Νίκος Γκάτσος -Μια ξεχωριστή περίπτωση, ένα τεράστιο κομμάτι της ελληνικής ιστορίας

Ποιητής, στιχουργός και μεταφραστής, ο Νίκος Γκάτσος παραμένει μία ξεχωριστή περίπτωση για τα ελληνικά γράμματα. Με μία μόνο ποιητική σύνθεση στο ενεργητικό του, την περίφημη και αξεπέραστη Αμοργό, που έγραψε μεσούσης της Κατοχής, θεωρείται ένας από τους κορυφαίους ποιητές μας.

Γεννήθηκε στις 8 Δεκεμβρίου 1911, κατ’ άλλους στις 30 Απριλίου 1915, στα Χάνια Φραγκόβρυσης (Κάτω Ασέα) Αρκαδίας. Τελείωσε το Δημοτικό στο χωριό του και το Γυμνάσιο στην Τρίπολη, όπου μυήθηκε στη λογοτεχνία και έμαθε μόνος του ξένες γλώσσες. Στη συνέχεια μετακόμισε με την οικογένειά του στην Αθήνα, όπου σπούδασε φιλολογία στο Πανεπιστήμιο Αθηνών.
Στις αρχές της δεκαετίας του ’30 δημοσίευσε τα πρώτα του ποιήματα στα περιοδικά «Νέα Εστία» (1931) και «Ρυθμός» (1933). Γνώριζε ήδη αρκετά καλά Αγγλικά και Γαλλικά και είχε μελετήσει τον Παλαμά, το Σολωμό, το δημοτικό τραγούδι, όπως και τις νεωτεριστικές τάσεις της ευρωπαϊκής ποίησης.
Το 1943 κυκλοφόρησε την ποιητική του σύνθεση «Αμοργός», που προκάλεσε έντονο ενδιαφέρον και του χάρισε περίοπτη θέση στο Πάνθεον των Ελλήνων ποιητών. Λέγεται ότι το μακρύ αυτό ποίημα γράφτηκε μέσα σε μια νύχτα με το σύστημα της «αυτόματης γραφής», που χρησιμοποιούν οι σουρεαλιστές δημιουργοί. «Μνημειώδες έργο του νεοελληνικού ποιητικού λόγου» χαρακτήρισε την «Αμοργό» ο στενός φίλος του Μάνος Χατζιδάκις, «επειδή περιέχει βαθύτατα την ελληνική παράδοση, δεν την εκμεταλλεύεται, ενώ συγχρόνως περιέχει όλη την ευρωπαϊκή θητεία του Μεσοπολέμου».
Με την «Αμοργό» κλείνει και ολοκληρώνεται ο πρώτος κύκλος του ελληνικού υπερρεαλισμού, που είχε ανοίξει με τον Νικήτα Ράντο, τον πρώιμο Ελύτη, τον Εμπειρίκο και τον Εγγονόπουλο.
Από τότε έως τον θάνατό του, ο Γκάτσος δημοσίευσε μόνο τρία ποιήματα: «Ελεγείο» (1946), «Ο Ιππότης και ο θάνατος» (1947) και το «Τραγούδι του παλιού καιρού» (1963). Τη λυρική του φλέβα ο Νίκος Γκάτσος τη διοχέτευσε στους στίχους τραγουδιών, καταργώντας συχνά τα όρια ποίησης και στιχουργίας. Το έργο του είναι εντυπωσιακό σε ποσότητα και ποιότητα.
Ο Μίκης Θεοδωράκης, ο Μάνος Χατζιδάκις, ο Σταύρος Ξαρχάκος, ο Δήμος Μούτσης, ο Λουκιανός Κηλαηδόνης και άλλοι συνθέτες μελοποίησαν στίχους του, που τραγουδήθηκαν από δημοφιλείς καλλιτέχνες και έγιναν μεγάλες επιτυχίες («Αθανασία», «Της γης το χρυσάφι», «Ρεμπέτικο», «Αρχιπέλαγος», «Πήρες το μεγάλο δρόμο», «Πορνογραφία», «Λαϊκή Αγορά», «Η Μικρή Ραλλού», «Μια γλώσσα, μια πατρίδα», «Αν θυμηθείς τ’ ονειρό μου», «Η νύχτα», «Στον Σείριο υπάρχουνε παιδιά», «Αντικατοπτρισμοί», «Το κατά Μάρκον», «America, America», «Χάρτινο το Φεγγαράκι», «Πάει ο καιρός» κ.ά.).
Σπουδαίο είναι και το μεταφραστικό του έργο, το οποίο δοκιμάστηκε επί σκηνής. Μετέφρασε για λογαριασμό του Εθνικού Θεάτρου, του Θεάτρου Τέχνης και του Λαϊκού Θεάτρου, Φεντερίκο Γκαρθία Λόρκα («Ματωμένος Γάμος», «Το Σπίτι της Μπερνάρντα Άλμπα»), Αύγουστο Στρίνμπεργκ («Ο Πατέρας»), Ευγένιο Ο’ Νηλ («Ταξίδι μακριάς ημέρας μέσα στη νύχτα»), Λόπε ντε Βέγκα («Φουέντε Οβεχούνα») και Τενεσί Ουίλιαμς («Λεωφορείο ο Πόθος»).
Ο Νίκος Γκάτσος πέθανε στην Αθήνα στις 12 Μαΐου 1992 και τάφηκε στη γενέτειρά του.
sansimera
Το 1987 τιμήθηκε με το Βραβείο του Δήμου Αθηναίων για το σύνολο του έργου του, ενώ το 1991 του απονεμήθηκε ο τίτλος του Αντεπιστέλλοντος Μέλους της Βασιλικής Ακαδημίας Καλών Γραμμάτων της Βαρκελώνης για τη συμβολή του στη διάδοση της ισπανικής λογοτεχνίας στην Ελλάδα.
Περισσότερα για την Εργογραφία του εδώ.
Προσωπικά- «Αφιέρωμα στον μεγάλο ποιητή Νίκο Γκάτσο” (28 Ιανουαρίου 2018) | ΕΡΤ
Ο Νίκος Γκάτσος υπήρξε ένας από τους σπουδαιότερους ποιητές της Ελλάδας. Κατήργησε τα όρια ανάμεσα στην ποίηση και στον στίχο και έδωσε κυρίως μέσω της συνεργασίας του με τον Μάνο Χατζιδάκι, τον κανόνα του ποιητικού τραγουδιού. Η γνωριμία και η συνεργασία τους αποτέλεσε σταθμό στην ιστορία της ελληνικής μουσικής:
«Ο Γκάτσος όπως και ο Χατζιδάκις γράφανε για τον έναν που θα τους καταλάβει… Όταν γράφει κάποιος απευθύνεται στο συναίσθημα και ο Γκάτσος αυτό το έκανε με το τραγούδι και βλέπετε την απήχηση που είχε… Μπορεί σε σύγκριση με άλλους στιχουργούς να έχει γράψει λιγότερα, ωστόσο από τα 400, τα 300 είναι γνωστά. Φαίνεται σαν να έχει γράψει έναν τεράστιο όγκο τραγουδιών που το καθένα μπορεί να στηρίξει μία μελέτη…».
Η Αγαθή Δημητρούκα, που έζησε δίπλα του σχεδόν δύο δεκαετίες, μας δίνει τη δυνατότητα μέσα από την αφήγησή της στην Έλενα Κατρίτση, να γνωρίσουμε τον τρόπο που ζούσε και σκεφτόταν ο ποιητής Νίκος Γκάτσος: «Δεν του άρεσε να δίνει συνεντεύξεις και να μιλάει για τον εαυτό του. Η άποψή του ήταν ότι μακάρι ο κόσμος να γνωρίζει το έργο και όχι τον δημιουργό του».
Το 1943 δημοσίευσε την «Αμοργό», μια ποιητική συλλογή «ατόφιο χρυσάφι», όπως την χαρακτήρισε ο Μάνος Χατζιδάκις. Η συνεισφορά του στο τραγούδι είναι τόσο μεγάλη που ο Σταύρος Ξαρχάκος είχε πει χαρακτηριστικά ότι τα τελευταία 50 χρόνια στο τραγούδι πρέπει να τα μετράμε σε προ Γκάτσου και μετά Γκάτσου εποχή.
Οι στίχοι του αγαπήθηκαν από εκατομμύρια Έλληνες και μελοποιήθηκαν από τους μεγαλύτερους δημιουργούς. Έκανε γνωστό στην Ελλάδα τον Ισπανό ποιητή Φεδερίκο Γκαρθία Λόρκα, καθώς το 1943 μετέφρασε τον «Ματωμένο γάμο» και έκτοτε ασχολήθηκε με μεταφράσεις πολλών θεατρικών έργων διασκευές και ραδιοσκηνοθεσίες.
Για τον Νίκο Γκάτσο που γνώρισαν, αγάπησαν και τραγούδησαν, μιλούν η Μαρία Φαραντούρη, ο Μανώλης Μητσιάς, ο Γιάννης Υφαντής και η Ελένη Zέη Κόκκου. Στην εκπομπή παρουσιάζεται πλούσιο αρχειακό και οπτικοακουστικό υλικό.
Σκηνοθεσία: Μιχάλης Ασθενίδης
Αρχισυνταξία: Έλενα Κατρίτση
Σύνταξη-ρεπορτάζ-έρευνα: Θεοδώρα Κωνσταντοπούλου
Εκτέλεση Παραγωγής: WHITE WOLVES
Παρουσίαση: Έλενα Κατρίτση
.
.
[youtube https://www.youtube.com/watch?v=fy_puBnFP6I&w=711&h=400]
.
ΕΡΤ