Το διακύβευμα στην ΕΕ μετά τις ευρωεκλογές – Τα τέσσερα σενάρια για το μέλλον της Ευρώπης και μια ευκαιρία για την Ελλάδα

Οι Ευρωπαίοι πολίτες αυτή την φορά αντιλήφθηκαν καλύτερα το διακύβευμα των εκλογών, για το μέλλον της ΕΕ και την απειλή των Ευρωσκεπτικιστών. Υπήρχε μεγαλύτερη συμμετοχή του αναμενομένου συγκριτικά με εκείνη του 2014, ενώ ακόμα πιο ενθαρρυντική ήταν η συμμετοχή των νέων ψηφοφόρων. Παρά ταύτα, προεκλογικά δεν συζητήθηκαν αρκετά οι προκλήσεις για την ΕΕ.

Τώρα που ο αχός των ευρωεκλογών έχει περάσει, τι προμηνύει το νέο πολιτικό τοπίο, οι νέοι συσχετισμοί δυνάμεων στην ΕΕ καθώς και το power game για τις υψηλές πολιτικές θέσεις στα θεσμικά ευρωπαϊκά όργανα;
Ποιες είναι οι μεγάλες προκλήσεις και τα βασικά σενάρια για το μέλλον της ΕΕ;
Υπάρχει ευκαιρία για την Ελλάδα ώστε να αποκτήσει πιο αναβαθμισμένο ρόλο στο νέο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο (EK) και στη νέα Ευρωπαϊκή Επιτροπή;
Οι Ευρωπαίοι πολίτες αυτή την φορά αντιλήφθηκαν καλύτερα το διακύβευμα των εκλογών, για το μέλλον της ΕΕ και την απειλή των Ευρωσκεπτικιστών. Υπήρχε μεγαλύτερη συμμετοχή του αναμενομένου (51%) συγκριτικά με εκείνη του 2014 (43%), ενώ ακόμα πιο ενθαρρυντική ήταν η συμμετοχή των νέων ψηφοφόρων. Παρά ταύτα, προεκλογικά δεν συζητήθηκαν αρκετά οι προκλήσεις για την ΕΕ.
Οι φιλοευρωπαϊκοί πολιτικοί σχηματισμοί (ΕΛΚ, Σοσιαλδημοκράτες, Φιλελεύθεροι, Πράσινοι κλπ.) θα έχουν ευτυχώς και πάλι την πλειοψηφία στο ΕΚ, αλλά το νέο τοπίο είναι πολυπολικό και όχι διπολικό, όπως ήταν μέχρι πρότινος (ΕΛΚ και Σοσιαλιστές δεν ελέγχουν πλέον το ευρωκοινοβούλιο και χρειάζεται να συμπράττουν με Φιλελεύθερους, Πράσινους για κρίσιμες αποφάσεις). Παρά τις μεμονωμένες νίκες ευρωσκεπτικιστών και εθνικιστών σε Γαλλία, Ιταλία, Μεγάλη Βρετανία κλπ., είναι ακόμα ανομοιογενείς, διαιρεμένοι, δε σχηματίζουν όλοι μια κοινή ευρωπαϊκή πολιτική ομάδα. Άρα, προς το παρόν δεν απειλούν το ευρωπαϊκό οικοδόμημα. Ωστόσο, αν δεν απομονωθούν πολιτικά θα αποτελέσουν σοβαρή απειλή για το μέλλον.
Το Ευρωπαϊκό Λαϊκό Κόμμα παραμένει η ισχυρότερη δύναμη στο ευρωκοινοβούλιο παρά την πτώση της δύναμής της κυρίως στην Γερμανία, ενώ με εξαίρεση την Ισπανία, η ευρωπαϊκή σοσιαλδημοκρατία, υπέστη σοβαρές απώλειες με τις μεγαλύτερες στην Γερμανία, όπου το SPD, το μεγαλύτερο ευρωπαϊκό σοσιαλδημοκρατικό κόμμα (-11%) βρίσκεται πίσω από τους Πράσινους και σε υπαρξιακή κρίση, μετά και την παραίτηση της αρχηγού του. Οι όποιες συνέπειες στην πορεία του «Μεγάλου Συνασπισμού» και οι εσωτερικές πολιτικές εξελίξεις στην Γερμανία, ειδικά αν λάβουν χώρα σύντομα, προφανώς θα επηρεάσουν και το νέο πολιτικό σκηνικό στην ΕΕ.
Οι Φιλελεύθεροι με την προσθήκη του κόμματος του Μακρόν στην ευρωομάδα τους, βγαίνουν ενισχυμένοι, αποτελούν καθαρά την τρίτη και ρυθμιστική δύναμη στο ΕΚ. Οι Πράσινοι αύξησαν σημαντικά την δύναμη τους, κυρίως στην Γερμανία και διεκδικούν μεγαλύτερη επιρροή στις αποφάσεις.
Το νέο πολυπολικό πολιτικό τοπίο στο ευρωκοινοβούλιο και την ΕΕ μετά τις ευρωεκλογές, επηρεάζει και την κούρσα για την Προεδρία της Επιτροπής και τα υψηλά αξιώματα στους άλλους ευρωπαϊκούς θεσμούς (Προεδρία Ευρωπαϊκού Συμβουλίου, Προεδρία Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου, ΕΚΤ, Ύπατος της Ευρωπαϊκής Διπλωματίας), τα οποία φαίνεται, ότι θα τύχουν διαπραγμάτευσης ως πακέτο.
Παρότι ένα από δομικά προβλήματα της ΕΕ είναι η έλλειψη δημοκρατικής νομιμοποίησης και γι’ αυτό υιοθετήθηκε ο θεσμός του λεγόμενου «Spitzekandidat» (του κορυφαίου υποψηφίου) ανά κόμμα για την Προεδρία της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, και θα αναμενόταν να εκλεγεί στην Προεδρία ο εκλεκτός του ΕΛΚ ως εκ του μεγαλύτερου κόμματος όπως συνέβη επί Γιούνκερ, αυτή την φορά λόγω και της πολυπολικότητας, κυρίως οι Φιλελεύθεροι με επικεφαλής τον Γάλλο πρόεδρο Μακρόν αλλά και οι Ισπανοί Σοσιαλιστές, φαίνεται να θέλουν να τορπιλίσουν αυτή την φορά τον θεσμό, προσπαθούν να μπλοκάρουν την εκλογή Βέμπερ στην Προεδρία, προωθώντας είτε τον Γάλλο Μισέλ Μπαρνιέ που είναι από το ΕΛΚ και επιτυχημένος, αλλά δεν είναι «Spitzekandidat» και δεν έδωσε εκλογική μάχη, ή έναν από τους άλλους «Spitzenkandidaten» (τον σοσιαλδημοκράτη Φρανς Τίμερμανς, την Φιλελεύθερη Μαγκρέτε Βεστάγκερ), αλλά με ανταλλάγματα.
Η κούρσα για τα αξιώματα αναμένεται με συμβιβασμούς και παζάρια. Αυτή η προσέγγιση ωστόσο με την προσπάθεια παράκαμψης του θεσμού του «Spitzekandidat», ο οποίος κάνει προεκλογική εκστρατεία, δίνει λάθος μηνύματα για την δημοκρατική νομιμοποίηση του Προέδρου της Επιτροπής.
Μέσα στο αυτό το νέο πολυπολικό τοπίο, με φιλοευρωπαϊκό το ελληνικό εκλογικό αποτέλεσμα και με τη Νέα Δημοκρατία ως το κόμμα με την μεγαλύτερη αύξηση των ποσοστών του μέσα στο ΕΛΚ, υπάρχει μια μικρή ευκαιρία. Η ΝΔ μέσω του ΕΛΚ αλλά και η Ελλάδα συνολικά, έχει την ευκαιρία με την χρήση συντονισμένου, εθνικού και καλώς εννοούμενου «Lobbying» στις Βρυξέλλες, να μπορέσει ίσως να διεκδικήσει για πρώτη φορά κάποιες πιο υψηλές θέσεις στο ευρωκοινοβούλιο, σε επιτροπές του και στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή.

ΟΙ ΜΕΓΑΛΕΣ ΠΡΟΚΛΗΣΕΙΣ ΤΗΣ ΕΕ ΩΣ ΤΙΣ ΕΠΟΜΕΝΕΣ ΕΥΡΩΕΚΛΟΓΕΣ
Το πολυπολικό πιο κατακερματισμένο πολιτικό σκηνικό στη νέα ΕΕ, θα κάνει πιο δύσκολη, πιο χρονοβόρα και με περισσότερους συμβιβασμούς την λήψη αποφάσεων. Αυτό θα αποτελέσει ευκαιρία όπως είναι και ανάγκη να απομονωθούν πολιτικά οι ευρωσκεπτικιστές και οι εθνικιστές.
Αν και η ΕΕ είναι η μεγαλύτερη οικονομία του κόσμου, θα πρέπει να προσελκύσει και να υλοποιήσει άμεσα επενδύσεις στην ψηφιακή οικονομία και τεχνολογία (π.χ. Artificial Intelligence, Blockchain, Internet of Things, FinTechs, e-Payments, Driveless Cars, CyberSecurity, GovTechs κλπ.) ώστε να μη χάσει το τρένο της τέταρτης βιομηχανικής επανάστασης και, τουλάχιστον, αν δεν είναι πρώτη να έχει πρωταγωνιστικό ρόλο.
Οι ΗΠΑ έχουν την πρωτοκαθεδρία στην υψηλή τεχνολογία, η ΕΕ προσπαθεί να ακολουθήσει, έχουν γίνει κάποια βήματα επί Γιούνκερ, ωστόσο η Κίνα κινείται με ταχύτητα και υπολογίζεται, αν δεν αλλάξει κάτι δραματικά, το 2030 να είναι η μεγαλύτερη εμπορική και οικονομική δύναμη του πλανήτη.
Επιγραμματικά, οι βασικοί άξονες προτεραιοτήτων για την ΕΕ δεν μπορεί να είναι άλλοι από τους εξής:
-Ανάγκη περαιτέρω βελτίωσης των διαρθρωτικών ανισορροπιών στις οικονομίες κυρίως μεταξύ Βορρά – Νότου.
-Η παγκοσμιοποίηση περνάει κρίση, ο προστατευτισμός και οι εμπορικοί πόλεμοι έχουν επανεμφανιστεί και η ΕΕ πρέπει να αντιδράσει ως ήρεμη δύναμη.
-Αν και η ΕΕ είναι πιο μπροστά στο θέμα της αντιμετώπισης της πρόκλησης της κλιματικής αλλαγής σε σχέση με τις ΗΠΑ, εντούτοις απαιτείται δράση και αύξηση των λεγόμενων υπεύθυνων επενδύσεων.
-Αντιμετώπιση της μεγάλης πρόσκλησης της ενεργειακής ασφάλειας από διαφορετικές πηγές. Ο ΤΑΡ και μελλοντικά ίσως ο EastMed συνεισφέρουν προς αυτή την κατεύθυνση και η Ελλάδα λόγω αυτών των σχεδίων να έχει ένα πιο αναβαθμισμένο ρόλο ως ενεργειακό σταυροδρόμι.
-Παρατηρείται τα τελευταία χρόνια μια εσωτερική μετατόπιση ισχύος υπέρ της Γερμανίας σε βάρος της Γαλλίας ως προς την επιρροή τους στην ΕΕ. Η ΕΕ χρειάζεται εκτός από μια ισχυρή και σταθερή Γερμανία και μια σταθερή Γαλλία καθώς και έναν ισχυρό γαλλο-γερμανικό άξονα για την πρόοδο και την περαιτέρω ολοκλήρωση στην ΕΕ.
-Η διαπραγμάτευση για τον επόμενο προϋπολογισμό 2021 – 2027, ύψους περί του 1,135 δισ. ευρώ θα είναι ίσως η πιο δύσκολη και σκληρή στην ιστορία της ΕΕ.
-Οι προτάσεις για μια νέα αρχιτεκτονική διακυβέρνησης στην Ευρωζώνη και μεταρρυθμίσεων στην ΕΕ των 27, δεν προχωράνε, καθότι Γαλλία και Γερμανία έχουν διαφορετική στρατηγική προσέγγιση, με την πρώτη να θέλει πιο γρήγορη υλοποίηση των μεταρρυθμίσεων και τη Γερμανία πιο αργή, αλλά με πιο σταθερές και σταδιακές αλλαγές. Χρειάζονται πιο γενναία και γοργά βήματα.
-Στην κοινή άμυνα, τον κοινό στρατό και την κοινή ασφάλεια, Γαλλία και Γερμανία είναι πιο κοντά και ίσως δούμε πρόοδο σε αυτό το θέμα την επόμενη πενταετία.
-Ο συντονισμός και η βελτίωση των πολιτικών για την κοινή ασφάλεια και την κυβερνοασφάλεια, είναι ζητούμενο και θα βοηθήσει να αντιμετωπισθεί η νέα ασύμμετρη απειλή της τρομοκρατίας.
-Το πρόβλημα του BREXIT είναι ανοιχτή πληγή, θα πρέπει να λυθεί άμεσα εντός του 2019 και να μη διαιωνίζεται χωρίς ορατή λύση στο μέλλον. Η διαιώνιση του θέματος έχει επιπλοκές για την ΕΕ.
-Η πρόκληση της επίλυσης της προσφυγικής κρίσης, είναι μια άλλη μεγάλη πρόκληση και ένα θέμα που αφορά άμεσα την Ελλάδα. Η λύση της περνάει μέσα από την μεγαλύτερη πίεση στην Τουρκία να ελέγξει καλύτερα τις προσφυγικές ροές.
-Τέλος, η πολιτική διεύρυνσης της ΕΕ είναι στρατηγικό θέμα. Η προκλητική στάση της Τουρκίας έναντι Ελλάδας και Κύπρου έχει ενώσει περισσότερα κράτη–μέλη έναντι της Τουρκίας, που απομακρύνεται από την ΕΕ. Η ρητορική της ΕΕ έναντι των παράνομων δράσεων της Τουρκίας είναι κενό γράμμα, χωρίς οικονομικές κυρώσεις. Ως προς την διεύρυνση στα Δυτικά Βαλκάνια, η Γερμανία την επιδιώκει άμεσα, ενώ άλλες χώρες όπως η Γαλλία δεν την επιθυμούν στο άμεσο μέλλον. Και εδώ υπάρχει ένα power game.
ΤΕΣΣΕΡΑ ΣΕΝΑΡΙΑ ΓΙΑ ΤΟ ΜΕΛΛΟΝ ΤΗΣ ΕΕ
Το πλέον θετικό σενάριο είναι αυτό της υλοποίησης της περαιτέρω οικονομικής και πολιτικής ολοκλήρωσης και της υιοθέτησης κοινής πολιτικής για άμυνα και ασφάλεια. Για να έχει πιθανότητες επιτυχίας αυτό το σενάριο, θα πρέπει να συμφωνήσει στις βασικές παραμέτρους του, ο γαλλο-γερμανικός άξονας, κάτι που φαίνεται στην παρούσα φάση, αν όχι ακατόρθωτο, τουλάχιστον δύσκολο, δεδομένων και των εσωτερικών πολιτικών δυσκολιών που αντιμετωπίζουν Μέρκελ και Μακρόν στην εσωτερική πολιτική σκηνή των χωρών τους, ενώ η Μέρκελ είναι καγκελάριος υπό προθεσμία.
Το σενάριο της νέας αρχιτεκτονικής στην Ευρωζώνη, της μερικής πολιτικής ολοκλήρωσης και κοινής αμυντικής πολιτικής αλλά με διαφορετικές ταχύτητες με γρήγορους πρωτοπόρους και αργούς ακολούθους, ή με αυτούς που επιθυμούν, δεν είναι το ιδανικό, αλλά έχει μάλλον στην παρούσα φάση λίγο περισσότερες πιθανότητες, δεδομένων των διαφορών Γαλλίας και Γερμανίας ως προς την ταχύτητα και το βάθος των μεταρρυθμίσεων και της ολοκλήρωσης, και θα μπορούσε να είναι ένας συμβιβασμός.
Υπάρχει και το σενάριο της στασιμότητας. Με βάση αυτό η ΕΕ προσπαθεί, αλλά δεν καταφέρνει να αντιμετωπίσει τις μεγάλες προκλήσεις των καιρών και να προχωρήσει στο επόμενο επίπεδο ολοκλήρωσης, παραμένοντας περίπου στο επίπεδο ολοκλήρωσης, που είναι σήμερα, απλά μια κοινή αγορά με ένα κοινό νόμισμα και τίποτα περισσότερο.
Και τέλος, είναι και το σενάριο της οπισθοδρόμησης. Ο ευρωσκεπτικισμός ο εθνικισμός, και ο προστατευτισμός αυξάνονται και κυριαρχούν με συνέπεια, μετά το Ηνωμένο Βασίλειο, να αποχωρήσουν και άλλα κράτη-μέλη (π.χ. Ουγγαρία) και η ΕΕ να έχει να αντιμετωπίσει μια μεγάλη υπαρξιακή κρίση συνοχής.
Η ΕΕ δουλεύει με στρατηγικό στόχο το πρώτο σενάριο και εναλλακτικά με μορφές του δεύτερου˙ λίγα κράτη-μέλη και η Γαλλία επιδιώκουν το πρώτο˙ τα πιο πολλά κράτη-μέλη και κυρίως η Γερμανία τείνουν μάλλον σε εναλλακτικές μορφές του δεύτερου σεναρίου με λιγότερη ή περισσότερη ολοκλήρωση˙ ΕΕ και κράτη–μέλη δε θέλουν να ακούν για το τρίτο σενάριο (εξαιρουμένων Ηνωμένου Βασιλείου, Ουγγαρίας, Ιταλίας και ίσως και κάποιων άλλων κρατών-μελών)˙ ενώ το τέταρτο σενάριο είναι για τους περισσότερους σχεδόν εφιάλτης.
Η ελληνική κρίση, η ιταλική κρίση αλλά και το BREXIT είναι ηχηρά καμπανάκια, που δείχνουν ότι η αδράνεια ή η βραδεία δράση κοστίζουν ακριβά. Για να υλοποιηθεί, όμως, το πρώτο ή έστω το δεύτερο σενάριο, η ΕΕ και τα κράτη-μέλη θα πρέπει να αντιληφθούν το επείγον για στρατηγική δράση με περισσότερες κοινές πολιτικές προς μια πιο ισχυρή και πιο ενωμένη ΕΕ και ταυτόχρονα μια στρατηγική πολιτικής απομόνωσης των Ευρωσκεπτικιστών.
Ο ΓΙΑΝΝΗΣ ΣΑΛΑΒΟΠΟΥΛΟΣ είναι ΜΒΑ, MSc,διευθύνων σύμβουλος της εταιρείας Εταιρικής και Πολιτικής Επικοινωνίας, Επενδυτικών Σχέσεων και Στρατηγικής «CAPITALS Circle Group» [1], επίκουρος καθηγητής Public Affairs/Policy, Entrepreneurship and Innovation, Leadership, στο SRH Berlin και στο HMKW University.
ΠΑΡΑΠΟΜΠΕΣ:
[1] Η CAPITALS Circle Group οργάνωσε με επιτυχία πρόσφατα στην Αθήνα φόρουμ για το μέλλον της Ευρωπαϊκής Οικονομίας και τοn ρόλο της Ελλάδας στην ΕΕ την επόμενη των ευρωεκλογών, στο οποίο το www.foreignaffairs.gr ήταν χορηγός επικοινωνίας.
foreignaffairs