Η Ανατολική Μεσόγειος καθίσταται ολοένα και περισσότερο σημαντική περιοχή για το διεθνές σύστημα ασφάλειας λόγω των φυσικών αποθεμάτων της, καθώς τα συμφέροντα των περιφερειακών δρώντων αλληλεπιδρούν με αυτά σημαντικών διεθνών δρώντων όπως η Ευρωπαϊκή Ένωση (ΕΕ) και το Βορειοατλαντικό Σύμφωνο (ΝΑΤΟ).
Η περιοχή της Ανατολικής Μεσογείου, χώρος σύγκλισης Ανατολής και Δύσης, βορρά και νότου, περιλαμβανόμενων των τριών κύριων παγκόσμιων μονοθεϊστικών θρησκειών, αποτελεί από γεωπολιτική άποψη ένα ξεχωριστό υποσύστημα. Στο σταυροδρόμι τριών ηπείρων, της Ευρώπης, της Ασίας και της Αφρικής, η γεωπολιτική της Ανατολικής Μεσογείου δεν περιλαμβάνει μόνο περιφερειακούς δρώντες αλλά και δρώντες τοποθετημένους σε ανταγωνιστικούς ομόκεντρους κύκλους: Τις Ηνωμένες Πολιτείες, την Ρωσική Ομοσπονδία και την Ευρωπαϊκή Ένωση. Η περιοχή βρίσκεται επίσης στην κορυφή δύο σημαντικών γεωστρατηγικών τριγώνων, που σχηματίζονται στα βόρεια και βορειοανατολικά με την Μαύρη Θάλασσα και την Κασπία Θάλασσα, και προς νότο και νοτιοανατολικά με τη Μέση Ανατολή και τον Περσικό Κόλπο [1].
Από το 2008 και εφεξής, η ασφάλεια και η πολιτική τάξη του υποσυστήματος της Ανατολικής Μεσογείου -όπως λειτουργούσε από την έναρξη του Ψυχρού Πολέμου- κατέρρευσε λόγω της επιδείνωσης των σχέσεων μεταξύ των δύο πιο ικανών περιφερειακών συμμάχων των ΗΠΑ, της Τουρκίας και του Ισραήλ, και της συνεχιζόμενης αναταραχής στον αραβικό κόσμο. Αντικαταστάθηκε από έναν διευρυνόμενο μέσω πληρεξουσίων εμφύλιο πόλεμο στην Συρία, από γεωπολιτική αντιπαλότητα μεταξύ Τουρκίας, Ισραήλ, Κύπρου και Ελλάδας, καθώς και μεταξύ των χωρών της Δύσης, και των ενθουσιωδώς αναθεωρητικών του περιφερειακού status quo δυνάμεων, της Ρωσίας και του Ιράν.
Επιπροσθέτως, η Ανατολική Μεσόγειος καθίσταται ολοένα και περισσότερο σημαντική περιοχή για το διεθνές σύστημα ασφάλειας λόγω των φυσικών αποθεμάτων της, καθώς τα συμφέροντα των περιφερειακών δρώντων αλληλεπιδρούν με αυτά σημαντικών διεθνών δρώντων όπως η Ευρωπαϊκή Ένωση (ΕΕ) και το Βορειοατλαντικό Σύμφωνο (ΝΑΤΟ). Η ανακάλυψη υπεράκτιων αποθεμάτων φυσικού αερίου στην Ανατολική Μεσόγειο (2010), μπορεί να προσφέρει στην ΕΕ διαφοροποίηση από το ρωσικό φυσικό αέριο, γενικώς τους ενεργειακούς πόρους της Μέσης Ανατολής, και μεγαλύτερη περιφερειακή ασφάλεια. Η ΕΕ επιθυμεί να σταθεροποιήσει την περιοχή, προκειμένου να διασφαλίσει βιώσιμο κόμβο φυσικού αερίου πλησίον των συνόρων της, αφού ο κατασκευαζόμενος Νότιος Διάδρομος Φυσικού Αερίου (SGC), δεν επαρκεί για να μειώσει την εξάρτησή της από την Ρωσία.
Η ανακάλυψη φυσικού αερίου στην Ανατολική Μεσόγειο (Αίγυπτος, Ισραήλ, Κύπρος, Λίβανος, Συρία) και αυτές που θα ακολουθήσουν, προκαλούν σημαντικά αποτελέσματα τόσο στο επίπεδο της οικονομίας, όσο και στης ασφάλειας. Επί παραδείγματι, εξωθούν το Ισραήλ σε μετατροπή του ενεργειακού μείγματος -μέχρι σήμερα εξαρτώμενο ιδίως από τον άνθρακα και εισαγόμενα πετρελαϊκά προϊόντα-, και σε μείωση των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου μέσω της χρησιμοποίησης φυσικού αερίου στους τομείς της ηλεκτροπαραγωγής και των μεταφορών (παραγωγή 10,5 δισ. m3 με προοπτική 27 δισ. m3 έως το 2021). Επιπλέον το Ισραήλ προγραμματίζει εξαγωγές φυσικού αερίου στην Αίγυπτο (συμφωνία Φεβρουαρίου 2018, 7 τρισ.m3/σε 10 έτη) για την κάλυψη αναγκών εσωτερικής ζήτησης, οι οποίες υπολογίζεται ότι θα διπλασιαστούν όταν τον Νοέμβριο 2019 συντελεστεί πλήρης αξιοποίηση του κοιτάσματος Leviathan.
Ως αποτέλεσμα, η Αίγυπτος θα μειώσει την έκθεσή της στις μεταβολές της τιμής του υγροποιημένου φυσικού αερίου (LNG), θα τονώσει την ασφάλεια ενεργειακού εφοδιασμού της χώρας και θα αντιμετωπίσει την αύξηση της ζήτησης ηλεκτρικής ενέργειας. Όμως, καμία υποδομή για την αξιοποίηση του ενεργειακού πλούτου της Ανατολικής Μεσογείου, όπως η κατασκευή τερματικού(-ών) υγροποίησης/επαναεριοποίησης ή αγωγών μεταφοράς φυσικού αερίου, δεν μπορεί να ευοδωθεί χωρίς τον συντονισμό των κρατικών δρώντων.
Προς τον σκοπό αυτό, Ελλάδα, Κύπρος και Ισραήλ συνήψαν μια στρατηγική συμμαχία, χρησιμοποιώντας την συνεχόμενη ΑΟΖ και τον γεωπολιτικό παράγοντα της ενέργειας ως υψηλή στρατηγική αντιστάθμισης της αναθεωρητικής τουρκικής πολιτικής και εξασφάλισης στο Ισραήλ του απαραίτητου θαλάσσιου στρατηγικού βάθους σύνδεσης με την Ευρώπη. Αυτά, μάλιστα, εκτυλίσσονται εν μέσω του εντεινόμενου ενεργειακού ανταγωνισμού ΗΠΑ-Ρωσίας, τόσο στην Ανατολική Μεσόγειο όσο και στα Δυτικά Βαλκάνια και στην περιοχή της Κασπίας θάλασσας.
Βασιζόμενοι στη νεορεαλιστική γεωπολιτική σχολή Διεθνών Σχέσεων, συμπεραίνουμε ότι η ΕE πρέπει να συνδεθεί με την Ανατολική Μεσόγειο ώστε να μην καταστεί όμηρος των μονοπωλιακών οραμάτων της Ρωσίας και των ηγεμονικών προσδοκιών της Τουρκίας στην περιοχή και πέραν αυτής.
Ο ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΟΣ ΣΤΟΧΟΣ ΤΗΣ ΡΩΣΙΑΣ
Κατά τους παρελθόντες αιώνες, δεν υπήρχε ούτε μια στιγμή κατά την οποία η Ρωσία να μην επιζητούσε πρόσβαση στα θερμά ύδατα των νοτιοδυτικών συνόρων της, ειδικώς στην Ανατολική Μεσόγειο, ώστε να βρει αγορές για τα προϊόντα της και να ξεπεράσει το πρόβλημα των παγωμένων λιμένων της κατά τους χειμερινούς μήνες. Αυτή η αναζήτηση μετατράπηκε σύντομα σε μακροχρόνιο οδηγό πολιτικής που η Μόσχα ακολούθησε πιστά από το δεύτερο ήμισυ του 19ου αιώνα, ώστε να διαρρήξει τον Aναχωματικό Δακτύλιο (Rimland) που περιβάλει την επικράτειά της στην Κεντρική Γη (Heartland) [2]. Σήμερα, εξαγωγή ρωσικών αγαθών σημαίνει εξαγωγή ενεργειακών πόρων.
Χωρίς την ικανότητα παραγωγής και αποστολής ενέργειας, η Ρωσία δεν θα απολάμβανε το καθεστώς που την περιβάλει, δεν θα είχε την ίδια ειδική σχέση με τα κράτη της ΕΕ, όπως η Γερμανία, ούτε θα ήλκυε την προσοχή των ΗΠΑ. Ακριβώς η αξιοποίηση των ενεργειακών πόρων της ως γεωπολιτικό εργαλείο και ο ρόλος του κράτους για την διαχείρησή τους, είναι η παρακαταθήκη του Ρώσου προέδρου Putin καθ’ όλο το διάστημα που ελέγχει είτε ως πρόεδρος είτε ως πρωθυπουργός την εξωτερική πολιτική της Ρωσικής Ομοσπονδίας. Εν τοις πράγμασι, ο Putin επιδίωξε εξασφάλιση πλήρους ελέγχου του ενεργειακού τομέα μέσω εθνικοποίησης αρκετών ιδιωτικών εταιρειών και χρήσης των απομεινάντων ιδιωτικών ως πρωτοστατών υλοποίησης της εξωτερικής πολιτικής του Κρεμλίνου. Στην Ρωσία, η ενεργειακή και η εξωτερική πολιτική αλληλεπικαλύπτονται [3].
Την διάρρηξη του Αναχωματικού Δακτυλίου (Rimland), επιδίωξε ο πρόεδρος Putin, καθ’ όλο το μήκος και το πλάτος της ζώνης από την Κεντρική/Ανατολική Ευρώπη, Μέση Ανατολή, μέχρι της Κεντρική Ασία. Από την ανάρρησή του στην εξουσία (2000), η Ρωσία αξιοποίησε εργαλεία διπλωματικής, στρατιωτικής, πολιτικής και οικονομικής ισχύος, ώστε να μετατρέψει την στρατηγική υπεροχή της σε μοχλό ενίσχυσης της παρουσίας της. Η τακτική προσαρμογή στις εξελίξεις βάσει ρεαλισμού και η ευελιξία που επέδειξε, στοιχειοθετούν αποδείξεις εφαρμογής ευρύτερης στρατηγικής στόχευσης από το Κρεμλίνο. Επιπροσθέτως, δημιούργησε μηχανισμούς διατήρησης της στρατηγικής της υπεροχής κατά το ορατό μέλλον.
Ειδικότερα στην Μέση Ανατολή, η Ρωσία κέρδισε μια άνευ προηγουμένου υπεροχή, κυρίως μετά την υποστηρικτική προς το καθεστώς Assad επέμβαση στην Συρία βάσει μιας επιτυχούς στρατιωτικο-πολιτικής στρατηγικής η οποία δημιούργησε momentum, και την προώθηση της ρωσικής θέσης ως κύριου δρώντα στην περιοχή. Εφόσον επιτύχει να μετατρέψει την στρατιωτική νίκη σε νομιμοποίηση μιας λειτουργικής κυβέρνησης στην Συρία, θα είναι εξόχως απίθανη η έξωση της Ρωσίας από την Μέση Ανατολή λόγω των ισχυρών στρατιωτικών δυνάμεων που διατηρεί εκεί.
Υπ’ αυτήν την έννοια, είναι εντυπωσιακό ότι ο περιφερειακός συνεργάτης του Κρεμλίνου, η φιλο-ισλαμική Τουρκία του προέδρου Erdogan, εξαρτάται σήμερα από την Μόσχα προκειμένου να επιτύχει τους στόχους της ευχερούς αντιμετώπισης των Κούρδων της Συρίας, αλλά και διαχείρισης της πολυπληθούς εγχώριας κουρδικής μειονότητας. Συνεπώς, παρά τους περί του αντιθέτου ισχυρισμούς της Άγκυρας ότι δεν είναι υπερβολικά εξαρτώμενη από την Ρωσία, η Μόσχα, ιδίως μετά την υποχώρηση της Τουρκίας έναντι της ισχυρής οικονομικής πίεσης κατά την επαύριον της κατάρριψης ρωσικού πολεμικού αεροσκάφους περί την τουρκο-συριακή μεθόριο (Νοέμβριος 2015), πέραν της παροχής 60%-70% του εισαγόμενου στην Τουρκία φυσικού αερίου, διαθέτει ήδη από το 2016 ισχυρότατα ερείσματα στην Τουρκία [4].
Υπό το βάρος, μάλιστα, της κρίσης την οποία διήλθαν οι σχέσεις ΗΠΑ-Τουρκίας λόγω της φυλάκισης του Αμερικανού πάστορα Andrew Brunson και του φλέγοντος ζητήματος της αγοράς του ρωσικού πυραυλικού συστήματος S-400, αλλά και της περιπλοκότητας της μακρόχρονης στρατηγικής αντιπαράθεσης ΗΠΑ-Ρωσίας σε όλο το μήκος του τόξου Μαύρη θάλασσα (Κεντρική/Ανατολική Ευρώπη), Καύκασος, Κεντρική Ασία, οι ολοένα στενότερες σχέσεις Τουρκίας-Ρωσίας δεν προβλέπεται να ανατραπούν [5].
H Μόσχα, εν τοις πράγμασι, αποκαθιστά την πάλαι ποτέ ηγετική παρουσία της στην Μέση Ανατολή. Εκτός του ότι συζητά με το Ιράν την ένταξή του στην Ευρασιατική Οικονομική Ένωση (EEU) ενόσω περιορίζει την ιρανική πολιτική έναντι του Ισραήλ -διευρύνοντας ταυτόχρονα τους οικονομικούς δεσμούς της με το καθεστώς της Τεχεράνης-, η στενή συνεργασία της Ρωσίας με την Τουρκία και το Ιράν στον συριακό εμφύλιο, οι διάφορες ενεργειακές και επενδυτικές συμφωνίες με τα Κράτη του Κόλπου, οι δεσμοί της με το Ισραήλ, η παρουσία της στην περιοχή του Σαχέλ και της Υποσαχάριας Αφρικής (χάριν στα επιτεύγματά της στην Μέση Ανατολή), και οι επικερδείς σχέσεις της με την Βόρειο Αφρική (ικανές να της προσφέρουν εκεί ναυτικές και αεροπορικές βάσεις), επιτρέπουν στο Κρεμλίνο να υποχρεώσει την Ουάσιγκτον σε συμβιβασμό στην Συρία εγγύτερου στα ρωσικά συμφέροντα. Οι στρατιωτικές επιχειρήσεις της Ρωσίας στην Συρία αποτελούν κλασική επαλήθευση του ρητού του Clausewitz ότι ο πόλεμος συνίσταται σε πράξη(-εις) ισχύος αποβλέπουσες στην υποχρέωση του εχθρού να κάνει ό,τι επιζητούμε.
Χάρη στις πολεμικές επιχειρήσεις της Ρωσίας στην Ουκρανία και την Συρία, η Μόσχα απέκτησε τον έλεγχο της Μαύρης θάλασσας, δύναται να αναπτύσσει σε μόνιμη βάση τον στόλο της στην Ανατολική Μεσόγειο, εργωδώς αποκτά δίκτυο βάσεων και την ναυτική και αεροπορική ικανότητα να αρνείται την πρόσβαση των ΝΑΤΟϊκών δυνάμεων εκεί. Ειδικώς, οι στρατιωτικές της δυνάμεις στην Συρία, της επιτρέπουν να ελέγχει την αεροπορική δραστηριότητα του Ισραήλ στην Συρία και την Λεβαντίνη [6]. Ιδιαιτέρως ορατή στην Ανατολική Μεσόγειο, την Μέση Ανατολή και την Κεντρική Ασία, είναι η πρόθεση της Ρωσίας να περιορίζει την πρόσβαση των ναυτικών δυνάμεων της Δύσης σε κρίσιμες για την ευρωπαϊκή ασφάλεια θαλάσσιες οδούς, γεγονός που εάν συνεχισθεί, η Ρωσία του Putin θα δύναται -σε αντίθεση με την ΕΣΣΔ- να απειλεί τον ενεργειακό εφοδιασμό της ΕΕ.
Σαφώς, η Ρωσία θεωρεί κάθε παρουσία του ΝΑΤΟ στην Μαύρη θάλασσα ως παράνομη και ως συνιστώσα απειλή. Επαναβεβαιώνοντας, μάλιστα, την ρήση της Μεγάλης Αικατερίνης ότι μπορεί να υπερασπισθεί τα εδάφη της Ρωσίας μόνο μέσω της επέκτασής τους, το Κρεμλίνο κρίνει ότι η υπεράσπιση της Μαύρης θάλασσας αναπόφευκτα προϋποθέτει έξωση του ΝΑΤΟ από την Ανατολική Μεσόγειο, και το Αιγαίο ει δυνατόν [7]. Εν προκειμένω, συζητά με κράτη όπως η Κύπρος την ανάπτυξη ναυτικών και αεροπορικών βάσεων [8].
Το ευρύ αυτό ρωσικό σχέδιο επιδιώκεται χάρις στην από προεδρίας Obama αμερικανική μείωση δυνάμεων στην Μεσόγειο, η οποία δημιούργησε κενό ισχύος. Ενισχύοντας από το 2014 τον στόλο της στην Μαύρη θάλασσα, η Ρωσία επιδιώκει άρνηση πρόσβασης του ΝΑΤΟ στα εδάφη και ύδατα της Ουκρανίας στην Μαύρη θάλασσα, την Υπερκαυκασία και την προβολή ισχύος στην Μεσόγειο και στην Μέση Ανατολή [9]. Αφενός, στοχεύει στην δημιουργία βάσης στην Παλμύρα (Συρία), εγκατέστησε πυραύλους στον θύλακο του Kaliningrad, στην βάση Gyumri στην Αρμενία, εγκατέστησε νέα ναυτική βάση στο Kaspiisk (Dagestan, Κασπία θάλασσα), αλλά και, αφετέρου, συζητά απόκτηση βάσης στο Ιράν.
Η στρατηγική αυτή δεν απαγορεύει απλώς επέμβαση στον εμφύλιο πόλεμο της Συρίας, αλλά και καθιστά απροσπέλαστο το σύνολο της περιοχής του Καυκάσου από ΝΑΤΟϊκές και Δυτικές αεροπορικές δυνάμεις, και περικυκλώνει την Τουρκία από βορρά, ανατολή και νότο στην Μαύρη θάλασσα, τον Καύκασο και στην Συρία [10]. Επιπλέον, το Κρεμλίνο συζητά δημιουργία βάσης (ή δικαιώματα ελλιμενισμού) στην Βεγγάζη (Λιβύη) και ναυτική βάση σε Υεμένη, Σομαλία και Σουδάν, οι οποίες σε συνδυασμό με τις βάσεις στην Συρία (ναυτική στην Tartus και αεροπορική στο Khmeinim) και τις διευρυνόμενες στρατιωτικές σχέσεις με την Αίγυπτο (συμφώνησε αεροπορική βάση το 2017 και ελευθερία υπερπτήσεων) και τις φιλικές σχέσεις με την Αλγερία, δύνανται να επιτρέψουν στην Ρωσία να κατέχει σημαντικό έλεγχο και προβολή ισχύος στον Κόλπο και το Κανάλι του Suez, στην Ερυθρά θάλασσα, στο στενό Bab-El Mandab, στην Αραβική θάλασσα και στις δυτικές απολήξεις του Ινδικού ωκεανού, στην Κεντρική Μεσόγειο, περιλαμβανομένης της Ιταλίας, και μέρους των Βαλκανίων. Οι επιπτώσεις για τον εφοδιασμό με ενέργεια της ΕΕ από την Μέση Ανατολή λόγω διευρυνόμενου ελέγχου των διεθνών οδεύσεων μεταφοράς ενέργειας (Sea Lines of Communication, SLOC) είναι προφανείς. To όλο θαλασσινό και ναυτικό εγχείρημα ανάγεται τουλάχιστον στο έτος 2008-2009!
ΙΣΟΖΥΓΙΟ ΔΥΝΑΜΕΩΝ ΗΠΑ, ΡΩΣΙΑΣ, ΙΣΡΑΗΛ, ΤΟΥΡΚΙΑΣ
Διαβάστε τη συνέχεια του άρθρου εδώ
Ο Δρ. ΘΡΑΣΥΒΟΥΛΟΣ Ν. ΜΑΡΚΕΤΟΣ είναι ερευνητικός συνεργάτης-διδάσκων στο Ινστιτούτο Διαρκούς Επιμόρφωσης στο Γενικό Επιτελείο Ενόπλων Δυνάμεων, Υπουργείο Εθνικής Άμυνας.
Παρασκευή, 19 Απριλίου, 2024
Copyright 2023 © olympia.gr
Made by minoanDesign