλειας και οικοδομικά.
H αποστολή που είχαν οι Μικτές Ομάδες Μηχανημάτων Ανασυγκροτήσεως
Σε περίοδο ειρήνης και με λογικό κόστος η αποστολή των ειδικών αυτών μονάδων ήταν η Αποστολή της ειδικής αυτής υπηρεσίας ήταν σε περίοδο ειρήνης η με λογικό κόστος εκτέλεση των έργων που τις αναθέτονταν με διάφορα κυβερνητικά προγράμματα και μάλιστα στη νησιωτική και ορεινή Ελλάδα όπου δεν υπήρχε ενδιαφέρον των εργοληπτών.
Επίσης στην ευθύνη τους οι Μ.Ο.Μ.Α. είχαν και την εκτέλεση μικρών έργων κοινωφελών έργων τοπικού ενδιαφέροντος για την ωφέλεια Δήμων, Κοινοτήτων, Συλλόγων και Οργανισμών ιδίως σε ακριτικές περιοχές.
Σε εμπόλεμη περίοδο οι Μ.Ο.Μ.Α. υπάγονταν στους σχηματισμούς του Στρατού Ξηράς υπό το Τάγματα Μηχανικού Αποκαταστάσεως Συγκοινωνιών και είχαν ως βασικό μέλημα την αποκατάσταση ζημιών από βομβαρδισμούς ή σαμποτάζ σε έργα υποδομών.
Το 1957 οι Ένοπλες Δυνάμεις κλήθηκαν να φέρουν εις πέρας ένα αρκετά δύσκολο αλλά αναγκαίο έργο. Να συμβάλλουν στην ανασυγκρότηση της χώρας. Έτσι στις έδρες των σπουδαιότερων νομών συγκροτήθηκαν επτά Μικτές Ομάδες Μηχανημάτων Ανασυγκροτήσεως. Οι έδρες των επτά Μ.Ο.Μ.Α. ανά τον Ελλαδικό χώρο ήταν στην Αθήνα, στη Θεσσαλονίκη, στο Ηράκλειο Κρήτης, στην Πάτρα, στη Λαμία, στη Λάρισα και στα Ιωάννινα.
Το προσωπικό των Μονάδων αποτελούνταν από Αξιωματικούς και οπλίτες του Μηχανικού, που είχαν την αντίστοιχη τεχνική κατάρτιση αλλά και με ένα μικρό ποσοστό από Αξιωματικούς από τα υπόλοιπα όπλα του Στρατού. Επιπλέον σε αυτούς υπήρχε και πολιτικό μόνιμο ή με συμβάσεις τεχνικό προσωπικό όπως γραφείς, μηχανικοί, οδηγοί τεχνίτες, χειριστές μηχανημάτων και εργάτες.
Μερικά από τα σημαντικά έργα που έφεραν εις πέρας οι Μ.Ο.Μ.Α.
Η εθνική και επαρχιακή οδοποιία ωφελήθηκε τα μέγιστα από τα έργα των Μ.Ο.Μ.Α. μιας και έγινε κατασκευή, βελτίωση και αρχική διάνοιξη σε εθνικούς και επαρχιακούς δρόμους ιδίως της ορεινής και νησιωτικής Ελλάδας, περίπου 15.000 χλμ. Σε αυτούς τους δρόμους έγιναν και τεχνικά έργα όπως ασφαλτοστρώσεις, γέφυρες και τοίχοι αντιστήριξης.
Κατασκευάστηκαν αεροδρόμια από την αρχή είτε επεκτάθηκαν διάδρομοι προσγείωσης σε 17 αεροδρόμια της νησιωτικής Ελλάδος. Χωματουργικές εργασίες πραγματοποίησαν οι μονάδες και στο αεροδρόμιο των Σπάτων.
Κατασκευάστηκαν μεγάλα και μικρά αποστραγγιστικά αρδευτικά, αντιπλημμυρικά και υδραυλικά έργα σε όλη την χώρα με τα οποία αξιοποιήθηκαν και δόθηκαν προς καλλιέργεια εκατοντάδες χιλιάδες στρέμματα γης.
Με την μέθοδο των προκατασκευών κατασκευάστηκαν με επιτυχία κτίρια Νοσοκομείων, Σχολείων, ΑΕΙ (Ψυχιατρικό Νοσοκομείο Θεσσαλονίκης, Πολυτεχνική Σχολή Ξάνθης κ.λπ.) κτιριακές εγκαταστάσεις στρατοπέδων (Χαλκίδας, Θηβών, Λουτρακίου Βαννιάνου Ξάνθης κ.λπ.) πλέον των παραπάνω κατασκεύαζε εργολαβικά υπό την επίβλεψη της και πολλά άλλα οικοδομικά έργα σε διάφορα στρατόπεδα όπως Διοικητήρια, θαλάμους οπλιτών, υπόστεγα κλ.π.
Οι Μικτές Μονάδες έδωσαν το παρών σε όλες τις μεγάλες συμφορές που έπληξαν τον Ελλαδικό χώρο μέσα στις 3,5 περίπου δεκαετίες που οι Μ.Ο.Μ.Α. παρήγαγαν έργο, όπως οι σεισμοί, οι πυρκαγιές και οι καταστροφές από ακραία καιρικά φαινόμενα.
Η διάλυση των Μονάδων και η επανασύστασή τους ως ΜΟΜΚΑ
Οι αιτίες για την διάλυση των Μ.Ο.Μ.Α. θα πρέπει να αναζητηθούν στα διάφορα συγκρουόμενα οικονομικά συμφέροντα και στην πολιτική της εκάστοτε κυβέρνησης. Δεν ήταν λίγες άλλωστε οι φορές μέσα στις δεκαετίες που λειτούργησαν που το έργο των Ομάδων έγινε όχημα εκμετάλλευσης από πολιτικά ή οικονομικά συμφέροντα.
Από τη δεκαετία του ’80 κυβερνήσεις ζητούσαν περικοπές πιστώσεων προς τις Μονάδες. Στη συνέχεια άρχισε να αναπτύσσεται μέσα στο πολιτικό προσωπικό των Μ.Ο.Μ.Α. ο διορισμός υπαλλήλων εις βάρος πιστώσεων των έργων με αποτέλεσμα η εκτέλεση πολλών εξ αυτών, να μην θεωρείται πια οικονομικά συμφέρουσα.
Το κύκνειο άσμα ήρθε στο τέλος τη δεκαετία του ’90 μετά από φημολογούμενες έντονες πιέσεις που ασκούσαν μεγαλοεργλάβοι και μεγαλοεκδότες. Με το Ν.2026/92 οι Μ.Ο.Μ.Α. διαλύθηκαν.
Το 2015 επί υπουργίας Πάνου Καμμένου οι Μ.Ο.Μ.Α. επανεμφανίστηκαν ως ΜΟΜΚΑ. Οι λόγοι που οι Μικτές Μονάδες ήταν αναγκαίες μετά τον πόλεμο, εν μέσω κρίσης εμφανίστηκαν υπό άλλο μανδύα.
Ο Πάνος Καμμένος στο πλαίσιο εγκαινίων 14 νέων διαμερισμάτων για τα στελέχη των Ενόπλων Δυνάμεων που έφτιαξε η ΜΟΜΚΑ είχε αναφέρει ότι η Μονάδα ενεπλάκη με την κατασκευή hot spot αλλά και με έργα υποδομών σε νησιά του Αιγαίου και στην παραμεθόριο.
Οι ΜΟΜΚΑ συνεχίζουν το έργο τους, όχι σε τόσο ευρεία κλίμακα όπως οι προκάτοχοί τους, αλλά βοηθούν σε όσους τομείς οι Ένοπλες Δυνάμεις κλήθηκαν να παράσχουν χέρι βοηθείας.